KRESOMÓZGOWIE
Jest to część mózgowia, która w sposób zasadniczy różni człowieka od zwierząt. U człowieka osiąga najwyższy stopień rozwoju ewolucyjnego. Rozmiarami i funkcją przewyższa pozostałe części mózgowia.
BUDOWA ZEWNĘTRZNA:
Kresomózgowie przybiera postać dwóch półkul mózgowych, oddzielonych od siebie szczeliną podłużną mózgu a połączonych ciałem modzelowatym(spoidło wielkie) należącym do istoty białej mózgowia.
Na każdej półkuli istnieją trzy powierzchnie: wypukła, przyśrodkowa i podstawna, zaś powierzchnia półkul mózgowych jest pokryta fałdami(zakrętami) mózgu, pooddzielanymi od siebie bruzdami i szczelinami.
W każdej półkuli wyróżnia się cztery płaty:
płat czołowy
płat ciemieniowy
płat skroniowy
płat potyliczny
W skład półkul mózgowych wchodzą: płaszcz mózgu (siedlisko inteligencji), węchomózgowie, jądra podkorowe, istota biała kresomózgowia
BUDOWA WEWNETRZNA:
Każda z półkul zbudowana jest z istoty szarej i istoty białej. Istota szara tworzy korę mózgu.
KORA MÓZGOWA - jest nadrzędnym ośrodkiem sprawującym kontrolę nad czynnością ośrodków nerwowych położonych w pniu mózgu i rdzeniu kręgowym. U człowieka kora mózgowa ma w różnych miejscach różną grubość a co za tym idzie wykazuje pewne różnice w budowie. Na tej podstawie wyróżnia się jej dwa typy:
kora nowa- w życiu postnatalnym jest zbudowana z sześciu warstw komórek nerwowych, zajmuje 11/12 całej kory (płat czołowy, ciemieniowy, skroniowy)
kora archaiczna- niekiedy ma tylko 2-3 warstwy
KORA NOWA - jest zbudowana głównie z różnej wielkości komórek o kształcie piramidalnym i z komórek glejowych, poza tym występują tu komórki o kształcie wrzecionowatym lub gwiaździstym. Komórki układaj ą się w sposób uporządkowany w następujące warstwy:
I warstwa drobinowa
II warstwa ziarnista
III warstwa komórek piramidowych zew.
IV warstwa ziarnista wewnętrzna
V warstwa komórek piramidowych wew.
VI -warstwa komórek wielokształtnych
Warstwy II, III, IV stanowią aparat odbiorczy. Mieszczą się tu struktury odbierające wrażenia z analizatorów oraz czucie powierzchowne i głębokie. W tych warstwach biorą początek włókna kojarzeniowe. W warstwach V i VI mieszczą się czynności wykonawcze i rozpoczynają włókna projekcyjne.
Kora mózgowa w rożnych miejscach wykazuje odrębne czynności. Na tej podstawie podzielono korę mózgu na kilka pól, zwanych ośrodkami nerwowymi. Ośrodki nerwowe to zespół skupionych neuronów, rządzących określoną funkcją.
W płacie czołowym znajduje się ośrodek ruchów dowolnych utworzony przez komórki olbrzymi e (komórki Betza). W ośrodku tym są obszary różnych części ciała leżące w odwrotnym porządku w porównaniu z układem ciała (palce, stopy, podudzie, kolano, udo, obręcz kończyny dolnej, tułów, obręcz kończyny górnej, ramię przedramię, ręka, czoło, twarz, krtań, żuchwa, język)
Okolica przedczołowa (płat czołowy) jest siedliskiem wyższych czynności mózgu, związanych z intelektem, inteligencją i sferą moralną człowieka. Tu następuje zapamiętywanie informacji i powstawanie na ich podstawie konstrukcji myślowych jak: planowanie zachowania się w przyszłości, wybór najbardziej odpowiedniej reakcji, rozwiązywanie zadań logicznych, kontrola zachowania się według wzorców społecznych i moralnych.
Do bardziej złożonych czynności kory mózgowej należą czynności poznawcze wyższego rzędu - praksyjne i gnostyczne. W płacie czołowym są również ośrodki układu autonomicznego. W płacie ciemieniowym mieści się ośrodek czynności czuciowych - pole somatyczne zawierające ośrodki czuciowe dotyku, ciepła, chłodu, informacji o ruchach mięsni (pola czuciowe leżą w odwrotnym porządku w porównaniu z układem ciała).
Na powierzchni przyśrodkowej półkul mózgowych mieści się tzw. mózg trzewny, którego neurony koordynują złożone czynności układu autonomicznego. Drażnienie tego obszaru powoduje: rozszerzenie źrenic, gęsią skórkę, przyspieszenie czynności serca.
W płacie potylicznym znajduje się ośrodek wzroku, ośrodek słuchu znajduje się w zakrętach płata skroniowego.
Kora mózgowa prócz komórek nerwowych zawiera także włókna nerwowe.
ISTOTA BIAŁA - zbudowana jest z włókien nerwowych rzutowych, spoidłowych i kojarzeniowych oraz leżących w istocie białej skupień istoty szarej, zwanych jądrami podkorowymi.
Włókna rzutowe łączą kresomózgowie z pozostałymi częściami mózgowia i z rdzeniem kręgowym. Wyróżniamy:
włókna zstępujące ( ruchowe) do móżdżku i do rdzenia kręgowego
włókna wstępujące (czuciowe) doprowadzające bodźce do kory
włókna spoidłowe łączą obie połówki półkul mózgowych, tworzą ciało modzelowate i spoidło przednie mózgu (włókna kojarzeniowe łączą części tej samej półkuli mózgowej)
JĄDRA PODKOROWE - są reprezentowane przez trzy struktury: ciało przedmurza, ciało migdałowate. Ciało prążkowane to największe jądro podkorowe. Dzieli się na jądro ogoniaste i jądro soczewkowate ( z gałką bladą i skorupą). Wyróżnione jądra podkorowe należą w większości do układu pozapiramidowego, który koordynuje prace mięśni i reguluje napięcie mięśniowe.
Międzymózgowie
Międzymózgowie jest częścią przodomózgowia. Warunkuje spełnienie wszystkich czynności zależnych od autonomicznego układu nerwowego np. połykanie. Składa się głównie z tworów otaczających komorę trzecią. Do międzymózgowia należą:
podwzgórze
wzgórze
nadwzgórze
PODWZGÓRZE
Jest widoczne na powierzchni podstawnej mózgowia. Podwzgórze ma wpływ na wszystkie procesy istotne równowagi wewnętrznej ustroju tzw. homeostazy. Odgrywa równie ważną rolę w regulacji przemiany materii (białek, tłuszczów i węglowodanów). Wyróżniamy podwzgórze przednie, środkowe i tylne.
Podwzgórze przednie
Jest to część nadwzrokowa. Zawiera trzy pary jąder takie jak: jądro skrzyżowania, jądro nadwzrokowe i jądro przykomorowe. Czynności jąder poza jądrem skrzyżowania związane są z neurosekrecją. Uszkodzenie ich powoduje zaburzenie gospodarki wodnej. Część przednia podwzgórza uczestniczy też w regulacji temperatury ciała. Uszkodzenie jąder tej części prowadzi do przegrzania ustroju.
Podwzgórze środkowe (lejkowo-guzowe)
Do przodu od półkolistej wyniosłości nazywanej ciałem suteczkowatym podwzgórze uwypukla się w postaci guza popielatego. Z jego części przedniej wyrasta zwężający się ku dołowi lejek. Stanowi on połączenie guza popielatego z przysadką. W jądrach guza popielatego znajdują się nadrzędne ośrodki autonomiczne takie jak:
ośrodek termoregulacji
przyjmowanie pokarmów
gospodarki wodno-mineralnej
regulowanie przemian tłuszczowych
krążenia
regulowanie czynności gonad
Tu mieszczą się ośrodki głodu i sytości.
Podwzgórze tylne (suteczkowe)
W tylnej części podwzgórza bezpośrednio przed dołem międzykonarowym znajdują się półkoliste wyniosłości tzw. ciała suteczkowate. Ich jądra mają wpływ na regulowanie temperatury ciała. Uszkodzenie ich spowoduje przechłodzenie, hipotermie ciała.
WZGÓRZE
Ma kształt jajowaty. Stanowi główny ośrodek podkorowy czucia. Wzgórze jest ważną centralą koordynacyjną i stacją przekaźnikową łączącą kresomózgowie z tyłomózgowiem, ośrodkiem wzrokowym i z innymi ośrodkami półkul mózgowych kresomózgowia. Posiada dwa bieguny: przedni i tylny oraz cztery powierzchnie: górna, boczną, dolną i przyśrodkową. Biegun przedni węższy jest skierowany w stronę otworu międzykomorowego. Biegun tylny zaokrąglony tworzy tzw. poduszkę. W jego części bocznej znajduje się owalna wyniosłość czyli ciało kolankowate boczne. Zawiera ono ośrodki informacji wzrokowej, a wychodzące z nich włókna tworzą promienistość wzrokową. Ciało kolankowate przyśrodkowe zawiera ośrodki informacji słuchowych, a wychodzące z nich włókna tworzą promienistość słuchową. Niekiedy ciało kolankowate przyśrodkowe i boczne wyodrębnia się ze wzgórza jako odrębną część - zawzgórze (najbardziej wysunięta ku tyłowi część wzgórza).
NADWZGÓRZE
Znajduje się po stronie grzbietowej przykryte przez półkule mózgu. Głównymi częściami nadwzgórza są:
Gruczoł wydzielania wewnętrznego - szyszynka. Wytwarza melatoninę, która wpływa na opóźnienie dojrzewania płciowego i na ośrodki kontrolujące sen i czuwanie.
Parzyste uzdeczki - z połączenia w tylnej ścianie komory trzeciej z dwóch prążków rdzennych wzgórza (pasmo istoty białej) powstaje spoidło uzdeczek. Bocznie od spoidła uzdeczek znajduje się niewielki trójkąt uzdeczek w którym znajdują się jądra uzdeczek.. Przez parzyste uzdeczki i ich spoidło przechodzą drogi z węchomózgowia, z ciała migdałowego, gałki bladej i biegną do śródmózgowia.
Do międzymózgowia zalicza, się także komorę trzecią. Jest to wąska szczelina leżąca w płaszczyźnie pośrodkowej miedzy wzgórzami. Od dołu ogranicza ją podwzgórze. Ku tyłowi komora trzecia przechodzi w wodociąg mózgu, z przodu zaś przez parzysty otwór międzykomorowy łączy się z komorami bocznymi. Na jej głównej bocznej ścianie przebiega nieco skośnie bruzda podwzgórzowa oddzielająca wzgórze od podwzgórza. Powyżej niej znajduje się zrost międzywzgórzowy.
Śródmózgowie
Śródmózgowie jest jednym z pierwotnych pęcherzyków mózgowia. Jest to krótka części pnia mózgowego łączącą międzymózgowia z mostem i móżdżkiem.
W skład śródmózgowia wchodzą dwa konary mózgowe i blaszki pokrywy śródmózgowia. Konary mózgowia leżą powyżej mostu tworząc jego przedłużenie ku górze. Powierzchnię brzuszną śródmózgowia uwypuklają parzyste odnogi. Między nimi znajduje się dół międzykonarowy i na jego dnie niewielkie pole zawierające liczne otworki dla naczyń krwionośnych czyli istotę dziurkowaną tylną. We wnętrzu śródmózgowia przebiega wąski kanał zwany wodociągiem mózgu, łączący komorę trzecią z komorą czwartą położoną w międzymózgowiu. W ścianie dolnej wodociągu mózgu znajdują się jądra ruchowe nerwów trzeciego i czwartego. Nerw trzeci okoruchowy wychodzi ze śródmózgowia na powierzchni podstawnej mózgu w dole międzykonarowym, natomiast nerw czwarty bloczkowy jest jedynym spośród nerwów mózgowych, który ukazuje się na powierzchni grzbietowej pnia mózgu, skąd kieruje się ku podstawie wokół powierzchni konara mózgowego. Powierzchnie grzbietową śródmózgowia tworzy przede wszystkim blaszka zwana dawniej blaszką czworaczą. Leży ona po grzbietowej stronie nad wodociągiem i jest zakryta półkulami mózgowymi. Blaszka ta składa się z dwóch par wzgórków: górnych i dolnych. Wzgórki górne są większe i nieco bardziej spłaszczone. Są one podkorowym ośrodkiem wzroku. Wzgórki dolne mają kształt bardziej wypukły, półkolisty. Do jądra wzgórka dolnego wnikają włókna słuchowe wstęgi bocznej. Ramy wzgórka dolnego łączą dwa podkorowe ośrodki słuchu. Ośrodki te odpowiadają za ruchowe i wegetatywne odruchy na bodźce świetlne i akustyczne, np. zwężanie źrenic pod wpływem silnego światła. Od każdego wzgórka biegnie do przedmózgowia pasmo istoty białej zwane ramieniem wzgórka. Budowę wewnętrzną śródmózgowia tworzą kolejno: odnogi mózgu i nakrywka budujące wspólnie konary mózgu, oraz pokrywa śródmózgowia. Konary oddziela od pokrywy płaszczyzna poprzeczna przeprowadzona wzdłuż wodociągu mózgu.