Niebieskie karty
Niebieska Karta jest dokumentem służbowym wypełnianym przez funkcjonariusza policji i pracownika socjalnego w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia przemocy w rodzinie (Niebieska Karta w pomocy społecznej stanowi załącznik do wywiadu środowiskowego) „Niebieska Karta” może zostać założona Policję, Ośrodek Pomocy Społecznej, jak i Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
Wypełnienie „Niebieskiej Karty" nie jest jednak równoznaczne ze złożeniem zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, nie stanowi podstawy do wszczęcia postępowania karnego. W przypadku jednak złożenia zawiadomienia i wszczęcia postępowania może ona zostać wykorzystana jako dowód procesowy.
Prace nad procedurą interwencji "Niebieskie Karty" rozpoczęły się w roku 1994 z inicjatywy Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Procedury "Niebieskie Karty" weszły w życie 1 marca 2008 r.
Dokumentacja Niebieskie Karty jest notatką urzędową sporządzoną przez funkcjonariuszy policji w przypadku interwencji domowej wobec przemocy w rodzinie dotychczas, często nazywanej „awantura domowa”. Dokument wypełniany jest wyłącznie w przypadkach, gdy interweniujący stwierdza, że :
- zajście ma znamiona przemocy w rodzinie, tj. kiedy silniejszy nadużył siły, bądź władzy, wobec bliskich;
- sytuacja konfliktowa w rodzinie grozi występowaniem przemocy.
Dokumentacja Niebieskie Karty składa się z 4 kart. Są to:
1.Meldunek z przeprowadzonej interwencji domowej (własnej, zleconej) dotyczącej
przemocy w rodzinie - zwany kartą A
2.Notatka Urzędowa Dotycząca Przemocy w Rodzinie, do sporządzenia przez
funkcjonariuszy podczas lub po interwencji- zwana kartą B
3.Informacja dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, do przekazania przez funkcjonariuszy
pokrzywdzonej/mu-zwanej kartą C, wraz z załącznikiem informującym o lokalnych miejscach pomocy.
4.Prośba o Pomoc, do wypełnienia przez ofiarę i do zwrotu interweniującym policjantom zwana kartą D
Wypełnione Niebieskie Karty funkcjonariusze przekazują po zakończeniu służby
oficerowi dyżurnemu odpowiedniej jednostki policji, z wyjątkiem karty C i załącznika, które
pozostawili osobie poszkodowanej.
Sposób posługiwania się formularzami:
1. Karta A
a) Służy do zapisu podstawowych danych i informacji przez diooperatora.
b) W tej karcie należy dokładnie zapisać sposób zakończenia interwencji, np.
zatrzymanie nietrzeźwego sprawcy pobicia i zabranie go do izby wytrzeźwień.
2. Karta B
a) Wypełniania jest przez policjantów podczas interwencji, a w wyjątkowych
przypadkach, jeśli nie ma takiej możliwości, po interwencjach.
b) Służy do zapisu pełnych danych osób pokrzywdzonych i uczestniczących w
zdarzeniu, do oceny własnej przebiegu zdarzenia oraz oceny zdarzenia zgodnie z
informacją uczestników, do odnotowania zachowania się stron, opisu stanu
dziecka zastosowanych w miejscu interwencji i opisu miejsca zdarzenia.
c) W karcie należy zanotować działania podjęte wobec wskazanego sprawcy.
d) Należy też zanotować działania podjęte wobec pokrzywdzonej/ego np. czy
zabrano ofiarę z domu, dokąd?
e) Przy zapisie danych dzieci - ofiar i świadków przemocy należy koniecznie
odnotować doznane przez nie urazy i podjęte wobec nich działania.
3. Karta C wraz z załącznikiem (informacją o lokalnych miejscach pomocy dla
ofiar przemocy w rodzinie)
a) Kartę tę funkcjonariusze przekazują pokrzywdzonej/emu wraz z pouczeniem
słownym, aby przeczytała ją uważnie i zachowała dla siebie.
b) Należy podkreślić, że w karcie tej ofiara znajdzie wyjaśnienie, że przemoc w
rodzinie jest naruszeniem jej praw i przestępstwem ściganym przez prawo, o czym
stanowią wymienione w karcie artykuły Kodeksu Karnego.
c) Należy powiedzieć, że w karcie znajduje się ogólna informacja o instytucjach
zobowiązanych do pomocy ofiarom przemocy w rodzinie.
d) Należy wyraźnie zaznaczyć, że załącznikiem do karty jest ulotka informująca o
adresach i telefonach lokalnych placówek i instytucji zobowiązanych do pomocy
ofiarom przemocy w rodzinie.
4. Karta D
a) Jeśli podczas interwencji zidentyfikowano osobę dorosłą, która jest ofiarą
przemocy w rodzinie, należy wręczyć jej tę kartę pytającą, czy jest gotowa
przekazać ją za pośrednictwem interweniujących policjantów odpowiedniej
służbie społecznej, która może służyć jej pomocą.
b) Ofiara powinna wypełnić kartę i podkreślić właściwy wiersz/wiersze w miejscu
„i proszę o”.
c) Należy poinformować poszkodowaną/nego, że wypełnienie karty z podkreśleniem
wiersza „udzielenie mi pomocy w ramach kompetencji policji”, podpisanie
i przekazanie jej interweniującym funkcjonariuszom może stanowić podstawę do
zatrzymania sprawcy i/lub wszczęcia innych działań prewencyjnych wobec
sprawcy.
d) Niezależnie od żądania przez domniemaną ofiarę udzielenia jej pomocy w ramach
kompetencji policji, interweniujących patrol odstąpić może od zatrzymania
wskazanego sprawcy przemocy, jeśli wedle rozeznania policjantów akt przemocy
nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia ofiary i jej dzieci lub
innych osób.
e) Należy powiedzieć, że podkreślenie przez ofiarę wiersza „zainteresowanie
odpowiednich służb społecznych zaistniałą sytuacją” spowoduje przekazanie
przez policję stosownych informacji lokalnym służbom społecznym, takim jak,
pomoc społeczna, prawnie zobowiązanym do świadczenia pomocy osobom
poszkodowanym w wyniku przemocy w rodzinie.
f) Należy uprzedzić poszkodowanych, iż w najbliższym czasie mogą się spodziewać
wizyty dzielnicowego i ewentualnie przedstawiciela innych służb, którzy
sprawdzą stan bezpieczeństwa ofiar, zapoznają się bliżej z sytuacją rodzinny,
udzielą obszerniejszych informacji i wspólnie z nimi opracują plan pomocy.
Cele procedury
Zwrócenie uwagi na sytuację ofiar przemocy w rodzinie. Działania policji, podobnie jak i innych instytucji wymiaru sprawiedliwości, ukierunkowane były przede wszystkim na sprawcę przemocy. Zapominano o ofiarach. Nie mogły one liczyć na wsparcie i opiekę. Ofiara przemocy pojawiała się dopiero w postępowaniu przygotowawczym i to w roli świadka przestępstwa.
Ujednolicone dokumentowanie przebiegu zdarzenia. Policjanci zapisują podejmowane podczas służby działania w notatniku służbowym. Oprócz tego policjant powinien sporządzić notatkę urzędową z przebiegu interwencji. Powinien, ale nie musi. Często zdarzało, że notatki sporządzane były dopiero po złożeniu przez ofiary doniesienia o popełnieniu przestępstwa. Czasem trudno było sobie przypomnieć, co się wydarzyło wiele dni wcześniej. Interwencji towarzyszą zwykle bardzo silne emocje. Sytuacja wymaga od policjantów maksymalnej koncentracji, połączonej z umiejętnością zbierania najważniejszych informacji. Wypełnienie kwestionariusza jest znacznie prostsze i szybsze niż opis. Oczywiście każda interwencja jest specyficzna i dlatego w kwestionariuszu należy pozostawić miejsce na informacje, które nie zostały opisane w standardowych pytaniach.
Wsparcie dla ofiar przemocy w rodzinie. Dotychczas policjanci mieli obowiązek poinformowania ofiar przemocy o przysługujących im prawach. W sytuacji interwencji ofiary bardzo rzadko są w stanie usłyszeć i zapamiętać tak istotne informacje. Dlatego też niezbędne jest pozostawienie informacji na piśmie, tak by osoby pokrzywdzone mogły z nich skorzystać w odpowiednim dla siebie czasie. Ofiary przemocy muszą się dowiedzieć, że prawo stoi po ich stronie, a policja jest po to, by zapewnić im bezpieczeństwo.
Podjęcie bardziej stanowczych działań wobec sprawców przemocy w rodzinie. Sprawcy przemocy w rodzinie w większości czują się bezkarni. Uważają, że policjanci przyjadą i odjadą, i nic specjalnie z tego nie wyniknie. Ważne jest, żeby sprawca przemocy wiedział, że każda interwencja jest dokumentowana, że jego czyn jest traktowany w kategoriach przestępstwa i że zostaną podjęte wobec niego dalsze działania.
Tworzenie warunków do współdziałania służb.
Wszyscy, którzy zajmują się problematyką przemocy w rodzinie, wiedzą, że sama interwencja policji nie rozwiąże problemu, nawet gdy sprawca zostanie zatrzymany i rozpocznie się postępowanie karne. Przemoc wypacza, a nawet niszczy wiele aspektów życia rodzinnego. Jedną z jej charakterystycznych cech jest długotrwałość. Osoby doświadczające przemocy w rodzinie potrzebują pomocy psychologicznej, często też medycznej, socjalnej, prawnej, pomocy w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami wychowawczymi, a przede wszystkim w wychodzeniu z izolacji społecznej, odzyskaniu poczucia bezpieczeństwa i zaufania. Nie oczekujmy od policji cudów. Jedynym rozwiązaniem jest współpraca różnych służb społecznych i instytucji, łączenie kompetencji i umiejętności oraz przepływ informacji pomiędzy osobami pomagającymi.
Gromadzenie dokumentacji potrzebnej w przypadku wkroczenia na drogę prawną.
Z doświadczeń wynika, że wejście na drogę prawną jest trudnym doświadczeniem nie tylko dla osób pokrzywdzonych, ale także dla prowadzących sprawę. Procedury prawne są rozciągnięte w czasie. Trudności wynikają głównie z braku dowodów. Dlatego niezwykle istotne jest gromadzenie dokumentacji wszystkich działań podejmowanych na rzecz osób pokrzywdzonych, tak by w razie potrzeby można było szybko zgromadzić dokładny materiał dowodowy.
Monitorowanie zjawiska przemocy w rodzinie.
Do chwili wprowadzenia procedury "Niebieskie Karty" policja nie prowadziła ewidencji przypadków interwencji wobec przemocy w rodzinie. Odnotowywano wszelkie interwencje domowe, ale dotyczyły one także innych sytuacji, np. awantur sąsiedzkich, interwencji w melinach czy w przypadku zbyt głośnej imprezy. Nie wiadomo było, jaka jest skala zjawiska przemocy w rodzinie w obszarze działań interwencyjnych policji ani z jakim rodzajem przemocy mamy do czynienia, jakie okoliczności towarzyszą zdarzeniu oraz czy ofiarami są dorośli, czy dzieci itp.
Edukacja pracowników służb pomagających ofiarom przemocy w rodzinie. Wdrażanie nowej procedury interwencji wiązało się z koniecznością przeprowadzenia szkoleń dotyczących przemocy w rodzinie dla wielu tysięcy policjantów, pracowników socjalnych, członków gminnych komisji i innych służb pomagających ofiarom przemocy w rodzinie na terenie całego kraju. Organizowano narady, konferencje o zasięgu lokalnym i regionalnym poświęcone tej problematyce. Ukazało się wiele publikacji na temat "Niebieskich Kart" i zjawiska przemocy w rodzinie. Procedura stała się dobrym fundamentem, wokół którego można uruchamiać lokalny system pomocy rodzinie i organizować środowisko na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Dokumentacja „Niebieskie Karty” jest częścią procedury. Odpowiedni, dokładny zapis
każdego przypadku interwencji wobec przemocy w rodzinie jest niezmiernie pomocny w
dalszym etapie pomagania. W przypadku wszczęcia postępowania karnego wobec sprawcy może stanowić niepodważalny dokument procesowy opisujący precyzyjnie przebieg zajścia bez względu na to ile czasu upłynęło od interwencji.
Sporządzanie dotychczas, na podstawie zapisów interwencji w notatnikach służbowych
policjantów, notatki urzędowe cechowała bogata różnorodność. Zdarzało się, iż upływający od interwencji czas zacierał w pamięci policjantów ważne szczegóły. Ujednolicenie zapisów
znacznie ułatwi dalsze postępowanie prawne, a także zagwarantuje dostarczenie do prokuratury klarownych opisów zdarzeń.