Mgr Barbara Ulfik
Zespół Szkół Nr 3 w Sępólnie Krajeńskim
Nauczyciel matematyki
ZNACZENIE DIAGNOZY W EDUKACJI
Rozpoznanie choroby na podstawie jej objawów to diagnoza - mówi zwięźle słownik wyrazów obcych. Praktyka diagnozy i jej teoria przeszły do pedagogiki z medycyny. W oświacie nie słyszymy takiego zainteresowania diagnozą jak w medycynie. W edukacji diagnozowanie jest zaniedbywane, chociaż ma bogatą tradycję. W studium „Diagnoza edukacyjna i jej miejsce w praktyce i teorii pedagogicznej”/1998/ prof. Heliodor Muszyński wyznacza diagnostyce edukacyjnej trzy podstawowe funkcje: optymalizującą, wyjaśniającą i poznawczą.
Ignorowanie diagnoz bywa uważane za ignorancję sztuki pedagogicznej. Ogromne znaczenie ma jej warsztatowa i etyczna jakość, gdyż skutki diagnozy są dalekosiężne. Wyniki diagnozy nie powinny być pochopnym wnioskiem czy decyzją, ponieważ wartościowa diagnoza jest rzetelna, obiektywna, trafna i dokładna.
Prof. Bolesław Niemierko /1999/ w studium „Diagnostyka edukacyjna - cele, metody i szanse rozwoju” diagnostykę definiuje jako rozpoznawanie przebiegu uczenia się i wyznacza dwa główne cele praktyczne i dwa naukowe. Cele praktyczne to:
dostarczenie uczniom i nauczycielom informacji wyjaśniającej przebieg i wyniki uczenia się
podnoszenie trafności oceniania szkolnego.
Według autora diagnoza edukacyjna obejmuje wszystkie elementy systemu dydaktycznego:
wejście - wstępne przygotowanie uczniów
wyjście - osiągnięcia dydaktyczno - wychowawcze uczniów
kontekst.
Szczególną uwagę w programie pomocy uczniom z trudnościami w uczeniu się należy poświęcić diagnozie. Powinno zwracać się uwagę na zaburzenia rozwojowe, zaburzenia w zachowaniu oraz na braki w wiadomościach i umiejętnościach dziecka. W celu postawienia trafnej diagnozy nauczyciel musi poznać ucznia.
Dla przeprowadzenia pełnej diagnozy należy sięgnąć do możliwości tkwiących w diagnozie psychologicznej. Pozwoli to bowiem na uzyskanie pewnych informacji w zakresie następujących kwestii :
- Jakie są przyczyny niepowodzeń w uczeniu się matematyki?
- W jaki sposób należy prowadzić pracę dydaktyczno - wyrównawczą?
- Jakimi formami opieki specjalistycznej należy objąć dzieci?
- Jak organizować działania profilaktyczne?
Nauczyciel kontrolując wiedzę szkolną dziecka , powinien szukać odpowiedzi na trzy pytania .
Jak jest ?
porównując z tym
Jak być powinno ?
i wskazać
Jak można wykonać to lepiej?
Ocenianie jest nieodłączną częścią procesu nauczania. Pełni rolę kształcącą, daje informację zwrotną dla dalszego postępowania i motywację pozytywną. Jest procesem gromadzenia informacji oraz wspieraniem szkolnej kariery ucznia. Ocenianie diagnostyczne jest stosowane celem korygowania przekonań, sprawności i technik działania. Pozwala nauczycielowi na wykrycie luk, opóźnień, błędów i podjęcie prób ich usunięcia. Jest bardzo ważnym składnikiem procesu nauczania. Musi być dokonywane w takim czasie, kiedy jeszcze można podjąć na podstawie uzyskanej informacji korektę zabiegów zastosowanych przez nauczyciela i uzyskać na tej podstawie zmianę stylu pracy ucznia.
Można wyróżnić następujące cele oceniania:
diagnoza - ustalenie potrzeb ucznia, czasem można powiedzieć stron mocnych, na których można budować, i braków
opis ewaluacyjny - oceniający, co są w stanie zrobić, czego dokonać
prowadzenie ucznia
sprawdzenie poziomu osiągnięć - w polu poddanym ewaluacji
selekcja/ do zadań, do dalszej drogi/
prognozowanie rozwoju.
Na początku roku szkolnego w każdej klasie i na każdym przedmiocie konieczne jest przeprowadzenie sprawdzianów diagnozujących, aby ocenić poziom wiedzy uczniów i zaplanować dalszą pracę w zakresie tego przedmiotu, a także w zakresie indywidualnych potrzeb i przyczyn trudności każdego ucznia. Szczególnie ważne jest to w klasie IV i I G, gdyż uczeń kończy pewien etap kształcenia i rozpoczyna nowy. Zebrane w ten sposób informacje o uczniach są bardzo ważne i użyteczne przy planowaniu pracy. Na ich podstawie można określić potrzeby klasy, indywidualne potrzeby ucznia, zaplanować działania dydaktyczne, dobrać metody pracy i dokonać wyboru materiałów oraz ewaluacji systemu sprawdzania i oceniania uczniów. Gromadzenie i zapisywanie różnorodnych informacji powinno koncentrować się wokół najważniejszych celów nauczania i dostarczać dane pozwalające ocenić postępy i rozwój ucznia oraz klasy.
Komunikowanie wyników diagnozy powinno polegać na stwierdzeniu ustnym lub pisemnym. Komunikowanie wyników nauczania powinno więc polegać na stwierdzeniu:
jak wypadło wykonanie danych wyników
jak przedstawia się rozkład wyników
czy występują różnice w wynikach:
MODA - wynik najczęściej powtarzający się
MEDIANA - wynik środkowego ucznia
ROZSTĘP - różnica między najwyższym a najniższym wynikiem
średnia klasy.
Test jest po to, aby mierzyć osiągnięcia uczniów, dlatego nie stawiamy ocen z testu i nie wyciągamy średniej ocen. Prawidłowo skonstruowany test pełni dwie podstawowe funkcje:
1) diagnostyczną - ustala zarówno osiągnięcia , jak i braki w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych,
2) terapeutyczną - umożliwia wyrównywanie poziomu intelektualnego.
Wyniki diagnozy osiągnięć szkolnych zależą od odbiorcy, którym jest uczeń, następnie dyrektor szkoły, rada pedagogiczna, przedstawiciele nadzoru pedagogicznego i rodzice.
Informacja o wynikach badań powinna zawierać:
rodzaj przeprowadzonych badań ( badanie diagnostyczne, kształcące, sumujące )
zakres treści nauczania będący przedmiotem badań
cel badań
rodzaj narzędzia zastosowanego do badania ( np. test wielostopniowy, test jednostopniowy, test standaryzowany )
poziom opanowania poszczególnych wiadomości i umiejętności na podstawie wykonania poszczególnych zadań ( podany w % )
analizę rozwiązania poszczególnych zadań.
Konieczność kontroli postępów w nauce wynika z istoty procesu kształcenia.
Podstawowa funkcja diagnozowania nie jest sprowadzona do narzędzia selekcji edukacyjnej, ale jest źródłem informacji dotyczącej zakresu pomocy dziecku w jego dalszym własnym rozwoju .
W. Okoń w pracy „Proces nauczania” wymienia cztery podstawowe zależności warunkujące wartość kontroli i oceny wyników nauczania :
Wartość kontroli i oceny wzrasta w miarę, jak nabiera coraz większego znaczenia dla uczniów, to jest gdy wiąże się z uświadomieniem i zapoznaniem ucznia z wymaganiami programowymi.
Kontrola staje się pełnowartościowym czynnikiem w walce o wyniki nauczania wówczas: gdy aktywizuje uczniów, gdy kształtuje w nich przyzwyczajenie do systematycznej pracy i samokontroli, wyrabia krytyczną postawę wobec własnej pracy.
Znaczenie każdej następnej kontroli jest tym większe, im bardziej starannie uczniowie uzupełnili braki po każdej z poprzednich kontroli.
Ocena w procesie kontroli spełnia funkcje wychowawczą wówczas, gdy będzie nie tylko obiektywna i sprawiedliwa w odczuciu uczniów, ale również wystawiona na podstawie rzetelnej kontroli.
Wszystkie z powyższych stwierdzeń można odnieść w zasadzie do każdego rodzaju kontroli, przy czym ostatnie z nich wiąże się z samym narzędziem kontroli a nie tylko sposobem jego użycia.
Skuteczność oddziaływań nauczycielskich w dużej mierze zależna jest od ciągłej diagnozy postępów ucznia. Nauczyciele powinni wiedzieć nie tylko czego uczyć, lecz i czego wymagać od uczniów. Nie sposób bowiem wymagać tego co zaleca program nauczania, gdyż nie jest to realne.
Zachęcając nauczycieli do przygotowania, przeprowadzenia i dokonania analizy sprawdzianów diagnozujących, chciałabym przedstawić w drugiej mojej publikacji przykładowy sprawdzian diagnozujący dla klasy IV. Mam nadzieję, że pomoże on ocenić poziom wiedzy matematycznej uczniów po I etapie kształcenia i zaplanować dalszą pracę w zakresie tego przedmiotu.
1
Znaczenie diagnozy w edukacji
Opracowanie: mgr Barbara Ulfik.
Znaczenie diagnozy w edukacji.
Opracowanie: mgr Barbara Ulfik.