Część II: Państwo w epoce feudalizmu

Rozdział V: Państwo Frankońskie

I. Rys historyczny

Rozwój terytorialny

W 496 - Klodwik przyjął katolicyzm[{{{{{{{[[3db473b23c]}}}}}}}]

1. 507 - zajęli Akwitanię

2. 534 - zajęli państwo Burgundzkie

3. 774 - ostatecznie wcieli tereny państwa Longobardów

4. W VIII w. Karol wielki przyłączył jeszcze tereny Sasów i wschodnią część Hiszpanii

5. 800 - koronacja cesarska Karola Wielkiego

Okres panowania Merowingów

Znaczny wpływ na rozwój państwa Frankońskiego miało krzyżowanie się kultury rzymskiej i franków. Czasy Frankońskie można podzielić na dwa okresy Panowania Merowingów i Karolingów.

Czasy merowingów. Pierwsi z nich panowali do 751. Po okresie rozkwitu państwo po9woli zaczęło się rozpadać. Królowie nie mogli zapobiec tym tendencjom poddając się możnowładztwu i Majordomom. W VIII w. majordom Pepin z Heristalu przywrócił jedność państwu. Po odparciu najazdu arabskiego już faktycznie Majordonowie obalili Merowingów. W 1751 Pepin Mały został koronowany dając początek dynastii Karolingów.

Okres Panowania Karolingów

Po początkowym rozkwicie za panowania Karola Wielkiego, państwo uległo tendencjom odśrodkowym i rozpadło się w 843 Traktatem z Verdun pomiędzy trzech wnuków Karola wielkiego. W Niemczech Karolingowie przetrwali do 987 a we Francji wschodniej do 911.

II. Ustrój gospodarczy i społeczny

Ogólne warunki gospodarcze

Za czasów Frankońskich, nic nie poprawiło się w stosunku do czasów rzymskich a wręcz pogorszyło, miasta rzymskie podupadły, i utrzymały się jedynie jako ośrodki zarządu kraju lub rezydencje biskupie. Obrót życia gospodarczego przeniósł się do latyfundiów. Pogłębienie kryzysu powiększyło się jeszcze za czasów podbojów arabskich, niszcząc niemal handel między wschodem a zachodem.

Rozwój wielkiej własności ziemskiej

Największym właścicielem ziemi był król, stale powiększana domena królewska ulegała jednoczesnemu rozproszeniu poprzez nadania na rzecz kościoła i możnych świeckich.

Do wielkich rozmiarów doszła własność kościelna rozwijająca się poprze nadania monarsze, możnowowładztwa. Kościół ponosił jednak czasami straty poprzez zawłaszczanie sobie ich ziem przez szlachtę.

Majątki świeckich możnowładców powiększały się przez nadania królewskie, przez bezprawne zabory oraz pochłanianie drobnej własności ziemskiej. Poprzez np. Prekaria oddanie się chłopa pod władzę pana wraz z uprawianą przez niego ziemią, lub nadanie ziemi przez pana chłop bezrolnemu w zamian za wejście pod władzę.

Organizacja wielkiej własności

Grunty dzieliły się na grunty będą pod bezpośrednim zarządem pana i pracujące na jego rzecz(1/3, ¼ całości), oraz na grunty należące do chłopów będących pod władzą pana.

Immunitet. Powstanie władztwa gruntowego

Rozwój wielkiej własności prowadził do tego, że panowie uzyskiwali wobec swojej ludności poza prawami czysto ekonomicznymi, władze wynikającą raczej publiczną. Drogę do tego torowały immunitety(pobieranie podatków lub sądownictwo). Ich zakres stopniowo się powiększał doprowadzając do likwidowania się wszelkiej zależności dóbr immunitetowych od państwa. W ten sposób własność ziemska przekształciła się w Władztwo gruntowe.

Stosunki społeczne

Nierówność społeczna miała tu dwa podłoże gospodarcze i etniczne.

Inne prawa miał ludność Frankońska, germańska i galo- rzymska. Jedna szybkie mieszania się tych ludności doprowadziło tylko do różnic w zakresie prawa prywatnego i częściowo karnego.

Rozwój wielkiej własności wywarł wieki wpływ na rozwarstwienie społeczne:

1. Wolni

1. Uprzywilejowana frankońska szlachta, która zlała się z szlachtą pochodzenia rzymskiego

2. Wolni frankowie - w drodze feudalizacji stawali się uzależnieni od szlachty

2. Półwolni i niwolni

1. Niewolni i półwolni, zaczęli się zlewać w jedną grupę, osób uzależnionych o wielkiej własności, co oznaczało poprawę położenia niewolników./

Wasalstwo i beneficjum

Powoli zaczął się też wykształcać ustrój lenny(dotyczy wzajemnych powiązań szlachty między sobą i między królem). Wiadomo, że stosunek lenny wywodził się z dwóch pierwotnie odrębnych instytucji:

• Wasalstwo - był to stosunek osobisty, polegający na oddaniu się pod opiekę (komodacja), w zamian za przysięgę wierności i drobne świadczenia, które początkowo nie były ściśle określone, z czasem stał się obowiązkiem konnego stawienia się na żądanie seniora. Z czasem stosunek wasalny stał się dziedziczny i powszechny.

• Beneficjum tworzyło stosunek rzeczowy między feudałami. Za czasów merowingów stanowiło ono nadanie ziemi, a za czasów Karolingów przekazanie jej w dożywotnie użyczenie. Często seniorzy nadawali swoim wasalom ziemię, co miało stanowić ich wynagrodzenie oraz pokryć koszty ich służby wojskowej, co doprowadziło w IX w. do zlewania instytucji beneficjum i wasalstwa.

III. Ustrój państwa

Charakter patrymonialny królestwa

Państwo Frankońskie początkowo było demokracją wojenną(wiece i elekcyjność króla, którego władza była ograniczona). Stopniowo państwo oparte na ziemi podbitej, przekształciło się w monarchię patrymonialną, a za czasów Karola Wielkiego zaczęła się tworzyć monarchia feudalna.

Podziały państwa i następstwa tronu

Charakter patrymonialny znalazł wyraz w zasadach dziedziczności tronu i w systemie następstwa tronu(państwo ulegało podziałom między członków rodu, a tytuł był dziedziczny). Dziedziczność wprowadził Klodwik, od tego momentu państ6wo dzieliło się między jego synów i taki system w praktyce przetrwał do traktatu w Verdun.(zaprzestano dalszych podziałów, a monarchia stała się elekcyjna[wybierany przez możnych, a nie jak wcześniej przez wojowników]).

Zakres władzy królewskiej

Władza królewska była w zasadzie bardzo silna. Była to władza patrymonialna, a więc królowie dysponowali sprawami państwowymi jak sowią własnością, faktycznie była ograniczona od autorytetu i siły krola. Tak więc za czasów merowinskich królewska władza stopniowo słabła, wzrost nastąpił za czasów Karolińskich, lecz od traktatu z Verdun, królowie stali się narzędziami w rękach możnowładztwa..

Władza:

1. Wojna, pokuj, władza wojskowa, mająca służyć obronności

2. Król był strażnikiem pokoju(mir)(pokuj królewski)

3. najwyższe zwierzchnictwo sądowe

4. Wladze wykonawczą

5. Władza ustawodawcza

Państwo Frankońskie znalazło oparcie w organizacji kościelnej.

Godność carska

Cesarstwo było funkcja, którą Karol Wielki otrzymał, aby bronić chrześcijaństwa. Stąd koncepcja która pojawiła się tuż przed upadkiem imperium Karolingów o zwierzchnictwie carskim nad świeckim światem katolickim.

Organa centralne

Merowingowie powoływali wiece obejmujące wszystkich wojowników, one decydowały o ważnych sprawach państwowych, z czasem wiece przekształciły się tylko w przegląd wojska(marzec merowingowie, maj Karolingowie).

W miejsce zgromadzeń królowie zaczęli powoływać Placita, które miały charakter doradczy. Jednak wobec słabszych królów znaczenie ich wzrastało. W połowie IX w. zdobyły prawo decydowania w sprawach państwowych.

Pierwszym urzędnikiem królewskim był Majordom, który zagarnął dla siebie z czasem większość władzy królewskiej. Karolingowie zastąpili ten urząd seneszelem, wysoką pozycją jako sekretarze królewscy osiągnęli kanclerze. Poza nimi były jeszcze „standardowe urzędy”: cześnik, koniuszy, komornik itp.

Zarząd lokalny

1. Hrabstwa - z czasów rzymskich utrzymała się tylko stara sieć okręgów, na której czele stanął hrabia, któremu przysługiwała władza administracyjna i wojskowa. Hrabstwa dzieliły się na wicehrabstwa.

2. Margrabstwa i księstwa - Marchie były to obszary szczególnie zagrożone, stąd margrabiowie mieli większe uprawnienia szczególnie wojskowe. Księstwa, z książętami na czele miały zakres władzy podobny do marchii

3. Wysłannicy królewscy - Urząd ten został stworzony za Karola Wielkiego do kontroli nad hrabiami występowali we dwójkę(hrabia i biskup), zbierali skargi na hrabiów i zdawali relacja królowi.

4. Feudalizacja hrabstw - królowie wynagradzali hrabiów beneficjami w ich okręgu co doprowadziło do dożywotniości tego urzędu i ziemi z nim związanej, a później na skutek ich działań samych hrabiów urząd ten stał się dziedziczny.

Wojskowość

Frankońskie wojsko było oparte na pospolitym ruszeniu wszystkich wolnych obywateli, taki system utrzymał się do czasów Karolińskich. W VIII w. wojsko Frankońskie musiało się zreorganizować. Wojsko zostało oparte na ciężkiej kawalerii, złożonej z właścicieli ziemskich, którzy za ziemię, mieli sami kupić i utrzymać ekwipunek i konia.

Skarbowość

Pastwo Frankońskie tylko w ograniczonym zakresie skorzystało z rzymskich doświadczeń. Królewski budżet opierał się na ich własnych dochodach z dóbr, ceł oraz z pewnych świadczeń w naturze i dochody z kar sądowych.

IV. Źródła prawa

Zasada osobowości prawa

Po podbiciu ziem należących do Rzymu, Frankowie nie wprowadzili swojego prawa, wobec podbitej ludności, która nadal rządziła się według prawa rzymskiego, a Frankowie według swojego, była to tzw. Zasada osobowości prawa, która związywała stosowalność prawa do osoby a nie miejsca, w którym się znajdowała.

Ustawodawstwo królewskie(kapitularze)

Rozporządzenia królewskie określa się mianem kapitularzy:

1. Kapitularze dodawane do spisów prawa

2. Kapitularze dla wysłanników królewskich - zawierały szczegółowe instrukcje dla wysłanników.

3. Kapitularze właściwe - zawierały normy dotyczące całego królestwa.

Dokumenty praktyki

Powszechnymi aktami były akty spisane poświadczające, dojście do skutku jakieś czynności prawnej. Akty takie nazywamy dokumentami lub dyplomami. Szczególnie cenny źródłem są zbiory dokumentów tzw. kartularze lub kodeksy dyplomatyczne sporządzane przez poszczególne klasztory. Przy redagowaniu dokumentów posługiwano się zbiorami wzorów dla ich redagowania, czyli formularzami (np. Formularz Markulfa).

Spisy prawa rzymskiego

1. Prawo rzymskie Burgundow - spis wydany przez krola Burgundow, dla ludności rzymskiej(koniec V w.)

2. Prawo rzymskie Wizygotów, czyli brewiarz Alaryka - 506 r. do XII w. Stanowił najbardziej znane źródło prawa rzymskiego w europie zachodniej.

3. Edykt teodoryka - wydany dla ludności rzymskiej ostrogotów w VI w.

Spisy prawa germańskiego

1. Lex salicia Francorum, prawo Salickie - spisany w latach 507 -511 był zbiorem praw franków osiadłych na terenach Francji. Obejmował 65 artykułów głównie prawa karnego i procesowego ujętych w sposób kazuistyczny. Tylko 5 artykułów dotyczyło prawa cywilnego.

2. Spisy prawa zwyczajowego Burgundów i Wizygotów - koniec V w.

3. Lex longobardorum - pierwszy z licznych spisów prawa Longobardzkiego

4. I inne np. lex saxonum(Sasów), Lex Ftrisionum(Fryzów) .

V. Charakterystyk prawa Frankońskiego i jego znaczenie dla rozwoju państwa i prawa w europie zachodniej.

Istotne elementy problemu

1. Państwo Frankońskie powstało w V w. na gruzach imperium rzymskiego, i dokonało ewolucji z państwa starożytnego do państwa Feudalnego.

2. Od czasów karolińskich było podporządkowane interesom panów feudalnych. Pierwsze państwo feudalne.

3. Państwo Frankońskie było rozbite wewnętrznie, nawet administracja różniła się na ego skrajnych częściach, a możnowładztwo dążyło do rozbicia państwa.

4. W tym panstwie ukształtował się system lenny, jako specyficzna dla krajów zachodnioeuropejskich struktury stosunków pomiędzy królem a możnowładztwem.

5. Krzyżowanie się praktyk Germańskich i rzymskich, w efekcie czego powstawały zupełnie nowe rozwiązania.

Ogólne znaczenie historyczne państwa

Znaczenie historyczne państwa Frankońskiego związane jest z tym, że jako pierwsze stworzył podstawy państwa średniowiecznego(organizacja kurii królewskiej, hierarchia urzędów nadwornych)

Rozdział VI: Ogólne zagadnienia Państwa feudalnego

Stosunek poddańczy

Najistotniejszym rysem państw feudalnych była wielka własność ziemska i stosunek poddańczy na wsi, można wymienić trzy cechy tego stosunku:

1. chłop nie miał ziemi na własność - miał tylko jej posiadanie i prawa użytkowe. Stąd wynika pojęcie własności podzielonej, między pana i chłopa.

2. chłop w zamian za prawo do używania ziemi świadczył panu tzw. rentę feudalną(odrobkowa, naturalna lub pieniężna).

3. Z czasem stosunek poddańczy przybrał tez inne aspety, poprzez nadawane przez króla immunitety.

Feudalizm a ustrój lenny

Feudalizm - cały system społeczno - gospodarczy i ustrojowy Europy w czasach średniowiecza i wczesnonowożytnych.

Ustrój lenny z kolei jest pojęciem węższym, bo określa tylko stosunek między monarcha i szlachtą i szlachtą między sobą wzajemnie.

Kontrakt lenny

Elementy kontraktu lennego:

1. kontrakt lenny - był to kontrakt, w którym jedna ze stron nadawała drugiej stronie ziemię w zamian za pewne świadczenia, przy czym obie strony były zobowiązane do wzajemnej lojalności.

2. Przedmiot lenna - była to z reguły ziemia, czasami był to urząd lub renta.

3. Forma zawarcia kontraktu - wasal składał hołd panu(klękał i składał przysięgę wierności) równocześnie senior dokonywał aktu inwestytury(wręczał wasalowi przedmiot symbolizujący lenno), akt kończył się pocałunkiem

4. obowiązki wasala

1. Obowiązki wojskowe(służba w wyprawie wojennej seniora, kawalkada czyli stawienie się w rynsztunku na wezwanie seniora, stróża czyli obowiązek pełnienia służby na zamku seniora).

2. Obowiązek rady obowiązek stawienia się na dworze seniora, żeby służyć mu radą

3. Świadczenia finansowe wasali reguły niskie opłaty, okazjonalne

5. obowiązki seniora

1. w późniejszych okresach miał obowiązek udzielić inwestytury spadkobiercom

6. sankcje - jeśli wasal nie wywiązał się z zobowiązań, był poddawany felonii i był poddawany sadowi parów na dworze seniora. Jeśli senior się niewywiazwał, mogło dojść do rozwiązania stosunku lennego, wasal utrzymywał ziemie dzięki temu, że poddawał się komendacji osoby stojącej wyżej w hierarchii lennej od jego poprzedniego seniora.

7. Wygaśnięcie lenna. Było bardzo rzadkim zjawiskiem bardzo rzadkim, co prawda wasale nigdy nie uzyskali prawa rozporządzania lennem na wypadek śmierci, ale seniorowie przekazywali lenno ich dziedzicom. Faktycznym przypadkiem pozbawienia lenna było odebranie go nielojalnemu wasalowi.

Hierarchia lenna

1. Monarcha

2. wasale bezpośredni

3. Wasale pośredni 2 stopnia

4. 3 stopnia

5. itd.

Z czasem poprzez upadek autorytetu władzy i liczne immunitety, wasale uniezależnili się od króla, tworząc z swoich ziem niemal odrębne państwa. Z czasem jednak kiedy królowie odzyskali władzę lenno utraciło swój szczególny polityczny charakter.

W praktyce ten system prowadził do anarchii gdyż jeden wasal mógł mieć kilku seniorów, i często nie mógł jednocześnie wykonać świadczeń wobec wszystkich swoich seniorów.

Własność feudalna

Własność była raczej własnością rodziny, niż własności poszczególnych osób. Ze względu na prawa rodziny germanie i Słowianie początkowo nie uznawali alienacji dóbr za życia ani też poprzez testament.

W dobie rozwoju feudalizmu powstała też tzw. własność podzielona składająca się z własności zwierzchniej(seniora) i własności użytkowej(wasala). Z czasem prawa seniora stopniowo były ograniczane, aż w XVIII i XIX doszło do uwłaszczania chłopów.

Przeciwieństwem własności podzielonej była własność alodialna, podstawowa różnica było to, że właściciel własności alodialnej mógł rozporządzać swoją ziemią na wypadek śmierci.

Miasta

Miasta z czasem uniezależniały się od feudałów, później otrzymały osobowość prawną oraz samorząd. Poprzez to, ze istniały poza strukturą lenna i władzą feudałów, do czasów rozwoju kapitalizmu nie były dopuszczane do władzy. Same miasta miały jednak podobną bo też hierarchiczna strukturę(od pospólstwa i biedoty do możnych itp.)

Stany społeczne

Stan - jest to grupa społeczna wyróżniając a się od społeczeństwa nie tylko wykonywanym zawodem ilością dochodów ale tez własnym oddzielnym dla innych stanów prawem i przywilejami. W ten sposób wyróżniły się trzy stany: Szlachecki, mieszczański i duchowny, które wspólnie różniły się od stanu chłopskiego, który przywilejów z reguły nie miał.

Przywileje i nierówność prawa

W przeciwieństwie do państw nowożytnych, feudalizm opierał się na nierówności prawa. Było to stosowane poprzez nadawania przywilejów wyodrębniających daną grupę spod prawa powszechnego.

Ustrój monarchiczny

Różne systemy następstwa tronu:

1. system dziedziczność tronu

2. system elekcyjności tronu

3. System mieszany czyli elekcyjności tronu w zakresie dynastii

Formy państwa feudalnego

Etapy rozwoju;

1. monarchia wczesnofeudalna

2. rozdrobnienie feudalne

3. monarchia stanowa

4. monarchia absolutna

jako zjawiska nietypowe wyroznia się;

• Monarchię przed feudalna

• Feudalne republiki miejskie

Rozdział VII: Francja w okresie rozdrobnienia feudalnego

I. Rys historyczny

Objęcie tronu przez kapetyngów

Po traktacie z Verdun pozycja królów Francji gwałtownie spadała, gdy tymczasem pozycja Feudałów rosła. Największym rodem rywalizującym z koroną byli Robertynowie, którzy po wygaśnięciu dynastii Karolingów zostali wybrani na ich następców i zapoczątkowali dynastie Kapetyngów. Po wygaśnięciu starszej linii Kapetyngów tron w XIV w. objęli Walezjusze, następnie XVI w. Burbonowie i wreszcie w 1830 linia książąt Orleańskich.

Geografia polityczna Francji

Tereny Francji były w tym okresie rozbite pomiędzy wielkich Feudałów, dla których król był tylko marionetką. Do największych posiadłości ziemskich należały:

1. Hrabstwo Flandrii

2. Księstwo Normandii

3. Księstwo Bretanii

4. Hrabstwo szampanii

5. Księstwo Burgundii

6. Anjou i księstwo Poitou

7. księstwo Gujenne

8. Hrabstwo Tuluzy

Rozrost domeny królewskiej

Posiadłości władców Normandii i Anglii ośmiokrotnie przekraczały swym obszarem posiadłości króla Francuskiego, od wyparcia tego przeciwnika z terenów Francji zależała niezależność królestwa, co dopiero udało się w XV w.

W XI w. autorytet króla się załamał, co doprowadziło do anarchii i przejęcia władzy w swoich domenach przez wasali. Od XII w. z poparciem papieskim królowie Francji zaczęli konsekwentnie prowadzić politykę mającą na celu doprowadzić do ograniczenia władzy panów feudalnych i likwidacje władztw senioralnych.

Początek rozpoczął od pozbawienia kilku lenn księstwa Normandii. W XIII w. królowie włączyli do domeny hrabstwo Tuluzy i hrabstwo Szampanii. Dzięki czemu za panowania Filipa Pięknego XIII/XIV w. królowie Francuscy uzyskali przewagę nad władcami senioralnymi i ten okres uważa się za koniec rozbicia Feudalnego we Francji.

II. stosunki gospodarcze i społeczne

Ogólny rozwój gospodarczy

Załamanie się rynku jeszcze za czasów rzymskich w VIII w. jeszcze się pogłębiło poprzez najazdy arabów. W dobie wypraw krzyżowych XII w. znaczny wzrost gospodarczy i odnowienie szlaków handlowych ze wschodem doprowadziło do zmiany sytuacji na lepsze. Francja stanęła na szlaku handlowym, co doprowadziło do znacznego rozwoju miast i przemysłu.

Powstanie stanu szlacheckiego

Szlachta Francuska wywodziła się przede wszystkim z wasali, którzy za czasów Francuskich, otrzymali beneficjum w zamian za konną służbę wojskową. Z biegiem czasu ta grupa społeczna się zamknęła i stała się dziedziczna, początkowo rycerz, który stracił lenno lub syn, który go nie otrzymał tracili tez tytuł rycerski, natomiast od tych czasów do przynależności do rycerstwa zależało tylko czy urodził się z ojca szlachcica. W dalszych okres poprzez nadawanie przywilejów ta grupa wyodrębniła się tez odrębnym prawem.

Powstanie stanu duchownego

Z jednej strony duchowieństwo posiadające ziemie istniało w hierarhi lennej, z drugiej jednak strony posiadało własną organizację i sadziło się własnym prawem, co spowodowało jego wyodrębnienie.

1. Kler miał wyłączne prawo do korzystania z beneficjów kościelnych

2. Duchowieństwo podległo wyłącznie specjalnemu prawu kościelnemu

3. Duchowieństwo było wolne od podatków

4. Duchowieństwo było zw2olnione ze służby wojskowej

Powstanie miast

Wraz z ożywieniem życia gospodarczego zaczęły rozwijać się miasta, najpierw jako skupiska ludności, lecz były one ograniczone poprzez władzę feudałów. Stąd też powstanie ruchów komunalnych walczących przede wszystkim przeciw samowoli Feudałów.

Rychło szlachta przekonała się , że z nadawania miastom przywilejów czerpię korzyści, dzięki czemu w XII i XIII w. Francja była pokryta siecią miast mających własne prawa

Trzy typy miast Francuskich

Przywileje dawane miastom określały ich stosunek wobec pana miasta, a także zakres kompetencji i uprawnień, do najczęstszych zapisów należały:

1. Uzyskiwały osobowość prawna

2. Mieszkańcy nabywali wolność osobista

3. Miasta otrzymywały władzę polityczną sądową i wojskową.

We Francji wyróżnimy trzy typy miast:

1. Miasta prewotalne - odznaczały się najmniejszym zakresem samorząd, faktyczną władzę w mieście sprawował wysłannik pana miasta prewot. W przywileju były ujęte świadczenia na rzecz pana, oraz gwarancje chroniące miasto przed samowolą urzędniczą. Sądownictwo sprawowal prewot wraz z ławą miejską.

2. Miasta o ustroju komunalnym - posiadły rozległy samorząd, urzędnicy pana nie urzędowali w mieście. Główny organem było zgromadzenie ogólne. Władza administracyjna i skarbowa spoczywała w ręku ławników z merem na czele. Mera wybierali ławnicy miał on władze nad milicja, był szefem sądu i sprawował władze administracyjną.

3. Miasta o ustroju konsularnym - i tu podobnie jak w miastach komunalnych była szeroka wolnośc, tu też zgromadzenie ogólne wybierało władze miejskie od 2 do 24 konsulów(wykonawcza i sądownicza)

Gildie i cechy

Gildie - Zrzeszały kupców z wielu miast, którzy solidarnie występując wobec panów otrzymywali różne przywileje i monopole.

Cech - zrzeszał osoby wykonujące ten sam zawód(mistrzów, czeladników i uczniów). Była to organizacja przymusowa i zamknieta, a liczba członków była ograniczona. Chodziło głównie o niedopuszczenie do nadprodukcji i zbytniej obniżki cen. Cechy ustalały też ceny towarów, czuwały nad ich jakością, oraz starały się, żeby wszyscy członkowie cechów kupowali towary po zbliżonej cenie.

Bractwa - zajmowały się kobietami, sierotami i starcami, członków cechów.

W późniejszym okresie cechy posiadające monopol na wytwarzane towary w mieście staną się czynnikiem hamującym rozwuj miasta.

Powstanie stanu mieszczańskiego

Organizacja miejska i przywileje nadawane miastom postawił, wyodrębniły ludność miejskom spośród chłopów. Podobnie jak sta szlachecki był to stan dziedziczny. Nie był jednak tak ściśle zamknięty jak szlachta, gdyz każdy kto zamieszkiwał w mieście rok i jeden dzień stawał się mieszczaninem.

Wyróżniamy trzy grupy ludności

• Patrycjat - kupcy i mistrzowie cechowi

• Pospólstwo miejskie - reprezentowane głównie przez członków cechów

• Biedota miejska - p nieokreślonych źródłach utrzymania

Zarząd miasta zazwyczaj przypadał patrycjatowi.

Położenie ludności wiejskiej

Chłopi francuscy dzielili się na dwie kategorie:

1. Poddani

1. Poddani osobiści

1. byli przywiązani do ziemi

2. świadczyli pogłówne

3. mogli być dowolnie obciążani przez pana miasta

4. nie mieli prawa występować w sądzie jako świadkowie

5. nie mogli bez zgody pana wstąpić do stanu duchownego

6. musieli otrzymać zgodę na zawarcie małżeństwa

7. nie mogli dysponować majątkiem na wypadek śmierci

2. poddani gruntowi

1. Byli związani z panem związkiem nie osobistym lecz rzeczowym

2. mieli takie same obciążenia jak powyżej, lecz w każdej chwili mogli się z nich wyzwolić poprzez opuszczenie wsi

2. chłopi czynszowi

1. świadczyli rentę na rzecz pana, i nie płacili żadnych dodatkowych opłat

2. nie byli przywiązani do ziemi

Wszyscy poddani podlegali sądownictwu pana, pan mógł wy7zyskiwać chłopów poprzez swoie monopole(młyn, browar, karczma itp.). Praktyka dążyła do złagodzenia pozycji chłopa.

Powstanie społeczeństwa stanowego

Rozwój rozdrobnienia doprowadził do wykształcenia się trzech stanów: Szlachty, duchowieństwa i stanu trzeciego. Migracje między stanami były utrudnione.

Po okresie rozbicia dzielnicowego stany doprowadziły do powstania mnonarchi stanowej we Francji.

III. Ustrój państwa

Struktura terytorialna monarchii

Francja była krajem, gdzie podział lenny był dokonany najbardziej konsekwentnie, a własność alodialna była wielką rzadkością. W praktyce Francja składała się z dużej ilości państw należących do feudałów, podlegających tylko symbolicznie władzy królewskiej. W wyniku powiększania domeny królewskiej w XIII w. za czasów Filipa pięknego królowie znowu mogli przejąć władzę.

Podstawy władzy królewskiej

1. Na terenie swej domeny sprawował władzę jako książę Francji

2. jako król Francji przysługiwało mu zwierzchnie władztwo na terenie całej Francji

1. zwierzchnik lenny

2. najwyższy strażnik pokoju

3. najwyższy sędzia

Król - najwyższy zwierzchnik lenny

Król stał na czele hierarchii lennej, podlegali mu nie tylko wasale w jego domenie, ale też wszyscy seniorzy. To dzięki zwierzchnictwu feudalnemu, królom udawało się powiększyć swoją domenę, gdyż przysługiwały im ziemię bez dziedziczne i konfiskowane. Korzystny charakter dla powiększania domeny miało taż dopuszczenie kobiet do dziedziczenia, dzięki małżeństwom z dziedziczkami, królowie znacznie powiększali swa domenę.

Król - strażnik pokoju. Zwłaszcza wojen prywatnych

W średniowieczu feudałowie, rozstrzygali spory między sobą poprzez wojny prywatne. Pojawienie się ich nawiązywało do zemsty rodowej. Wojny prywatne były wyrazem załamania autorytetu państwa i sądownictwa.

Jedyna instytucją mogąca doprowadzić do zażegnania sporu, był kościół, który w XI w. stworzył:

1. pokuj boży - chronił przed wojną osoby nie prowadzące wojny.

2. Rozejm boży - zabraniał prowadzenia wojen w dni szczególnie uroczyste,

Ci którzy naruszyli powyższe warunki obejmowani byli ekskomuniką i sądzeni przed trybunałami pokoju.

Król - najwyższy sędzia

Formalnie według prawa lennego sąd królewski był upoważniony do spraw:

• Między wasalami a seniorami

• między seniorami

• między seniorami a królem

W praktyce sprawy takie rozwiązywały wojny prywatne. Dopiero wraz ze wzrostem domeny, królewski sąd zaczął nabierać autorytetu.

1. Królowi przysługiwało sądzenia w pierwszej instancji spraw królewskich(obraza króla, fałszerstwo monet). Ilość spraw należących do króla wzrastała wraz ze wzrostem Autorytetu królewskiego.

2. Wprowadzono apelację(odmowa wymiaryu sprawiedliwości przez właściwego sędziego, nagana wyroku do XIII e. były to sądy boże, później sąd królewski)

Utrwalenie dziedziczności tronu

Po wygaśnięciu linii Karolingów tron stał się elekcyjny. Kapetowie dążyli jednak do wprowadzenia dziedziczności:

1. Hugo Kapet wprowadził zasadę obieralności króla za życia poprzedniego króla

2. zasada dziedziczności tronu(nieformalna)

3. zasada dziedziczność najstarszego syna(nieformalna)

4. Elekcyjność korony wprowadziła jeszcze zasadą niepodzielności tronu i domeny królewskiej

Organa centralne

• Wielcy dygnitarze korony

1. seneszel - stał na czele wojska, miał tez uprawnienia sądowe

2. Kanclerz - stał na czele kancelarii królewskiej.

3. zmiany - w 1191 seneszel został zastąpiony konstablem(wojsko) i kanclerzem(sądownictwo). W 1227 na pewien czas zlikwidowano kanclerza i powierzono jego funkcje strażnikowi pamięci

Kuria królewska - z której w XIII/XIV w. wyodrębniły się:

1. Scisła rad królewska

2. Parlament(organ sądowy)

3. Izba obrachunkowa

4. stany generalne

Zarząd lokalny

(tylko domena królewska)

1. kasztelanowie, wicehrabiowie, prewoci - początkowo zarząd terytoriami królewskimi przypadł kasztelanom i wicehrabiom, ale wobec zagarnięcia przez nich urzędów i zrost ich pozycji, królowie wprowadzili urząd prewota, który zobowiązywał się wprowadzić odpowiedni podatek, nadwyżkę zostawiając dla siebie.

2. Baliwowie, baliwaty - urząd stworzony do kontroli nad prewotami(był to urząd wędrowny), z czasem przyznano im stałe okręgi baliwaty. Posiadali pierwszą instancję w stosunku do szlachty i drugą wobec sadownictwa prewotów

Władza

• Sądowa .Prewoci sądzili drobne sprawy w pierwszej instancji. Baliwoiwe Posiadali pierwszą instancję w stosunku do szlachty i drugą wobec sadownictwa prewotów

• Skarbowa - Baliwowie i prwoci ściągali wszelkie świadczenia na rzecz króla

• Wojskowa - prewotów i balików polegała na gromadzeniu oddziałów dostarczanych przez wasalów.

IV. Źródła prawa

Powstanie terytorialnego prawa zwyczajowego i jego rozdrobnienie

Mieszanie ludności różnych nacji prowadziło do niemożliwości stosowania osobowości prawa, taka sytuacja doprowadziła do wykształcenia się wielu oddzielnych praw zwyczajowych, w których obowiązywała zasada terytorialności.

Podział Francji na kraje prawa zwyczajoweo i kraje prawa pisanego

W zasadzie w każdym okręgu sądowym i seniorki wytwarzały się odmienne prawa zwyczajowe. Niepewność takiego prawa spowodował ,że już w XIII w. zaczęto spisywać obowiązujące w danym okręgu prawa zwyczajowe, co prowadziło później do jednolicenia prawa na szerszym terenie.

Ze względu na wpływ rzymskiej kultury państwo podzieliło się na dwa tereny:

1. Teren prawa pisanego południe

2. Teren Północny prawa zwyczajowego

Spisy prawa zwyczajowego

1. 1250 Wielka księga prawa zwyczajowego Normandii

2. Księga prawa zwyczajowego okręgu Clermont(jeden z najlepszych średniowiecznych spisów prawa zwyczajowego)

Renesans nauki prawa rzymskiego

Dopiero w XI w. w związku z zapoznaniem się w europie z kodyfikacją justyniańską prawo rzymskie odrodziło się. Najwcześniej odrodziło się we Włoszech głównym ośrodkiem był uniwersytet w Bolonii.

1. Szkoła Glosatorów - stworzyła podwaliny odrodzonej nauki prawa rzymskiego, [objaśnienia poszczególnych ustępów(glos)]

2. szkoła postgkosatorów - Glosatorzy dążyli do odrodzenia i wprowadzenia w życie całego prawa rzymskiego, co było niemożliwe. Ta szkoła nie tyle odtwarzała tekst prawa rzymskiego ile szukała w nim mechanizmów, odpowiadającym potrzebom epoki.

Nauka prawa rzymskiego miała szczególne znaczeni dla rozwoju prawa i kultury prawniczej w europie:

• Stała się jedną z dwóch podstaw kształtowania prawników na uniwersytetach

• Wywarła poważny wpływ na kształtowanie się pojęć o państwie

• Wpłynął na rozwuj prawa cywilnego

Prawa rzymskiego nie recypowano, gdyż oznaczało by to uniezależnienie się od cesarza Konstantynopola, lecz uznano je jako jedno z praw zwyczajowych, mające walor „specjalnej racji”

Powstanie i rozwój prawa kanonicznego

Prawo kanoniczne opierało się na piśmie św. Z biegiem czasów rozwijały się prawa ojców kościoła kanony - ustawy wydawane przez synody i sobory oraz dekrety papieskie. Wobec dużej różnorodności zaczęto je spisywać, w ten sposób powstały kolekcje prawa kanonicznego.

Dekret Gracjana - jeden z najlepszych spisów prawa kanonicznego(wydany w XII), usuwający lub redukujący znaczenie sprzeczności. Stanowił znaczące dla rozwoju prawa dzieło.

Nauczanie prawa na uniwersytetach

Zarówno prawa rzymskie jak i kanoniczne stały się podstawa nauczania na uniwersytetach. Natomiast prawp zwyczajowe stało się przedmiotem nauczania dopiero w XVII w.

V. Charakterystyka okresu

Główne cechy wyróżniające

1. Okres rozdrobnienia Francji przypada na XI - XIII w.(Hugon kapet - stany generalne)

2. Rozdrobnienie feudalne przeżywało swój szczytowy moment w XI i XII w.

3. Od XII w. zaczęły istnieć warunki do zjednoczenia(przesłanki gospodarcze, wzrost handlu i przemysłu, rozwój miast, poczucie zagrożenia ze strony królów angielskich )

4. Droga zjednoczenia królestwa prowadziła przez stopniowe zwiększanie domeny

5. Procesy integracyjne odbywały się tez na terenach poszczególnych władców feudalnych

Rozdział VIII: Francja w okresie monarchi stanowej

I. Rys historyczny

Główne wydarzenia historyczne

1. W 1302 powstały stany generalne

2. W 1328 wygasła linia kapetyngw

3. Po zmaganiach tron objęła dynastia Walezjuszy

4. 1337 - 1453 wojna stuletnia

5. Ludwik XI ostatni król monarchii stanowej

6. 1477 przyłączenie księstwa Burgundii

7. 1484 - ostatnie stany generalne

II. Stosunki gospodarcze i społeczne

Ogólny rozwój gospodarczy

Zapoczątkowany rozwój Francji w XII w. doszedł do swojego szczytowego momentu w XIV. Na kryzys składało się wiele elementów:

1. Względne przeludnienie kraju

2. Zmiana szlaków Handlowych - Upadek Francuskich szlaków handlowych

3. wojna stuletnia

4. czarna śmierć

2 połowa XV w. to okres szybkiego wzrostu gospodarczego

Społeczeństwo stanowe

Ludność Francji dzieliła się na trzy stany: szlachtę, duchowieństwo i stan trzeci

Formami uczestnictwa stanów w zarządzie państwem było powstanie zgromadzeń stanowych(stany generalne i prowincjonalne), samorządów miejskich i inne formy samorządu lokalnego.

W Francji stany zgromadzenia stanowe wobec silnych antagonizmów wobec siebie i nie wytworzyły tak silnej i zwartej grupy do walki z królem jak w innych krajach.

III. ustrój państwa

Zmiana Charakteru władzy królewskiej

W XIV w. pozycja króla zaczęła się zmieniać gdyż:

1. Domena królewska przeistoczyła się z dobra prywatnego w publiczne

2. władza królewska zaczęła współpracować z całym państwem

Legiści

Aparat państwowy przestał opierać się na hierarchii lennej, a króla zaczęli otaczać fachowcy., określa się ich mianem logistów. Stanowisko króla:

1. król jest najwyższym zwierzchnikiem lennym w królestwie

2. Król jest źródłem wszelkiej sprawiedliwości(zwierzchnictwo sądu monarszego nad innymi)

3. Król jest cesarzem w swoim królestwie

1. Król nie podlega zwierzchności cesarza

2. Przyznanie królowi władzy absolutnej

Następstwo kobiet

• Wykluczenie kobiet(od XIII w. tylko na najstarszego syna), powoływali się przy tym na zapisy prawa Halickiego

• Teoria statutowa - królestwo jest dobrem ogólnym i król nie może wybieraź dziedzica

• Regencje - „Umarł król niech żyje król” , regencje czyli opiekę nad małoletnim królem obieralna zazwyczaj królowa matka.

Zasada niepodzielności domeny. Apanaże

Apanaże określone części domeny dla młodszych członków dynastii. Uznano też w XIV w. że domena królewska jako dobro publiczne nie ulega podziałom(domena = rzymskie dobra publiczne)

Stany generalne

Cechy wyjątkowe:

1. nie miały charakteru wyłącznie zjadu szlachty

2. Członkami nie byli poszczególni wasale, lecz osoby reprezentujące interesy danego stanu

3. Miały wpływ na niektóre decyzje państwowe

STANY GENERALNE

1. 1302 - Filip Piękny zwołuje pierwsze tany generalne

2. stany otrzymały kompetencje w nakładaniu podatków(dlatego, że podczas rozbicia feudalnego, król utracił prawo nadawania podatków, musiał otrzymać zgodę wlasną stanów do nałożenia podatków)

3. Królestwa przed stanami jako petent prosić o podatki, co dawało stanom słuszne poczucie siły. Stany zaczęły dążyć do władzy, a król starał się zdobyć zgodę a stały podatek, żeby mógł się od nich uniezależnić

4. 1357 - stany miały się zbierać dwa razy do roku, miały tez kontrolować wydawani podatków oraz wprowadzenie przedstawicieli stanów do ścisłej rady królewskiej

5. Ten ordynans zaostał cofnięty podobnie jak podobny do niego z 1413

6. 1439 - król uzyskał stały podatek na utrzymanie Armii(teille), od tego momentu królowie zaprzestali zwoływać stany generalne

Uprawnienia stanów generalnych:

• Uchwalanie podatków

• Prawo przedstawiania zażaleń i postulatów, co do funkcjonowania organw państwowych

• Prawo wyrażania zgody na alienacje domeny i prawo wyboru, króla w trazie wygaśnięcia dynastii

Organizacja stanów:

• Stany były zwoływane przez króla

• Od XV stany stały się obieralne a nie delegowane przez króla

• Posłów obowiązywały instrukcje poselskie

• Reprezentacje stanowe tworzyły trzy oddzielne kolegia

Stany prowincjonalne

Miały analogiczne kompetencje co stany generalne lecz ich pozycja ograniczała się do jednej prowincji.

Parlament

W związku z zbyt dużą ilością spraw napływających do króla powstał parlament, jako delegowany przez króla stały organ sądzący w imieniu króla i złożony z zawodowych prawników. Od XIV obradował stale w Paryżu, później powstały parlamenty w innych miastach.

Parlament był królewskim sądem najwyższej instancji właściwym dla wszystkich spraw, sądy parlamentu mogły być odwołane tylko przez Radę królewską. Poza sadownictwem Parlament miał prawo rejestrować ustawy królewskie

Wojskowość i skarbowość

Francuska obronność musiała się oprzeć o wojska najemne(wojska zawodowe pobierające żołd). W celu utrzymania armii zaciężnej parlament utworzył dwa podatki:

1. Aide royale - był ustalany jako podatek jednorazowy i wywodził się z opłat lennych płaconych w wyjątkowych sytuacjach. 1435 podatek stały

2. Taille - 1439 - ustalony jako podatek stały na utrzymanie wojska, i wszedł w miejsce powyższego, był to podatek bezpo®edni pobierany od dochodów stanu trzeciego.

Poza powyższymi podatkami skarbowość królewska opierała się tez na innych świadczeniach

Izba obrachunkowa - kontrola niższych organów skarbowych i sądownictwo w sprawach skarbowych.

Skarbnicy Francji(4) - kontrola nad lokalnymi organami skarbowymi.

Zarząd lokalny

Baliwaty się utrzymały. Nowości natomiast były stany prowincjonalne, które zajmowały się nie tylko ustalaniem podatków na szczeblu prowincji ale też ich ściąganiem. Zarząd dochodów królewskich przypadał skarbnikom królestwa. Dla podatków uchwalanych przez Stany generalne, ustalono nowy podział, kraj podzielono na okręgi skarbowe zwane elekcjami każda elekcja zajmowała obszar jednej diecezji i podlegała 3 elektom wybieranym z każdego stanu, na szczeblu centralnym rządzili 4 generałowie finansowi.

IV. Źródła prawa

Zjawiska najistotniejsze

1. wzrost ustawodawstwa królewskiego - przez ordonanse, które otrzymały moc obowiązywania w całym kraju i musiały być zarejestrowane w parlamencie

2. Akcja spisywania praw zwyczajowych - np. w 1454 nałożono na balików obowiązek spisania prawa zwyczajowego

Główne cechy wyróżniające

1. Okres monarchii stanowej od Początku Xiv do końca XV w.(pierwsze i ostanie zebrania stanów generalnych)

2. Władza królewska stała się władzą publiczną(była ograniczona przez uprawnienia polityczne stanów generalnych)

3. Głównym organem stanów było zgromadzenie stanowe nie uzyskały jednak one tak wielkiego znaczenia jak w innych krajach

4. dualizm władzy państwowej i stanowej

5. Okres monarchii stanowej był stosunkowo krótki, instytucje stanowe nie rozwinęły się tak bardzo jak w innych krajach.

Rozdział IX Niemcy w okresie monarchii wczesnofeudalnej

I. Rys historyczny

Główne wydarzenia historyczne

1. 911 - wygaśnięcie niemieckiej linii Karolingów

2. Pod koniec IX odżyły księstwa szczepowe

3. 911 Szczepowym królem Franków Konrad(dalsi królowie wraz z datami koronacji:)

4. 919 - Henryk Ptasznik(rozpoczął umacnianie władzy królewskiej)

5. 936 - Otton I(ekspansja na tereny słowiańskie, 962 - koronacja carska)

6. Henryk IV(spór z papieżem Grzegorzem, 1122 konkordat wormacki)

Ramy terytorialne

Zachód na renie, później dział notariusza i Włochy.

Wschód łaba

II. Stosunki gospodarcze

Ogólny rozwój gospodarczy

Początkowo kraj Niemiecki, był na wskroś rolniczy, dominowała tu wielka własność ziemska. Dopiero w XII w. zaczął się tu wzrost gospodarczy(pojawianie się miast i rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej)

Powstanie Stanu szlacheckiego

Podobnie jak we Francji, na czoło wysunęła się grupa rycerska opierająca swe stanowisko na wielkiej własności dzierżonej tytułem lennym. Podobnie jak we Francji ta grupa szybko wydzieliła się oddzielnym prawem, w XIII zakazano brać chłopów na rycerzy. W przeciwieństwie do Francji w Niemczech dążono do rozwarstwienia stanu szlacheckiego i wyodrębnieniu w ramach tego stanu kilka grup szlacheckich, różniących się zakresami posiadanych praw.

1. Książęta rzeszy

2. rycerstwo

Książęta szczepowi i terytorialni

1. Na czele odrodzonych księstw szczepowych stali książęta zwani herzogami (wojewodowie) i to oni wybierali królów. Po 1180 po upadku Henryka Lwa, konfiskaty jego majątku i rozdysponowania go innym, księstwa szczepowe zamieniły się w terytorialne

Poza księstwami szczepowymi było jeszcze dużo bezpośrednich wasalów korony, w ten sposób terytorium rzeszy było bardzo rozdrobnione co ułatwiało królom ich politykę. Od 1180 wszystkich bezpośrednich wasalów królestwa uważano za książąt rzeszy.

2. Książęta rzeszy dzielili się na świeckich(16) i duchownych(60), z czasem liczba tych pierwszych wzrastała. Lenne książąt rzeszy stawały się coraz bardziej niezależne, zmierzając do zwierzchnictwa terytorialnego, do czego przyczyniały się jeszcze przywileje królewskie.

Ministrałowie

Obok wyodrębnienia górnych warstw rycerstwa rozwarstwienie dokonało się też w niższych warstwach. W X w. pojawili się ministrałowie - czyli osoby rekrutujące się z ludności niewolnej, którym królowie i możnowładcy powierzali funkcje takie jak swoim wasalom. Ministrałowie byli bardziej zależni od panów i mniej niesforni stąd też ich szybkie rozpowszechnienie i szybki wzrost statutu. Szybko zatarły się też różnice między nimi a ludnością niższej szlachty.

Ludność wiejska

Rozwój stosunków Feudalnych w Niemczech przebywał wolniej niż we Francji w niektórych miejscach utrzymali się nawet wolni chłopi. Można wyróżnić dwie formy poddaństwa:

1. Poddaństwo osobiste chłopów - pracowali głównie we dworze pana jako słudzy domowi, rzemieślnicy albo parobkowie.(jeśli został osiedlony na gruncie mógł być z niego swobodnie wysiedlony)

2. Poddaństwo gruntowe - poddany osiedlony dziedzicznie na gruncie, nie mógł go opuścić bez zgody pana, sprzedać go mógł tylko za zgodą pana, ale pan nie mógł go też z niego alienować.

Ktokolwiek siedział na gruncie wiejskim przez 1 rok i 1 dzień stawał się poddanym

Powstanie miast i ich rozwój

Powstały podobnie jak we Francji(skupiska ludności rzemieślniczej w XI w. zaczęły domagać się przywilejów). Początkowo prawo zakładania miast mieli tylko królowie, z czasem jednak uprawnienia te przeszły na władców terytorialnych. Tak więc miasta niemieckie można podzielić ze względu na to kto je założył na miasta:

• Miasta carskie - były bardzo liczne, gdyż królowie widzieli w nich siłę zdolną do rozsadzenia potęgi książąt szczepowych. W okresie upadku monarchii uzyskały wysokie uprawnienia zwierzchnie. Do króla były zobowiązanego ograniczonych świadczeń pieniężnych i wojskowych.

• Miasta biskupie - dość szybko wyswobodziły się z władzy biskupów i upodobniły się do miast carskich. Podporządkowane też zostały królestwu tylko, że ich świadczenia na rzecz rzeszy były jeszcze niższe.

• Miasta krajowe - miały różną pozycję od bardzo uzależnionych od panów do najmniej w całej rzeszy.

Ustrój miast

Ustrój miast był różny w zależności od przywilejów, tak samo szybko wyróżniało się prawo sądowe miejskie różne dla różnych miast. Szybko nowe miasta zaczęły czerpać prawo od miast już istniejących w ten sposób powstał system Filialny, gdzie nowe miasta były „córkami” w stosunku do miast macierzystych

Początkowo miasta sprawowały sądownictwo w bardzo ograniczonym zakresie, a sądownictwo wyższe należało do urzędników pana miasta wójtów. Później najczęściej poprzez wykupienie tego urzędu miasta uniezależniały się od pana miasta.

Od XIII . głównym organem zarządu miejskiego stała się rada miejska złożona z pewnej liczby rajców wybieranych przez obywateli. Funkcje administracyjne pełnili Burmistrzowie.

Mieszczaństwo

Ktokolwiek przebywał w mieście przez rok i sześć niedziel otrzymywał obywatelstwo. Tak samo jak we Francji powstawały cechy i gildie.

Powstanie społeczeństwa stanowego

Tak więc w Niemczech powstał podział stanowy na: szlachtę mieszczaństwo, chłopów i oddzielną grupę duchowieństwa.

III. Ustrój państwa

Królestwo niemieckie a cesarstwo

Władcy Niemiec tytułowali się koroną niemiecką w Akwizgranie i koroną carską w Rzymie. Korona carska nie dawała władcom Niemiec żadnych nowych uprawnień na terenie rzeszy.

Koronacja carska Ottona I nawiązywała do koncepcji państwa uniwersalnego(papież zwierzchnik kościoła, cesarz strażnik chrześcijaństwa i obrońca pokoju w świecie chrześcijańskim)

1. Zakres władzy uniwersalnej cesarza -

1. Zwierzchność cesarska nad nawróconymi ludami pogańskimi

2. Wyłączność cesarzy do nadawania korony królewskiej

3. Zwierzchność władzy carskiej nad światem chrześcijańskim

4. Strażnik pokoju w świecie chrześcijański

2. Papiestwo a cesarstwo

1. Do XI w. pretendowali do prawa obsadzania tronu papieskiego

2. Papieże mianowali cesarzy, próba uniezależnienia się od tego przez cesarzy nie dała skutku

3. XIII w. spór Fryderyka II Barbarossy z papieżem => zdjęcie cesarza z tronu i odsunięcie dynastii Hohenstaufów

4. XV koniec walk przybranie tytułu przez cesarzy niemieckich”cesarze rzymscy narodu niemieckiego” => ograniczenie ich pretensji tylko do Niemiec

Władza królewska

W przeciwieństwie do Francji gdzie po procesie rozdrobnienia królowie zaczęli jednoczyć kraj, proces w Niemczech prowadził do jeszcze większego rozdrobnienia, zachowali jednak swój wysoki autorytet do końca XII w.

Król

1. polityka zagraniczna

2. naczelny wódz

3. najwyższy pan lenny

4. najwyższy sędzia

5. regalia

Upadek księstw szczepowych. Początki księstw terytorialnych

Książęta niemieccy szybko zaczęli dochodzić do pozycji niezależnych władców na swych terytoriach.

Środkami ochrony monarchii było prawo kreowania na całym obszarze nowych lenn, kolejnym ciosem w księstwa szczepowe było powstanie księstw biskupich, oraz zakładanie na terenie całego państwa miast królewskich.

W 1180 dokonała się likwidacja księstw szczepowych. Monarchia wygrała z książętami szczepowymi, lecz rychło musiała ulec znacznie liczniejszym książętom terytorialnym(waży etap przywileje 1220 i 1232).

Następstwo tronu

W Niemczech w przeciwieństwie do Francji nie wykształciła się zasada dziedziczności tronu, a to główne dzięki temu, że kilkakrotnie wygasła dynastie i wtedy dochodziło do restauracji obieralności króla. Elekcyjność króla niekorzystnie wpłynęła na tendencje zjednoczeniowe, niemożliwe było przy tak częstym zmianom dynastii opierać się o domenę królewska. W Niemczech nie mogło nawet dojść do ustalenia stolicy państwa

Problem przymusu lennego

Prawo zobowiązujące króla w razie wygaśnięcia jakieś dynastii lennej obsadzenia na danych ziemiach nowej. Ziemie lenne miały pozostać lenne na zawsze.

Stosunek państwa do kościoła

Kościół w Niemczech od początku swego istnienia był bardzo uzależniony od władzy, co pogłębiło się jeszcze po koronacji carskiej kiedy to cesarz zaczął obsadzać urzędy biskupie własnymi ludźmi.

W XI w. kościół zaczął dążyć do reform czego wyrazem były reformy Kluniackie, poza wewnętrznymi sprawami miały one dążyć do uniezależnienia się kościoła od państwa. Zapoczątkowało to w XI i XIII w, spór o inwestyturę(nadawania urzędów kościelnych). Długoletni spór doprowadził do podpisania w 1122 konkordatu wormackiego:

• kościół miał prawo obierania biskupów przez wybory kanoniczne

• konkordat oddzielił nadanie urzędu biskupiego od nadania uposażenia.

• Król otrzymał prawo odmówienia inwestytury(w tym wypadku uposażenia

Zarząd centralny państwa

Urzędy Centralne (cześnik, marszałek, komornik itp.) stały się dziedziczne.

Aktywnym organem centralnym Rzeszy był Zjazd nadworny, który miał charakter podobny do francuskiej kurii królewskie. Od 1180 uczestniczyli w nim wszyscy władcy terytorialni(wcześniej tylko desygnowani przez króla), a decydowały o najważniejszych sprawach.

Zarząd lokalny

Rozwój księstw terytorialnych doprowadził do zaniku aparatu lokalnego.

Zarząd dóbr królewskich przypadał landwójtom

Cesarz Otton I wprowadził tytuł palatyna dla kontroli księstw szczepowych., urząd ten uległ szybko feudalizacji. Podobnie była z innymi urzędnikami królewskimi np. landgrawatami. W miastach królewskich królowie ustawili burgrabiów dla czuwania nad wykonywaniem przez mieszczan obowiązków wobec króla.

IV. Źródła prawa

Ogólny rozwój prawa

Podobnie jak we Francji obserwuje się tu rozwój lokalnych praw zwyczajowych, z nikłym udziałem praw królewskich. Szczególną rolę w ustawodawstwie odgrywały landfrydy czyli ustawy o pokoju ziemskim. Ostrzejszym natomiast podziałom niż we Francji uległo sądownictwo między stanami: prawo miejskie ziemskie i dworskie(chłopi) poza tym istniały jeszcze szczególne prawa jak lenne czy górnicze.

Prawo ziemskie

1. Zwierciadło saskie - 1220-1235najbardziej znany spis prawa ziemskiego(prawo ziemskie i lenne), było ono bardzo rozpowszechnione głównie dlatego, że drugie jego wydanie zostało napisane w języku niemieckim

2. Zwierciadło szwabskie

3. Zwierciadło Frankońskie

Prawo miejskie

W każdym mieście powstawało własne prawo zwyczajowe, lecz szybko zostało to zahamowane poprzez system filialny. Miasta filialne zaciągały często porad prawnych w miastach macierzystych., do rozwoju prawa przyczyniły się też ortyle czyli wyroki sądów., oraz wilkierze ustawy miejskie.

Prawo lenne dworskie i górnicze

W Niemczech poza podstawowymi gałęziami prawa ukazały się prawa specjalne:

1. prawo lenne - normowało stosunki lenne wynikające z kontraktu lennego.

2. Prawo dworskie - normowało stosunki prawne chłopów

3. Prawo górnicze -

V. Charakterystyka epoki

Cechy wyróżniające

1. Stosunkowo długi czas monarchii wczesnofeudalnej X - XIII w.(cechowała ją silna władza królewska)

2. Można podzielić na dwa okresy przezd 1180 i po(Księstwa szczepowe, księstwa terytorialne)

3. W pierwszym okresie mimo silnych tendencji odśrodkowych silna władza królewska

1. Dzięki dodatkowemu tytułowi cesarza

2. Dzięki dużej domenie

3. Nowa uzależniona od królów szlachta

4. drugi kres - po likwidacji księstw szczepowych, książęta terytorialni rozpoczęli walkę z królem o większe uniezależnienie, początkiem klęski króla były przywileje Fryderyka II.

Rozdział X: Niemcy w okresie rozbicia feudalnego i kształtowania się Monarchii stanowych

I. Rys historyczny

Główne wydarzenia

1. Po usunięciu przez papieża od korony carskiej Hohenstaufów nastąpił e Niemczech okres bezkrólewia(1254 -1273) - książęta uzurpowali i zyskiwali sobie nowe uprawnienia i przywileje, a ich zależność od króla przybrała tylko nominalną zwierzchność lenną.

2. Od końca XIV w. w pełni wykształcone księstwa terytorialne zaczęły się stawać czynnikiem ładu, tak wiec w XV w. nie doszło do zjednoczenia, ale księstwa stały się sprawni9e działającymi samodzielnymi państewkami.

3. Dalszemu rozpadowi ulegała władza królewska, co doprowadziło do tego, że król stał się już tylko figurantem, tylko z nazwy będącym, zwierzchnikiem państwa.

II. Stosunki gospodarcze i społeczne

Ogólny rozwój gospodarczy

Zapoczątkowany już w XII w. wzrost gospodarczy znacznie się spotęgował w XII i XIV. Miasta ponocne zrzeszone w Hanzę rozszerzyły na znaczą skalę handel z Anglią i krajami bałtyckimi. Dzięki otwarciu przełęczy Gottarda został umożliwiony na szeroką skalę handel z miastami Włoskimi bez pośrednictwa Francji. Niemiec nie dotknął też tak poważnie kryzys w XIV w. ani czarna śmierć.

Szlachta

Poza bezpośrednimi wasalami Rzeszy będącymi elektorami, wyodrębniła się też warstwa drobnego rycerstwa taż będącego bezpośrednimi wasalami, lecz nie elektorami ich sytuacja prawna została określona dopiero w XVI w. jako wolnego rycerstwa rzeszy.

Reszta szlachty jako szlachta krajowa pozostawała w zależności od książąt krajowych

Ludność wiejska

Od końca XII w. w położeniu chłopów zaczęła uwidaczniać się pewna poprawa, wiązało się to z rozwojem gospodarki pieniężnej. Wyzysk chłopów się zmniejszyć, i bardzo rozpowszechniona stała się gospodarka czynszowa. Dużo korzystniejsze warunki osadnictwa na wschodzie doprowadził do masowego ruchu migracyjnego zwanego kolonizacją niemiecką. Później jednak na terenach wschodnich gdzie zaczęła się rozwijać gospodarka folwarczno pańszczyźniana sytuacja chłopów zaczęła się pogarszać.

Miasto i mieszczaństwo

Już w XIII w miasta uzyskały pewną niezależność od pana miasta i rozbudowywały własny samorząd. Największym ich osiągnięciem było wyzwolenie się spod sądu wójta i przejęciu zarządu miasta przez radę miejską.

Miasta w rozdrobnionych Niemczech powoli stawały się niezależnymi państewkami, a nawet zrzeszały się w związki miast dla prowadzenia wspólnych interesów. Taka niezależność zaczęła powoli topnieć pod naciskiem władców terytorialnych w XV w.

W walce pospólstwa z patrycjatem, pospólstwo w niektórych miastach wygrywało, a w niektórych doprowadzało do współrządców.

III. Ustrój państwa

A. Ustrój Rzeszy

Władza królewska

W tym okresie władza królewska w rzeszy znacznie osłabła, jednak spór o zwierzchnictwo nad światem chrześcijańskim nie skończył się na Hohensztaufach.

Nowe doktryny:

• Teoria kurialna - zwierzchnictwo nad władzą świecką przysługuje duchowej

• Teoria imperialna - równość obu władz

• Teoria koncyliarna - zwierzchnictwo soboru nad papieżem, teoria ta prowadziła do ograniczenia praw kościoła w wielu państwach a nawet przewagi, oraz do pewnego podporządkowania go władzy świeckiej

Cesarze przestali odgrywać w tych sporach kierowniczą rolę. Pza Henrykiem VII, który ruszył na Rzym, stosunek cesarzu do papieży ograniczał się tylko do wyprawy po koronę carską, a w XVI w. zaniechają i tego.

Następstwo tronu

Kwestia obioru cesarza została unormowana złotą bullą z 1356(7 elektorów, 4 świeckich: król czech, palatyn Renu, Margrabia Brandenburski, Książe saski i trzej duchowni arcybiskupi Moguncji, kolonii i Trewiru) W drugiej części przyznawała uprawnienia książętom rzeszy

Organa centralne

Rada nadworna - w jej skład wchodzili radcy i sekretarze, a największe stanowisko w radzie zajmowali kanclerz nadworny i ochmistrz, którzy przewodniczyli radzie pod nieobecność króla.

Zjazd rzeszy przeistoczył się w Sejm Rzeszy - w skład którego poza bezpośrednimi wasalami rzeszy wchodzili przedstawiciele miast cesarskich, jego uchwała była potrzebna w sprawach:

1. Wyprawa króla na koronacje carską do Rzymu

2. Powołanie książąt rzeszy na wyprawę wojenną

3. Nałożenie podatków ogólnopaństwowych

Władztwa terytorialne

Rozwój zwierzchnictwa terytorialnego

Do XV niemal wszyscy władcy terytorialni otrzymali w swych terytoriach władzę niemal suwerenną. Królom pozostały tylko pewne honorowe atrybuty i formalnie zwierzchnictwo lenne.

Proces zjednoczenia zatrzymał się na szczeblu terytorialnym.

Powinności władców terytorialnych wobec króla ulegały ciągłemu osłabianiu a ich władza na swoich terytoriach wciąż rosła. Elektorzy wymusili też na władcy prosić o zgodę na podjęcie wyprawy wojennej. Chęć stworzenia armii najemnej w miejsce armii lennej, rozbiły się o niechęć elektorów do nakładania podatków.

Władcy terytorialni o osiągnięcia pełnej władzy sądowej musieli tylko pozbyć się instytucji apelacji do sądów królewskich i instytucji ewokacji.

W zakresie gospodarczym byli jeszcze ograniczeni regaliami.

Powyższe przeszkody zlikwidowały:

• Przywileje Fryderyka II 1220 i 1232(gospodarcze, zrzeczenie się niektórych regaliów 1 na rzecz duchowieństwa 2 na rzecz władców terytorialnych)

• Złota Bulla(król zrzekał się na terenach elektorów wszelkich regaliów, uznał najwyższe sądownictwo elektorów, wprowadziła dziedziczność godności elektorskiej w linii męskiej oraz zasadę niepodzielności terytoriów elektorskich)

Organa centralne

Na czele aparatu centralnego wysunęli się ochmistrz dworu i kanclerz. Na szczeblu lokalnym wójtowie zostali zastąpieni amtmanami.

Książęta nie mieli w swych terytoriach nieograniczonej władzy. Ograniczały ich przywileje stanowe. Głównymi organami stanowymi stały się sejmy krajowe/Landtagi.

1. Podobnie jak w innych krajach Europejskich:

1. Uchwały zapadały w oddzielnych stanowych kolegiach

2. Posłowie byli reprezentantami swojego stanu i kraju i byli związani instrukcjami.

3. Działalność ich opierała się na podstawie umów z księciem ujętych w formie przywilejów

4. Stanom przysługiwało prawo oporu

2. Skład był różny w zależności od kraju zazwyczaj(szlachta, duchowieństwo i mieszczanie, rzadko chłopi[wolni]).

3. Uchwalały podatki

4. Stany miały udział w zarządzie krajem i ustaodastwie krajowym(wojna, pokuj, główni urzędnicy)

Związki miast. Hanza

Anarchia powstała w rzeszy w XIII, wywołała w miastach chęć do samoobrony, zabezpieczeniu handlu i wspólnemu podejmowaniu działalności gospodarczej. Wśród nich największe pozycję osiągnęła Hanza - związek kilkudziesięciu miast związanych z handlem morskim na Bałtyku i morzu Północnym. Podzielona była na 4 grupy: Westwalską, Saską, Wedndyjską, Prusko-inflandzką. Hanza broniła i zapewniała bezpieczeństwo swoim kupcom, otwierała placówki za granicą, organizowała własne siły zbrojne i prowadziła wojny. Hanza była luźnym związkiem państw, właściwym jej organem były sejmy hanzeatyckie.

IV Źródła prawa

Zjawiska najistotniejsze

1. Rozwój ustawodawstwa w księstwach terytorialnych

2. Proces przenikania prawa rzymskiego i kanonicznego

V. Charakterystyka okresu

Główne cechy wyróżniające

1. Późne wstąpienie rozdrobnienia feudalnego XIII

2. Rozdrobnienie wystąpiło w okresie wzrostu sił wytwórczych i prawnego wyodrębniania się stanów

3. Na czele państwa stał elekcyjny król niemiecki(miał tylko zwierzchnictwo nad niektórymi panami feudalnymi, duchowieństwem i niektórymi miastami)

4. Procy zjednoczeniowe przyczyniły się jedynie do skonsolidowania wielu państewek

5. W niektórych terytoriach powstała monarchia państwowa(typowe Landtagi i dualizm dziedzinie podatków)

6. głównym organem państwowym Landtag później zwany sejmem rzeszy

Rozdział XI: Anglia w okresie monarchii wczesnofeudalnej i monarchii stanowej(XI - XV w.)

I. Rys historyczny

Anglia w starożytności

Pierwotnie Anglię zamieszkiwały ludy celtyckie, które później w okresie dominacji rzymskiej zostały przezeń podbite(I w. p. n. e.), choć panowanie rzymskie nigdy nie objęły całej wyspy. W V w. wojska rzymskie opuściły wyspę. Po ustąpieniu rzymian W. Brytania została podbita przez Anglów i Sasów.

Trzeba zaznaczyć też, że Anglia nigdy nie skorzystała tak jak inne kraje pod panowaniem rzymskim z jego kultury i organizacji, stąd też zupełnie inne niż w reszcie europy rozwiązywania.

Państwo anglosaskie i jego podbój przez Normanów

Zdobywcy germańscy byli w V w. zorganizowani w państwa plemienne. W XVI w. przyjęli chrześcijaństwo. Organizacja kościelna wpłynęła na rozwój tendencji zjednoczeniowych, co doprowadziło do powstania 7 królestw. W Ix doszło do zjednoczenia państwa pod berłem wessexu. Na początku XI w. państwo zostało podbite przez króla Duńskiego Knuta Wielkiego a później przez Wilhelma zdobywcę w 1066, ten moment uważa się za początek państwa Anglonormandzkiego.

Antagonizm Angielsko francuski

Od początku istnienia państwa(1066), królowie angielscy byli uzależnieni od Francji swoimi posiadłościami na kontynencie(były one lennem Francuskim). Po wygaśnięciu dynastii normandzkiej tron Angielski przypadł hrabiemu Anjou Henrykowi II, założycielowi dynastii Plantagenetów, poza Anglią panował też rozległymi ziemiami Francuskimi, które przekraczały swą wielkością królestwo Anglii i były kilkakrotnie większe od posiadłości króla Francuskiego.

Pierwszym etap konfliktu był konflikt Ryszarda Lwie Serce i Jana Bez Ziemi z królami Francuskimi, którym to po początkowych sukcesach tych pierwszych udało się oskarżyć Jana bez ziemi o felonię i po wojnie doprowadził do konfiskaty kontynentalnej części królestwa poza Gujenną.

Kolejnym etapem konfliktu była wojna stuletnia, która doprowadziła po ponad stuletnich zmaganiach utratę reszty posiadłości Angielskich na kontynencie poza portem Calais.

Rzut oka na ewolucje ustrojową Anglii

W dziejach XI - XV w. wyróżnia się dwa zasadnicze okresy. Pierwszy okres silnej władzy królewskiej trwał do końca XII w. Monarchia tego okresu skutecznie odpierała zakusy baronów nadając im tylko niewiele znaczące przywileje 1100, 1135, 1136. Koniec silnej władzy królewskiej rozpoczął się od sporu z kościołem i zamordowania arcybiskupa Tomasza Beceta. Natomiast początek XIII w. przypada na rządy Jana bez ziemi i wydanie Wielkiej Karty Swobód 1215, oraz dalszą walką Króla z baronami, co doprowadziło do przymierza króla i niższego rycerstwa i mieszczaństwa, co z kolei zaowocowało powstaniem w 1265 r. Parlamentu.

Od momentu powstania Parlamentu wyróżnia się drugi okres, w który coraz większą rolę odgrywa Parlament. Ten okres, okres monarchii stanowej trwał do wojny dwóch róż, która zapoczątkowała okres panowania dynastii Tudorów(rządy absolutne)

II. Stosunki gospodarcze i społeczne

Ogólne warunki gospodarcze

Położenie Anglii na wyspie miało bardzo korzystny wpływ na gospodarkę, gdyż uniemożliwiało to najazdy, ostatnim obym najazdem był najazd Wilhelma zdobywcy. W średniowieczu podstawą gospodarki Angielskiej było rolnictwo(hodowle). Podobnie jak na kontynencie Anglia przeżywała rozkwit w XII w. i kryzys w XIV związany z czarną śmiercią. Po epidemii w XV w. doszło do wzrostu gospodarczego, w tym wieku można było też dostrzec pierwsze przesłanki kapitalizmu

Ustrój lenny angielski i jego specyficzne cechy

Po podboju przez Normandów Anglii, Wilhelm zdobywca narzucił Anglii ustrój lenny znany w Normandii. Swą władze oparł głównie na rycerzach sprowadzonych z Normandii, których osiedlił na ziemiach skonfiskowanych angielskim Tenów(szlachty). W XII w. różnice pomiędzy nomadami i Anglikami.

System lenny Angielski charakteryzował się:

1. Wilhelm zdobywca prowadził politykę rozdawnictwa lenn, w ten sposób by nie dopuścić do tworzenia się wielkich zwartych kompleksów ziemskich.

2. Królowie Anglii starali się nie dopuścić by urzędy związały się z lennami. Istniał tylko urząd hrabiego, który był związany z ziemia, ale nie zagarnął on całej władzy na swoich ziemiach, którą ograniczał królewski urząd szeryfa.

3. Sporządzony został szczegółowy spis ludności i ziem(księga sądu ostatecznego)

4. Dwustopniowa hierarchia lenna

5. wasal mojego wasala jest moim wasalem

6. Poza armią lenną, istniało jeszcze pospolite ruszenie wszystkich wolnych obywateli(król nie był uzależniony od feudałów), ponadto w XII w. lenne powinności wojskowe zostały zastąpione powinnościami pieniężnymi, co umożliwiło zaciągnięcie armii zaciężnej.

7. Świadczenia pieniężne z lenna. Np. tarczowe(dla szlachcica chcącego się wykupić z stawiennictwa wojskowego.)

8. Swobodna alienacja lenn (ziemię mógł posiadać nie tylko szlachcic.)

Feudałowie

1. Pierwsza kategorie tworzyli bezpośredni wasale korony. Określano ich mianem baronów. Ich szczególny stan polegał na tym, że podlegali tylko sądowi parów, w którego skład wchodzili wszyscy baronowie.

Do tej kategorii należy zaliczyć też wyższe duchowieństwo

2. Drugą kategorię tworzyli wasale pośredni korony. Charakterystyka Angielskiego systemu było to, że ta kategoria nigdy nie była zamknięta i stosunkowo łatwo było uzyskać nobilitację. Tą grupę nazywano gentry

Ludność wiejska

Wyróżniamy dwie kategorie ludności wiejskiej:

• Wolni chłopi - zwierzchnia własność ziemi należała do pana, chłopi mieli jednak prawo alienować ziemie i opuszczać ją.

• Willani - W odróżnieniu od wolnych byli oni przywiązani do ziemi Na posiadłość pańską składały się trzy rodzaje gruntów:

1. Uprawiane na własny rachunek, głównie pracą chłopów.

2. Grunty dzierżone przez wolnych chłopów

3. grunty willeńskie.

Rychły wzrost gospodarki pieniężnej prowadził do zamiany pańszczyzny na czynsz. W Anglii szybko tez pojawiła się praca najemna na wsi. W XV w. z różnych form zależności poddańczej pozostały tylko świadczenia feudalne o charakterze ekonomicznym. W XVI w. na wsi wyróżniano już tylko wolnych posiadaczy ziemni płacących panu niewielki opłaty i dzierżawcy wieczyści.

Miasta i mieszczanie

Rozwój miast Angielskich w porównaniu do miast europejskich był opóźniony. Księga sądu ostatecznego z 1086 wymienia 80 miast, skupiających, aż 5% ludności, w rzeczywistości były to jednak osiedla pół-rolnicze. W XII miasto zaczęto nadawać przywileje, a dopiero w XIII i XIV w. zaczęły płynąć nadania nadające im osobowość prawną. Przeznaczone miastom sądownictwo było ograniczone do spraw cywilnych i lżejszych spraw karnych; nieliczne miasta otrzymały zakres sądownictwa przybliżony do zakresu, jaki miały hrabstwa. W 1265 przedstawiciele niektórych miast zostali powołani na Sesję Wielkiej Rady. Później sto miast otrzymało przywilej do zasiadania obok przedstawicieli hrabstw w niższej izbie parlamentu.

III. Ustrój państwa

Władza królewska

Królowie Anglosascy utrzymali w Anglii silną władzę, dzięki czemu nie doszło w Anglii do rozdrobnienia feudalnego. W XIII w. państwo przekształciło się w monarchię stanową, co osłabiło władzę królewską.

Wilhelm Zdobywca traktował Anglię jako zdobycz, co podkreślało Patrymonialny charakter jego stosunku do władzy i kraju. Narzucił on własną strukturę lenną. Cała ludność świadczyła też królestwu daninę, co dawało silną podstawę finansową dla władcy. Na dochody króla składały się:

1. Wpływy z dóbr królewskich

2. Dochody z regaliów

3. Danina pieniężna składana przez całą ludność

4. Dochody z lenn i Tarczowe

Król był Najwyższym strażnikiem pokoju(władza sądowa).

Od XII w. zaczął narastać konflikt o władzę między możnowładztwem i królem, lecz dopiero w XIII w. możnowładztwo zaczęło osiągać w tej walce sukcesy. Powstał Parlament, który przejął część uprawnień króla a później otrzymał nawet wyłączne prawo nakładania nowych podatków, a później do stanowienia nowych praw. W wielkiej karcie swobód ustanowiono Prawo oporu(król przestał stać ponad prawem)

Państwo a kościół

W Anglii stosunki kościoła i państwa były usiane wieloma konfliktami. Zasadniczo kościół był poddany monarchii, a jego dobra były objęte królewskim zwierzchnictwem. Źródłami konfliktów były:

1. Obsadzanie stanowisk biskupich

2. Świadczenia finansowe kościoła

3. zakres sądownictwa kościelnego.\

Do XIV w. kościół stale wzmacniał swoją pozycję Konstytucje klaredońskie(Henryka II mające ograniczyć władzę kościoła) upadły, a także starania Jana bez ziemi doprowadziły tylko do jeszcze większego wzrostu znaczenia kościoła.

Następstwo tronu

Sprawa następstwa tronu w Anglii nie była wyraźnie uregulowana. Początkowo w przypadku braku męskich potomków nasypce wybierali z pośród rodu możnowładcy. Dopiero Henryk II wprowadził zasadę dziedziczenia kognatycznego(kobiety też w przypadku braku męskich potomków).

Urzędy nadworne

Takimi urzędnikami byli: seneszel, cześnik, komornik, konstabl, i inni. Urzędy te z czasem nabrały charakteru tytularnego.

Do początku XIII w. największą role odgrywał Wielki justyciariusz, będący głównym pomocnikiem i zastępcą króla. W XIII zlikwidowano ten urząd część jego uprawnień przelano na kanclerza(sąd kanclerski, i piecza nad królewska pieczęcią i dokumentami)

Rada królewska

Dygnitarze nadworni tworzyli radę królewską, obok nich powoływał też bezpośrednich wasali na naradę. W ten sposób zgromadzenia przybrał dwojaki charakter kurii królewskiej - (skladała się z Wielkiej Rady i Rady zwyczajnej)zebranie dygnitarzy i kurii feudalnej.(funkcja doradcza, sądownictwo w sprawach między wasalami i w sprawach docierających do sądu królewskiego w postaci apelacji) rychło zaczęły kształtować się różne organy:

1. Exchequer - jako najwyższy organ skarbowy, i działający w jego ramach sąd

2. Sąd ławy królewskiej i sąd Spraw pospolitych

3. Izba lordów i parlament

4. Rada zwyczajna

Wielka karta wolności 1215 r.

Po przegraniu Jana bez ziemi z baronami, zostało na nim wymuszone wydanie przywileju zwanego wielką kartą wolności, wśród 63 można wyróżnić 4 najważniejsze sprawy w niej poruszone:

1. Artykuł 39 dotyczy wolności osobistej, dla wszystkich wolnych obywateli, a artykuł 21 zapewnia baronom sąd parów.

2. Artykuł 13 potwierdza Przywileje miast.

3. Artykuł 12 postanawia, że do nałożenia tarczowego i zasiłków lennych potrzebna jest zgoda ogólnej rady królestwa. Artykuł 14 mówi do rady królewskiej mogą wejść tylko bezpośredni lennicy króla.

4. Artykuł 61 określa sankcje dla nieprzestrzegania Wielkiej karty Swobód. Baronowie wybierają 25 osobową reprezentacje mającą czuwać nad jej przestrzeganiem. Zawarto również prawo oporu

W praktyce artykuły 12, 14 i 61 nie weszły w życie, bo przy zatwierdzaniu Wielkiej karty przez Henryka III w 1216 zostały one pominięte.

Początki parlamentu

Parlament Angielski wywodzi się z kurii królewskiej a w szczególności z Wielkiej Rady. Za date powstania parlamentu można uznać datę 1265, kiedy to Wielka rada przestała być zjazdem wielkich feudałów, ale wszystkich stanów uprzywilejowanych.

Od powstania wielkiej karty swobód król toczył spory z baronami o odzyskanie i rozszerzenie uprawnień. Król w walce z baronami szukali oparcia w rycerstwie i mieszczaństwie. W latach 1254 1264 do Wielkiej rady dołączyli wybierani w hrabstwach delegaci a 1265 dołączyli do nich przedstawiciele miast. Dopiero w XIV wieku parlament osiągnął stan przybliżony do stanu obecnego.

Skład parlamentu

• Izba wyższa(Izba lordów) - w jej skład wchodzili przedstawiciele kościoła oraz możnowładcy świeccy, a więc bezpośredni wasale króla(Parowie).

• Izba niższa(izba gmin) - wyodrębniła się dopiero w XIV w. jako oddzielne kolegium, w jej skład wchodzili przedstawiciele rycerstwa i uprzywilejowanych miast.(hrabstwa i miasta po dwóch posłów).

Przewodniczący izby = speker.,

W Hrabstwach do czynne prawo wyborcze było ograniczone wysokim progiem dochodów. Bierne prawo wyborcze z hrabstw można było wybierać tylko szlachcica. A w miastach o prawach wyborczych decydował wysoki cenzus majątkowy. Posłowie byli związani instrukcjami wyborczymi. W XV w. poseł miał wybór mógł głosować wedle instrukcji i mógł nie. Posłowie byli strzeżeni szczególnym mirem książęcym.

Uprawnienia wolności

1. Uprawnienia sądowe izba lordów zachowała(a i b):

1. Najwyższa instancja sądowa

2. Sąd lenny(sąd parów)

3. Impeachment -skarga wniesiona przez izbę gmin, przeciw osobom oskarżonym o naruszenie władzy, a sądzona przez izbę lordów.

4. Mógł się też pozbyć się niewygodnego urzędnika, poprzez ustawę, w której orzekał karę śmierci lub wygnania.

2. Dziedzina finansowa

1. Od 1297 - król nie mógł nakładać nowych p0odatków bez zgody parlamentu

3. Dziedzina ustawodawstwa - w XIV w. w zasadzie każda ustawa musiała mieć zgodę króla, i dwóch izb parlamentu. W XV wieku każda się stron miała inicjatywę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu ustawy przez obie izby ustawa szła do króla, i dopiero po jego podpisie wchodziła w życie.

Charakterystyczne cechy średniowiecznego parlamentaryzmu angielskiego

Różnice pomiędzy parlamentem Angielskim a innymi przedstawicielstwami na kontynencie:

1. Parlament dzielił się na dwie izby, z nie na poszczególne stany. Prawa wyborcze opierały się na cenzusie majątkowym a nie na przynależności stanowej.

2. System zakładał równorzędność izb i kolejne rozpatrywanie przez nie spraw

3. Król miał stanowisko równorzędne z obiema izbami parlamentu

4. Instytucja impeachmentu

5. Instytucje nietykalności poselskiej

Zarząd lokalny

Anglia od podboju dzieliła się na hrabstwa, które były nadawane wybitnym wasalom, których od momentu nadania nazywano hrabiami(dziedziczne). Urząd ten nie przynosił jednak władzy nad hrabstwem, którą mieli wicehrabiowie(szeryfowie)(nominowani przez króla), władz szeryfa jednak stopniowo malała na rzecz organizacji lokalnych.

Początkowo pewna rolę odgrywały też zgromadzenia ludności tych okręgów.

Początki samorządu lokalnego

W Anglii średniowieczny samorząd przejawiał się w przejęciu przez rycerstwo części funkcji administracyjnych w hrabstwach. Wiązało się to z pojawieniem się sędziów pokoju. Od XIV w. w każdym hrabstwie powoływano 8 sędziów pokoju(uprawnienia administracyjne, ostatecznie sądowa karna i cała administracja). W XV w. postanowiono, że sędzia pokoju musi pochodzić z tego hrabstwa, w którym sprawuje urząd, a także powinna posiadać odpowiedni majątek.

Ludność hrabstwa powoływała sędziów przysięgłych.

Sądownictwo

Ważną cechą wyróżniającą Anglię jest to, że władcy utrzymali swe uprawnienia sądowe.. W 1295 król został zmuszony jednak do wydania statutu Westminsterskiego, w którym król zrzeka się dalszego rozszerzania zakresu działania swych sądów.

Na szczeblu centralnym sądownictwo wykonywane było głównie przez organy kurii królewskiej:

1. izba lordów - najwyższa instancja odwoławcza i sądzenie lordów

2. Sądy spraw pospolitych - sprawy cywilne(XII)

3. Sąd ławy królewskiej - sprawy karne(XIII)

4. Sąd exchequeru - skargi przeciw koronie w dziedzinie skarbowej

5. Sąd kanclerski - załatwianie petycji odwołanych do króla, mniej formalny stosowano w nim zasadę słuszności.

6. Sądy koronne delegowane - pełnili swe funkcję objeżdżając kraj i sprawując sądy w terenie(sądy cywilne i karne w konkurencji przysięgłych sędziami pokoju, oraz najcięższe sprawy), istniało 6 okręgów,

7. Sędziowie pokoju - sprawy cywilne i karne

1,2,3 - sądy Westminsterskie

Sądy przysięgłych

Sądy przysięgłych był protoplastą ław przysięgłych. Zasadniczo w XVI w. zakończyła się ewolucja sądów przysięgłych w Anglii. Sędziów przysięgłych wybierano w hrabstwach spośród osiadłych w hrabstwie właścicieli ziemskich. Były trzy rodzaje:

1. Wielka ława - 23 przysięgłych miała sparwdzać czy istnieje podstawa do dalszego postępowania

2. Ława orzekająca dla spraw karnych - składała się z lawy przysięgłych i fachowych sędziów nominowanych. Ława przysięgłych orzekała o winie, a sędziowie o karze.

3. ława do spraw cywilnych - podobnie jak powyżej byli też sędziowie zawodowi. Ława orzekała o zaistnieniu faktu, a sędziowie stosowali przepisy prawa.

IV. Źródła poznania prawa

Powstanie systemu common low i systemu equality

L

Źródła poznania prawa

L

V. Charakterystyka okresu

Główne cechy wyróżniające

L

Rozdział XII Państwo Kijowskie w okresie monarchii wczesnofeudalnej

I. Rys historyczny

Powstanie państwa ruskiego

Na przyspieszenie zjednoczenia plemion wpływały:

1. dogodne położenie na szlakach Handlowych

2. zagrożenie ze strony plemion obcych

W IX w. doszło do zjednoczenia dwóch najznaczniejszych państw ruskich: Nowogrodu i Kijowa. Władca Nowogrodzki Oleg zawładnął Kijowem i rozszerzył swe panowanie na szereg innych państw ruskich. Dając początek Państwu ruskiemu.

Problem wpływów normańskich na powstanie państwa

Są tezy o założeniu państwa kijowskiego przez normańskie Wargów, którego wodzem był Ruryk, jest jednak pogląd na wpół legendarny.

Obecnie jednak tę tezę się odrzuca i twierdzi, że powstanie pierwszego państwa ruskiego było efektem wielowiekowego scalania i łączenia się wielu plemion.

Rozwój państwa kijowskiego

Po Olegu na tron wchodzili:

1. Igor

2. księżna Olga(wdowa po Igorze)

3. Świętosław(wnuk Igora)

4. Włodzimierz

5. Jarosław

Państwo to nawiązało stosunki Handlowe z Bizancjum oraz podbito kilka przyległych państw.

W 988 przyjęto chrzest(z Bizamcjum), co pogłębiło jeszcze silne związki z Bizancjum i miało bardzo korzystny wpływ na rozwój państwa.

Włodzimierz i Jarosław musieli się zmierzyć z silnymi ruchami odśrodkowymi. Obaj zdołali jednak umocnić swoją władzę i odsunąć konkurujących pretendentów.

Jednak po Jarosławie doszło podobnie jak w Polsce do rozbicia dzielnicowego, po którym doszło do krótkiego zjednoczenia Włodzimierz(1113 -25) i jego syn Mścisław(1125 -32). Po tym krótkim okresie tendencje odśrodkowe wystąpiły jeszcze silniejsze i Ruś weszła w długi okres rozbicia Feudalnego.

II. stosunki gospodarcze i społeczne

Ogólne warunki gospodarcze

Państwo Kijowskie zawdzięczało swój rozwój gospodarczy głównie dobremu położeniu geograficznemu, Przez ziemie ruskie przechodziły wtedy ważne w skali europejskiej szlaki handlowe. W tym okresie zablokowaniu uległy szlaki śródziemnomorskie przez arabów, więc szlaki handlowe między Wschodem i zachodem musiały iść drogą lądową, przez Ruś. Książęta ruscy zawierali kilkakrotnie kontrakty handlowe z Bizancjum dla unormowania wymiany. W XI w. zaczęły występować na szlaku południowym do Bizancjum elementy kryzysu, ustępując północnym szlakom, wzmacniając potęgę Nowogrodu..

Ugruntowanie się stosunków feudalnych

W państwach wschodnich Feudalizm ukształtował się wprost z struktury pierwotnej. Okres przejściowy nazywany jest tu okresem protofeudalnym i trwał na Rusi do X w.

Struktura społeczna

Struktura społeczna składała się z czterech kategorii:

1. wolni chłopi = Smerdowie- była to już zanikająca grupa już w XI w. bardzo uzależniona od wielkiej własności. Posiadali w zależność od pana głównie na drodze zadłużenia u pana(ludzie tacy zakupowie)

2. Niewolni - w źródłach ruskich nazywani byli chłopami. Na Rusi niewolni byli osiadania na ziemi w zamian za drobną rentę feudalną, wyzwoleni w takiej formie nazywani byli: izgojami, zadudsznikowi. Kategoria niewolników zupełnie zaniknęła w tym okresie.

3. Chłopi poddani - z biegiem czasu różnice na drodze wejścia do tej kategorii się zatarły(od niewolnych, od wolnych).

4. Bojarzy

1. Pierwsza ich kategoria wywodziła się od dawnych wielmożnych Plemiennych

2. Druga od dawnych członków drużyny książęcej

Własność ich pozycja opierała się na wielkiej własności ziemskiej, co zobowiązywało ich do służby wojskowej. Podobnie też jak w krajach zachodnich monarcha wydawał immunitety.

III. Ustrój państwa

Władza wielkoksiążęca

Monarcha stojący na czele państwa kijowskiego nosił tytuł Wielkiego księcia, jego władza była bardzo silna(najwyższy/a wódz, sędzia, władza administracyjna i ustawodawcza). Teran całego kraju należał do rodu rurykowiczów, władzę tą popierała cerkiew i bojarzy. Wielką rolę w umacnianiu władzy książęcej miała drużyna, z biegiem czasu obsadzana na ziemi w zamian za służbę wojskową.

Następstwo tronu i podziały państwa

Na Rusi rywalizowały dwie zasady dziedziczenia:

1. Według pierwszej prawo do tronu miał najstarszy rodu(seniorat)

2. zasada ojcowizny zapewniała prawo do tronu tylko potomkom äładcy

3. Z czasem o następstwie zaczęła decydować elekcja

Te różne zasady doprowadziły do póżniejszego rozpadu państwa. Jarosław podzielił swe ziemie zgodnie z zasadą senioratu. Po okresie walk w 1097 na zjeździe w Lubeczu ustalono zasadę o nienaruszalności stanu dzielnic wyznaczonych przez ojca. W zasadzie ta umowa doprowadzić miała do rozpadu państwa, jeszcze w 1113 tron kijowski objął Włodzimierz Monomach. Później po śmierci jego syna 1132 państwo znowu uległo rozpadowi i tym raze definitywnie.

Zarząd państwo

Ośrodkiem zarządu państwa był dwór książęcy. Między urzędnikami nadwornymi największą funkcję miał dworski, który zarządzał gospodarstwem książęcym. Dużą rolę odgrywał wojewoda, który zarządzał wojskiem(dalsi to: cześnik, miecznik, itp.)

Wiece pozostały już tylko w niektórych miejscach. Do dużej roli doszły natomiast zjazdy feudalne.

Zarząd w dzielnicach przypadł urzędnikom książęcych rezydujących w grodach, zwani byli posadnikami lub wołostielami(wojsko, sądownictwo, skarbowe) ich pomocnikami byli ciwunowie.

IV. Źródła prawa

Układy rusko bizantyjskie

Prawo sądowe na Rusi rozwinęło się jako prawo zwyczajowe. Podkreślić jedna trzeba, że już w XI w. Widoczny był wyraźny udział ustawodawstwa książęcego. Najtsrasze wiadomości czerpiemy z kronik, zawierały one wiadomości o dogoworach(4 traktatach), zawartych z cesarstwem Bizantyjskim(907, 911,944,970). Układy t dotyczyły głównie układów handlowych. Zawierały wiele przepisów prawa bizantyjskiego i ruskiego, zawierały też przepisy międzynarodowego prawa prywatnego np. W 911 zniesione zostało prawo nadbrzeżne.

Ruska prawda

Spis prawa ruskiego ruska prawda:

1. powstała w głównym zrębie w XI w. i spisana została w języku rosyjskim

2. Ruska prawda nie powstała od razu. Zachowały się jej liczne redakcje, była ona licznie redagowana na nowo. Wyróżnić można w zasadzie:

1. Krótką prawdę - starsza, powstała za Jarosława i jego symnów

2. Obszerna Prawda - zawierała krótką prawdę uzupełnioną szeregiem ustaw z lat Od Monomacha do 1125.

3. zawierała wyłącznie przepisy z dziedziny prawa sądowego.

4. Zawiera przede wszystkim normy praw zwyczajowego. W obszernej też ustawy książęce

5. Jak na swoje czasy była bardzo nowoczesna, i wyprzedzała zachodnie spisy, zarówno w czasie jak i poziomem.

V. Charakterystyka okresu

Główne cechy wyróżniające

1. Wielkie księstwo Kijowskie reprezentowało formę monarchii wczesnofeudalnej

2. Datą końcową monarchi wczesnofeudalnej był przełom XI i XII w.

3. Cechowała się silną władzą książęca , wspieraną przez bojarów

4. Po ugruntowaniu państwowości walczyła z siłami odśrodkowymi

5. Charakterystyczny jest podobny rozwój monarchii stylu charakterystycznym dla terenów wschodnich

6. Państwo kijowskie miało szczególne znaczenie dla dalszego rozwoju Rusi

Rozdział XIII: Ruś w okresie rozdrobnienia Feudalnego

I. Rys Historyczny

Rozdrobnienie i przebieg zjednoczenia ziem ruskich

Tendencje odśrodkowe po upadku państwa kijowskiego, były tak silne, że pod koniec XII w. na terenie dawnego państwa kijowskiego istniało 70 niezależnych księstw. Jednak już w XII rozpoczęły się tendencje zjednoczeniowe, poprzez podbijanie sąsiednich terenów przez książąt ruskich.

Najazdy tatarskie rozpoczęte w XIII w, negatywnie wpłynęły na tendencje zjednoczeniowe. W 1223 pokonani zostali przez Tatarów pod Kałką. Po śmierci Chingis chana Ruś została objęta ekspansją chanatu Kipczackiego zwanego złotą Ordą. W latach 1236-42 niemal cały kraj został uzależniony od Tatarów(oprócz Nowogrodu). Nakładali oni wysokie daniny, przy czym jednemu z książąt nadawali jarłyk czyli przywilej czyniący go odpowiedzialnym za wykonanie świadczeń wszystkich książąt ruskich na rzecz Tatarów.

W XIV w. obserwuje się znowu tendencje integracyjne, poprzez wzrost znaczeń niektórych księstw poprzez podbój innych tytułując się wielkimi książętami.

Od momentu przejęcia księstwa włodzimierskiego przez Wielkiego księcia Moskiewskiego Iwana Kalitę w 1328 i nadania mu Jarłyku, rozpoczyna się okres jednoczenia ziem ruskich. W 1380 Wnuk Iwana kality Dymitr doński wyzwolił ziemie ruski spod panowania tatarskiego zwyciężając z nimi w bitwie na Kulikowym Polu, co zapoczątkowało rozkład Złotej Ordy. Zrzucenie jarzma tatarskiego ostatecznie nastąpiło w 1480 za Iwana III Srogiego(konic zjednoczenia).

II. Stosunki gospodarcze i społeczne

Ogólny Rozwój gospodarczy

W XI i XII zaczęły występować w państwie kijowskim pewne tendencjie depresji gospodarczej. Natomiast podbój ziem ruskich przez Tatarów doprowadził do ruiny kraju. Miasta legły w gruzach. Wielcy feudałowie nadal zagarniali chłopską ziemię co spowodowało zbrojne wystąpienia chłopów przeciw panom.

Dopiero w XIV w. poziom sił wytwórczych zaczął wzrastać. Odbudowany został handel i miasta, ożywiły się szlaki handlowe, na wsi wprowadzono trójpolówkę. W XV w. pojawila się renta pieniężna.

Feudałowie

W czasie rozdrobnienia doszło do powiększenia Władzy i ilości ziem feudałów, na drodze prawnej i w drodze zawłaszczenia. W XV w. własność Feudalna występowała w dwóch kategoriach:

• Wotczyny - były to własności wyższych warstw, czyli bojarów i książąt służebnych(czyli dawnych książąt, którzy zostali podporządkowani Wielkim książętom, a także książęta obcy czyli tacy którzy otrzymywali ood wielkich książąt wotczynę). Służba bojarów miała charakter dobrowolny tzn. Bojarzy mogli w każdej chwili przejść na służbę do innego księcia(wolny odjazd wraz z ziemiami dziedzicznymi, z czasem było to ograniczone)

• Pomiestije - stanowiło ziemię nadawana w dożywotnie władanie w zamian za służbe księciu. Pierwotni były nadawane w zamian za sług na dworskim, czyli dworian(służbę na dworze). Z czasem zaczęli otrzymywać je inni. Dzięki takim rozwiązaniom tworzyła się nowa szlachta, którą książęta mogli przeciwstawić bojarom, i wykorzystać w zjednoczeniu kraju. Później pomiestija przekształciły się w dziedziczne.

W Rosji o wiele wyraźniej niż w Polsce wykształciła się struktura lenna i usankcjonowana zostala w Rosji tzw. miestniczestwem,czyli formalnym umieszczeniem feudałów w hierarchii lennej, w zależności od urodzenia, wyższa pozycja dawała możliwość osiągnięcia wyższego urzędu.

Ludność wiejska

Procesy Feudalizacyjne doprowadziły do wykształcenia się w Rosji w XIII w, warstwy chłopów zwanej Krystianami, nie oznacza to jednak, że położenie chłopów całym kraju buło równe. Poza tym utrzymywali się jeszcze niewolni chłopi i zbliżeni do nich położeniem tzw. kabalni ludzie, którzy popadli w niewolę za długi. W drugiej połowie XIV w. wybuchały lokalne powstania chłopów, co doprowadzało do jeszcze większych represji. Inna formą oporu był wychód tj. opuszczenie zajmowanego gruntu i przeniesienie się do innego królestwa. Doprowadziło to, że chłopom przysługiwał tylko jeden roku krótki okres w którym mogli opuścić ziemie pana.(św. Jerzy tydzień przed i po)

Miasta i mieszczanie

Miasta zaczęły się podnosić po zniszczeniach przez Tatarów dopiero w XIV w.. Miasta składały się z dwóch części centralne zwanej Kremlem, otoczonej murem i stanowiącą siedzibę księcia. Oraz podgrodzia zwanego posadą. W Xiv spośród ludności miejskiej wyodrębniły się uprzywilejowane grupy tzw. gości.

III. Ustrój państwa

Rola wielkich książąt moskiewskich w zjednoczeniu państwa

W XIII w. Tereny ruskie były pokryte mozaiką księstw. W XIV wyłoniły się tzw. Wielkie księstwa dążące do integracji. Stosunki między wielkimi księstwami a księstwami były regulowane podobnie do umów lennych. Władza Wielkich książąt była dostatecznie silna, żeby zepchnąć książąt dzielnicowych do poziomu Bojarów. Dalsze proces zjednaczani doprowadził do narzucania przez książąt moskiewskich swego zwierzchnictwa innym wielkim książętom(XIV i XV). W 1480 Iwan III pobił Tatarów i uniezależnił swoje państwo od złotej Ordy.

Także w Xiv w. dążono do zjednoczenia rynku gospodarczego ogólnonarodowego. Władcy moskiewscy otrzymali silne poparcie ze strony miast a także cerkiew. Tytuł podjęty przez Iwana Kalie (księcia całej Rusi) podkreślał jedność państwa, we wspólnym froncie walki z Tatarami.

Do wzrostu autorytetu Iwana III, przyczyniło się głównie jego koronacja carska,(po upadku cesarstwa bizantyjskiego ożenił się z bratanica ostatniego cesarza bizamtyjskiego).

Zarząd wielkiego księstwa moskiewskiego

Zarząd księstw dzielnicowych i wielkich księstw opierał się na dawnych wzorach monarchii wczesnofeudalnej. W XV w. zarysowały się nowe instytucjie:

1. Ukształtowała się duma bojarska jako stały organ doradczy przy wielkim księciu.

2. W końcu XV . zaczęły się tworzyć organa centralne o stałym personelu, powoływane do załatwiania konkretnych spraw państwowych prikazy. Na czele prikazów stali bojarzy z diakami i poddjakami.

Ustrój republik Nowogrodu i Pskowa

Odmiennej drodze rewolucji uległy Psków i Nowogród, które nie uległy jarzmu tatarskiemu

Nowogród - stanowił ważne centrum handlowe. W XI w. Wielcy książęta kijowscy obsadzali w Nowogrodzie swych najstarszych synów. W 1136 Nowogrodzianie wypędzili ostatniego wnuka Monomacha i na jego miejsce powołali jednego z książąt czernichowskich. Odtąd Książe Nowogrodzki był powoływany w drodze elekcji. Nowogród więc nie był monarchią tylko republiką na której czele stał Książe. W 1138 z Nowogrodu wyemancypował psków tworząc nowa oddzielną republikę. W 1478 Nowogród został wcielony do państwa moskiewskiego w 1510 Psków.

Ważną cechą Nowogrodzkiej władzybyło to, że poza bojarami rządzili nim bogaci kupcy razem tworząc patrycjat nowogrodzki. Formalni najwyższym organem władzy był wiec, który był zgromadzeniem wszystkich obywateli miasta i miał on najwyższą wadzę ustawodawcza, sądową i wykonawcza. Wiec mianował i usuwał księcia, posadnika i tysiącznika, z biegiem czasu stał się on narzędziem w rękach bojarów, bowiem właściwe rządy w Nowogrodzie przejęła rada panów(300 członków).

Książę był głównie dowódcą wojskowym, wybrany przez wiec musiał zaprzysiąc umowę ograniczającą jego władzę. Właściwą władze wykonawczą miał wybierany spośród rady posadnik i jego pomocnik tysięcznik.

IV. Charakterystyka okresu

Główne cechy wyróżniające

1. Okres rozdrobnienia Feudalnego trwał na Rusi od początku XII do końca XV w.

2. W XII i XIII w. nastąpił na Rusi zupełny zanik władzy centralnej. Od Xiv zaczęły się tendencje integracyjne. Kierowniczą rolę objęło Wielki księstwo moskiewskie.

3. Zjednoczenie nastąpiło przy istnieniu czynników(przesłanki gospodarcze i społeczne, zagrożenie zewnętrzne ze strony Tatarów i Litwy, przesłanki ideologiczne)

4. W okresie rozbicia powstały na Rusi dwie republiki miejskie Nowogród i Psków

Rozdział XIV; Rosja w okresie monarchii stanowej

I. Rys historyczny

Rosja za ostatnich Rurykowiczów

Po wyzwoleniu się spod jarzma tatarskiego nastąpił w Rosji okres stabilizacji państwa. W rosi w przeciwieństwie do zachodu nie ukształtowało się zjednoczone państwo narodowe lecz wielonarodowe, rządy nad innymi narodowościami objęli Rosjanie. Do monarchi zostały przyłączone:

1. 1510 - republika Pskowska

2. 1521 księstwo riazańskie

3. 1552 - chanat kazański

4. 1557 - chanat Astrachański

5. XVI w. - Ural i Ob.

6. Połowa XVII - morze Ochockie

Jeszcze długo po zjednoczeniu dominowały w Rosji Tendencje odśrodkowe. Wyiłki monarchii centralnej szły do ograniczania stanowiska bojarów, największe znaczenie ma tu postać Iwana groźnego, który swe rządy oparł na przez siebie tworzonej szlachcie, cerkwi i miastach. Za jego panowania powstał też sobór ziemski.

Kryzys monarchii w początkach XVII w.

Po śmierci bezpotomnie syna Iwana Groźnego Fiodora wygasła linia Rurykowiczów i nastąpił okres zamieszek, walk o tron i interwencji innych państw.

Sobór ziemski wybrał na cara Borysa Godunowa. W 1605 pojawił się „cudownie ocalały” młodszy syn Iwana IV Dymitr Samozwaniec. Nagła śmierć Borysa pozwoliła mu zajęć przy polskiej pomocy Moskwę. W 1606 doszło do zamachu Dymitr zginął, a na tron bojarzy powołali Wasyla Szujskiego. W 1607 pojawił się nowy Dymitr samozwaniec, Moskwę zdobyli znowu Polacy, pojawiły się też wojska szwedzkie. Powstanie Minina i Pożarskiego doprowadziło jednak do wypędzenia obcych wojsk z państwa. W 1613 sobór ziemski powołał na tron Michała Romanowa i od tego momentu na tronie do 1917 panują Romanowowie.

II. Stosunki gospodarcze i społeczne

Ogólny rozwój gospodarczy

Gospodarka pieniężna i tendencje do rozszerzania rynku zapoczątkowane w okresie poprzednim dalej się rozwijały, doprowadzając w XVII do powstania ogólnonarodowego rynku. W XVI w. doszło do powstania obszernych rynków dookoła wielkich miast co przyczyniło się do rewolucji na wsi. Jego wyrazami były ekonomiczny upadek bojarów, którzy zaczęli ustępować nowej szlachcie oraz powstawanie gospodarki Folwarczno-pańszczyźnianej. Jednak gospodarka rosyjska ciągle była hamowana brakiem szerszego dostępu do morza.

Bojarowie

1. W XVI w. w wyniku wielu nadużyć bojarskich(dzielili ziemie państwową i zagarniali ziemie drobnej szlachty), drobna i średnia szlachta zaczęła wspierać silną władzę monarszą.

2. Iwan IV Groźny z niezwykłą siłą i okrucieństwem przystąpił do zwalczania bojarstwa. Iwan IV zabiegał o wzmocnienie ekonomicznej i politycznej siły oddanego mu dworiaństwa. Podstawę ich siły ekonomicznej stanowiły pomiestie(nadania carskie). W latach 1556 - 72 została ustalona oprycznina - część terytoriów państwa, z której zostali bojarowie wysiedleni. Wraz z siłę ekonomiczne wzrastała też polityczna rola dworiaństwa, przewaga w soborze ziemskim i udział w dumie bojarskiej.

3. Powyższe działania prowadziły do zacierania różnic pomiędzy feudałami, i tworzenia jednolitego stanu szlacheckiego, proces ten zakończył się dopiero w XVII/XVIII w. za Piotra I. Wtedy dojdzie też do zatarcia różnic pomiędzy Wotczyną a pomiestiem.

Pułki strzeleckie - rodzaj armi stworzonej przez Iwana IV, funkcja była dożywotniua idzxiedzczn, byli powoływani tylko na czas wojny, w czasie pokoju byli zwykłymi obywatelami.

Ludność wiejska

W XVI i XVII w. położenie chłopów się pogorszyło co związane było z powstaniem, gospodarki folwarczno-pańszcyźnianej. Panowie otrzymali prawo ustalania powinności chłopów wobec pana, równocześnie zaostrzeniu uległa możliwość opuszczeniu wsi przez chłopa(w 1497 2 - tygodnie). W XVI w. dalsze ograniczenia. Przytwierdzono do ziemi wszystkie kategorie chłopów, a pan mógł ich sprzedawać nawet bez ziemi. Chłop też nie mógł bez zezwolenia pana wnosić na niego skargi.

Ucisk chłopów miał wyraz w powstaniach chłopskich(np. Bołotniiowa). Szlachta zagrożona wrzeniem wsi tym bardziej popierała silną władzę królewską, co doprowadziło do przekształcenia monarchii XVIII w. w absolutną.

Miasta i mieszczaństwo

W Xvi w. do poważnego znaczenia doszły miasta, które dominowały nad lokalnym rynkiem gospodarczym, jednak największy rozkwit osiągnęły w XVII w. Ludność miejska nadal dzieliła się ze względu na majątek goście byli to najbogatsi kupcy, te funkcję nadawał car. Goście mogli kupować ziemie i byli zwolnieni od podatków, jednak musieli z tego powodu pełnić funkcje w aparacie skarbowym, uczestniczyli również w soborze ziemskim.

III. Ustrój państwa

Władza Carska

W XVI w. władza znacznie wzrosła. W praktyce Iwan IV po rozbiciu sił bojarskich zachowywał się jak władca absolutny, jednak trzeba powiedzieć, że za iwana Groźnego wyłoniły się takie organy jak sobór ziemski, samorząd ziemski i gubny, które nadały Rosji charakter monarchii stanowej. Po wygaśnieciu dynastii rurykowiczów właśnie te organy będą wspólnie z carem sprawować władzę.

Polityczną siłę stanów podkreślało to, że wybierały one carów i dopiero w XVIII w. powstała zasada dziedziczności.

Duma Bojarska

W XV w. ukształtowała się jako organ doradczy cara. W XVI w. zaczęła powoli tracić swój arystokratyczny charakter poza bojarami i dworianami, pojawili się w niej urzędnicy zarządu centralnego. Liczba członków stale wzrastała. Duma wspierała ccara w najważniejszych decyzjach, miała też ważne uprawnienia sądowe jako sąd apelacyjny i sąd I instancji w sprawach politycznych, doprowadziło to wyłonienia się z dumy osobnej izby sądowej, w miarę rozwoju absolutyzmu Duma traciła na znaczeniu.

Sobór ziemski

Powołany ostał w 1549 w okresie walki cesarz z bojarami. Oza szlachtą udział w siborze mieli też goście. W skład dumy wchodzili:

1. duma bojarska

2. święty sobór(duchowni)

3. przedstawiciele dworiaństwa, ludności miejskiej i strzelców

W 1613 uczestniczyli n nim te przedstawiciele chłopów.

Sobór ziemski zwoływał car, a w czasie bezkrólewia patriarcha lub duma bojarska. Poszczególne człony soboru uchwalały uchwały oddzielnie, nie były one obowiązujące dla cara. Kompetencje soboru się zmieniały lecz w zasadzie:

1. Uchwalały podatki.

2. Decydowały o wojnie i pokoju

3. Uchwały szczególne ustawy

4. kilkakrotnie dokonywały tez wyboru cara

Ostatnim soborem, który miał jeszcze jakieś znaczenie został zwołany w 1665.

Prikazy

W XV zaczęły być powoływane organy centralne mające się zajmować poszczególnymi resortami zarządu centralnego. Na czele stał bojar współpracujący z grupą urzędników: diaków i poddiaków. Słabą cechą prikazów była ich nadmierna liczba i brak rozgraniczenia kompetencji.

Zarząd lokalny. Samorząd gubny i ziemski

Podział państwa podzial państwa nie był jednolity. Typowy był podział na ujazdy(powiaty) , w których władzę sprawowali namiestnicy. Iwan IV przeprowadził reformę administracyjną przekazując władzę w okręgach samorządom:

1. samorząd gubny - (okręg powiat)obejmował przede wszystkim funkcje sadowe w zakresie ścigania i sądzenia rozbójników. Organem tego samorządu była gubna izba w skład, której wchodził gubny starosta i przysięgli, oraz gubny diak. Szycy pochodzili z wyborów, w których uczestniczyli też chłopi. Starosta spośród szlachty. Przysięgłych wybierali tylko chłopi.

2. Samorząd ziemski - miały uprawnienia nie tylko sądowe ale i skarbowe, gospodarcze i policyjne. Sądziły sprawy tylko mieszczan i czarnych włości(carskich). [Panowie podlegali sadownictwu prikazów].Oganem samorządu była ziemska izba w skład, której wchodzili starosta ziemski, ziemski diak, przysięgli wybierani przez całą ludność.

Ten system zaczął się rozpadać w XVII w.

IV. Źródła prawa

Najważniejsze zbiory prawa

W okresie rozbicia feudalnego szeroko stosowana nadal była prawda ruska, co przyczyniło się do ujednolicenia prawa sądowego. Po zjednoczeniu bardzo aktywne stało się ustwodastwo carskie, aktywne były tez prikazy, sądownictwo sprawowane przez dumę.

Do najważniejszych zbiorów należą:

1. sudiebnik(1497) - stanowił prawo powszechne dla całego państwa. Jego przepisy dotyczyły głównie sądownictwa i procesu. Większość przepisów, była nowa dostosowana do rozwoju handlu, rolnictwa i ekonomicznego państwa

2. Carski sudiebnik(1550) - zawierał niemal w całości poprzedni sudiebnik poprzedni, zawirał także wiele przepisów z zakresu prawa karnego i prywanego.

3. Soornoje ułożnoje(1649) - przewyższała technika ustawodawczą poprzednie zbiory. Zredagowane przez specjalną komisję uchwalone zostało przez sobór ziemski zaraz potem ogłoszone drukiem (ok. 1000 art.), obejmuje prawie wszystkie dziedziny prawa.

V. Charakterystyka okresu

Główne cechy wyróżniające

1. Określenie formy państwa w XVI i pierwszej połowie XVII nastręczają wiele trudności(Absolutna i czy stanowa)

2. Przyjęć należy jednak, że mimo faktycznie silnej władz monarszej. Rosja nie miała wtedy cech monarchii absolutnej

3. W Xvi w. pojawiły się w Rosji instytucje typowe dla monarchii stanowej(Duma bojarska, sobór ziemski orz samorząd lokalny)

Rozdział XV charakterystyka państwa feudalnego w dobie poprzedzającej pojawienie się monarchii absolutnej

I. Monarchia wczesz feudalna

Ogólne ujęcie syntetyczne

1. Powstanie - najwcześniej monarchia feudalna pojawiła się w europie zachodniej, na gruzach państwa rzymskiego w państwie frankońskim za Karolingów. Później pojawiła się w europie środkowej i wschodniej gdzie wyrosła jako najwcześniejsza forma państwowa. Wyłonianie się jej z formy pierwotnej nazywamy okresem protofeudalnym

2. podstawy gospodarcze - Monarchia feudalna powstaje na gruncie feudalnych stosunków produkcyjnych rozwiniętych w ramach wielkiej własności ziemskiej. W okresie tym powstała niemal wyłącznie gospodarka rolna, miasta zaspokajały tylko potrzeby ograniczonego rynku i nie stanowiły zazwyczaj jednostek prawnie wyróżnionych.

3. główne cechy

• pomieszanie władzy i własności, elementów prywatnoprawnych z publicznoprawnymi.

• Monarchia miała charakter patrymonialny

• Feudałowie mający ziemię dziedzicznie mieli też elementy władzy publicznoprawne na podstawie immunitetów

• Feudałowie mieli w stosunku do ludności mieszkających na ich ziemiach uprawnienia, które zazwyczaj należ do władzy państwowej

• Związki między władzą publiczna a mieszkańcami miały charakter osobowy. Miejsce każdej osoby było określone poprzez jej podporządkowanie innej osobie(zazwyczaj miejsce w hierarchii lennej)

• Silna władza monarsza

• struktura społeczna - monarchia wczesnofeudalna opierał się na możnowładcach świeckich duchownych. Spór między możnowładcami a monarchami doprowadzał zwykle do rozbicia państwa.

• Władza monarchy - skupienie się silnej ładzy w rękach monarchy było związane z tym, że uważał on, ze cała ziemia w państwie należy do niego. Konsekwencją tego było dążenie monarchy do wprowadzenia dziedziczności. Władza monarsza była ograniczona prawem boskim. Nadawanie mżnym przywilejów prowadzło do osłabienia władzy.

• Aparat państwowy - organizacja państwowa była mało rozwinięta, co wynikało i z tego, że funkcje państwa były skromne. Działalność państwa przejawiała się głównie w organizacji wojskowej, w sądownictwie i zarządzaniu skarbowym. Aparat państwowy nie był zbyt rozbudowany głównie ograniczał się do rady królewskiej na szczeblu lokalnym występowali urzędnicy państwowi, którzy mieli władze wojskową, sądowa i skarbową.

• Stosunek państwa do kościoła - kościół był podporządkowany państwu i był narzędziem w jego ręku w zamian za co otrzymywał ziemię, doprowadzało to do powstania grupy feudałów duchownych.

• okres monarchii wczesnofeudalnej trwał szczególnie długo w Anglii i Niemczech.

II. Rozbicie feudalne

Ogólne ujęcie systematyczne

1. początki - okres rozdrobnienia feudalnego powstał w wyniku działania sił odśrodkowych w monarchii wczesnofeudalnej. (W Anglii nie doszło)

2. Podstawy gospodarcze - rozbicie feudalne prowadziło do dalszego rozwoju produkcji opartej na wielkiej własności ziemskiej. Jednak rozwijających się handel i przemysł znalazł oparcie w rozwijających się miastach, obecnie już prawnie wyodrębnionych. (dalsze rozwarstwienie społeczeństwa, oraz powstanie klas społecznych).

3. główne cechy - Państwo się rozpadało, doszło do podziału władzy między władcę i jego feudałów. Pomieszanie elementów publicznych i prywatnych osiągnęło swój zenit. Stąd władza monarsza albo była bardzo słaba albo uległa okresowemu zanikowi. Natomiast cały ciężar władzy przeszedł w ręce możnowładców, co prowadziło do anarchii i wojen wewnętrznych między feudałami. Powstały więc pewne cechy samoobrony: Pokuj Boży związki miast itp.

4. Struktura społeczna - wykształciły się stany, a czasami w niektórych terytoriach nawet monarchie stanowe niektórych feudałów.

5. Władza monarchy - władza monarchy była bardzo szczupła i ograniczala się zwykle do władzy nad jego własną domeną i tytularnym zwierzchnictwem nad resztą.

6. Aparat państwowy - wraz z ograniczeniem władzy państwowej ograniczony został aparat państwowy, głównie na skutek immunitetów.

7. Stosunek do kościoła - kościół uniezależnił się od władzy państwowej, państwo straciło wpływ na obsadzanie urzędów.

8. Tendencje zjednoczeniowe

1. Przyczyny gospodarcze - związane były z tendencjami rozszerzania rynków, czy nawet od tworzenia rynków narodowych

2. Przyczyny społeczne

• Wyodrębnienie się stanów(do zjednoczenia dążyła niższa szlachta, mieszczaństwo, chłopi)

• Często ważnym czynnikiem było zagrożenie zewnętrzne

• W niektórych przypadkach prawo lenne

• System dziedziczenia w obrębie dynastii(Polska, Ruś)

• Przebieg zjednoczenia -

1. Zjednoczenie było wynikiem głównie oddolnych i lokalnych procesów społecznych. Stąd zjednoczenie zazwyczaj występowała najpierw w obrębie dzielnicy.

2. W niektórych państwach zjednoczenie - zakończyło się na zjednoczeniu w prowincjach

• Rozwój prawa sądowego - prawo stosowane w sądach było zazwyczaj prawo zwyczajowe. Rozdrobnieniu towarzyszył zazwyczaj daleko idący partykularyzm prawa zwyczajowego. Prawo zwyczajowe, zaczęto spisywać.

III. Monarchia stanowa

Ogólne ujęcie systematyczne

1. powstanie - monarchia stanowa była formą państwowości występującą po okresie rozdrobnienia, te same grupy społeczne(uprzywilejowane i zorganizowane stany), które przyczyniły się do zjednoczenia teraz nadały jej specyficzny charakter. Zaczęły powstawać w XIII w.

2. Podstawy gospodarcze - Życie gospodarcze po zjednoczeniu znalazło się w jeszcze korzystniejszych warunkach, co powodowało rozwój miast i pozycji mieszczaństwa.

3. główne cechy wyróżniające - zjednoczenie państwa spowodowało wzmocnienie władzy monarszej. Władza była jednak ograniczona przez współudział w rządach warstwy uprzywilejowanych . Udział ten przejawiał się w tworzonych zgromadzeniach stanowych oraz różnych formach samorządu lokalnego. Charakterystyczne jest też równoległe dzialania organów władzy państwowej i stanowych = dualizm władzy

4. struktura społeczna - Faktyczne przewagę miały duchowieństwo i szlachta, głównym źródłem ich siły politycznej było to, że z racji posiadanych uprawnień były zwolnione z podatków świadczeń państwowych.

Władca chcący otrzymać zgodę na podatki musiał się zgadzać na coraz większe przywileje dla stanów a w szczególności dla ich zgromadzeń.

Siłę stanów ograniczało antagonizmy i zatargi pomiędzy stanami

5. Władza monarsza - Regeneracji uległa władza monarsza. Władza nie była jednak skupiona w całości w rękach monarchy, gdyż była ona ograniczana przez uprawnienia zgromadzeń stanowych, oraz przywileje stanowe. Co mogło doprowadzić nawet do tego, że stany miały większą władzę niż monarcha.

6. Aparat państwowy - Zjednoczenie kraju wymagało wprowadzenia sprawnego aparatu państwowego. Na szczeblu centralnym pojawiła się przede wszystkim funkcja zgromadzeń stanowych. Rozbudowaniu uległo tez sądownictwo królewskie. Kształtowały się nowe organy skarbowe.

Stworzona została bardzo rozbudowana sieć organów zarządu lokalnego, mających z reguły, duże kompetencje samorządowe.

7. Stosunek państwa do kościoła - Kościół próbował utrzymać uprzywilejowaną pozycję jaką osiągnął podczas rozbicia, co prowadziło do częstych zatargów z królem i stanami uprzywilejowanymi. Szlachta z królem prowadziła do uniezależnieniu kościoła lokalnego od Rzymu, (obsadzanie urzędów i ograniczenie sądownictwa kościelnego)

8. Zgromadzenia stanowe - w różnych krajach występowały pod różnymi nazwami, wszystkie jednak łączyły cechy wspólne tylko parlament Angielski i sejm polski się bardziej wyróżniały.

Ich kompetencje różnie się kształtowały w różnych państwach, lecz podstawowe były podobne(podatki[to dzięki nim pozycja zgromadzeń stale rosła], aprobata ważnych posunięć monarchy, a czasem same przejmowały decyzje w najważniejszych sprawach)

Skład był różny z reguły jednak stany zasiadały i obradowały oddzielnie i tworzyły z reguły dwie izby(czasami trzecia duchowieństwo)

Posłowie byli reprezentantami swojego stanu i byli związani instrukcjami wyborczymi.

Różnym ujęciom był tez poddawany stosunek władzy monarszej do stanów(kto ma głos decydujący, kto zwoływał i rozwiązywał)

9. Rozwój prawa sądowego - We wszystkich krajach pojawiły się tendencje do unifikacji prawa. Powszechnie doszło te do ekspansji praw rzymskiego.

Rozdział XVI: Francja w okresie Monarchii absolutnej

I. Rys historyczny

Monarchia absolutna i jej kryzys w XVI w.

Rządy absolutne rozpoczęły się we Francji już za panowania Ludwika XI. Po jego śmierci zostały jeszcze tylko raz zwołana stany generalne(1484) i następnie zmilkły na kilkadziesiąt lat. Monarchia absolutna trwała we Francji do Wielkij Rewolucji do 1789. Władza w tym okresie przeżywała różne okresy, lecz mimo pewnych kryzysów przez cały ten okres utrzymała się silna władza monarsza, nmie podlegająca niczyjej kontroli.

Pierwszy kryzys nastąpił w drugiej połowie XVI w. w związku z rozwojem reformacji, co doprowadziło do rozpadu kościoła katolickiego we Francji na dwa zwalczające się stronnictwa, oba jednak dążyły do obalenia monarchii. Nastąpił długi okres krwawych wojen, w wyniku, których wygasła linia Walezjuszy i władzę objęła dynasta Burbonów(wzamioan z przejście Henryka na katolicyzm). Henryk IV Burbon zażegnał okres wojen Religijnych wydając edykt nantejski 1598, który zapewniał w stosunku do protestantów umiarkowaną tolerancje religijną.

Kryzys monarchii w XVII w. i rządy Ludwika XIV

Walkę z monarcha podjęto znowu po śmierci Henryka IV, za panowania Ludwika III, skutecznie zostały jednak stłumione przez kardynała Richelieu. Podobna sytuacja powtórzyła się po śmierci Ludwika XIII za panowania królowej regentki, Ludwika XIV, tym razem opozycyjne możnowładztwo sprzymierzyło się z mieszczaństwem, którego rzecznikiem był parlament Paryski. Doszło do wojny domowej, w 1648 Parlament jawnie wystąpił przeciw rządów(Fronda), zmusił króla do opuszczenia Paryża i stał się panem sytuacji. Jednak już w 1649 Parlament podporządkował się królowi, a w 1652 Fronda została ostatecznie zlikwidowana. Po śmierci kardynała Mazzariniego, król przejął samodzielne rządy za których po zwycięskich wojnach z sąsiadami Francja stała się pierwszym mocarstwem w Europie zarówno terytorialnie jak i kulturalnie.

Zmierzch i kryzys monarchii w XVIII w.

Szybkie narastanie kapitalistycznych elementów w gospodarce, zrost znaczenia mieszczaństwa, nowe idee polityczne i ekonomiczne doprowadziło do niezadowolenia mieszczaństwa, którzy mimo ich wielkiej pozycji nie mieli praktycznie udziału w rządach. Doświadczenia Angielskiej monarchii konstytucyjnej i Ameryki wskazały drogę niezadowolonej burżuazji, jednak wszystkie próby wprowadzenia reform nie dawały skutku, a narastające sprzeczności ekonomiczno - społeczne i polityczne doprowadziły do wybuchu rewolucji.

Ramy terytorialne

Ramy terytorialne Francji nie uległy od XV w. większym zmianom. W 1558 ostatnia posiadłość Angielska na kontynencie Calais została włączona do Francji. Odrębny status miały tylko zimie papieskie koło Awinionu i księstwo Nevers do połowy XVII w.

1607 włączona została Navarra i Bearnau. W połowie XVI przejęła trzy biskupstwa Metz, Toul i Verdun. W XVII w. Alzacje. W 1766 Lotaryngię. W XVIII nabyła też Korsykę. W okresie Wielkich odkryć powstało też wiele kolonii.

II. Stosunki gospodarcze i społeczne

Akumulacja kapitałów

Już w poprzedni,m okresie obserwowaliśmy początek kryzysu gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej i początki powstawania kapitalizmu W XV w. obserwujemy proces akumulacji kapitału czyli gromadzenia środków produkcji na wielka skalę przez jedne jednostki, kosztem innych jednostek. Taka akumulacja prowadziła do powstania gospodarki kapitalistycznej tylko wtedy jeśli zdobyte w ten sposób środki zostały zamienione na inwestycje produkcyjne, wówczas akumulacja nazywana była „akumulacja pierwotna”, prowadzącą do rychłego wytworzenia się gospodarki kapitalistycznej. Czynnikami hamującymi były: feudalna struktura społeczna i polityczna.

Jednak we Francji mimo postępów Akumulacji pierwotnej nie doszło do powstania gospodarki kapitalistycznej, przez wciąż utrzymującą silną władzę szlachtę.

Merkantylizm i polityka Merkantylna

Polityka merkantylna to polityka zmierzająca do wzmocnienia gospodarczo państwa. Merkantylna doktryna ekonomiczna wychodzi z założenia, że miarą bogactwa kraju jest ilośc posiadanego złota i srebra i dążeniem każdego kraju powinno być gromadzenie jak największej ilości tego kruszcu. Aby to osiągnąć należy dążyć do uzyskania czynnego bilansu handlowego, do którego dochodzi się poprzez osiągnięci korzystnego bilansu między importem i eksportem.

Polityka Francuska dążyła do tego przez:

1. Podniesienie własnej produkcji

2. Prowadzenie odpowiedniej polityki celnej

3. Skierowanie szlaków handlowych na zamorskie szlaki kolonialne

4. Podjęcie własnej państwowej poityki gospodarczej

5. Nowości stanowiły też cła zewnętrzne

6. Popieranie i zakładanie przedsiębiorstw

Fizjokratyzm

Ujemnym punktem gospodarki merkantylnej, było zniesienie wolności gospodarczej, przez dominujące w gospodarce państwo. Takie właśnie postępowanie wpłynęło na niezadowolenie mieszczaństwa i dążenie do postępowych reform.

Fizjokratyzm głosił prymat rolnictwa w życiu gospodarczym, domagali się zniesienia wszelkich ograniczeń życia gospodarczego, w szczególności cechów; własność i wolność i wolność opartą na wolności uważali za podporę porządku społecznego(była to doktryna antyfeudalna)

Charakter podziałów społecznych

Podział społeczny wykształcony u schyłku XIII w. przetrwał formalnie do XVIII(trzy stany prawnie wyodrębnione i zamknięte). W monarchii absolutnej nie możliwe było utrzymanie współwładzy stanów, więc funkcja polityczna jaką sprawowały stany została zniesiona, pozostawiając jedynie strukturę podziału stanowego. W monarchii absolutnej wykształciła się bardziej nowoczesne pojęcie poddaństwa państwowego o charakterze publicznoprawnym, co oznaczało, że państwo może nakładać na ludność podatki bez względu na ich przywileje. Nowy więc podział społeczny opierał się przede wszystkim na różnicach majątkowych.

Duchowieństwo

Duchowieństwo zachowało w zasadzie jego podstawowe zdobyte w średniowieczu przywilej. Duchowieństwo jednak przestało być wolne od świadczeń na rzecz poaństwa, czego przejawem było powstanie w XVI w. dobrowolnych świadczeń na rzecz państwa uchwalanych na zgromadzeniach kleru.

W łonie duchowieństwa doszło do rozpad na duchowieństwo wyższe(biskupi, prałaci, opaci - dysponujący sporym uposażeniem) i niższe(reszta żyjąca w warunkach materialnych często bardzo niekorzystnych).

Szlachta

Szlachta utrzymała swoją pozycje i przywileje mimo zmienionych warunków. Zniesione zostały właściwie powinności lenne dla pana, instytucja lenne przetrwała jednak jako sposób dzierżenia ziemi. Sytuacja majątkowa szlachty uległa zachwianiu w XV w., doprowadziło do tego postępujące obniżanie się dochodów z ziem opartych głównie na czynszach.

Czynnikiem wzmacniającym szlachtę był ciągły napływ do niej nowych elementów. Dlatego w strukturze szlachty zaczęło się wyróżniać dwie warstwy:

1. szlachta rodowa - stara szlachta

1. Dworska - to arystokracja potomkowie dawnych wielkich feudałów, a także nowo kreowani przez króla książęta, margrabiowie itd. Spełniała ona nadworne funkcje reprezentacyjne z czym wiązane były wysokie pensje.

2. Szlachta żyjąca na prowincji - w związku ze spadkiem wartości czynszów ich pozycja stale się obniżała. Ratowaa się zgarbianiem gruntów gminnych, tworzyła Folwarki oparte na pracy najemnej, zastępowała czynsze chłopskie innymi świadczeniami.

2. szlachta urzędnicza - osoby nobilitowane, jej nazwa wskazuje, ze nobilitacje otrzymywali głównie urzędnicy. W praktyce niektóre urzędy były związane z automatyczna nobilitacją i w związku z tym, że można było kupować urzędy, liczebność tej grupy stale się zwiększał. Jednak w związku z tym, że wchodziła tu głównie burżuazja związane było to z automatycznym osłabieniem stanu mieszczańskiego.

Mieszczaństwo

Podobnie jak w okresie poprzednim nie stanowiło jednolitej grupy społecznej. Rysem znamiennym było bogacenie się górnych warstw mieszczaństwa, w ich rękach gromadził się kapitał i to na nich opierał się rozwój kapitalizmu.

W dalszym rozwoju monarchia absolutna zaczęła ograniczać samorząd miast Poczynając od XVI w. monarchia coraz bardziej ingerowała w wewnętrzne sprawy miast. Najdotkliwszym ciosem był wprowadzenie urzędu intendenta, któremu miast były podporządkowane. Monarchia opierała się na mieszczaństwie w wprowadzaniu merkantylnej polityki, a rakże w walce z możnowładztwem Wyrazem poparcia dla mieszczaństwa było szerokie otwarcie dlań stanu szlacheckiego.

Instytucja w której mieszczaństwo mogło walczyć z monarchią i możnowładztwem o swoje interesy był parlament.

Ludność wiejska

We Francji wprowadzenie systemu Folwarczno pańszczyźnianego nie doprowadził do poprawy bytu chłopów przed rewolucją gdyż:

1. Do końca chłopi byli uzależnieni od pana

1. Nie posiadali pełnej własności ziemi

2. Podlegali sądownictwu patrymonialnemu

3. Za dobrą rzecz należy uznać, że ich prawa do ziemi zbliżyły się do własności

4. Panowie zacęli sprawować sądownictwo na mocy delegacji, królewskiej(poprzednio przywileje)

2. Okres monarchii absolutnej przyniósł nowe formy wyzysku chłopów

1. Nowe formy powinności chłopskiej były dla chłopów o wiele uciążliwsze

2. Powszechna stała się dzierżawa za określoną część plonów

3. Ci jednak którzy nadal płacili czynsz, mieli lepiej z powodu dewaluacji pieniądza

3. pojawiła się bardzo liczna grupa chłopów bezrolnych

III. Ustrój państwa

A. król i władza królewska

Zakres władzy królewskiej

1. Król nie podlegał żadnym prawom, poza prawami boskimi,

2. przed nikim nie był odpowiedzialny

3. Posiadał pełnię władzy, której z nikim nie dzielił(władza wszechstronna [omnipotencja]){ustawodawstwo, sądownictwo, wykonawcza, armia, rozszerznie działalności administracji[zwanej policją]}

4. Zarząd państwa polegał na centralizmie i biurokratyzmie. Centralizm - władza delegowana przez monarchą i monarcha jest na szczycie aparatu władzy. Biurokracja - szeroko rozwinięty aparat urzędniczy i formalizm.

1. Urzędnicy komisaryczni - swobodnie obsadzane przez monarchę

2. Urzędnicy nieusuwalni - kupne urzędy dziedziczne.

Uzasadnienie władzy absolutnej

W XV w. zaczęło się rozpowszechniać teor, że państwo jest osoba prawną. W związku z tum rozpowszechnił się pogląd, że wolę państwa wyraża ogół ludu.

Pojawiać się zaczęły traktaty naukowe dotyczące instytucji państwa. Np. Jean Bodion ” sześć ksiąg o rzeczpospolitej”, pogłębił on pojęcie suwerenności jako absolutnej i odwiecznej władzy państwa, wśród wymienionych przez niego możliwości sprawowania władzy, stwierdził, że najlepsza jest monarchia absolutna.

Dopiero w XVIII w. pojawiły się we Francji teorie skierowane przeciw absolutyzmowi teoria prawa natury.

Montesiusz z kolein przewidywał jako najlepsza formę państwa monarchę umiarkowaną tzn. konstytucyjna. Sformułował też zasadę trójpodziału władzy. Jean Jakub Rssou sformułował: zasadę suwerenności ludu.

W instytucje absolutyzmu uderzał też fizjokratyzm.

Prawa fundamentalne monarchii

Ograniczeniem prawnym monarchii absolutnej we Francji były tzw. Prawa fundamentalne Monarchii: czyli prawa następstwa tronu i do niepodzielności domeny królewskiej ustanowione je w XVII w. później dołączono do nich to, że król musin być katolikiem.

Prawa i aspiracje polityczne parlamentów

Parlamenty jako najwyższe sądy, były swoistym ograniczeniem prawa królewskiego dzięki posiadanym przez nie prawie rejestracji ustaw. Król wysyłał ordonanse do parlamentu a ten rejestrował je w odpowiedniej księdze „rejestrze ordonansów”, już w XIV w. parlament w razie obiekcji wysyłał do króla remonstracjie (zawierająca uwagi na temat ordonansów), wstrzymując jednocześnie wydanie ustawy, ten proces mógł się powtarzać wielokrotnie. Król mógł jednak pójść na obrady parlamentu i nakazać rejestracji, przez co prawo remonstracji parlamentu miało charakter weta zawieszającego

B. organa centralne

Urzędy ministerialne

Kształtowanie się urzędów ministerialnych, kształtuje się we Francji w drodze ewolucji.

1. kanclerz - spośród dawnych urzędów tylko kanclerz zachował dawną wysoką pozycje, reszta urzędów nadwornych przekształciła się w urzędy tytularne. Kanclerz utrzymał w swych rękach pieczęć królewską(kontrola aktów wychodzących z kancelarii), pozostał zwierzchnikiem wszystkich sądów, nadzorował funkcjonowanie wszystkich rad królewskich, Przewodniczył radzie stron, która zajmowała się sprawami sadowymi. (quasi minister sprawiedliwości)

2. Sekretarze stanu - wywodzili się ze skromnych notariuszy kancelarii królewskiej. W XV w. 4 spośród nich zaczęto wyróżniać jako sekretarzy d spraw finansowych W XVI w. uniezależnili się od kanclerza i zaczęli odpowiadać bezpośrednio przed królem z tytułem sekretarzy stanu po uzyskaniu przez nich dostępu do Rady królewskiej urząd ten nabrał znamion urzędu ministerialnego. Podział kompetencji

1. Do końca XVI w. był to podział geograficzny terytorialny, każdy według tron świata, nie tylko Francuskie ale także zagraniczne stosunki. Każdy ¼ terenu Francji i kontakty z określonymi krajami za granica.

2. W XVI podział ich kompetencji był już częściowo rzeczowy. Kolejno dla nich: Całość spraw zagranicznych; wojna; marynarka i czwarty otrzymał dwór królewski. Sprawy wewnętrzne nadal podzielone między nich terytorialnie, co roku monarcha zmieniał im grupy prowincji.

3. Generalny kontroler Finansów - od XVI w. nie tylko sprawy budżetowe ale i roboty publiczne, rolnictwo, handel, oraz przemysł(minister gospodarki narodowej)

4. Ministeriat - wymienionych 6 dygnitarzy, 4 sekretarzy stanu i generalnego kontrolera finansów w XVIII w. zaczęto nazywać ministrami. Ministrowie vs. Minis=trowie stanu(członkowie rady królewskiej)

1. Ministrowie nie tworzyli kolegów współpracowali bezpośrednio z królem indywidualni lub na posiedzeniach rady

2. Nie mieli prawa do podejmowania w swoim imieniu decyzji, decyzja zawsze należała do króla, byli tylko doradcami i wykonawcami woli króla.

3. Byli odpowiedzialni tylko przed królem

Rady królewskie

Na wielką radę składały się wszystkie urzędy państwowe, które miały tylko charakter doradczy.

Instytucja Rady królewskij wywodzi się z średniowiecznej Kurii. W dalszym cięgu ulegając ewolucji co doprowadziło do wydzielenia się czterech sekcji Rady niewliczając wyodrębnionych już z niej wcześniej parlamentu i izby obrachunkowej.. Doi tych czterech wyłonionych sekcji należały:

1. rada stron procesowych czyli rada prywatna stanowiła bezpośrednią kontynuacją dawnej rady królewskiej. Przewodniczył jej kanclerz a uczestniczyli w niej 4 sekretarze stanu, arystokraci i 30 radców reprezentujących wszystkie trzy stany. Pełniła tylko funkcje sądowe miała charakter sądu kasacyjnego. Tworzyła też prototyp sądu administracyjnego tworzyła też trybuna kompetencyjny dla rozsądzenia kompetencji sądów niższej instancji.

2. Rada stanu, czyli rada tajna Przewodniczył w niej król, a w skład wchodziło tylko kilka powołanych przez niego osób, z czasem zasiadających w niej osoby zaczęto nazywać ministrami stanu. Zajmowała się sprawami najważniejszymi dla państwa. (sprawy zagraniczne, wojna, pokuj)

3. Rada depesz obradowała pod przewodnictwem króla z udziałem wszystkich ministrów członków rady i właściwych ministrów. Przedmiotem jej obrad były sprawy zarządu wewnętrznego.

4. rada finansowa - zajmowała się sprawami finansów państwa, główną rolę odgrywa generalny kontroler Finansów.

Stany generalne

Zwołano je po raz ostatni w 1484. Później w obliczu zagrożenia wojnami religijnymizostały zwołane trzykrotnie(koniec XVI). Zostały powołane jeszcze w 1614 przez regentkę królową Marię Medici.

Natomiast stany prowincjonalne działały do końca monarchii absolutnej.

Upadek stanów generalnych świadczył dobitnie o panowaniu we Francji monarchii absolutnej.

Ponowne zebranie stanów generalnych świadczyło już o końcu monarchii absolutnej.

C. Zarząd lokalny

Cechy podstawowe

Monarchia absolutna dążyła do wprowadzenia scentralizowanego i biurokratycznego aparatu urzędniczego, żeby to osiągnąć musiała hierarchicznie zorganizować urzędy, szczegółowo rozgraniczyć kompetencje, ograniczyć lub zlikwidować organy decentralizacji a więc wszelkich form samorządu lokalnego.

1. Baliwowie i gubernatorzy - W ciągu XV baliwowie stracili na znaczeniu a głównym urzędnikami zarządu lokalnego stali się gubernatorzy. Pierwotnie byli mianowani w prowincjach granicznych )mieli szerokie uprawnienia wojskowe) z czasem mianowani byli we wszystkich prowincjach, a ich kompetencje wzrosły. Kiedy ten urząd zaczął mieć charakter arystokratyczny ludwik XIV ograniczył ich wpływy i przeniósł do wersalu.

2. Intendenci - Urząd intendenta jako urząd komisaryczny. Intendenci sprawowali władzę w okręgach generalnych, podporządkowani byli bezpośrednio radzie królewskiej. Osiadali oni swoje biura. A na niższym szczeblu podporządkowani im byli Subdelegacji rezydujący w miastach.

D. Skarbowość

Charakterystyka ogólna

Pobieranie podatków bezpośrednich wymagało nadal zgody stanów generalnych. Królewską administracje skarbową reprezentowali 4 skarbnicy a administracje stanową 4 generałowie i tzw. elekcje. Podstawowym celem polityki stało się dopuszczenie zasady swobodnego nakładania podatków przez monarchę i wprowadzenie jednolitej królewskiej administracji skarbowej(nie dualistycznej). Pierwszy cel monarchia osiągnęła już w XV, nakładając podatki nie zważając na zgodę Stanów. Przywilej wyrażania zgody na podatki utrymałyjednak stany prowincjonalne i stan duchowny.

Pewną jednolitośc wprowadziła monarchia łącząc generałów finansów i królewskich skarbników.

Na szczeblu centralnym skarbowość należaa do rady Finansowej i generalnego kontrolera finansów. Oraz do izby obrachunkowej.

F. Stosunek państwa do wyznań

Państwo a kościół katolicki

Monarchia doprowadziła do ograniczeni wpływów kościoła i do pewnego uzależnienia go od państwa

1. obsadzanie urzędów kościelnych - Od XII wyższe urzędy kościelne mały być obsadzane w drodze wybor kanoniczneo(przez kapituły katedralne), w XIV zaczęli je obsadzać papieże. W 1432 uznano zasadę wyższości soboru nad papiezem, oraz przywrócił wybór kanoniczny. W 1438 król Francuski powtórzył w tzw. sankcji pragmatycznej z Bourgus zasady uznane na sybirze w Bazylei z tym tylko, że król może zalecić kapitule własnego kandydata. W 1516 podpisano konkordat z papieżem w zamian za nieznanie wyższości soboru nad papieżem otrzymał król prawo obsadzania wyższych beneficjów kościelnych .

2. Gallikanizm - Podporządkowanie kościoła państwu, usankcjonowane konkordatem bolońskim, stworzyło dogodny klimat do rozwoju gallikanizmu, czyli teorii odrębności kościoła Francuskiego jako kościoła narodowego. Jego niektórymi tezami było:

1. Majątki kościoła stanowią własność króla i dane są tylko w użytkowanie.

2. Zakony istnieją we Francji na podstawie odwołalnego przywileju

3. Wszelkie ustawy papieża mogą wejść w życie po uprzednim zatwierdzeniu przez króla

4. Komunikowanie się episkopatu francuskiego z papiestwem może się odbywać tylko za pomocą króla.

Położenie prawne protestantów

Protestanci byli zwani w Francji Hugenotami. Stali się w XVI w. potężną siłą polityczną dysponującą własną armią i domagającą się uznania ich religii. Rozpoczął się długi proces wojen religijnych, zakończony wydaniem przez Henryka IV edyktem nantejski, który wprowadzał system częściowej tolerancji. Hugenoci zosta;li równouprawnieni z katolikami i otrzymali równy dostęp do urzędów. Przyznano im prawo do kultu tynkowe własnych domach i na przedmieściach większych miast, jako gwarancję przyznano im 124 miejscowości w południowo zachodniej Francji, w których zarząd mieli sprawować sami i kult katolicki był zabroniony(mieli tam też własne wojsko w 1629 kardynał Richerieu odebrał protestantom ich miasta. Później walkę z Kalwinami prowadził Ludwik XIV. W 1685 uznano we Francji kalwinizm jako nieistniejący i odwołano edykt nantejski. Rozpoczął ie oktrs szczególnego prześladowania protestantów.

Położenie prawne żydów

Żydzi jako niechrześcijanie nie uważani byli za heretyków stąd nie dotyczyły ich represje. Tam gdzie obecność żydów została uznana przysługiwało im oddzielne sądownictwo rabinackie i pewien samorząd. Głównym prawem żydów była lichwa. Nie mieli prawa zajmować się rolnictwem i nie mogli się osiedlać poza miastem. Zabroniono im też dostępu do cechów. Przyznawano imteż pewne dzielnice w których mogli się osiedlać getto.

Francuska monarchia Absolutna usankcjonowała banicję żydów, nie była jednak ona dokonana w pełni. Monarchia uznawała powstawanie koloni żydowskich w miastach.

IV. Źródła prawa

Rozwój prawa zwyczajowego i wpływ prawa rzymskiego

Do końca XVIII w. stosowano w sądach prawo zwyczajowe.

Prawo rzymskie wpłynęło na kształtowanie się prawa zwyczajowego i na zasady jego interpretacji przez sędziów. Wykształceni na uniwersytetach prawnicy uznawali wyższość prawa rzymskiego i traktowali je jako „pisaną racje” . Nadal prawo rzymskie i kanoniczne były podstawowymi przedmiotami na uniwersytetach, gdzie ciągle dominowali postglosatorzy. Hamująco na infiltrację przez rzymskiego wpływały oficjalne spisy prawa zwyczajowego.

Zaczęto prowadzić pace nad ujednoliceniem i spisanie ogólno francuskiego prawa zwyczajowego gdzie wzorem do naśladowania był spis prawa zwyczajowego Paryża. Rozpowszechnieniu prawo zwyczajowe uległo po wprowadzeniu go jako przedmiot wykładów na uniwersytetach.

Ustawodawstwo królewskie

Okres monarchii absolutnej cechował poważny rozój ustawodawstwa królewskiego. Wśród ustaw królewskich wyróżniamy ordonanse, edykty i deklaracje. Odonanse zawierały normy ogólne i stałe. Aktami ustawodawczymi podobnymi do ordonasów były niektóre postanowienia rady królewskiej(one nie podlegały rejestracji przez parlamnet).

Powstały trzy wielki ordonanse:

1. ordonans o postępowaniu cywilnym 1667 -

2. Ordonans o postępowaniu karnym - 1670

3. Ordonans o handlu - 1673 stanowił wielki postępowe osiągnięcie, normując stosunki prawne kupców, oraz czynności handlowe.

V. Charakterystyka okresu

Główne cechy wyróżniające

1. trwał od końca XV w. do 1789

2. Do powstania przyczynił się sojusz mieszczaństwa z królem skierowany przeciw możnowładcom

3. Monarchia absolutna była najpełniej wykonaną moanrzchia absolutną w historii

4. Francuska monarchia absolutna stała się wzorem dla wielu innych państw

5. Nie weszła na drogę absolutyzmu oświeconego

Rozdziała XVII: Niemcy w wiekach XVI - XVIII

I. Rys historyczny

Geografia polityczna Niemiec

W końcu Xv w. Niemcy były mozaiką krajów luźno związanych z osobą monarchy, niektóre z nich osiągnęły wysoki poziom niezależności i zaczęły prowadzić własne życie polityczne. Do końca XVIII w. w Niemczech nie doszło do istotnych zmian w tym zakresie.

Terytoria dzieliły się na:

1. księstwa i władztwa terytorialne - ich przedstawiciele na sejmie rzeszy obsadzali dwa kolegia: książąt elektorów i książąt. W XVIII w. było ich 243 i posiadały różne tytuły:

1. Właściwe świeckie księstwa Rzeszy -(64) na ich czele stali nie tylko książęta ale i margrabiowie, palatyni, landgrafowie i jeden król. Rozmiary ich terytorium były różne od wielkich do obejmujących kilkadziesiąt wsi. Szczelną rolę odgrywali wśród nich książęta lektorzy.

2. Księstwa biskupie - (38) stanowiły świecki uposażenia biskupów, były to tereny, na których biskupi wykonywali władzę nie tylko duchowa, ale i świecką. Niektóre podczas reformacji zostały zsekularyzowane, co nie odebrało im świeckiego charakteru.

3. Mniejsze terytoria świeckie i kościelne - (141) Były to drobne obszary rozsiane na terenie całej rzeszy, różniące się od terenów poszczególnych feudałów tylko bezpośrednią zależnością od cesarza.

2. miasta rzeszy/ miasta carskie - były to miasta bezpośrednio zależne od cesarza, niektóre upadły gospodarczo, jednak 51 miast utrzymało status szczególnych miast Rzeszy.

Na terenie rzeszy było 294 jednostki posiadające status państwowy, od tego można doliczyć posiadłości wolnych rycerzy rzeszy, było ich 1500 i byli bezpośrednio zależni od cesarza nie mieli jednak takich uprawnień jak wyżej wymienieni.

Niektóre terytoria łączyły się za pomocą Unii personalnych w wielkie aglomeracje i dążyły do stapiania ich w jedną całość.

Na rozbicie Rzeszy wpływało tez to, że wielu spośród władców terytorialnych miało jeszcze ziemie poza terytorium rzeszy(austyjaccy Habsburgowie), a także, że wielu obcokrajowców stawało się książętami Rzeszy(np. królowie Szwedzcy i Duńscy.

Wzrost władzy książąt terytorialnych

Od XV do XVIII w. obserwujemy dalsze uniezależnianie się władców terytorialnych od Cesarzy. Reformy Rzeszy Maksymiliana I nie dały żadnego trwałego rezultatu oprócz sądu kameralnego Rzeszy i podziału państwa na 10 obwodów.

Do dalszego rozbicia Niemiec przyczyniły się wojny religijne. Ostatnim etapem wojnen religijnych była wojna 30 - letniz, która doprowadziła państwo do zahamowania rozwoju i wielkich zniszczeń. Wojnę zakończył pokuj westfalski 1648, który usankcjonował straty terytorialne rzeszy, podział religijny państwa i przyznał państwom rzeszy niemal pełną suwerenność. Stan ten doprowadził do zredukowania władzy carskiej do fikcji i utrwalił rozbicie. Taki stan utrzymał się do upadku I Rzeszy w 1806.

II. Stosunki gospodarcze i społeczne

Stosunki gospodarcze

Podobnie jak we Francji obserwujemy pod koniec XV w. w Rzeszy wzrost gospodarczy i kryzys gospodarki feudalnej(akumulacja kapitału i rozwój gospodarki towarowo pieniężnej, , zmniejszenie dochodów z gospodarki).

Szlachta w dążeniu do zwiększenia swoich zysków wprowadziła gospodarkę folwarczna opartą na pracy pańszczyźnianej chłopów.

W XVI w. Hanza straciła na znaczeniu poprzez zmianie szlaków handlowych z morskich na oceaniczne. Brakowało tez osób, które mogły by poprowadzić gospodarkę do rozwoju, we Francji taką osobą stał się monarcha, który dzięki swoim uprawnienia wprowadzał gospodarkę merkantylną. Poza tym wojna trzydziestoletnia zdziesiątkowała ludność Niemiec i doprowadziła do ogromnych zniszczeń. Dopiero w XVIII w. zaczął być widoczny wzrost związany z monarchiami pruską i austriacką.

Szlachta

W Niemczech hierarchiczna struktura szlachty wytworzona w średniowieczu utrzymała się do XVIII w.

1. Szlachta wyższa - tworzyli władcy terytorialni posiadający terytoria bezpośrednio zlezne od cesarza, podstawowym ich przywilejem było zasiadanie w sejmie rzeszy

1. Elektorzy(dokonywali wyboru cesarza)

2. Książęta

3. Nie książęta(zasiadali w sejmie Rzeszy bez prawa głosu, tylko wspólnie mieli 6 głosów)

2. Szlachta krajowa - osiadła na terytoriach zależnych od władców.

3. Wolne rycerstwo - zachowali bezpośrednią zależność od cesarza. Ze względu na szczupłe terytoria nie zasiadali jednak w sejmami Rzeszy w XVI w. zorganizowali się w trzy kantony(szwabski, frankoński i reński)

Szlachta niemiecka tworzyła grupę zamknięta i nawet przejście z jednej grupy do drugiej było utrudnione.

Duchowieństwo

Wyższe duchowieństwo stanowiło raz z wyższą szlachta jedna kategorię, gdyż na swoich terytoriach sprawowali tez władzę świecką. Wchodzili jako przedstawiciele do kolegiów szlacheckich na sejmie i nie tworzyli oddzielnych kolegiów.

Mieszczaństwo

Położenie prawne miast nie uległo zasadniczym zmianom. W XVI wybuchały powstania pospólstwa przeciw patrycjatowi nie zmieniło to jednak stosunków w miastach. Przywileje miast były stopniowo ograniczane, zwłaszcza w państwach gdzie władcy sprawowali władzę absolutną. W XVIII w. w wielu miastach rozpoczęło się ustawodawstwo anty cechowe.

Ludność wiejska

Istotnym przeobrażeniom dokonały się w XVI i XVII w. stosunki na wsi. W XV w. ich położenie było stosunkowo dobre, na rzecz pana świadczyli określone czynsze, poza tym podlegali różnym uciskom Prowincjonalnym na rzecz pana i sądownictwu panów. W XV w. w związku z malejącymi dochodami szlachty zaczęła ona zakładać folwarki i zmuszać chłopów do pracy na nich, co spowodowało do wybuchu na wielką skalę wojny chłopskiej w 1525 r. (głównie Niemcy południowe), powstanie zostało stłumione.

Powinności chłopski różnie ułożyły się na zachodzie i na wschodzie z granicą na Labie.

Na wschód od łaby występowała gospodarka folwarczno-pańszczyźniana.

Na zachód od łaby poddaństwo miało charakter poddaństwa gruntowego, chłop płacił panu czynsze i podlegał jego sądownictwu, ale miał swobodę opuszczania gruntu.

Poprawę sytuacji chłopów na wschodzie przyczyniły się reformy w XVIII w. w Prusach i Austrii:

1. złagodzenie formy przypisania chłopów do ziemi(jedynie najstarszy syn był do niej przypisany).

2. zniesienie prawa rugów

3. unormowanie rozmiarów pańszczyzny, pan nie mógł jej podnieść ponad normę

4. zakaz bicia chłopów

5. poddanie sądownictwa pańskiego pod kontrolę państwowego.

III. Ustrój państwa

A. Rzesza

Charakter prawny Rzeszy

Samo cesarstwo utrzymało się po XV w tylko jako symbol jedności państwa.

Stosunek prawny między władzą a poddanymi miał nadal charakter lenny, nadal obowiązywało prawo dotyczące inwestytury lenna tzn. kwestie następstwa i zmian w osobie dzierżyciela. Z tego punktu państwa nadal można uznać jako lenna korony. W rzeczywistości wykształciło się już w tym okresie pojęcie państwa jako rzeczy publicznej, osoby prawnej., więc stosunek między władzą a władcami terytorialnymi mieścił się w kategorii stosunków między państwami. Obowiązki poszczególnych państw ograniczały się do płacenia podatków ogólnopaństwowych uchwalanych przez sejm rzeszy. Do dostarczenia kontyngentów wojskowych i uczestniczenia w sejmie rzeszy i do pomocy materialnej sądowi kameralnemu rzeszy.

Władza centralna

Cesarstwo było nadal monarchia elekcyjną, zmiana było tylko zwiększenie liczby elektorów do 9 później ustaliła się na 8. Elekcje i koronacje odbywały się we Frankfurcie nad Menem. W praktyce elekcje odbywały się za życia cesarza. Ostatecznie uprawnienia cesarza ograniczyły się do reprezentowania rzeszy, prawa zwoływani sejmu Rzeszy, inicjatywa ustawodawcza i zatwierdzanie ustaw sejmu, zwierzchnie prawa sadowe zostały zredukowane do minimum poprzez zwołanie sądu kameralnego rzeszy.(1495). W 1519 wprowadzono tzw,. kapitulacje wyborczą akt, który każdy nowo obrany cesarz musiał popisać i określone w nim zostały warunki jakie cesarz musiał dotrzymać.

Organa Rzeszy

Aparat centralny rzeszy był słabo rozbudowany, a z przeprowadzonych prób do skutku doszło tylko podział państwa na 10 obwodów Rzeszy(1512) i wprowadzenie sądu kameralnego Rzeszy(1495).

Urzędy centralne stopiły się z ziemiami np. kanclerzem był arcybiskup mogundzki.

Sejm Rzeszy

Sejm Rzeszy miał charakter federalistyczny(zasiadali w nim władcy terytorialni i przedstawiciele miast) do niego należało:

1. Ustawodawstwo Rzeszy

2. Decyzje o wojnie i pokoju

3. Zawieranie traktatów

4. Uchwały podatkowe

5. sprawy rekrutacji wojska

6. itp.

Sejm zwoływał cesarz za zgodą elektorów. W okresie przerw między sesjami funkcjonowała powołana na sejmie deputacja, której uchwały podlegały zatwierdzeniu przez cesarza. W 1663 sejm przekształcił się w sejm nieustający z siedzibą w Ratyzbonie(zasiadali w nich nie władcy, ale ich posłowie).

W skład sejmu wchodziły trzy kolegia:

1. kolegium książąt elektorów(po jednym głosie)

2. kolegium książąt rzeszy(każdy po jednym głosie oprócz obcokrajowców którzy byli książętami rzeszy, oni mieli wspólnie 6)

3. kolegium miast(dwie ławy reńska i szwabska)

Sąd Kameralny Rzeszy

Jego kompetencje:

1. Jako sąd pierwszej instancji sądził spory między władcami terytorialnymi, spory między osobami podległymi różnym władcom, skargi cywilne na władców terytorialnych. (sprawy karne Rada nadworna Rzeszy)

2. Jako sąd odwoławczy rozpatrywał apelacje spraw cywilnych od sadów władców terytorialnych.

Sąd rzeszy powoli tracił na znaczeniu wraz z nadawaniem przywilejów wyłączających władców spod jego jurysdykcji. Cesarz powoływał przewodniczącego sądu i wszystkich czterech przewodniczących senatów sądowych, obsada asesorów(1/2 szlachta, ½ doktorzy prawa) należała do senatu. Sądził wedle ustaw rzeszy i prawa Rzymskiego.

Stosunek państwa do wyznań

Pokuj Augsburski 1555 stanął na gruncie zasady „czyj kraj tego religia”.

Wprowadzono też w stosunku do organów rzeszy zasady parytetu równowagi między protestantami i katolikami. W sądzie kameralnym rzeszy miało zasiadać po połowie katolików i protestantów., a w Sejmie Rzeszy w wypadku dyskutowania spraw religijnych sejm miał się dzielić na dwa kolegia.

W XVI w. istniały w Niemczech dwie kategorie państw:

1. Kraje protestanckie - kościół reformowany i jego organy konsystorze, zostały w pełni podporządkowane państwu, dobra kościelne zostały zagarnięte przez władców. Powstawały kościół krajowe, na których czele stali władcy terytorialni

2. Kraje katolickie - obserwuje się podobne zjawiska jak w kościołach zreformowanych nie dochodziło jednak do powstawania kościołów narodowyc. Prawnie biskupów wybierały kapituły faktycznie jednak władcy mieli decydujący wpływ na ich obsadzanie. Podobnie jask w krajach protestanckich w monarchiach absolutnych katolickich doszło do podporządkowania kościoła władcy. W Austrii(korespondencja z Rzymem mogła się odbywać tylko za pośrednictwem kancelarii stanu, całkowicie uchylono sądownictwo kościelne, zniesiono 600 klasztorów, duchowieństwo uważano jako organ państwowy, drobiazgowe rozporządzenia dotyczące liturgii. Ten system nazwano józefinizmem).

B. terytoria Rzeszy

Charakter prawny i ustrój terytoriów Rzeszy

1. Ważnym etapem kształtowania się państw niemieckie było zastąpienie dawnych zasad prywatnoprawnych dziedziczenia, połączonego z dzieleniem spadku między synów, przez właściwe publicznoprawne następstwo tronu. Z tego wykształciła się zasada niepodzielności państwa a później delegacja władzy od boga.

2. pokuj westfalski przyznawał władcom terytorialnym suwerenność i prawo prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej.

3. Część władztw terytorialnych uzyskało też z czasem suwerenność wewnętrzną przekształcając się w Państwa.

Do zjednoczenia państwa rozszerzały swe panowania na inne księstwa i tereny biskupi tworząc państwa o dużych rozmiarach jak Prusy, Bawaria czy Austria. W Niemczech możana wyróżnić dwie kategorie państw:

1. Monarchie stanowe - np. Wirtembergia, Hanower

2. Monarchie absolutne - nie sekularyzowane księstwa biskupie, Austria Prusy

C. monarchia Brandenbursko - Pruska

Rozwój terytorialny monarchii i powstanie królestwa Prus

Monarchia Brandenburska zaczynała swój rozwój na byłym państwie Wieletów w XII w., przez cały okres jej panowania rozszerzając swoje terytorium. W 1618 stała się wasalem Polski z Prus książęcych a w 1657 otrzymali suwerenność. W 1740 Hohenzellornowie zagarnęli prawie cały Śląsk, a w rozbiorach polski zdobyli znaczną część terytoriów polski. Władcy pruscy dążyli do ujednolicenia ich ziem co udało im się ostatecznie w XIX w. Znaczenie przyczyniła się do tego koronacja w 1701 margrabiego brandenburskiego na króla Prus(nadal jednak na terenie rzeszy pozostali margrabiami). Utrwalenie rządów Absolutnych w Brandemburgi przypadło na 2 poł. XVII w.

Organa centralne

Walkę ze stanami musiał wielki elektor przeprowadzić w każdym terytorium oddzielnie. Największy opór natrafił w Prusach wschodnich ale i tu w 1663 sejmy straciły swoje znaczenie. Dało to możliwość do nakładania podatków i utrzymywanie stałej armii(militaryzm).

Następnym zadaniem było rozbudowanie aparatu urzędniczego;

1. Generalne Dyrektorium - składało się z 5 departamentów na czele, których stali urzędnicy zwani ministrami. Departamenty zajmowały się sprawami administracji wewnętrznej i finansami. Podział kompetencji był częściowo rzeczowy i częściowo terytorialny

2. Ministerstwo Gabinetowe - zajmowało się sprawami zagranicznymi i podlegało 2-3 ministrom

3. Ministerstwo sprawiedliwości - pod kierunkiem kanclerza i kilku ministrów zajmowało się sprawami sądownictwa i wyznań.

4. Tajna rada - składała się z wyżej wymienionych ministrów

5. Król - panował niepodzielnie nie uczestniczył w obradach ministerstw, czytał tylko raporty i sam podejmował decyzje w formie nakazów gabinetowych.

Organa lokalne

W XVIII w. monarchia zorganizowała centralistyczną organizację zarządu terytorialnego. Państwo dzieliło się na:

1. Departamenty kamer - poddane organomkolegialnym

1. kamery wojen

2. kamery domen

1. powiaty - na ich czele stal landrat. Nominowany przez króla z kandydatów przedstawionych przez szlachtę.

Absolutyzm oświecony

Polegał, głównie na ograniczeniu najbardziej rażących przeżytków feudalnych i otwarcie w ten sposób pola do wolności przemysłowej do takich reform należą: pewne ograniczenie poddaństwa na wsi, ograniczenie monopolu cechów, zniesienie nietolerancji religijnej, rozszerzenie działalności państwa na oświatę i kulturę.

Wpływ kultury oświecenia: monarcha stał się pierwszym sługa państwa, a jego zadaniem była służba ludziom. Monarcha w tym celu kierował się racją stanu.

Dzięki takim poglądomi maksymalnego ograniczenia wolności państwo pruskie stało się państwem policyjnym ingerującym w najdrobniejsze sfery życia ludzi.

D. Monarchia Habsburgów

Powstanie monarchii Habsburgów

Podstawowym trzonem monarchii Habsburgów były niemieckie księstwa alpejskie. W XVI w. nastąpiło połączenie z monarchią królestw czeskiego i węgierskiego. Jednolitość monarchii była narażona na niebezpieczeństwo z powodu kolizji różnych systemów następstwa tronu: w Austrii tron był dziedziczny a w Czechach i na Węgrzech był elekcyjny. Sprawa została prawnie uregulowana w 1713 tzw. sankcja pragmatyczną według tej ustawy cała monarchia habsburska stanowiła niepodzielną całość dziedziczną w linii męskiej według kolejności primogenitury. W razie wygaśnięcia linii męskiej dziedziczyły kobiety.

Organa centralne

Habsburgowie w ciągu XI i XVII w. doprowadzili do całkowitego upadku sejmów w poszczególnych krajach, oprócz Węgier, które do XIX w. zachowały swój ustrój stanowy z sejmem posiadającym wysokie uprawnienia.

Można określić rządy absolutne od XVI w., ważnym etapem było likwidacja czeskich sejmików po nieudanym powstaniu w XVII w. W XVIII w. nastąpił okres absolutyzmu oświeconego.

Organami centralnymi były:

1. kancelaria stanu - z kanclerzem stanu na czele - sprawy zagraniczne

2. Zjednoczona kancelaria nadworna - zarząd spraw wewnętrznych oprócz skarbowości i sądownictwa.

3. Najwyższa izba sprawiedliwości

Król współpracował w rządach z radą stanu.

Organa lokalne

1. Kraj został podzielony na gubernie z Gubernatorami na czele. Podlegali oni zjednoczonej kancelarii nadwornej

2. cyrkuły ze starostami obwodowymi na czele(nadzór nad miastami i dominiami)

3. Dominia utworzone w 1784, poszczególne gromady wiejskie z wójtem na czele. Wybieranym przez pana z kandydatów przedstawionych przez chłopów.

4. Miasta - (od 1784)posiadały dość szeroki samorząd, z obieralnymi organami. W XIX w. samorząd ten został zniesiony

IV. Źródła prawa

Problem recepcji prawa rzymskiego

Zjawiskiem najważniejszym dla rozwoju prawa niemieckiego w XV i XVI w. była recepcja praw rzymskiego, nie w formie jednak zastępowania jednego systemu prawa innym ale w formie mieszania się jego z prawem zwyczajowym. Co prowadziło do „bałaganu”.

Przyczyny ekspansji prawa rzymskiego w średniowieczu

Jak zwykle podstawowa przyczyną praw rzymskiego jest niedostateczność prawa zwyczajowego.

1. Potrzeba jednolitego prawa stała się szczególnie ważna w okresie jednoczenia rozdrobnionych państw. Partykularyzm prawny wpływały na utrudnienie obrotu gospodarczego, stąd też tendencje do tworzenia prawa powszechnego jednolitego dla całego państwa.

2. Zakres prawa nie był dostosowany do potrzeb rozwijającej się gospodarki towarowo -pieniężnej.

3. Spisy prawa zwyczajowego opracowywane przez praktyków dalekie były od naukowej precyzji

4. System prawa rzymskiego był jedynym wykładanym systemem prawa poza prawem kanonicznym.

Sposób przeprowadzania Recepcji

Recepcja praw rzymskiego w Niemczech oznaczała uznanie jego mocy obowiązującej jako prawa stosowanego w sądach.

Prawo rzymskie miało mieć w stosunku do prawa zwyczajowego charakter posiłkowy subsydiarny, w ten sposób miał sądzić np. według ustawy Sąd Kameralny Rzeszy.

[We Francji parwo zwyczajowe skrzyżowane w podobny sposób w końcu zwyciężyło dzięki dobrym spisom prawa zwyczajowego i wysokim poziomie na jakim ono stało podobnie było w Anglii w XV w]. Podobnie jak w sądzie kameralnym także w niższym sądownictwie szybko rozpowszechniła się zasada uzupełniania lokalnego systemu prawa prawem rzymskim. W niektórych sprawach sądy odwoływały się do orzeczeń uniwersytetów, które też preferowały system prawa rzymskiego. Recepcje prawa rzymskiego realizowały dalej ustawodawstwa krajowe, które tworząc kodyfikacje praw ziemskich danych terenów często sięgały do prawa rzymskiego.

Rozmiary recepcji prawa rzymskiego w Niemczech

Recepcji prawa rzymskiego nie poddała się Szwajcaria ani zachodnie tereny Niemiec będące pod wpływem zwierciadła saskiego. Prawo saskie było na tyle wysoko rozwinięte, żeby oprzeć się prawu rzymskiemu.

Formalnie recypowane prawo powszechne obejmowało trzy elementy;

• Prawo rzymskie - lecz tylko w części praw cywilnego, które było przegłosowane, skomentowane i nauczane na uniwersytetach

• Prawo kanoniczne - w zakresie norm prawa prywatnego

• Liberii Feudorum - czyli zbiór lennego zredagowany we Włoszech w XIII w.

W XVIII w. w celu wyparcia praw rzymskiego zaczęto wykładać nauniwersytetach prawo niemieckie.

Ekspansja prawa rzymskiego W Europie

Pojęcia praw rzymskiego legły u podstaw prawniczej kultury Europy.

Ogólnie można wyróżnić 4 strefy wpływów prawa rzymskiego w Europie;

1. Kraje nieprzerwanej tradycji stosowania praw rzymskiego: Włochy, S Francja, Hiszpania, Portugalia

2. Niemcy, Austria i Holandia - to kraje gdzie prawo rzymskie zaznaczyło się szczególni silne. Zostało uznane za oficjalnie funkcjonujące

3. Kraje w których własne prawa zwyczajowe były dość rozwinięte, by przeciwstawić się ekspansji prawa niemieckiego.

4. Kraje, które dzięki swemu położeniu nie odczuły wyraźnych wpływów prawa rzymskiego(Rosja , Skandynawia, Bałkany i Szwajcaria

5. Anglia i Irlandia w ogóle nie odczuły wpływów prawa rzymskiego.

Carolina

Carolina - ustawa ogłoszona przez cesarza Karola V w 132 doprowadziła do pewnego ujednolicenia prawa karnego w Niemczech i stanowiła wzór dla innych państw. Carolina miała też podobnie do prawa rzymskiego charakter posiłkowy, zawierała klauzulę salwatoryjną, która precyzowała, że Carolina wchodzi w rzycie na całym obszarze Rzeszy.

Wprowadzeni Caroliny stanowił postęp w dziedzinie prawa karnego materialnego i procesu karnego. Łączyła w sobie osiągnięcia prawa Niemieckiego z największymi osiągnięciami w Europie Prawa Włoskiego.

1. W dziedzinie prawa karnego materialnego Carolina uznała, że o przestępstwie decyduje nie skutek, lecz wina sprawcy; wprowadziła kary publiczne, dopuszczała stosowanie analogii w odniesieniu do przestępstw w niej nie przewidzianych.

2. W dziedzinie procesu istotną cechą Caroliny było zapewnienie pierwszeństwa przed tradycyjnym postępowaniem skargowy postepowaniu inkwizycyjnemu. W skargowym sędzia mógł rozpocząć rozprawę dopiero po wniesieniu skargi. W procesie inkwizycyjnym:

1. Proces wdrażał sędzia z urzędu

2. Sędzia łączył w sobie funkcje prowadzącego dochodzenie, oskarżyciela i prawie zawsze miał tez udział w wydawaniu wyroku

3. Rozwinął się system dowodów formalnych - system prawny określił z góry jakość przedstawianych dowodów.

4. Postępowanie było pisemne i w zasadzie tajne

Kodyfikacje XVIII w.

Monarchia absolutna dążyła do jak najszerszego działania i pojemnośi ich kodyfikacji czego przykładem może być Landrecht pruski 1794. Potrzeba kodyfikacji była związana z samą ideologią władzy absolutnej działającej dla dobra ludzi. Doktryna prawa natury wpłynęła natomiast na kodyfikacje w dziedzinach dotąd nie podejmowanych.

Kodyfikacje prawa cywilnego

1. kodeks cywilny bawarski - 1756 opierał się głównie na dawnych prawach

2. Landrecht Pruski - 1794 - obejmował nie tylko prawo cywilne ale także przepisy z zakresu prawa: państwowego, administracyjnego, karnego i inne. Nie obejmował procedury sądowej. Mimo bezsprzecznie wielkości tego przepisu charkteryzowałao się małą przejrzystością i niskim poziomem techniki kodyfikacyjnej. Miał wobec praw już stosowanych tylko charakter posiłkowy. Z czasem jednak jego przepisy w skutek wielkiego zamiezania zostały zastępowane innymi drobniejszymi kodyfikacjami, i jedynie normy prawa cywilnego nie zostały tknięte i obowiązywały do 1900.

Kodyfikacje prawa karnego

Działalność ustawodawcza Niemiec i Austrii szła wraz z rozwojem doktryn humanistycznych. W Austrii zostały wydane trzy kodeksy karne;

1. Terezjana - Marii Teresy 1768 - nie stanowiła postępu w stosunku sdo pruskiej Caroliny.

2. Józefina - Józefa II 1787 - dużo bardziej widoczne były w niej niż w Karolinie idee Humanistyczne, zerwano też z zasadą analogii, kodeks zabraniał wymierzania kar nie przewidzianych w ustawie, zniesiono karę śmierci

3. Franciscana - Franciszek II 1803 - przywrócił karę śmierci i złagodził kary pozbawienia wolności.

V. Charakterystyka formy państwa

Główne cechy wyróżniające

1. Niemcy do upadku I Rzeszy 1806 nie uległy zjednoczeniu. W miarę znikania władzy centralnej liczne jej terytoria przekształciły się w państwa o niemal pełnej suwerenności.

2. Cesarz nie miał prawi żadnej władzy a jego tytuł był raczej symbolem jednolitość Rzeszy. Jedynymi organami centralnymi o pewnym znaczeniu był sejm Rzeszy i Sąd Kameralny Rzeszy. Sejm Rzeszy przybrał charakter zjazdu przedstawicieli państw związkowych dlatego Niemcy w tym okresie można nazwać konfederacją.

3. W większości terytoriów rozwinęły się twory państwowe

4. W większości państw rozwinęła się z czasem monarchia absolutna.

Rozdział XVIII: Anglia w okresie monarchii absolutnej

I. Rys historyczny

Wprowadzenie

Po zakończeniu wojny dwóch róż, Anglii przeżywała swój okres rozkwitu. Reformy Tudorow doprowadziły do tego, że Anglia stała się jedną z czołowych potęg gospodarczych. Spór króla Henryka VIII z papiestwem o unieważnienie małżeństwa, doprowadził do powstania kościoła Anglikańskiego, którego zwierzchnikiem był król, a dzięki sekularyzowanym dobrom zdołał sobie zjednać tworzoną przez siebie szlachtę do walki z starym możnowładztwem, co doprowadziło do rządów absolutnych. Dzięki bardzo postępowej polityce, król miał wsparcie w parlamencie, które jeszcze się powiększyło po rozbiciu Hiszpańskiej Armady. Po śmierci Elżbiety nastąpiła era Stuartów, podczas której król utracił poparcie parlamentu. Polityka Stuartów wpłynęła Hamująco no rozwój gospodarki, co jeszcze bardziej wzmocniło niechęć do rządów absolutnych, i spowodowało w efekcie wybuch I rewolucji w 1640.

II. Stosunki gospodarcze i społeczne

Początki kapitalizmu

Anglia była pierwszym w Europie królestwem, które przeszło od Feudalizmu do kapitalizmu. Decydujący był tu okres XVI i XVII kiedy szlachta wprowadzając nowy system eksploatacji ziemi. Szlachta w Anglii bliska mieszczaństwu sama była zainteresowana rozwojem kapitalizmu.

Rozwój kapitalizmu w rolnictwie

Wiek XV to w całej Europie spadek dochodów z Rolnictwa. W Anglii dodatkowo zniszczonej przez wojnę dwóch róż, szlachta przeszła na gospodarkę hodowlaną, Rozwijając jednocześnie własny przemysł sukienniczy. Dodatkowo szlachta w Xvi w. wzbogaciła się na sekularyzacji dóbr kościelnych. Większe jednk korzyści uzyskała w akcji grodzenia czyli zagarniania gruntów chłopskich i gminnych , dla scalenia ich w większe powierzchnie z kolei przekształcana w pastwiska.

Równocześnie rozwinął sięsystem dzierżaw ferm. Szlachta wydzierżawiała grunty, osobm, które z kolei wynajmowali do pracy zubożałych chłopów. Przemiany na wsi angielskiej miały donośne znaczenie:

1. zapewniały zwiększenie wydajności rolnictwa, wzbogaciły szlachtę i skierowały ja ku kapitalizmowi\

2. nie doprowadziły do skurczenia się rynku wiejskiego

zarówno poprzez akcje grodzenia jak i wprowadzenia najmu zmniejszyło się w rolnictwie zapotrzebowanie na siłę roboczą

Rozwój kapitalizmu w przemyśle

Dzięki przejściu na hodowle, w Anglii kwitł przemysł włókienniczy. W tych czasach znacznemu rozwojowi doszedł tez przemysł metalowy. W ramach merkantylnej gospodarki gospodarki państwowej powstały nowe ośrodki przemysłowe. Hamująco na rozwój gospodarki wpływały monopole jak monopol cechów w miastach czy monopol produkcji mydła itp.

W 1563 Elżbieta I wprowadziła statut o terminatorach, który regulował obszernie kwestię pracy, określono w nim maksymalne wynagrodzenie, minimalny czas pracy, włóczęgów złapanych po raz trzeci karano śmiercią.

Rozwój kapitalizmu w handlu

Odkrycie trzeciego śwata otworzyło szeroko możliwości handlu oceanicznego. Popieranie handlu wywarło wpływ na powstawanie i nadawanie przywilejów kompaniom handlowym. Po rozbiciu wielkiej Armady statki angielskie osiągnęły panowanie na morzach ich pozycja w XVII w. dzielić się jedynie musiała z Holandią i Francją.

Tworzone w Anglii na podstawie przywileju kompanie miały charakter kapitalistyczny, posiadając monopol handlu z określonym krajem. Kompanie miały charakter akcyjny, jej członkowie czerpali z niej korzyści w zależności od włożonego kapitału i proporcjonalnie.

Rozwój stosunków społecznych

Na skutek wprowadzenie kapitalistycznej gospodarki zaczęła się zmieniać struktura społeczna. Na wsi na miejsce poddanych weszli wzbogaceni chłopi. Szlachta zaczęła czerpać z ziemi zyski w formie kapitalistycznej. W miastach pojawiły się grupy mieszczaństwa czerpiących zyski z prowadzonej w kapitalistyczny gospodarki. Niemal zatarciu uległy stosunki pomiędzy szlachtą a mieszczaństwem.

III. ustrój państwa

Władza królewska i parlament

Specyfiką monarchii absolutnej w Anglii jest to, że parlament utrzymał się przez okres jej istnienia a nie został zlikwidowany lub zawieszony. Wprowadzenie takiej specyficznej monarchii absolutnej było możliwe tylko dzięki całkowitemu podporządkowaniu Parlamentu władcy.

W 1539 ustawa act of proclamation upoważniała króla do wydawania w szerokim zakresie proklamacji, czyli do rozporządzeń o mocy ustawy. Rozwojowa polityka gospodarcza Tudorow jeszcze bardziej zjednała do niej Parlament.

Opozycja wobec władzy absolutnej ujawniła się dopiero za rządów Sturtów

Organa centralne

Rada królewska zamieniła się w tajną radę. Radę mianował król a w jej skład wchodzili: Lord kanclerz, kanclerz szachownicy oraz nowo kreowani Sekretarze stanu. Z rady już za Henryka VII wyłonił się:

• Sąd izby gwiaździstej - Sąd ten miał charakter wyjątkowego sądu pierwszej i ostatniej instancji. Izba sądziła przestępstwa przeciw bezpieczeństwu państwa, bez świadków, mogła też stosować tortury.

Stosunek do wyznań

Monarchia absolutna znalazła silne opacie w kościele Anglikańskim W Anglii dominował Anglikanizm, lecz szybko zaczął się szerzyć też kalwinizm zwany w Anglii Purytanizmem wśród purytan doszło do rozłamu na Prezbiterian(chcących hierarchię kościelną rozbudowaną hierarchicznie i z obioru) i Independentów(chcieli oprzeć organizację na gminach niezależnych).

Za Stuartów różnice wyznaniowe przyczyniły się do wzrostu opozycji przeciw władzy absolutnej, dlatego kościół anglikański przystąpił do prześladowania purytan za pomocą sądu wysokiej komisji będącego sądem inkwizycyjnym, strzegącym czystości wiary kościoła Anglikańskiego.

IV. Charakterystyka okresu

Główne cechy wyróżniające

1. monarchia absolutanw Angli trwała tylko półtora wieku

2. powstała w oparciu o silny sojusz z mieszczaństwem

3. przez cały czas jej istnienia utrzymał się parlament

4. W XVII w. mieszczaństwo i średnia szlchta poczuły się na tyle silne by przejąć kontrolę

5. Okres panowania Stuartów stanowi końcowy etap absolutyzmu i początkowy okres przemian zakończonych II rewolucją.

Rozdział XIX: Rosja w okresie monarchii absolutnej od polowy XVII do XVIII

I. Rys historyczny

Wprowadzenie

Okres XVII i XVIII w. to w Rosji okres wydobywania się z zacofanie i umocnienia międzynarodowej siły Rosji.

Ten okres możemy podzielić na trzy etapy: 1)kształtowania się monarchii 2) umacniania się monarchii 3)dalszy rozwój monarchii absolutnej.

Z panowaniem Piotra I wiąże się rozwuj gospodarczy i polityczny Rosji i wyłanianie się jej z głębokiego kryzysu. Jest to okres przebudowy ustroju gospodarczego i społecznego oraz powołanie do życia nowego aparatu państwowego. Szczególne znaczenie miała tu wojn Północna, która otworzyła Rosji szeroki dostęp do Bałtyku. Budowanie przez iotra I monarchii absolutnej w oparciu o szlachtę i mieszczaństwo doprowadziło do pogorszenia warunków(chłopów) i lokalnych powstań chłopskich.

Dalszy rozwój państwa zaznaczył się za panowania Katarzyny II wtedy to Wojna z Turcja zapewniła Rosji dostęp do morza czarnego, zajęciu części terenów Polski. Powstanie chłopskie Pugaczowa doprowadziło do rozszerzenia przywilejów szlachty i zapewnieniu jej szerszego niż do tej pory dostępu do aparatu państwowego.

II. Stosunki gospodarcze i społeczne

Reformy gospodarcze Piotra I

1. Zdobył na Szwecji zajmowane przez nie prowincje nadbałtyckie. Co pozwoliło podnieść eksport płodów rolnych.

2. Przez skoncentrowanie wielkiego wysiłku na budowie manufaktur doprowadził do powstania przemysłu Rosyjskiego. Przystępowano do budowy dróg i powstały całe okręgi przemysłowe.

3. Reformom gospodarczym towarzyszyły Reformy społeczne

4. Reformy dążyły do pełnego wykorzystania szlachty do służby państwu(monarchia „urzędniczo-szlachecka”)

Szlachta

Piotr I doprowadził do ostatecznego zatarcie różnic pomiędzy nową szlachtą a bojarami. Reformy Piotra i nałożyły na szlachtę wiele uciążliwych obowiązków, a przywileje nadawane miastom odebrały szlachcie wyłączność niektórych uprawnień szlachty.

1. Piotr I umożliwił dostęp do szlachty poprze osiągnięcie odpowiedniego stanowiska w służbie wojskowej lub cywilnej(tabela o rangach 1722). Katarzyna II zaostrzyła te przepisy w 1785.

2. Szlachta straciła prawo wyłącznego posiadania dóbr. Zniesione przez Katarzynę II

3. Piotr I nałożył na szlachtę od 15 roku życia obowiązek służby państwowej, począwszy od najniższych stopni. Za Katarzyny II zniesione

4. Szlachta pozostała stanem uprzywilejowanym a za Katarzyny II jej pozycja jeszcze wzrosła

Mieszczaństwo

Polityka Piotra I prowadziła do zwiększenia znaczenia ludności miejskiej. Kupcy otrzymali znaczne przywileje w związku z zakładaniem manufaktur i przedsiębiorstw(pożyczki, zwolnienia z podatków, korzystne zamówienia od pańtswa). W 1721 dokonano podziału mieszczaństwa na regularnych podzielonych na dwie gildie i nieregularnych. Katarzyna II podzieliła ludność na 6 kategorii z większymi przywilejami dla wyższych kategorii i z większymi ciężarom dla niższych.

Piotr I dążył do zreformowania miast, a Katarzyna II wprowadziła bardzo ograniczony samorząd(ogólne rady wybierające prezydenta, powszechna duma i duma 6 radnych) miejski podporządkowany władzom gubernialnym.

Ludność wiejska

W tym okresie można wymienić trzy zasadnicze kategorie chłopów:

1. najliczniejsi chłopi pańszczyźniani prywatni musieli odrabiać wysoką pańszczyznę, byli obciążeni wysokimi podatkami, musieli dostarczać rekruta do wojska, podlegali wyłącznie sądownictwu pańskiemu.

2. Chłopi państwowi -ich sytuacja polepszyła się w stosunku do okresu poprzedniego

3. Chłopi posesyjni - początek swój zawdzięczali rozbudowie przemysłu i tworzyli siłę roboczą w manufakturach.

III. Ustrój państwa

Władza carska

W 1721seant ogłosił Piotr I cesarzem (imperatorem) Wszech Rosji. Inne ustawy ogłosiły cesarza samowolnym monarchą. Wolnumod składania komukolwiek na świecie sprawozdania ze swej działalności. Mimo pewnych prób ograniczenia władzy po śmierci Piotra, władza utrzymała się absolutna. Cesarz nie podlegał żadnemu prawu nawet prawu sukcesji tronu. W 1797 Paweł I wprowadził zasadę dziedziczności tronu z prawem primogenitury linii męskiej. Cesarz sam stanął na czele kościoła i zniósł patriarchat, a dla zarządu cerkwią powołał święty synod.

Organa centralne

Organa centralne wprowadzone przez Piotra zupełnie zniszczyły dotychczasowy aparat państwowy, zostały one zmodernizowane przez Katarzynę II.

1. Senat rządzący - utworzony w 1711, był organem doradczym cara i sprawował zastępczo rządy w czasie nieobecności cara, pierwotnie liczył on 9 osób później w skład senatu wprowadzono nowo powołanych prezesów kolegiów. Kompetencje entu początkowo bardzo znaczne z czasem ograniczono do śądownictwa najwyższego i kontroli nad administracją. W 1722 została powołana przy senacie prokuratura generalna z generałem gubernatorem na czele. Senat został za Katarzyny podzielony 6 departamentów z oberprokuratorem na czele, i rozbudowała jego kompetencje sądowe.

2. kolegia - (ministerstwa) zostały powołane przez Piotra I w liczbie 10. podział kompetencji między nimi opierał się na podziale rzeczowym. Na czele kolegiów stał prezes. Każde kolegium miało swoją kancelarię. Zostaną zlikwidowane przez Aleksandra I i zastąpione ministerstwami.

Zarząd lokalny

Piotr I w 1702 zlikwidował samorząd gubny i przeprowadził szereg reform administracyjnych, których efektem było:

1. Kraj dzielił się na gubernie(8 później 20), na których czele stali gubernatorzy podlegający bezpośrednio senatowi (administracja, skarbowe, wojskowe i sądowe)

2. Prowincje - na których czele stali wojewodowie

3. dystrykty - na czele z ziemskimi komisarzami.

Katarzynami zwiększyła liczbę guberni do 51 te zaś podzieliła na powiaty(z isprawnikami na czele). Kilka guberni łączono w większe okręgi z Generałem gubernatorem na czele, podlegali oni bezpośrednio cesarzowi. Zwiększony wpływ szlachty na administrację dał wyraz w powołaniu przez Katarzynę samorządów szlacheckich. Zgromadzenia te wybierały marszałków szlachty, następnie swych przedstawicieli w administracj. Przedstawiały też władzom swe postulaty.

Istniał dość skomplikowany system sądownictwa stanowego.Sądmia pierwszej i drugiej instancji były odpowiednie sądy na szczblu powiatów i guberni oddzielne dla różnych stanów. Sądami trzeciej instancji były dla wszystkich dwie izby sądowe(karne i cywilne). Instancją najwyższą był senat

Wojskowość

Piotr I oparł wojskowość na powszechnym obowiązku służby wojskowej, obowiązek ten został narzucony szlachcie, która sprawowała funkcje oficerskie. Rekruta dostarczali chłpi i częściowo miasta. Pobierano rekrutów co 5 lat, chłopi musieli dostarczyć 1 żołnierza na 100 dusz, a służba trwała w zasadzie d utraty sprawności fizycznej.

IV. Źródła prawa

Zjawiska najistotniejsze

Ożywiona działalność Piotra I i jego następców dotyczyła głównie administracji i finansów. Nie powstała natomiast w Rosji w XVIII żadna kodyfikacja prawa sądowego. Powołana przez Piotra I komisja kodyfikacyjna niczego nie dokonała. Powołana Przez Katarzynę II komisja kodyfikacyjna zrzeszająca przedstawicieli wszystkich stanów w 1766 niczego nie zdziałała

V. Charakterystyka okresu

Główne cechy wyróżniające

1. Druga polowa XVII w. była początkowym okresem kształtowania się monarchii absolutnej w Rosji.

2. Rządy absolutne utrwalił Rosji Piotr I

3. Piotr I stworzył typowy dla monarchii absolutnej aparat państwowy

4. Wrzeni rewolucyjne wśród chłopów wpłynęło na zacieśnienie się stosunków między szlachtą a cesarzem za Katarzyny II

5. Monarchia absolutna w Rosji miała pewne cechy wspólne z monarchią absolutną w Prusach (tak jak junkrzy w Prusach dworiaństwo w Rosji zahamowało rozwój gospodarki kapitalistycznej)

6. Monarchia absolutna w Rosji przetrwała do XX w.

Rozdział XX: Charakterystyka Feudalnej monarchii absolutnej

Ogólne ujęcie systematyczne

1. Powstanie monarchii absolutnej - W praktyce monarchia absolutna powstawała w wyniku znoszenia przez monarchę zgromadzeń stanowych

2. Podstawy gospodarcze - pojawienie się monarchii absolutnej zbiegało się z rozpadem gospodarki feudalnej i rozwojem gospodarki towarowo - pieniężnej, co prowadziło do zmniejszania się dochodów szlachty a zwiększania się dochodów mieszczaństwa popierającego silną władzę królewską. Najczęściej władza absolutna prowadziła gospodarkę merkantylną, co prowadził do akumulacji kapitału, a późniejszym okresie do przekształcenia gospodarki w kapitalistyczną.(W Prusach Austrii i Rosji monarchia oparła się na szlachcie i zahamowała rozwój kapitalizmu)

3. Główne cechy - cechowała ją niemal nieograniczona i niczym nie skrępowana władza monarchy. Zarząd państwa opierał się na zasadach centralizmu i biurokratyzmu. W końcowym etapie monarchia absolutna przybierała charakter państwa policyjnego, a czasami przekształcała się w absolutyzm oświecony.

4. Struktura społeczna - W zasadzie dominowała nadal szlachta, czasami monarchia dążyła do zlikwidowania przywilejów stanowych, sprzyjała działalności gospodarczej miast, otwierała przed mieszczaństwem dostęp do urzędów. Chcąc pozyskać mieszczaństwo często ułatwiała im dostęp do stanu szlacheckiego utrwalając tym feudalizm.

5. Władza monarchy - wprowadziła w życie średniowieczne koncepcje suwerenności państwa i jego istoty. Ważnym elementem było rozpowszechnienie teorii o państwa jako dobru publicznym. Król był monarchą wszechwładnym, co się wiązało z tym, że monarchia ingerowała w sfery życia, którymi do tej pory się nie interesowała. Absolutna władzę tłumaczono tym, że dzierży ją z woli boga. Później poprzez swoiście interpretowana teorii natury wysunęło się pojęcie monarchy jako pierwszego sługi państwa, który w swoich decyzjach kierował się racją stanu.

6. Aparat państwowy - opierał się na zasadach biurokratyzmu i centralizmu. Na szczeblu centralnym powstały ministerialne organa kolegialne, przy czym dążenia monarchii prowadziły do resortowego podziału kompetencji. Tak zwani ministrowi byli tylko doradcami króla po to on podejmował wszystkie decyzje. Dążąc do centralizacji ograniczała wszelki formy samorządu.

7. Stosunek do wyznań - Dążyła do zupełnego podporządkowania sobie kwestii wyznań. Poddani musieli wyznawać religię monarchy jako religię państwową, a innych wyznań nie tolerowano. Władcy absolutni „z łaski bożej” mieszali się do spraw kościoła.

8. Rozwój państwa - do władzy absolutnej należała w zasadzie cała władza ustawodawcza. Monarchia dążyła do unormowania stosunkami policyjnymi całego życia społecznego. Do unifikacji nie tylko zarządu państwa, ale i prawa sądowego

9. Kryzys monarchii absolutnej - znajduje główna przyczynę w postępujących przemianach w gospodarce, a w szczególności w rozwijającej się gospodarce kapitalistycznej. Głównie poprzez narastanie konfliktu między kapitalistycznymi elementami gospodarki a dotychczasowymi elementami produkcji.

10. Absolutyzm oświecony - W przypadku Prus i Austrii elementem decydującym i wejściu na tory monarchii oświeconej było wejście w życie ich reform oświecenia niszczących najbardziej archaiczne elementy feudalizmu. Reformy te, którym nie można było zarzucić braku postępowości niwelowały w rzeczywistości prowadziły do osłabienia opozycji antyfeudalnej.

Część III: Państwo w epoce kapitalizmu

Rozdział XXI Anglia w XVII i XVIII w.

I. Rys historyczny

Podział na okresy

1. Okres schyłkowy monarchii absolutnej za panowania Stuartów 1603 - 1648

2. Okres republiki i dyktatury Olivera Cromwella 1648 - 1660

3. Okres restauracji Stuartów 1660 - 1688

4. Okres kształtowania się monarchii parlamentarnej, rozpoczynający się w 1688 - 1832

Rozwój stosunków gospodarczych i społecznych

Proces kapitalizacji przebiegał w Anglii tak szybko, że już w XVIII w. Anglia stała się pierwszym w świecie krajem wielkiego kapitału i przemysłu fabrycznego na wielka skalę. Procesowi temu towarzyszył szybki wzrost ludności.

Na tak szybki wpływ miało\ -a wpływ:

1. Na rozwój stosunków rolnych rewolucja 1648, która doprowadziła do konfiskaty dóbr królewskich o poprzez odpowiednią politykę antychłopskiej przejęcie ziemi należącej do drobnych posiadaczy przez szlachtę. Towarzyszyło temu migracja ludności wiejskiej do miast. Znaczący wpływ na rozwój rolnictwa miała tez likwidacja wszelkich powinności feudalnych panów, gdy w dalszym ciągu utrzymywały się powinności feudalne chłopów.

2. Anglia jako pierwszy kraj w europie przeżyła rewolucję przemysłową, która była związana głównie z mechanizacją produkcji

3. Handel Angielski czerpał ogromne zyski z importu towarów zamorskich. W tym okresie Angielska flota dominowała na morzach. Dodatkowy cios w postaci aktu nawigacyjnego spowodował dalszy upadek floty holenderskiej. Taki rozwój floty powodował, że Anglia wiodła prym w najważniejszym w tym czasie handlu zamorskim.

Rozwój terytorialny kolonie

Bardzo ważnym elementem było tu umocnieniu pozycji Anglii na wyspach poprzez: zawiązanie unii personalnej 1603(Stuartowie) z Szkocją, oraz przekształceniu jej później w unię realną w 1707, a także zacieśnieniu stosunków z Irlandią, która od XII w. była traktowana jak kolonia brytyjska, w XVIII w doszło do przekształcenia Irlandii w unię personalną a w 1800 doszło do zjednoczenia(Unii realnej).l

W XVIII w. Anglia opanowała niektóre wyspy na morzu Karaibskim Oraz zorganizowała szereg koloni na terenie Ameryki północnej. Utratę terenów po powstaniu Stanów zjednoczonych Ameryki Północnej Anglia zrekompensowała sobie umocnieniem swoich stosunków w Kanadzie kosztem Francji.

Ekspansja Anglii w kierunku Indii rozpoczęła się od powstania Kompanii wschodnio indyjskiej(1600). Kompania wypierała z Indii kolejnych konkurentów przygotowując Indię do panowania brytyjskiego. W rzeczywistości Indię były podporządkowane kompanii aż do jej rozwiązania w 1858.

II. Przemiany ustrojowe

A. okres panowania Stuartów(1603 -1648)

Opozycja parlamentu. Petycja prawa

Okres panowania Sutartów Jakuba I(1603 - 1625) i Karola I(1625 - 1649), był końcowym etapem monarchii absolutnej w Anglii . W momencie, kiedy przestała odpowiadać interesom szlachty i mieszczaństwa straciła też poparcie parlamentu. Walka między królem i starą szlachta a nową szlachtą(gentry) i mieszczaństwem miała tez podłoże religijna: kościół Anglikański(król) i mieszczaństwo i getry(purytanie). Opozycja chciała przejąć: odebranie proklamacjom króla ich powszechny charakter, pozbawienie króla prawa nakładania podatków i dowolnego udzielania monopoli, z także zniesienie sadów specjalnych(wysokiej komisji i izby gwiaździstej).

Za Jakuba I opozycja była skutecznie zwalczana, i dopiero za Karola I rozpoczęła skuteczną walkę, co miało przejaw w przyjęciu przez króla Petycji prawa 1628(wyłączność parlamentu w nakładaniu podatków, zakazywała też więzienie kogokolwiek bez podstawy prawnej)

Długi Parlament. Ustawy z 1641.

Karol I zatwierdził Petycję, lecz później parlament rozwiązał i nie zwoływał go przez kolejne 11 lat, i zwołał go dopiero w 1640. Ten parlament uzyskał miano długiego parlamentu. W 1640 minister Karola I Stratford został oskarżony w trybie Impeachment, a po niepowodzeniu tego trybu został skazany na śmierć ustawą Act of attainder i ścięty w 1641. Parlament ustalił tez cztery ustawy mające ograniczyć samowole królewską:

1. Król nie mógł rozwiązać ani odroczyć Parlamentu bez zgody parlamentu i to nie wcześniej niż po 50 dniach.

2. Parlament ma być zwoływany najpóźniej po trzech latach po ostatniej sesji poprzedniego. Później ten obowiązek przypada na kanclerza itd.

3. Ustawa o zniesieniu Sądu izby gwiaździstej

4. Ustawa o zniesieniu Sądu wysokiej komisji

W wyniku dalszego konfliktu doszło do wojny 1648 i ścięcia króla 1649.

B. Okres republiki(1648 - 1660)

Ścieranie się sił i programów politycznych

Okres Republiki znacząco wpłynął na rozwój gospodarki, miał jednak nikły wpływ na późniejszy rozwój instytucji prawnych i państwowych Anglii.

Po obaleniu króla i zniesieniu znaczenia izby lordów, Anglia stała się widownią Dyktatury Cromwella.

Jeszcze przed obaleniem monarchii zarysowały się rozbieżności między dotychczasowymi sojusznikami bogatym mieszczaństwem i szlachty, a dążeniem klas średnich independentów, których najbardziej radykalny program reprezentowali lewellerzy(suwerenność ludu, jednoizbowy parlament, liczba posłów miała być proporcjonalna do ilości mieszkańców, a prawa wyborcze mężczyźni od 21). Wśród lewellerów wyodrębniła się grupa jeszcze bardziej radykalnych, czyli, diggerów, którzy odrzucali własność prywatną.

Ustrój Republiki w latach 1649 - 1653.

Wyróżniamy tu dwa etapy:

1. Formalne współpraca Cromwellla z Parlamentem

2. Jawnej dyktatury Cromwella

W ostatnim etapie walki parlamentu z królem przewagę uzyskali independenci, przeciwstawiając się prezbiteriańskim dążeniom do ugody z królem. W 1648 Prezbiterianie zostali siłą usunięci przez independentów z parlamentu. Po ścięciu króla parlament powołał radę stanu(władza wykonawcza). W maju 1649 proklamowana została republika. Formalnie władze sprawował parlament faktycznie Cromwell. Narastanie opozycji lewellerów spowodowało dokonany przez Cromwella w 1653 zamach stanu.

Ustrój Republiki w latach 1653 - 1660.

Powołany w 1653 Instrument rządzenia przekazywał całą władzę w ręce Lorda protektora(Cromwella) i mianowanej przezeń radzie stanu(członkowie dożywotni i kandydaturę przedstawiał parlament i rada stanu). Władza ustawodawcza należała do jednoizbowego parlamentu, przy czym Lord Protektor miał veto zawieszające. W końcowym etapie swej dyktatury Cromwellla przekształcił tytuł Lorda Protektora w dziedziczny z prawem mianowania następcy. Po śmierci dyktatora, jego syn zrzekł się tytułu a nowo zawiązany parlament uchwalił restaurację Stuartów.

C. Okres restauracji Stuartów(1660 - 1688)

Rządy Karola II. Habeas Korpus Act.

Odwrócenie się od rewolucyjnego drobnomieszczaństwa bogatego mieszczaństwa i gentry było przejawem dążenia tych klas do stabilizacji. Kompromis pomiędzy tymi ostatnimi a monarchia miał jeden warunek, odrzucenia przez monarchie polityki absolutyzmu.

Przywrócony został dwu izbowy parlament z izbą lordów i izbą gmin. Miały być szanowane postanowienia „petycji prawa” i ustaw 1641. W praktyce szybko doszło do sporu i zwierzchnictwa króla nad parlamentem .

Ważnym stało się rzadko do tej pory używane przez królów prawo suspensy(uchylanie stosowalności przepis wobec wszystkich) i dyspensy(uchylanie przepisu wobec poszczególnych osób).

Walka o wzmocnienie i osłabienie władzy króla przejawiła się w powstaniu dwóch ugrupowań Torysów(zwolennicy przewagi króla) i wigów(zwolenników przewagi parlamentu). Przez cały okres panowania Karola II przejawiała się jego elastyczna polityka, co miało wyraz w ustanowieni Habeas Corpus Act (nietykalność osobista jednostki).

Rządy Jakuba II. Chwalebna rewolucja

Napięcie pomiędzy królem a parlamentem przybrało na sile po objęciu rządów przez Jakuba II. Jako gorliwy katolik był zagrożeniem dla interesów szlachty, która posiadała ziemie wcześniej sekularyzowane. Z poparciem Wigów i Torysów w 1688 do Anglii przypłynął Wilhelm Orleański, większość armii angielskiej przeszła od razu na jego stronę a Jakub II zbiegł do Francji.

III. Powstanie rządów Parlamentarnych i gabinetowych(1689 - 1832)

A. Ustrój Anglii na przełomie XVII i XVIII w.

Bil o prawach

Po powołaniu nowej dynastii parlament musiał się zabezpieczyć przed wszelkimi szansami powstania monarchii absolutnej.

1. Problem wyznaniowy został rozwiązany ustawą o tolerancji, która zapewniała równouprawnienie wszystkim protestanckim wyznaniom. Każdy, kto chciał otrzymać bierne prawo wyborcze musiał złożyć deklarację potępiająca jeden z dogmatów wiary katolickiej.

2. Bill o prawach - wymienia 13 punktów nadużywania władzy przez Jakuba II i Karola II i mówi jak się od nich zabezpieczyć. W szczególności mówił o:

1. Uznał za nielegalne wykonywanie przez króla prawa suspensy bez zgody parlamentu i potępił dyspensę.

2. Odmówił królowi prawa nakładania podatków, bez zgody parlamentu

3. Sformułował postulat częstego zwoływania parlamentu(w694 ustalono, że parlament nie może tr4wć dłużej niż 3 lata, 1716 ustawa o siedmioleciu)

Ustawa sukcesyjna 1701

1. Określała zasadę sukcesji tronu i przewidywała ewentualna sukcesję dynastii hanowerskiej.

2. Podkreślała, że monarcha jest związany prawem

3. stworzyła podstawy niezawisłości sędziowskiej, sędzia może być usunięty tylko na żądanie obu izb parlamentu.

4. sankcjonowała Impeachment i król nie mógł ułaskawić osoby Oskarżonej w tej drodze.

Charakterystyka przemian ustrojowych

Z punktu widzenia formalnego ustrój niewiele się zmienił. Król nadal miał prawo sankcji był trzecia izbą parlamentu, miał prawo zwoływania parlamentu i rozwiązywania izby gmin. W miastach istniał taki sam samorząd nie uległo też zmianie sądownictwo. Zaistniałe zmiany to głównie przelanie władzy przez króla na Parlament i jego zabezpieczenie. W mocy pozostały(petycja prawa, ustawy 1641, habeas corpus act, bill o prawach, ustawa sukcesyjna i wielka karta wolności).

B. Powstanie rządów parlamentarnych

Odpowiedzialność prawna a odpowiedzialność polityczna ministrów

Członkowie izby lordów byli początkowo odpowiedzialni tylko prawnie tzn. w drodze Impeachment, za naruszenie prawa. Odpowiedzialność polityczna, czyli odpowiedzialność ministrów za prowadzoną przez nich politykę powstała w Anglii dopiero w XVIII w. w drodze ewolucji.

Powstanie Gabinetu. Zasada nieodpowiedzialności króla

Gabinet wyewoluował bezpośrednio z tajnej rady(organ doradczy króla), która okazała się za duża, więc król spośród niej wybierał komitet w składzie kilku dygnitarzy, który zbierał się w gabinecie.

Król Wilhelm III zapoczątkował zwyczaj wybierania do gabinetu tylko ministrów z jednej partii, żeby zapobiec kłótnią wewnątrz nich, i to tej partii, która miała większość w izbie. A od czasów Jerzego I i Jerzego II królowie przestali uczestniczyć w obradach gabinetu, a przewodnictwo objął pierwszy lord skarbu = pierwszy minister = premier.

Uniezależnienie gabinetu od króla mogło nastąpić tylko w drodze określenia odpowiedniej odpowiedzialności ministrów i króla. Zasada nieodpowiedzialności króla, była genetycznie związana z potrzebą uzyskania przezeń (a nie jak wcześniej obowiązkiem podpisania)podpisu odpowiedniego ministra. I tak y organu doradczego, jakim byli ministrowie stali się organem rządzącym.

Odpowiedzialność solidarna, czyli gabinetowa, ministrów.

Przejęcie władzy przez ministrów i ministrów uniezależnienie się ich od króla spowodował ich uzależnienie od parlamentu w procedurze Impeachment. Takie zagrożenie spowodowało powstanie solidarności całego gabinetu tzn. jeśli ktoś chciał odwołać ministra musiał się liczyć z odwołaniem reszty gabinetu.

Mechanizm rządów parlamentarnych

Obowiązek powoływania do rządu tylko przedstawicieli jednej partii powodował , że król musiał powoływać na premiera przywódcę partii(osobę która mogła zjednać sobie większość parlamentarną, żeby mnie doszło do wotum nieufności dla rządu), który dopiero przedstawiał królowi skład gabinetu. Król jednak nadal ma prawo rozwiązywania izby Gmin, co nie powoduje jednak automatycznego rozwiązania rządu.

Dwupartyjny parlament, istnienie gabinetu odpowiedzialnego prawnie, politycznie i solidarnie. Taki system sprawdza się w Anglii do czasów dzisiejszych.

IV. Konstytucja Angielska

Konstytucja w znaczeniu formalnym i materialnym

1. Konstytucja w znaczeniu materialnym - to system podstawowych urządzeń społeczno-gospodarczych i politycznych, które charakteryzują dana organizację państwową.

2. Konstytucja w sensie formalnym - oznacza ustawę zasadniczą

Materialny charakter konstytucji angielskiej

Zasadniczą cechą charakterystyczną konstytucji angielskiej jest to, że nie ma ona charakteru ustawy zasadniczej. Na pojęcie konstytucji angielskiej składają się wszystkie normy dotyczące wykonywania w państwie władzy suwerennej(a więc zwyczajne ustawy, rozporządzenia, praktyka i różnorodne normy.

Dzięki takiemu rozróżnieniu konstytucja angielska może być z łatwością zmieniona nawet zwykłą ustawa, dzięki czemu nie ma w Anglii problemu hierarchii ustaw ani niezgodności ustaw z konstytucją, każda ustawa niezgodna z inna ustawą uchyla w tym miejscu poprzednią.

Wpływ wzoru konstytucji Angielskiej na inne kraje

Rozwiązania angielskiej konstytucji wywołały ogromny wpływ na rozwój konstytucjonalizmu na świecie. Takie zasady jak:

1. zasada reprezentacji narodowej

2. system dwuizbowy

3. odpowiedzialność prawna ministrów

4. odpowiedzialność polityczna ministrów

5. rządy gabinetowe

6. równość wobec prawa

stoją na podstawie niemal każdego współczesnego państwa

Potrzeba reformy ustrojowej w XIX w.

W praktyce z biegiem czasu potrzebne były zmiany, gdyż system angielski w praktyce początkowo przyznawał prawa wyborcze tylko nielicznej części ludności. Co rozpoczęła dopiero reforma prawa wyborczego z 1832.

Rozdział XXII: Powstanie Stanów zjednoczonych Ameryki i ich konstytucja

I. Kolonie Angielskie w Ameryce Północnej i ich walka o niepodległość

Ustrój kolonii i ich stosunek do metropolii

Między koloniami nie istniała formalnie żadna łączność. Każda z nich rządzona była oddzielnie i każda była bezpośrednio zależna od metropolii. Na czele stal Gubernator przy którym z reguły stały rady i zgromadzenia ogólne. Wobec wzrostu uprzemysłowienia Anglii kolonie zaczęto traktować jako rynek zbytu oraz źródło surowców potrzebnych metropolii. Zaczęto nakładać na kolonie różnego rodzaju podatki i regulowały taryfy celne wyłącznie z punktu widzenia korzyści metropolii a nie mieszkańców kolonii, którzy poza rdzennymi mieszkańcami wywodzili się głównie z metropolii. Kolonie nie miały tez żadnego sowiego przedstawiciela w izbie gmin. Takie traktowanie spowodowało wybuch wojny o niepodległość.

Przebieg wojny o niepodległość

Bepośrenią przyczyna wybuchu od lat narastającego konfliktu było wyrzucenie przez kolonistów ładunku herbaty parlament angielski w 1774 ogłosił trzy ustawy represyjne mające upokorzyć kolonie spowodowało to zjednoczenie się koloni do walki z Anglią w postaci zebrania się w 1774 I kongresu kontynentalnego na który stawili się przedstawiciele 12 kolonii, który zażądał od króla zniesienie ustaw uderzających w interesy kolonii oraz zorganizował bojkot towarów brytyjskich. Wobec odrzucenia żądań kongresu doszło do wybuchu wojny.

W maju 1775 zeb5rał się drugi kongres w którym uzgodniono stanowisko i wyjaśniono dlaczego kolonie chwyciły za broń . Wojna zakończyła się traktatem paryskim, w którym Anglia uznała niepodległość 13 stanów.

II. Stany zjednoczone jako konfederacja

I i II kongres kontynentalny i deklaracja niepodległości.

I i II kongres były przejawem współdziałania i zalążkiem tworzącego się państwa.

W 1776 została uchwalona Deklaracja niepodległości. Ogłosiła ona wolność wszystkich stanów jako wolnych od panowania brytyjskiego. Proklamowała równe prawa do życia wolności i dążenia do szczęścia wszystkich. Przeciw rządowi, który narusza powyższe zasady obywatel ma prawo oporu.

Przyjęcie artykułów konfederacji

W 1781 Ostatni stan przyjął projekt Beniamina Franklina Artykuły Konfederacji wieczystej Unii, w którym zawarte były podstawowe zasady ustroju Stanów zjednoczonych Ameryki.

• Wyraz stan- powinno rozumieć się jako państwo

• Artykuły konfederacji określały charakter państwa jako konfederacje czyli luźny związek państw. Organizacja ta nie miała stałego organu wykonawczego, jedynym wspólnym organem wykonawczym był kongres, w którym każdy stan miał jeden glos.

Konstytucje stanowe i uchwalenie konstytucji federalnej

Po uchwaleniu Deklaracji niepodległości poszczególne stany przystąpiły zgodnie z postanowieniami II Kongresu do uchwalania swych konstytucji. Jednak wobec dostrzeżenia słabości i niestabilności takiego państwa niektóre stany dążyły do zacieśnienia unii, czego przejawem była uchwalona w 1787 konstytucja ogólnokrajowa, uchwalona w Filadelfii na konwencie delegatów, tworząc federacje czyli państwo związkowe.

III. konstytucja federalna z 1787 r.

Konstytucja z 1787 - pierwszą konstytucja pisaną

Była ona pierwszą konstytucją w sensie formalnym. Jej nadrzędność przejawiała się:

1. Wszystkie ustawy, zarówno federalne jak i ogólne muszą być zgodne z konstytucją

2. Konstytucję nie można zmienić tak inne ustawy zwykłą większością głosów, lecz przewidziano specjalne postępowanie utrudniające tzw. Rewizję, czyli nowelizację konstytucji(2/3 w obu izbach oraz ratyfikowanie ¾ stanów)

Charakter konstytucji jako konstytucji federalnej

Konfederacja stanowi luźne połączenie państw suwerennych dla realizacji celów wspólnych. Natomiast federacja jest o wiele trwalszym połączeniem państw, w tym bowiem państwa składowe delegują część swoich uprawnień nowemu państwu przez siebie powołanemu.

Zakres spraw wspólnych:

1. Sprawy zagraniczne oraz siły zbrojne.

2. Sprawy naturalizacji emigracji i imigracji

3. Sprawy handlu zagranicznego i międzystanowego(sprawy celne waluta poczta)

4. Sprawy skarbowe związane z sprawami wspólnymi.

Realizacja zasady trójpodziału władzy

• Władzę ustawodawcza stanowi kongres kompetencje kongresu rozciągają się na sprawy wspólne.

• Senat - składa się z senatorów wybieranych na 6 lat, przez ciała ustawodawcze, poszczególnych stanów, co 2 lata zmieniała się jednak 1/3 senatorów. Przewodnictwo w senacie sprawował wiceprezydent.

• Izba reprezentantów - składała się z posłów wybieranych bezpośrednio przez ludność na 2 lata w stosunku jeden poseł 30 tyś mieszkańców. Prawa wyborcze określały poszczególne stany. Przewodniczącym jest speker.

• Władza wykonawcza Prezydent - wybierany na 4 lata w głosowaniu dwustopniowym. Poszczególne stany wybierały najpierw elektorów w każdym stanie w liczbie równej liczbie posłów i senatorów stanu w kongresie. Prezydent ma pełnie władzy w zakresie spraw wspólnych, jest naczelnym zwierzchnikiem sil się zbrojnych. Urzędników prezydent mianuje za radą i zgodą senatu.

• Władza sądowa Najwyższy sąd federalny orz niższe sądy federalne, ich kompetencja są tylko sprawy wspólne

• Zasada hamowania władzy

• Prawa Impeachment - przysługuje izbie reprezentantów i polega na możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta, wiceprezydenta, sędziów oraz wyższych urzędników państwowych za zdradę stanu, przekupstwo, i inne ciężkie przestępstwa. Sprawę rozpatruje senat(2?3 głosów)

• Zgoda 2/3 głosów senatorów na traktaty międzynarodowe przez prezydenta i zwykła większością głosów nominacje.

• Prawo weta zawieszającego w ciągu 10 dni, senat może obalić weto 2/3 głosów każdej izby.

Gwarancje praw obywatela

Na przełomie 1789 -1791 wprowadzono do konstytucji 10 nowel zawierających prawa obywatelskie(wolność sumienia, słowa prasy, swobodnego gromadzenia się, zabezpieczona została własność prywatna oraz ochrona oskarżonego w procesie karnym)

Wpływ konstytucji stanów zjednoczonych na rozwoje konstytucjonalizmu światowego

Jako pierwsza konstytucja spisana na świecie utorowała i stanowiła wzór dla następnych.

Konstytucja zapewnia szerokie uprawnienia prezydenta przyznając mu niepodzielną władzę wykonawczą i dalej rozwijała jego uprawnienia. Stał się wzorem głównie dla powstających w Ameryce Łacińskiej nowych krajów.

Rozdział XXIII: Francja w dobie rewolucji

I. Ogólne wprowadzenie

Przyczyny rewolucji francuskiej

1. Antagonizm pomiędzy gospodarka feudalna a kapitalistyczną.

2. Walka o prawa człowieka

3. Ideologia umowy społecznej i teoria podziału władzy

4. Kryzys gospodarczy

5. Nieurodzaj

6. Antagonizmy społeczne(wysoki poziom życia szlachty przy bardzo niskim poziomie życia innych klas)

7. Wzrost stanowiska szlachty w państwie, zagrodził drogę mieszczaństwu

Podział na okresy

1. Okres monarchii ograniczonej(1789 - 1792)od generalnych do uwięzienia króla

2. Okres konwentu(1792 - 1793) do zwycięstwa jakobinów nad żyrondystami

3. Okres Dyktatury Jakobińskiej(1793 - 1794) do zamachu 9 termidora

4. Okres dyrektoriatu(1795 - 1799)do zamachu Napoleona

5. Okres dyktatury Napoleońskiej(179 -1814/1815) do kapitulacji Napoleona

II. Okres monarchii ograniczonej

A. I Konstytucja

Zwołanie stanów generalnych w 1789 r.

Polityka króla dążąca do ograniczenia roli parlamentu doprowadziła do poważnego konfliktu z parlamentem jak i ze społeczeństwem czego przejawem było zwołanie stanów generalnych i podwojenie liczby posłów stanu trzeciego. Wybory dokonywane w wielkiej opozycji do władcy spowodowały, że nie tylko posłowie stanu trzeciego ale szlachty i duchowieństwa, żądali od króla zmian ustrojowych.

Powstanie I konstytucji i jej prace

Poprzednio stany obradowały oddzielnie a do prawomocności uchwal potrzebna była zgoda każdego stanu oddzielnie, w takim systemie nie ważna była liczba posłów, lecz już w pierwszych dniach stan 3 zażądał wspólnych obrad i glosowania indywidualnego. Stany generalne ogłosiły się zgromadzeniem narodowym a później konstytuantą, postanowiono, że konstytuanta nie może zostać rozwiązana ani rozwiązać się sama zanim nie uchwali nowej konstytucji, ustalono też, że połowie są nietykalni i nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności konstytucyjnej. Gdy do ludu doszły wieści , że król chce rozwiązać konstytuantę doszło do walk zbrojnych.

Konstytuanta uchwaliła:

1. Deklarację praw człowieka i obywatela

2. Ustawy w sprawie likwidacji feudalizmu

3. Reformy zarządu terytorialnego

4. Reformy sadownictwa

5. Reformy w dziedzinie stosunków wyznaniowych

6. Uchwalenie konstytucji 1791

Deklaracja praw człowieka i obywatela

1. Zasady ogólne dotyczące organizacji politycznej państwa

1. Zasada suwerenności ludu

2. Trójpodział władzy

2. sformułowanie praw osobistych człowieka

1. równość wobec prawa

1. Równość praw politycznych

2. Niwelacja przywilejów stanowych

3. Równy dostęp do urzędów

4. Równe sądy

5. Równość ciężarów podatkowych

2. Wolność

1. Nietykalność osobista

2. Wolność sumienia

3. Wolność wyrażania przekonań na piśmie i słowie

4. Wolność gospodarcza

5. Nienaruszalność własności prywatnej(własność prawo święte i nienaruszalne)

Uchwały w sprawie likwidacji Feudalizmu

Konstytuanta jeszcze przed uchwaleniem deklaracji zniosła przywileje szlachty oraz powinności feudalne chłopów wobec panów. Sprawa wywłaszczenia była bardzo trudna ze względu na święte prawo własności zawarte w deklaracji. Dlatego konstytuanta rozróżniła:

1. Feudalizm dominujący - poddaństwo, sadownictwo patrymonialne, pańszczyzna i monopole dworskie

2. Feudalizm kontraktujący - prawo do poboru czynszów i podobnych opłat od chłopów

Pierwsza kategorię likwidowano bez odszkodowań, a od drugiej chłop mógł się wykupić.

W 1792 ustalono, że chłopi będą zobowiązani do świadczenia czynszów tylko tam gdzie panowie będą mogli udowodnić swoje prawo do nich.

W 1793 zniesiono wszelkie prawa feudalne bez odszkodowań.

Ustawa o konfiskacie dóbr kościelnych

Ustawa o konfiskacie dóbr szlacheckich emigrantów

Skonfiskowane dobra sprzedawano chłopom za symboliczną cenę. W ten sposób zlikwidowano wielką własność ziemską w Francji .

Reformy zarządu terytorialnego

1. Francję podzielono na 83 departamenty, które dzieliły się kolejno na dystrykty, kantony, gminy wiejskie i miejskie.

2. Całą administracje lokalną powierzono obieralnym samorządowym organom. Na poszczególnych szczeblach obywatele wybierali wieloosobowe rady: municypalne w gminach(3 -21 osób) dystryktowe(12) i departamentowe(36). Rady wybierały ze swego grona merów w gminach a dyrektoriaty w dystryktach(4 osoby) i w departamentach(8).

Reformy sądownictwa

1. Równe dla wszystkich sadownictwo powszechne. Odrębne sądownictwo w sprawach cywilnych i karnych

1. Dla spraw cywilnych wprowadzono sądownictwo dwustopniowe(Sądy pokoju i trybunały dystryktu, od których apelacja mogła iść do innego dystryktu)

2. Dla lżejszych spraw karnych istniały 3 instancje(sądy pol9icji municypalnej, sąd policji poprawczej, trybunał dystryktu

3. Dla cięższych spraw karnych zagrożonych kara na ciele lub hańbiącą, śledztwo przeprowadzał sędzia pokoju, który przekazywał sprawę do Trybunału dystryktu, który sądził sprawę wraz z ławą przysięgłych

4. Powstał sąd kasacyjny, który w razie naruszenia procedury lub prawa mógł uchylić wyrok

2. Czynnik suwerenności ludu

1. Sędziowie obsadzani w drodze wyborów

2. Istnienie ławy przysięgłych

3. niezawisłość - sądy w Francji były zupełnie oddzielone od władzy wykonawczej i ustawodawczej

Unormowanie stosunków wyznaniowych

Zasada wolności sumienia(wolności wyznania), znalazła zastosowanie w ustawodawstwie. Przyznano obywatelstwo wszystkim protestantom. Wszystkim żydom przyznano wszelkie prawa obywatelskie. Państwo a kościół katolicki:

1. konfiskata dóbr kościelnych, kasacja zakonów

2. Konstytucja cywilna kleru - państwo ma prawo regul0wać organizację wewnętrzna kleru nie ingerując w dogmaty wiary. Zniesiono dotychczasowy podział diecezjalny i wprowadzono nowy odpowiadający podziałowi administracyjnemu. Takie potraktowanie kościoła doprowadziło do kryzysu w stosunkach kościoła i państwa.

3. W 1792 państwo wprowadziło obowiązek zawierania ślubów cywilnych i odebrało sądownictwo w sprawach małżeńskich kościołowi.

B. Zasady konstytucji z 1791

Ogólne zasady konstytucji

Konstytucja opierała się na deklaracji, która weszła do niej jako wprowadzenie.

1. Władza wykonawcza - była sprawowana przez króla/

1. Był nietykalny i nieodpowiedzialny

2. Mianował ministrów

3. Wszystkie akty króla wymagały kontrasygnaty ministra

4. Ministrowie byli odpowiedzialni prawnie, oskarżenie było wydawane przez zgromadzenie ustawodawcze, a sprawę rozpatrywał Najwyższy Trybunał Narodowy

5. Przysługiwało mu prawo weta zawieszającego(odrzucane poprzez uchwalenie go przez dwie następne legislatywy)

2. Władza ustawodawcza - Powierzono jednoizbowemu zgromadzeniu ustawodawczemu wybieranego na dwa lata w wyborach pośrednich(płacony odpowiednio wysoki podatek, 25 lat mężczyzna). Uprawnieni wybierali po jednym elektorze na sto osób(mieli jeszcze wyższe cenzusy), elektorzy na zebraniach elektorskich wybierali posłów.

III. okres konwentu(1792 - 1793)

Zebranie konwentu i proklamacja Republiki

A

Walka żyrondystów z jakobinami

Jakobinami

IV. okres dyktatury Jakobińskiej(1793 - 1794)

Konstytucja Jakobińska z 1793

1. W deklaracji wysunięto przede wszystkim argument równości nad wolności

1. Prawo do pracy i opieki publicznej

2. Prawo do wykształcenia

3. Prawo do własności przestało być święte i nienaruszalne

4. Konstytucja za najświętsze prawo ludu uznaje prawo do oporu

2. Cala władza miała spoczywać w ręku jednoizbowego ciała ustawodawczego wybieranego na okres jednego roku w wyborach bezpośrednich, równych, powszechnych i jawnych. Prawa wyborcze mieli mieć mężczyźni od 21 lat

1. Samodzielnie uchwalała dekrety, ustawy musiały być przekazane do zebrań pierwiastkowych

3. Funkcje wykonawcze miała sprawować Rada wykonawcza podporządkowana ciału ustawodawczemu, złożona z 24 członków powoływanych przez ciało ustawodawcze na dwa lata, co roku połowa miała się zmieniać

4. Przyznano szerokie uprawnienia zebraniom pierwiastkowym.

1. Wybierały posłów, sędziów, urzędników

2. Przedstawiały kandydatów do Rady wykonawczej

3. Projekty ustaw musiały być skonsultowane z nimi

V. Okres dyrektoriatu(1794/95 - 1799)

Konstytucja dyrektoriatu z 1795

1. Deklaracja ograniczyła katalog wolności, a o r0owności mówi tylko jako równości wobec prawa. Zawiera liczbę obowiązków obywatela

2. Władza ustawodawcza spoczęła w ręce dwuizbowego ciała ustawodawczego(Rada pięciuset i rada starszych[250 członków]), wybierane na okres 3 lat w tym, co roku 1/3 składu się zmieniała. Wybory były pośrednie (wyborcy - elektorzy - posłowie) w wyborach I stopnia cenzus wieku był 21 lat (elektorzy musieli mieć, co najmniej 25,) oaz cenzusy majątkowe. Bierne Rada Pięciuset 30 Rada starszych 40, mogli zostać tylko żonaci lub wdowcy. Inicjatywa należała do Rady 500, Rada starszych mogła zatwierdzić lub odrzucić.

3. Władzę wykonawczą - powierzono dyrektoriatowi - kolegium złożonemu z 5 dyrektorów, którzy wybierani byli na 5 lat i zmieniali się, co roku po jednym. Wyboru dokonywała rada starszych spośród 10 kandydatów przedstawionych przez Radę 500. Dyrektorzy byli tylko odpowiedzialni prawnie.

VI. Okres dyktatury Napoleońskiej(1799 - 1814)

Konstytucja konsularna z 1799

1. Konstytucja przyznała wszystkim obywatelom od 21 roku życia prawa wyborcze. Cały system opary był na tzw. Listach zaufania wszyscy obywatele wybierali z siebie 1/10 ludzi godnych sprawowania urzędów (lista okręgowa). Z tej listy wybierano kolejną 1/10 do listy departamentalnej, z kolej znów członkowie tej listy wybierali spośród siebie 1/10 członków na listę narodową. I konsul wybierał z tych list odpowiednio urzędników na poszczególne szczeble a Senat powoływał narodowych konsulów i członków zgromadzeń ustawodawczych.

2. Ustawodawstwo

1. I konsul - przedstawiał projekty ustaw

2. Rada stanu (składała się z członków mianowanych przez I konsula) - opracowywała projekty ustawodawcze, (a także miała sądownictwo administracyjne)

3. Trybunat - złożony ze 100 członków przeprowadzał dyskusję nad projektami ustaw. W 1807 został rozwiązany

4. Ciało ustawodawcze - złożone z 300 członków, uchwalało ustawę, która przedstawiało mu po trzech członków trybunatu i rady stanu.

5. Senat - składał się z 80 członków dożywotnich, nominowanych przez I konsula.

1. Sprawdzał on zgodność ustaw z konstytucją,

2. Mógł wprowadzić zmiany do konstytucji(za zgoda plebiscytu ludowego)

3. Mianował członków trybunatu, Ciała ustawodawczego i sądu kasacyjnego

3. Władza wykonawcza - należała w sumie do pierwszego konsula(pozostałych dwóch miało tylko głos doradczy), miał tez prawo inicjatywy ustawodawczej i mianował urzędników państwowych, którzy odpowiadali przed nim.

4. Zmiany do konstytucji

1. 1802 dożywotność urzędu konsula dla Napoleona

2. 1804 - przekształcenie urzędu konsulów w cesarza

3. 1807 rozwiązanie Trybunatu

B. Reformy wewnętrzne

Reformy zarządu terytorialnego

Departament dzieliły się na okręgi i gminy. Kanton utrzymał się jedynie jako okręg administracji skarbowej i sądowej

Na każdym szczeblu postawił urzędnika, który w każdej chwili mógł zostać odwołany przez swojego przełożonego.

1. Na czele departamentu stanął prefekt

1. Podporządkowane mu były działy administracji z wyjątkiem: sądownictwa, wojska, poczty oraz szkolnictwa wyższego i średniego

2. Jego zwierzchnikiem w dziedzinie administracji był minister spraw wewnętrznych, a w innych odpowiedni ministrowie

2. Na czele okręgu podprefekt

3. Na czele gminy mer

Przy boku prefekta podprefekta i mera stały Rady Departamentalne, okręgowe i gminne.(służyły głownie jako organy doradcze)

Reorganizacja sądownictwa

1. Na szczeblu kantonu - sędziowie pokoju

2. Na szczeblu okręgu jeden trybunał dla spraw cywilnych

3. Trybunały apelacyjne(było ich 27) - organ odwoławczy od okręgowego

4. Trybunał kasacyjny

Sądownictwo karne zmiany

1. Pozostała tylko ława oskarżająca, zlikwidowano orzekającą

2. Zniesiono obieralność sędziów

3. Wybierani byli tylko sędziowie pokoju i przysięgli.

4. Zasada nieusuwalności sędziów

Unormowanie Stosunków między państwem a kościołem

W 1801 został zawarty konkordat, Pius VII ustąpił w:

1. zniósł przedrewolucyjny podział diecezjalny i zgodził się na nowy wprowadzony przez konstytuantę

2. Biskupi nominowani przez biskupa i papież nadawał im później inwestyturę

3. Ustał za obowiązujący stan faktyczny kościoła we Francji.

Kodeks cywilny 1804

1. kodeks cywilny należy uznać za pierwszy na świecie wzorowy kodeks prawa cywilnego. Zrywał zasadniczo z:

1. Wszelkimi ograniczeniami prawa feudalnego

2. Z nierównością prawa wobec ludzi różnych stanów

3. Tworzył prawne podstawy rozwoju kapitalizmu

2. nie został jednak w całości napisany os nowa

1. prawo małżeńskie wywodzi się z prawa kanonicznego

2. Prawo zobowiązań opiera się na prawie rzymskim

3. W majątkowym prawie małżeńskim występują nawiązania do prawa zwyczajowego Francuskiego

3. Stanowił postawę i wzór dla późniejszych kodyfikacji

Rozdział XXIV: Perspektywy rozwoju państwa po kongresie Wiedeńskim

Reakcja feudalna po upadku Napoleona

Założone na Kongresie święte przymierze skierowane było nie tylko przeciw ruchom narodowo wyzwoleńczym, które groziły naruszeniom ustalonej konfiguracji politycznej, ale też przeciw wszelkim ruchom liberalnym i siłom rewolucyjnym, które mogły zagrażać panującym monarchom.

Wiadomo jednak, że wraz z rozwojem gospodarki kapitalistycznej narastały ruchy liberalne odwołujące się do doświadczeń istniejących państw kapitalistycznych i rewolucji Francuskiej.

Rozdział XXV: Francja w XIX i XX w.

I. Okres Restauracji Burbonów(1814 - 1830)

Karta konstytucyjna 1814

1. W konstytucji z 1814 nietrudno dostrzec trzy charakterystyczne rysy:

1. Karta - formalnie nawiązywała do niektórych urządzeń przedrewolucyjnych

2. Ludwik XVIII uwzględnił w konstytucji takie zdobycze rewolucji jak:

1. równość wobec prawa

2. wolność osobistą

3. wolność wyznania(katolicyzm religia panująca)

4. wolność prasy

5. nieodwołalność sprzedaży dóbr

3. Zawarła wiele punktów charakterystycznych dla konstytucji Angielskiej

2. Na czele państwa stal nieodpowiedzialny król, on powoływał ministrów, ministrów do wydania aktów potrzebował ich kontrasygnaty(ministrowie zasiadali w jednej bądź w drugiej izbie i mieli prawo zabierać głos w obu mogli być też postawieni w trybie Impeachment)

1. Zwoływał i rozwiązywał izby

2. Inicjatywa ustawodawcza

3. Prawo sankcji i ogłaszania ustaw

4. Wydawał też ordonanse

3. Władze ustawodawczą sprawował dwuizbowy organ parlamentarny

1. Izba parów(dożywotni, dziedziczni mianowani przez króla)

2. Izba Deputowanych - była obierana na 5 lat(cenzus majątkowy wysoki), od 1820 najbogatsi otrzymali prawo dwukrotnego glosowania.

II. Okres monarchii lipcowej

Konstytucja z 1830 i ustrój monarchii lipcowej

Zmiany w stosunku dom karty konstytucyjnej:

• Suwerenność ludu

• Miał się tytułować królem Francuzów, a flaga miała się zmienić na obecną

• Z izby parów usunięto członków dziedzicznych

• Obniżono cenzus majątkowy i cenzus wieku

• Zniesiono system pluralnego głosowania

• Zniesiono prawo wydawania ordonansów

• Dano inicjatywę ustawodawcza tez obu izbom

• Ministrowie musieli cieszyć się zaufaniem obu izb i króla

III. Okres III Republiki

Konstytucja 1848

Władza ustawodawcza - jednoizbowe zgromadzenie obierane na trzy lata w wyborach 4 przymiotnikowych

Władza wykonawcza - nalezała do prezydenta wybieranego na 4 lata przez całą ludność Francji powszechne bezpośrednie tajne. Postawiła ogólną zasadę odpowiedzialności prezydenta jak i ministrów, wyrażna odpowiedzialność konstytucyjna, akty prezydenta wymagały kontrasygnaty ministrów, ministrowie byli członkami zgromadzenia, które miało w imieniu prezydenta przedstawiac wnioski ustawodawcze, prezydent w stosunku do Zgromadzenia miał słabe weto zawieszające

IV. Okres II cesarstwa

Konstytucja II cesarstwa

Na czele państwa stał dziedziczny cesarz, który skupiał w swym ręku prawie całą władzę, mianował ministrów, którzy nie tworzyli gabinetu i byli od niego zależni.

Rada stanu - przygotowywała ustawy

Ciało ustawodawcze - dyskutowało i uchwalało ustawy(pochodziło z wyborów)

Senat - dbał o zgodność ustaw z konstytucją, miał prawo interpretowania konstytucji i wprowadzania do niej zmian

V. Okres III republiki

A. Konstytucja 1875

Ustawy konstytucyjne

Konstytucja z 1875 nie była jednolitym aktem ustawodawczy lecz składał się z trzech ustaw:

O Organizacji Władz publicznych, O Organizacji Senatu, O Stosunkach Między Władzami Publicznymi

Konstytucja 1875

• Władza ustawodawcza

• Senat - liczył 300 senatorów w tym 75 nieusuwalnych i dożywotnich((zakatowane stanowiska uzupełniane w drodze kooptacji). Reszta obierana przez kolegia wyborcze w skład, których wchodzili elektorowie(z racji urzędu), albo jako przedstawiciele rad departamentalnych, okręgowych lub gminnych. Senatorowie wybierani byli na 9 lat mieli mieć co najmniej 40 lat; co trzy lata zmieniała się 1/3 składu.

• Ustawodawstwo

• Uprawnienie do sadzenia przestępstw popełnionych przez prezydenta lub ministrów z oskarżenia Izby Deputowanych

• Zgoda dla prezydenta na rozwiązanie Izby Dep.

• Sądzenie najcięższych przestępstw politycznych

• Izba deputowanych - 600 posłów, 4 lata, 4 - przymiotnikowe(brak cenzusu majątkowego niski wieku 21 lat[wykluczono wojskowych w służbie czynnej i kobiety])

• ustawodawstwo, na równi z senatem

• Zgromadzenie narodowe - Senat+ Izba deputowanych

• wybór prezydenta

• rewizja konstytucji

• Władza wykonawcza

• Prezydent - 7 lat, wybierany przez zgromadzenie narodowe absolutną większością głosów

• Kierowanie bieżącą polityka państwa

• Nie był odpowiedzialny politycznie

• Odpowiedzialność konstytucyjna

• Mianował ministrów i przewodniczył radzie ministrów

• Prawo inicjatywy ustawodawczej

• Weto zawieszające parlament

• Mógł łaknąc sesję po 5 miesiącach po zwołaniu

• Za zgodą senatu mógł rozwiązać izbę deputowanych

• Ministrowie -

• Odpowiadali za prezydenta(konieczna była dla jego aktów kontrasygnata)

• Odpowiedzialni konstytucyjnie

• Solidarnie odpowiedzialni za politykę rządu i indywidualnie za akty przez siebie wydawane

C. Administracja

Rozwój administracji - Rada Stanu

Rada Stanu była organem:

1. opiniodawczym - co do projektów ustawowych

2. władzą administracyjną - zobowiązana do wydawania opinii co do rozporządzeń wykonawczych

3. Najwyższy trybunał administracyjny - w zależności od rodzaju spraw orzekała jako sąd kasacyjny lub rewizyjny. Sąd II instancji w stosunku do odwołań od rad prefektularnych i od orzeczeń ministrów w niektórych sprawach jako sąd I i ostatniej instancji.

VIII Okres IV i V Republiki

IV republika

Konstytucja opierała się na konstytucji III republiki Senat =>Rada republiki, Izba deputowanych=> Zgromadzenie narodowe. Reformie uległa organizacja kolonii z metropolią w skład unii wchodziła metropolia z departamentami i terenami zamorskimi. Organami unii byli prezydent unii(prezydent Francji)wysoka Rada Unii i Zgromadzenie Unii

V republika

1958 - poddana referendum przez de Gaulle`a

Prezydent obierany przez całą ludność na 7 lat w wyborach bezpośrednich. Władza wykonawcza ma charakter nadrzędny.

Przeprowadzała reorganizację unii kolonialnej na wzór Angielski przyjęto nazwę Wspólnoty Francuskiej, ale utrzymana została przewaga metropolii, państwa członkowskie które otrzymały niepodległość mogły nadal należeć do Wspólnoty .

Rozdział XXVI: Niemcy w XIX i XX w.

I. Związek Reński

Ustrój Niemiec w okresie związku reńskiego

W 1806 powstał Związek reński pod protektoratem Napoleona, I Rzesza została zlikwidowana przez abdykację Franciszka II i przybranie przez niego korony carskiej w Austrii..

Związek Reński był związkiem państw suwerennych opierający swą egzystencję na akcie związkowym podpisanym w 1806(konfederacja). Organem związkowym był Sejm Związkowy we Frankfurcie, pod przewodnictwem Arcybiskupa Moguncji(nie zebrał się ani razu).

Zlikwidowano wszystkie państwa kościelne miasta carskie, przeprowadzono także w 1906meditaryzację terytoriów rzeszy wcielenie mniejszych terytoriów wcześniej bezpośrednio zależnych do rzeszy do większych księstw.

Okres panowania Napoleona przyniósł też w niektórych państwach związkowych reformy na wzór francuski.

II. Związek Niemiecki

Ustrój związku niemieckiego

Związek niemiecki miał charakter konfederacji(członkowie mieli w razie napaści z zewnątrz przyjść sobie z pomocą, a spory między nimi miały być załatwiane polubownie). Jedynym organem związkowym był Sejm związkowy(69 posłów, królestwa 4 posłów reszta od 3 do 1.Sprawy bieżące załatwiano w radzie Ściślejszej 17 członków(przewodniczący Austria)

III. Związek północno niemiecki

Organizacja i powstanie

1866 po klęsce Austrii z Prusami , Związek niemiecki został rozwiązany a na jego miejsce wszedł związek Północnoniemiecki. Jego podstawą była konstytucja z 1867, uznającą związek z federację.

Na czele związku stał król pruski mianujący kanclerza, który sprawował władze wykonawczą. Istniały dwa organy związkowe Parlament i Rada Związkowa (zatwierdzała postanowienia parlamentu, przedstawiciele państw sfederowanych)

IV. Konstytucja II Rzeszy

Konstytucja

Po klęsce Francji w wojnie z Niemcami. Król niemiecki otrzymał godność cesarską, a związek północno niemiecki przekształcił się w II Reszę.

Do kompetencji cesarza należało:

1. reprezentowanie rzeszy na zewnątrz

2. armia

3. mianowanie i odwoływanie urzędników

4. zwoływanie i zamykanie posiedzeń izb ustawodawczych

5. przygotowywanie i ogłaszanie ustaw

Do kompetencji kanclerza:

1. kierownik polityki zagranicznej i wewnętrznej

2. Stał na czele administracji

3. był odpowiedzialny wyłącznie przed cesarzem

Rada związku(58 pełnomocników państw członkowskich później 61) i Sejm Rzeszy (posłowie 197 wybierani na 3 lata w 4 przymionikowych wyborach)

1. inicjatywa ustawodawcza

2. obie musiały przyjąć ustawę

Sprawy wspólne:

1. polityka zagraniczna

2. cła

3. waluta

4. sprawy gospodarcze

5. wojsko

6. ustawodawstwo w dziedzinie sadownictwa

7. poczta i inne

V. Republika Weimarska

Konstytucja weimarska

Ostatecznie konstytucja nadała republice charakter państwa związkowego. Przestały być monarchią federalna a stały się republiką federalną, która łączyła 21 republik

Konstytucja stanęła na zasadzie suwerenności ludu, rozszerzała tradycyjny katalog praw obywatelskich.

1. prezydent - wybierany na 7 lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich

Ustawodawcza

2. Rada Rzeszy -przedstawiciele poszczególnych krajów liczbie proporcjonalnej do liczby mieszkańców, miał prawo weta zawieszającego w stosunku do reichstagu(2/3 uchylana)

3. Reichstag - 5 - przymiotnikowe wybory cenzus wieku 20 lat(kobiety też), uchwalał ustawy, mógł usunąć prezydenta z urzędu przez referendum ludowe

Wykonawcza

4. kanclerz - mianowany przez prezydenta, oraz na jego wniosek mianował ministrów

5. Ministrowie - odpowiedzialni politycznie

Rozdział XXVII: Prusy w XIX i XX w.

I. Prusy w pierwszej p[ołowie XIX w.

Reformy Steina i Hardenberga

1. Reforma społeczna - 1807 - zniesiono poddaństwo chłopów, przyznał tez prawo nabywania dóbr ziemskich bogatemu mieszczaństwu, a szlachcie wykonywanie zawodów mieszczańskich. Ustawa 1810 znosiła cechy

2. Reformy skatbowe - prowadziły do jednolitego systemu podatkowego dla całej ludności

3. Reformy sądowe - oddzielono sądownictwo od administracji i zbudowano kilkustopniowa strukturę sądownistwapowszechnego

4. Reformy wojskowe - zniesiono monopol szlachty na piastowanie wyższych stanowisk wojskowych i równe obciążenie ludności obowiązkiem służby wojskowej, Ustawa 1814 siłę zbrojną tworzyły odtąd(armia liniowa rezerwa, pospolite ruszenie). Mężczyźni 20 25 lat obowiązek czynnej służby, 25 - 40 landwera, 40-60 Landstrurm

5. Reformy administracji lokalnej

Reformy wiejskie

1. Edykt 1807 - zniósł poddaństwo chłopów

2. Edykt regulacyjny 1811 - uwłaszczał chłopów dziedzicznych po oddaniu 1/3 uprawianej ziemi a niedziedzicznych po oddaniu ½ ziemi.

Reformy zarządu terytorialnego

W 1815 kraj podzielono a 10 prowincji z nadprezydentami(później 14), te z kolei dzieliły się na obwody regencyjne z prezydentami, a te na powiaty z landratami.

Samorząd miejski uregulowała ustawa 1808 - rady miejskie(24 - 102 onbieralne) te wybierały magistraty składające się z członków pracujących honorowo i wynagradzanych(burmistrz i syndycy).

II. Konstytucyjna monarchia pruska

Konstytucja z 1850 r.

1. Król

1. Prawo sankcji, wobec ustaw sejmu pruskiego

2. Posiadał pełnię władzy

3. Odpowiedni ministrowie kontrasygnata

4. Policja

2. Izba wyższa(izba panów) -członkowie dziedziczni powoływani przez króla

3. Izba Poselska - Pochodziła z wyborów nierównych i pośrednich, ludność była podzielona na trzy klasy według kryterium stanu majątkowego, każda klasa dokonywała wyboru równej ilości elektorów, ci z kolei wybierali posłów, poza tym był cenzus 24 lat i jawność wyborów

Administracja terytorialna i samorząd

1. Na szczeblu gminy przedstawicielstwo gminne wybierane było przez gminę i stanowiło organ uchwalający i kontrolujący, wybierało naczelnika gminy i ławników zatwierdzanych przez landrata

2. Sejmik powiatowy(25 - osób) - zajmował się sprawami finansowymi, przedstawiał kandydatów na landrata wybierał delegatów do sejmiku prowincjonalnego oraz 6 członków wydziału powiatowego(zarząd nad władzami lokalnymi)

3. Prezes regencji mianowany przez króla, współdziałał z wydziałem obwodowym(4 członkowie wybierani przez wydział prowincjonalny)

4. Samorząd prowincjonalny(członków wybierały sejmiki powiatowe)dzielił się na wydział i rady prowincjonalne

Rozdział XXVIII Austria w XIX i XX w.

II. Monarchia Austro -Węgierska(1867 -1918)

Zasady konstytucji austryjackiej 1867

1. Cesarz i władza wykonawcza

1. Pełnia władzy monarszej

2. Nominował ministrów, byli odpowiedzialni konstytucyjnie(Trybunał państwa

3. Istniały dwa odrębne rządy dla krajów austr. i węg.

4. Podobnie jak w Prusach ograniczono działanie policji

4. Izba wyższa(izba panów) -członkowie dziedziczni, dożywotni, pełnoletni członkowie dynastii carskiej, arcybiskupi i biskupi mający tytuł książąt.

2. Izba Poselska - wybory miały przeprowadzać sejmy krajowe, (do sejmów kurialny 4 kuria wielkiej własności ziemskiej, małej własności ziemskiej, miejskiej, izb handlowych i przemysłowych)

Rozdział XXXI: Rosja w XIX i XX w.

II. Okres lat 1905 - 1917

Konstytucja 1906

1. Cesarz - konstytucja podkreśla, że władza absolutna należy do cara, jedynym ograniczeniem było sformułowaniem ż władza ustawodawcza należy do cara i obu izb, cesarz miał inicjatywę, prawo sankcji i prawo wydawania ustaw w czasie przerw między sesjami.

2. Rada ministrów - byli odpowiedzialni tylko przed carem

3. Duma państwa(524 posłów) - wybieranych w bardzo skomplikowanym systemie kurialnym z wysokimi cenzusami majątkowymi.

4. Rada państwa - w połowie z członków mianowanych przez cara i w połowie wybierana przez różne kolegia. Każdy projekt przyjęty przez dumę musiał być przyjęty przez radę państwa i nałożony sankcja carską.

Część III inne

Rozdział XXXIII: inne

I Przymiotniki wyborcze

Przymiotniki wyborcze

• Powszechny - zapewnia się prawo głosu jak najszerszej grupie obywateli. Niedopuszczalne są cenzusy: płci, rasistowskie czy elitarne. Ograniczenia prawa wyborczego

• Taxa - drobna opłata wyborcza

• Domicyl - obowiązek zamieszkiwania

• Zdany egzamin ze znajomości konstytucji

• Obowiązek okazania dowodu na własne utrzymanie

• Odsuniecie od głosowania analfabetów

• Tajne - czyli takie zorganizowanie wyborów, aby nikt bez zgody samego głosującego nie wiedział na kogo głosował

• Bezpośrednie - głosuje się bezpośrednio na swojego kandydata

• Równe

• Materialnie - głos każdego wyborcy ma taka samą wartość

• Formalne - każdy ma równą ilość głosów

• Proporcjonalne - W okręgach wielo mandatowych mandat powinien być proporcjonalny do liczby głosów.

Ograniczenia praw wyborczego

• Progi wyborcze

• Systemy przeliczania głosów

II. Inne inne

Zmiany systemu wyborczego w Anglii

• 1829 przywrócenie praw politycznych katolikom

• 1832 reforma zgniłych miast - odebrała przedstawicielstwo miastom, które podupadły w dobie ery przemysłowej, i przyznała je innym

• 1858 - przyznanie praw politycznych żydom

• 1867 - Reforma Disraeliego - obniżenie cenzusu majątkowego

• 1872 - głosowanie tajne

• 1884 -1885 Reforma Gladstone'a - podmiotem prawa wyborczego stał się obywatel i obniżenie cenzusu majątkowego

• 1918 - Reforma Loyd George'a - wprowadziła system wyborów powszechnych, tajnych i bezpośrednich. Ustaliła cenzus czynnego prawa wyborczego na 21 lat i przyznała ograniczone prawo wyborcze kobietą(pow. 30 lat)

• 1928 - przyznanie kobietom równych praw wyborczych

• 1948 zniesienie wyborów pluralnych

---