ZAGADNIENIA- ŚWIAT WSPÓŁCZESNY PO 1945r.
KARTA ATLANTYCKA
ośmiopunktowa deklaracja podpisana 14 sierpnia 1941 roku przez Winstona Churchilla i Franklina Delano Roosevelta na pokładzie okrętu HMS Prince of Wales kotwiczącego u wybrzeży Nowej Fundlandii na Oceanie Atlantyckim (stąd nazwa). Określała cele polityki Wielkiej Brytanii i USA w okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu oraz zasady powojennych stosunków międzynarodowych.
Sygnatariusze nie kierują się chęcią ekspansji
Nie poprą zmian terytorialnych, które byłyby zgodne ze swobodnie wyrażoną wolą zainteresowanych narodów
Respektują prawo wszystkich narodów do wyboru formy rządów oraz pragną odtworzenia suwerennych praw tych narodów, które zostały ich pozbawione
Będą dążyć do rozszerzenia wolności handlu
Zmierzają do rozszerzenia współpracy między narodowej w dziedzinie gospodarczej dla podniesienia poziomu życia i bezpieczeństwa socjalnego
Pragną ustanowienia pokoju, który pozwoli wszystkim narodom żyć bezpiecznie we własnych granicach, w dążeniu do wolności od strachu i niedostatku.
Zmierzają do poszerzenia swobody podróżowania.
Wierzą, że wszystkie narody wyrzekną się użycia siły we wzajemnych stosunkach przez rozbrojenie i stworzenie systemu międzynarodowego bezpieczeństwa.
KONFERENCJA TEHERAŃSKA 28.11-01.12.1943
spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej (tzw. wielkiej trójki): prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta, premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i ZSRR Józefa Stalina.
Konferencja Wielkiej Trójki w Teheranie została przygotowana niezwykle starannie. Konferencję poprzedziło w dniach 18 - 20 październik 1942 r. spotkanie ministrów spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Obrady miały na celu min. przygotowanie spotkani przywódców trzech mocarstw i wstępne rozpatrzenie najważniejszych problemów, które wiązały się z toczącą się wojną min. przyjęto zasadę bezwarunkowej kapitulacji Niemiec, podjęto decyzję o odbudowie po wojnie państwa austriackiego. Ponadto zgodnie zaopiniowano deklarację, która zapowiadała ukaranie po wojnie zbrodniarzy wojennych.
Oprócz tego podczas spotkania, brytyjski minister spraw zagranicznych Anthony Eden, zasugerował potrzebę przywrócenia stosunków polsko - radzieckich oraz uznania Armii Krajowej jako armii sojuszniczej, co zostało przez Wiaczesław Mołotowa całkowicie zignorowane. Ostatecznie uzgodniono, iż sprawa polska zostanie omówiona i rozstrzygnięta przez Wielką Trojkę ponad głowami Polaków.
Postanowienia:
USA i Wielka Brytania zobowiązały się do:
utworzenia drugiego frontu w Normandii w maju 1944 roku,
Zażądano ponadto bezwarunkowej kapitulacji Niemiec.
Dokonano podziału krajów Europy na alianckie strefy operacyjne - na mocy między-alianckich uzgodnień Polska znalazła się w strefie operacyjnej Armii Czerwonej.
Ustalono, iż Niemcy zostaną podzielone na strefy okupacyjne, zaś radziecka strefa okupacyjna Niemiec przylegać będzie do Polski, przez którą przebiegały linie komunikacyjne do tej strefy, co de facto przesądzało losy Polski. Ze względu na odbywające się jesienią 1944 roku w USA wybory prezydenckie na prośbę prezydenta Roosevelta liczącego na głosy Polonii amerykańskiej utajniono postanowienia wielkiej trójki w kwestii polskiej.
Konferencją analogiczną do spotkań wielkiej trójki, ale dotyczącą Dalekiego Wschodu była konferencja kairska (22-26 listopada 1943).
KONFERENCJA JAŁTAŃSKA 4-11.02.1945
zwana także krymską - spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej (tzw. wielkiej trójki): przywódcy ZSRR Józefa Stalina, premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta. Była to jedna z konferencji wielkiej trójki, miała miejsce po konferencji teherańskiej (listopad-grudzień 1943) a przed konferencją poczdamską (lipiec-sierpień 1945). Wielka trójka odbyła wiele konferencji, jednak na konferencjach teherańskiej, jałtańskiej oraz poczdamskiej zapadły decyzje najwyższej wagi.
Odbyła się w pałacu Potockich w Liwadii leżącej pod Jałtą na Krymie. Miała decydujące znaczenie dla powojennego kształtu Europy.
Wprawdzie szereg ustaleń pomyślnych dla J. Stalina uzgodniono podczas pierwszego spotkania Wielkiej Trójki w Teheranie w 1943 r. ale okazane w grudniu 1944 r. przez Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone niezadowolenie, które wynikało ze zbytniego pośpiechu w utworzeniu posiadającego komunistyczny charakter Rządu Tymczasowego w Polsce zmuszały przywódcę z ZSRR do wykazania się na najbliższej konferencji przekonującymi sukcesami militarnymi. W momencie gdy W. Churchill i F. D. Roosevelt przybyli do Jałty (Krym) Armia Czerwona okupowała już państwa bałtyckie, Finlandię, Rumunię, Bułgarię, Polskę oraz cześć Jugosławii, Węgier i Czechosłowacji.
Postanowienia:
Na konferencji rozstrzygnięto sprawę Niemiec: siły każdego z trzech mocarstw łącznie z Francją będą okupowały wyznaczone na konferencji strefy Niemiec. Zgodnie z tym planem przewidziano utworzenie skoordynowanej administracji i kontroli za pośrednictwem Centralnej Komisji Kontroli, złożonej z naczelnych dowódców trzech mocarstw. Ponadto obciążono Niemcy reparacjami wojennymi oraz podzielono Berlin na 4 sektory okupacyjne.
Przystąpienie ZSRR do wojny na Dalekim Wschodzie.
Ustalono rekompensatę dla Polski w postaci dotychczasowych ziem niemieckich: Pomorza Zachodniego, Prus Wschodnich i Śląska.
Podjęto decyzje o transferze ludności pomiędzy państwami (m.in. przesiedleniu Niemców).
Mocarstwa zgodziły się na utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej urzędującego w Warszawie, który zobowiązany został do przeprowadzenia wolnych, nieskrępowanych wyborów na zasadzie powszechnego głosowania (wybory zostały sfałszowane).
Oprócz tego przywódca Związku Radzieckiego zobowiązał się, w zamian za koncesje na Dalekim Wschodzie tj. przyłączenie do ZSRR południowego Sachalina, Wysp Kurylskich umiędzynarodowienie portu Dairen oraz przekazanie radzieckiej flocie Port Arthur, iż przystąpi do wojny przeciwko Japonii w okresie 2 - 3 miesięcy od zakończenia wojny w Europie.
KONFERENCJA POCZDAMSKA 17.07.-02.08.1945
USA: Harry Truman + sekretarz stanu James Byrnes
ZSRR: Józef Stalin (premier) + minister spraw zagranicznych Mołotow
UK: początkowo premier Churchill + msz Anthony Eden, później nowy premier Clement Atlee i jego msz Ernest Bevin
Problemy: traktat pokojowy, pomysł powołania Rady Ministrów Spraw Zagranicznych decyzja w sprawie Niemiec ( reparacje, przyszłość floty wojennej), sprawa Polska (ustalenie granic, utworzenie PRTJN, sprawa polityki wew., wybory)
W czasie konferencji Truman powiedział Stalinowi, że posiada broń o dużej sile rażenia, ale ten się nie wzruszył, co zdziwiło amerykanów, a dzięki siatce szpiegowskiej w USA, Stalin już dawno wiedział o przebiegu badań i miało to wpływ na ulepszenie programu atomowego ZSRR.
Uchwały: ogłoszone 2 VIII 1945 r.: całkowite rozbrojenie Niemiec- demilitaryzacja, denazyfikacja, decentralizacja gospodarki u administracji, demokratyzacja życia politycznego, dekartelizacja-rozbicie wielkich przemysłów. Podział Niemiec na 4 strefy: amerykańska, brytyjska, francuską (ponieważ Churchill bał się, że Francja stanie się państwem komunistycznym, bo partia komunistyczna była dobrze opłacana przez KGB) i radziecką. Było zastrzeżone, iż to podział przejściowy do czasu podpisania traktatu pokojowego z Niemcami. Świadczy to o tym, że wyłączną odpowiedzialność za II WŚ ponoszą Niemcy, a ZSRR zwyciężył i narzucił byłemu spólnikowi warunki.
Polska: przywrócono terytoria leżące na wschód od lini Odra-Nysa Łużycka, część Prusów Wschodnich i obszar Wolnego Miasta Gdańska.
Sudety wróciły do Czechosłowacji.
Po konferencji Truman był pewny ze posiadanie bomby atomowej (którą miał wkrótce zrzucić na Hiroszimę) wysunie go na prowadzenie wśród wielkich mocarstw. Brytyjczycy byli bardziej trzeźwi i wiedzieli ze jeden totalitaryzm zostanie zastąpiony drugim.
Churchill, 15 VIII `45 w przemówieniu w Izbie Gmin powiedział: „Potwornych rozmiarów tragedia szykuje się poza żelazną kurtyną, która w tej chwili dzieli Europę na dwie części”
ŻELAZNA KURTYNA od Szczecina po Triest. Określenie podziału świata na dwa wrogie obozy. Churchill spopularyzował to określenie na przemówieniu w Fulton 5 III 1946 r.
GENEZA ZIMNEJ WOJNY
trwała od roku 1946 - rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i ustanowienia w Europie Środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR - do rozpadu systemu państw satelitarnych ZSRR (Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w drugiej połowie 1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.
Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 marca 1946. W wystąpieniu Churchill stwierdził:
„Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią. Warszawa, Berlin,Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te sławne miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także - w wysokiej i rosnącej mierze - kontroli ze strony Moskwy”
Jednak wcześniej, 9 lutego 1946 roku, Józef Stalin wygłosił przemówienie, w którym stwierdził, że "komunizm i kapitalizm nie mogą koegzystować" oraz ogłosił plan "przygotowania ZSRR w ciągu pięciu lat na każdą ewentualność". Wystąpienie zostało odebrane na zachodzie jako "deklaracja III wojny światowej".
Dodatkowo sekretarz stanu USA, Byrnes, 6 IX `46, zapowiedział pomoc amerykańską w odbudowie przemysłu Niemiec. Stwierdził też, że polska granica na Odrze i Nysie nie jest ostateczna i nie poprze postulatów polskich na konferencji pokojowej.
Termin "ZIMNA WOJNA" został wprowadzony w 1947 przez Amerykanina Bernarda Barucha, by opisać pojawiające się napięcia między dwoma byłymi sojusznikami z czasów II wojny światowej.
Popularność zyskał dzięki książce znanego publicysty amerykańskiego Walta Lippmana. Miała ona tytuł "Zimna wojna". Stwierdził on w niej, że zakończył się okres koalicji antyhitlerowskiej, a rozpoczął się okres konfrontacji między mocarstwami zachodnimi i ZSRR.
Najważniejsze czynniki:
teza Stalina o niemożliwości koegzystencji świata socjalistycznego z kapitalistycznym oraz nieuniknioności wojny między Wschodem a Zachodem,
zaniepokojenie wolnego świata rozprzestrzenianiem się sympatii do komunizmu w Europie Zachodniej,
DOKTRYNA TRUMANA
program polityki zagranicznej USA, sformułowany przez prezydenta Harry'ego S. Trumana i przedstawiony 12 marca 1947 roku w orędziu do Kongresu. Doktryna głosiła, że USA powinny pomagać narodom, które przeciwstawiają się presji zewnętrznej lub próbom przejęcia siłą władzy nad nimi przez uzbrojone mniejszości. Choć nie było to powiedziane wprost, doktryna odnosiła się do Związku Radzieckiego.
Odnosiła się pierwotnie do Grecji i Turcji - 22 czerwca 1947 roku Truman podpisał akt, przekazujący 400 mln dolarów na ekonomiczną i wojskową pomoc dla tych krajów (250 mln dolarów dla Grecji i 150 mln dolarów dla Turcji).
Doktryna stała się trwałą zasadą polityki zagranicznej USA, oznaczała ostateczne zerwanie z odradzającą się po wojnie polityką izolacjonizmu USA.
PLAN MARSHALLA
plan USA mający służyć odbudowie gospodarek krajów Europy zachodniej po II wojnie światowej, obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych.
5 czerwca 1947 na Uniwersytecie Harvarda , Marshall przedstawił deklarację pomocy gospodarczej dla krajów Europy, określając jej charakter i warunki otrzymania. Zaproszono większość państw europejskich i w tym także: Bułgarię, Czechosłowację, Węgry, Polskę, Rumunię i Jugosławię.
W połowie czerwca rząd brytyjski i francuski, przyjął ofertę amerykanów. Do rozmów został ZSRR. 26 VI-2 VII 1947 r., podczas rozmów w Paryżu Mołotow odrzucił plan pod pretekstem „ingerencji w sprawy wewnętrzne suwerennych państw”. Mimo iż Polska i Czechosłowacja wstępnie przyjęły ofertę, Kreml wymusił odrzucenie, także na Albanii, Bułgarii, Jugosławii, Rumunii, Węgrzech. Nawet Finlandia nie zaryzykowała wyłamania się zza kurtyny.
Plan odbudowy został opracowany na spotkaniu państw europejskich latem 1947. Plan został uchwalony przez Kongres Stanów Zjednoczonych 3 kwietnia 1948 i wszedł w życie tego samego dnia po podpisaniu przez prezydenta Harry'ego Trumana. Program pomocy był realizowany przez 4 lata, od kwietnia 1948 do czerwca 1952. W tym czasie przekazano około 13 mld dolarów (co najmniej 107 mld. dolarów według obecnych cen) w postaci pomocy technicznej i ekonomicznej, aby wesprzeć odbudowę gospodarek krajów europejskich, które dołączyły do Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). (UK-3,2mld, Francja-2,7mld, Włochy- 1,5mld, Niemcy Zach.-1,4mld)
W Rezultacie 16 państw biorących udział w programie o 35% przekroczyła poziom przedwojenny, produkcja rolna 10%, produkt narodowy 15%, wymiana handlowa miedzy krajami EPO 70%. Powstrzymano inflacje, rozwój konfliktów społecznych. Spadek komunizmu! W maju `47 we Francji i Włoszech usunięto komunistów z kraju. Plan Marshalla był jednym z pierwszych impulsów do integracji europejskiej.
4 VII `47 Truman, nakreślił zasady wolnego życia społecznego: rządy sprawować na podstawie zgody rządzonych, szanować prawa człowieka, wolny przepływ informacji i myśli, swobodę podróży i wymiany gospodarczej.
Kreml zareagował nienawiścią i zaostrzył dopływ informacji za żelazną kurtynę.
Po konferencji paryskiej w 12 VII `47, zimna wojna w ostrzejsze stadium.
WOJNA KOREAŃSKA
konflikt międzynarodowy wywołany napaścią Korei Północnej na Koreę Południową. W wyniku II wojny światowej zostały utworzone dwa państwa koreańskie. W 1948 na południe od 38 równoleżnika utworzono Republikę Korei związaną z USA. W tym samym roku, lecz nieco później, na północ od 38 równoleżnika, w strefie okupacyjnej sowieckiej, Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną o ustroju komunistycznym.
Początek wojny
Wojna rozpoczęła się 25 VI 1950 atakiem armii północnokoreańskiej w sile 200 tys. żołnierzy na Republikę Korei. Do połowy września prawie całe państwo południowokoreańskie zostało zajęte. W efekcie bojkotu Rady Bezpieczeństwa przez Związek Radziecki zwróciła się ona z apelem o pomoc do państw członkowskich ONZ. 15 IX doszło do desantu sił amerykańskich z Japonii, dowodzonych przez generała D. MacArthura.
Przeprowadzona ofensywa wojsk amerykańskich (udział wojsk innych państw był symboliczny) doprowadziła do przyparcia armii Kim Ir Sena do granicy chińskiej. Wtedy to do wojny przystąpiły wojska tzw. ochotników chińskich dowodzone przez Peng Te-Huaja w sile 40 dywizji. Nieprzerwana ofensywa chińska została zatrzymana w maju 1951 kontruderzeniem amerykańskim, a linia frontu ustabilizowała się wzdłuż 38 równoleżnika.
Zakończenie konfliktu
W wyniku planu użycia broni atomowej przeciw Chinom i Związkowi Radzieckiemu zdymisjonowany został generał MacArthur, którego zastąpił generał M. Ridgway. Po okresie dwuletnich walk pozycyjnych podpisano 27 VII 1953 układ w Panmundżonie, w myśl którego aktualna linia frontu uznana została za rozgraniczenie obu państw koreańskich w formie neutralnego pasa o szerokości 4 km. Od tego czasu nad przestrzeganiem zawieszenia broni czuwa powołana do tego celu Komisja Nadzoru Państw Neutralnych.
W wojnie zginęło ok. 1 mln Koreańczyków, prawie 300 tys. Chińczyków i 35 tys. Amerykanów. Okres wojny koreańskiej stanowił szczyt zimnej wojny.
KRYZYS BERLIŃSKI, UTWORZENIE NRD I RFN, BUDOWA MURU
Sprawa niemiecka w polityce ZSRR i Zachodu
Sprawa niemiecka stała się kartą przetargową w rozgrywce pomiędzy ZSRR a Zachodem w czasie nasilającej się zimnej wojny. Józef Stalin liczył, że po wycofaniu się aliantów powstaną zjednoczone, neutralne Niemcy, które byłyby otwarte na wpływy radzieckie. Z kolei Amerykaninie w ramach realizacji doktryny powstrzymywania komunizmu (doktryna Trumana) chcieli włączyć ziemie niemieckie do gospodarczych i militarnych struktur Europy Zachodniej. Zapowiedział to w swoim przemówieniu, wygłoszonym we wrześniu 1946 roku sekretarz stanu USA John Byrnes. Zwracając się do Niemców powiedział, że "naród amerykański pragnie pomóc narodowi niemieckiemu w odzyskaniu poczesnego miejsca wśród wolnych i miłujących pokój narodów świata". Dodał, że reparacje niemieckie muszą odpowiadać możliwościom ich gospodarki i nie mogą jej dewastować. Zaproponował włączenie Niemiec do europejskiej gospodarki.
Na terenach okupowanych przez państwa zachodnie szybko zrezygnowano z odbierania majątku na poczet reparacji wojennych, wręcz przeciwnie, zaczęto Niemcom udzielać pomocy gospodarczej. Zachowano tam wielką własność prywatną i wprowadzono szeroki system pomocy socjalnej dla uboższej ludności. Budowano także demokratyczny system rządów. Powstało wiele partii politycznych, spośród których najsilniejsze były partie chadeckie: CDU i CSU. Taka polityka przełożyła się na wzrost sympatii Niemców do aliantów okupujących zachodnie tereny Niemiec.
Zupełnie inaczej kształtowała się sytuacja w strefie radzieckiej. ZSRR prowadził rabunkową politykę pod pretekstem konfiskaty dóbr na poczet reparacji wojennych. Wdrażał reformy społeczno-polityczne: nacjonalizację i kolektywizację. Wprowadził też system monopartyjny. Jedyną partią, która pozostała na scenie politycznej była komunistyczna partia SED.
Kryzys berliński
W styczniu 1947 roku nastąpiło połączenie strefy amerykańskiej i brytyjskiej i utworzenie z nich, tak zwanej Bizonii. Rok później na konferencji londyńskiej, która skupiła przedstawicieli USA, Wielkiej Brytanii, Francji i krajów Beneluksu, wyrażono zgodę na włączenie obszaru Niemiec do Planu Odbudowy Europy (plan Marshalla).
Gdy w czerwcu 1948 roku zachodni okupanci wprowadzili w podległej im części Niemiec nową walutę - markę niemiecką, władze radzieckie zdecydowały się na wprowadzenie blokady Berlina, odcinając jego zachodnią część od dostaw prądu i od transportu lądowego oraz wodnego. Krok ten miał na celu wymuszenie zgody na radziecką propozycję utworzenia ogólno niemieckiego rządu, zdominowanego przez ludzi Moskwy. Józef Stalin wierzył, że w obawie o życie 2,5 miliona ludności Berlina, strona zachodnia się ugnie. Tak się jednak nie stało.
Aby przełamać blokadę radziecką Amerykanie utworzyli "most powietrzny", dostarczając berlińczykom wszystkich niezbędnych produktów od chleba po węgiel. Była to największa operacja transportowa w dziejach lotnictwa. W szczytowym jej okresie na berlińskim lotnisku Tempelhof co minutę lądował samolot. Aby oszczędzić na czasie część zaopatrzenia zrzucano z samolotów bez lądowania. Ta trwająca prawie rok operacja zakończyła się wielkim sukcesem Amerykanów i ich sojuszników. ZSRR widząc nieskuteczność swojego działania w maju 1949 roku zniósł blokadę Berlina.
Kryzys berliński, który ściągnął na Europę groźbę nowej wojny, spowodował, że utrzymanie jedności Niemiec stało się niemożliwe i doprowadził do dalszej integracji stref okupacyjnych państw zachodnich. Jeszcze w kwietniu 1949 roku powstała Trizonia; Francuzi dołączyli swoją strefę do Bizonii. Kończyły się również przygotowania do przekształcenia zachodniej części okupowanych Niemiec w samodzielne państwo.
Powstanie dwóch państw niemieckich
W sierpniu 1949 roku odbyły się wybory do parlamentu federalnego (Bundestagu).Wygrała chrześcijańska demokracja (chadecja) i liberałowie. 7 września 1949 roku parlament proklamował powstanie Republiki Federalnej Niemiec ze stolicą w Bonn, składającej się z 11 państw związkowych. Kanclerzem został Konrad Adenauer. Państwo to nie miało własnej armii ani prawa do samodzielnej polityki zagranicznej, ale uzyskało suwerenność wewnętrzną.
W odpowiedzi na powstanie RFN, miesiąc później 7 października 1949 roku, ZSRR utworzył na obszarze swojej strefie okupacyjnej odrębne państwo niemieckie - Niemiecką Republikę Demokratyczną ze stolicą w Berlinie. Władzę w niej objęli komuniści, a jej ustrój polityczny wzorowany był na ustroju radzieckim. Użyte w nazwie państwa określenie "demokratyczna" nie miało nic wspólnego z rzeczywistością. Prezydentem NRD został Wilhelm Pieck.
Po powstaniu dwóch państw niemieckich szczególny status uzyskał Berlin Zachodni. Stał się on odrębną jednostką polityczno-administracyjną, która pozostawała pod wspólnym nadzorem trzech państw sojuszniczych.
Republika Federalna Niemiec pod rządami Adenauera
Po utworzeniu Republiki Federalnej Niemiec kolejne czternaście lat urząd kanclerza sprawował Konrad Adenauer. Świadczy to o wielkiej skuteczności tego polityka. Jego podstawowym celem było odzyskanie wiarygodności Niemiec w społeczności międzynarodowej. Udało mu się to uzyskać dzięki konsekwentnie prowadzonej polityce pojednania francusko-niemieckiego i sukcesom gospodarczym. Rząd ustabilizował markę, usunięto zniszczenia wojenne, rosła produkcja i obroty handlowe, rozwijano nowe gałęzie przemysłu. Ten intensywny rozwój nazwano niemieckim cudem gospodarczym. Był on możliwy dzięki udziałowi Republiki Federalnej Niemiec w planie Marshalla W ciągu dwudziestu lat Niemcy stały się największą potęga gospodarczą Europy.
Konrad Adenauer krok po kroku uzyskiwał również ustępstwa ze strony aliantów. W roku 1952 Republika Federalna Niemiec uzyskała status niepodległego państwa, Pełnoprawnym członkiem Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) stała się w roku 1955, wtedy też nastąpiła odbudowa armii niemieckiej. Powoli Niemcy Zachodnie wychodziły z politycznej izolacji. Były jednym z sześciu krajów, które w roku 1951 utworzyły Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS), a następnie jednym z sygnatariuszy traktatów rzymskich z roku 1957 ustanawiających Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG). W ten sposób znalazły się wśród pionierów integracji europejskiej.
Powstanie muru berlińskiego
O ile sytuacja gospodarcza RFN była ustabilizowana, to inaczej wyglądało to w NRD. Rabunkowa polityka ZSRR, centralnie sterowana gospodarka, wprowadzane reformy i konieczność utrzymywania Armii Czerwonej doprowadziły do kryzysu ekonomicznego oraz wywoływały napięcia społeczne. Wystąpienia robotnicze miały podłoże polityczne (ponieważ Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec bez przyzwolenia narodu i bez wolnych wyborów utworzyła drugie państwo Niemieckie), ekonomiczne i socjalne(rozwój socjalizmu jaki ZSRR chciał wprowadzić zalecał kolektywizacje rolnictwa, zwalczanie Kościoła, zaostrzenie walki klasowej, rozbudowę przemysłu ciężkiego kosztem przemysłu środków konsumpcyjnych). Problemem władz w Berlinie Wschodnim stały się masowe ucieczki ludności z NRD do Niemiec Zachodnich. W pierwszym półroczu 1953 do RFN i Berlina Zachodniego zbiegło ćwierć miliona ludzi, w tym wielu mieszkańców wsi. W niektórych dniach uciekało z socjalistycznego raju do 5000 osób.
Czara goryczy przelała się jednak 28 maja 1953, gdy rząd NRD zdecydował obligatoryjnie zwiększyć wydajność pracy o 10%, ponieważ uprzednie wezwanie SED i związków zawodowych skierowane do klasy robotniczej o zwiększenie efektów pracy poniosło fiasko. Nie należało się dziwić, że robotnicy nie podjęli wezwania do zintensyfikowania wydajności pracy. Przeciętny zarobek w sferze produkcji wynosił tylko 313 DM, a renty sięgały 65 DM miesięcznie. Były to wartości głodowe.
W dodatku żywność była racjonowana i niesamowicie droga. Kryzys nastąpił, gdy zostały podniesione ceny mięsa i wędlin, a ludzi wolnych zawodów pozbawiono kartek. Robotnicy, których realne dochody spadły o 20-40% rozpoczęli strajki ostrzegawcze i protesty. 17 czerwca 1953 roku robotnicy z Berlina Wschodniego zorganizowali manifestację przeciwko podwyższaniu norm w zakładach pracy, która przerodziła się w groźbę otwartego buntu. Strajki, demonstracje i rozruchy w ponad 700 miejscowościach stłumiły okupacyjne wojska radzieckie. Dzięki temu u władzy utrzymał się komunistyczny rząd Otto Grotewohla. Jednak Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności (SED) po kontrrewolucyjnym puczu i faszystowskiej prowokacji poniosła ciężką porażkę polityczną. Demonstracje zostały bezlitośnie stłumione przy użyciu sowieckich czołgów. W dwudniowych zamieszkach zginęło ok. 400 osób. Aby uspokoić sytuację władze radzieckie zrezygnowały z reparacji wojennych, zmniejszyły liczbę swoich wojsk stacjonujących na terenie Niemieckiej Republiki Demokratycznej i udzieliły kredytów na rozwój niemieckiej gospodarki.
Jednak podstawowym problemem NRD był exodus ludności. Przez kilkanaście lat każdy mógł przedostać się do Berlina Zachodniego po prostu wsiadając do metra. Z takiej możliwości korzystało tysiące ludzi. Od powstania państwa do 1961 roku wyjechalo3,5 miliona mieszkańców. NRD była jedynym państwem europejskim w którym spadała liczba ludności. Był to fakt nie tylko niekorzystny dla funkcjonowania państwa, ale również szalenie niewygodny ze względów propagandowych. Ludzie uciekając z Niemieckiej Republiki Demokratycznej jasno opowiadali się po jednej stronie w konflikcie między Wschodem i Zachodem.
W tej sytuacji przywódca radziecki Nikita Chruszczow w listopadzie 1958 roku zażądał od państw zachodnich opuszczenia Berlina. Ultimatum tym zapoczątkował II kryzys berliński. Po prawie trzech latach napięcia 13 sierpnia 1961 roku władze NRD rozpoczęły budowę muru oddzielającego dwie części miasta. Tym razem reakcja Zachodu nie była tak stanowcza jak w przypadku pierwszego kryzysu berlińskiego. Co prawda do Berlina przyjechał prezydent USA John Fitzgerald Kennedy. Ale jego stwierdzenie "ja też jestem berlińczykiem" miało jedynie wymiar propagandowy.
Mur berliński stał się symbolem podziału powojennej Europy i na następne 28 lat przemienił NRD w więzienie dla swoich mieszkańców.
KONFLIKT RADZIECKO-CHIŃSKI (1956-1976)
konflikt dyplomatyczny, do którego doszło w 1960 roku między dwoma krajami bloku socjalistycznego - Chińską Republiką Ludową a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Przyczyny rozłamu sięgają lat 50. i śmierci Józefa Stalina, który w 1956 roku został skrytykowany przez Nikitę Chruszczowa. Zaniepokoiło to przywódcę ChRL, Mao Zedonga, który bał się, że podobna krytyka może spotkać jego, co podminowało stosunki między partiami komunistycznymi obu państw. Na te osobiste uprzedzenia naniósł się spór o prymat w światowym ruchu komunistycznym. Podczas swojej wizyty w Moskwie 1957 roku roku Mao wywołał konsternację gospodarzy, snując wizję wojny atomowej z Zachodem.
Od 1958 roku ChRL i ZSRR nie szczędziły sobie krytyki. Rosjanie oskarżali Chińczyków o nacjonalizm, a Chińczycy Rosjan - o rewizjonizm. Mao krytykował m.in. wznowienie przez ZSRR stosunków dyplomatycznych z Jugosławią, rozwiązanie Kominformu i radziecką doktrynę pokojowego współistnienia. Podczas swoich dwóch wizyt w Pekinie w 1958 i 1959 roku Chruszczow potępił realizowany w Chinach wielki skok[2]. Przywódca ZSRR miał również Mao za złe, że samowolnie sprowokował w 1958 roku zbrojny konflikt w Cieśninie Tajwańskiej, bez uprzedniego poinformowania Moskwy. Mao miał z kolei żal do Chruszczowa, że nie udzielił wówczas Chinom poparcia. W atmosferze narastającego konfliktu ZSRR zerwał w 1959 roku porozumienie o dostawie do Chin technologii wojskowych i broni atomowej, Chińczycy natomiast odmówili zgody na budowę na swoim terytorium radzieckiej rozgłośni radiowej i plany utworzenia wspólnej marynarki wojennej.
Rozłam został ostatecznie przypieczętowany latem 1960 roku, gdy z Chin wycofani zostali wszyscy eksperci radzieccy. Konflikt nasilił się w połowie lat 60. Chiny uznały wówczas dotychczasową pomoc radziecką za zbyt małą, wysunęły także pretensje terytorialne wobec terenów zagarniętych przez carską Rosję w XIX wieku (Kraj Nadmorski, Władywostok). Z państw komunistycznych po stronie Chin opowiedziała się jedynie Albania.
Szczyt rozłamu przypadł na marzec 1969 roku, kiedy doszło do granicznego zatargu na rzece Ussuri. W efekcie Mao dokonał zwrotu w chińskiej polityce zagranicznej i z pomocą tzw. pingpongowej dyplomacji nawiązał stosunki z USA, czego wyrazem była w 1972 roku wizyta Richarda Nixona w Chinach. Rozłam przyczynił się do przewartościowania doktryny politycznej ChRL. O ile wcześniej budowała ona swoją tożsamość w relacji do ZSRR, to po rozłamie i rewolucji kulturalnej zaczęła ją budować w odniesieniu do USA, które wcześniej uznawano za kraj imperialistyczny i głównego wroga Chin. W 1979 roku Chiny potępiły radziecką interwencję w Afganistanie, a rok później zbojkotowały igrzyska olimpijskie w Moskwie.
Rozłam chińsko-radziecki trwał do połowy lat 80., kiedy to nastąpiła normalizacja stosunków pomiędzy obydwoma krajami. Jej zwieńczeniem była wizyta Gorbaczowa w Chinach w dniach 15-18 maja 1989 roku i podpisanie 16 maja 1991 roku układu moskiewskiego, regulującego spory terytorialne w okolicy Amuru.
KRYZYS SUESKI
konflikt zbrojny pomiędzy Egiptem i Izraelem, do którego wmieszały się wojska Francji i Wielkiej Brytanii. Jego pośrednie przyczyny wiązały się z próbą powrotu Wielkiej Brytanii do mocarstwowej polityki w tym regionie.
Przyczyny bezpośrednie to: terrorystyczne ataki na obiekty i wojska izraelskie w strefie przygranicznej, dokonywane z inspiracji egipskiej, zamknięcie przez Egipt cieśniny Tiran dla żeglugi izraelskiej oraz nacjonalizacja Kanału Sueskiego dokonana 26 VII 1956 przez Egipt, co zagroziło interesom Francji i Wielkiej Brytanii.
29 X 1956 wojska izraelskie zaatakowały Egipt i zajęły w ciągu dwóch dni część Półwyspu Synaj. 31 X lotnictwo francuskie i brytyjskie zbombardowało egipskie bazy wojskowe. Armia Izraela osiągnęła 5 XI linię Kanału Sueskiego, Brytyjczycy i Francuzi uderzyli na Suez. Kroki te spowodowały stanowczy protest ZSRR i negatywne stanowisko USA. Działania wzajemne zakończono 7 XI 1956. Wojska sojuszników zostały wycofane 22 XII 1956 pod nadzorem sił ONZ.
WOJNA SZEŚCIODNIOWA
wojna prowadzona przez Izrael z arabskimi sąsiadami - Egiptem, Jordanią i Syrią. Spowodowana zakazaniem przez Egipt żeglugi izraelskich statków po zatoce Akaba.
Rozpoczęta 5 VI 1967 przez Izrael atakiem na wszystkie większe lotniska sprzymierzonych państw arabskich, podczas którego zniszczone zostały pasy startowe i samoloty. Prowadzona wg planu ministra obrony Izraela M. Dajana.
W ciągu sześciu dni (5-10 VI) Izrael rozbił główne siły arabskie. Egipt utracił Synaj, Jordania Zachodni Brzeg (Jordanu) (zachodnią część Jerozolimy, Samarięi Judeę), Syria - wzgórza Golan. Izrael zajął także pozostającą pod zarządem Sił Zbrojnych ONZ Strefę Gazy. Podzielona dotąd między Jordanię i Izrael Jerozolima stała się ponownie jednym miastem - stolicą Izraela.
WOJNA JOM KIPUR
wojna arabsko-izraelska trwająca od 6 do 22 X 1973, prowadzona w celu odzyskania przez Egipt i Syrię terenów utraconych w wojnie sześciodniowej. Nazwa pochodzi od żydowskiego święta Jom Kipur, kiedy to rozpoczęły się działania wojenne. Armia syryjska zaatakowała i zdobyła Wzgórza Golan. Po ciężkich walkach została jednak stamtąd wyparta. Natomiast ufna w swą potęgę pancerną armia egipska wdarła się w głąb umocnień izraelskich na Synaju. Dzięki znakomitym akcjom lotniczym jednostki te zostały odcięte od zaplecza i okrążone. W wyniku rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ i nacisku supermocarstw działania wojenne zostały przerwane.
KUBA
Datę 1902 przyjmuje się za początek republiki na Kubie. Władzę prezydencką objął wtedy Tomas Estrada Palma. Od 1902 r na Kubie następowała znaczna koncentracja kapitału amerykańskiego. Powodowało to gotowość USA do interwencji zbrojnej w razie zagrożenia ich interesów na wyspie.
W okresie międzywojennym miały miejsce napięcia społeczne spowodowane kryzysem na rynku cukru, jednego z podstawowych towarów eksportowych Kuby. Doprowadziło to do objęcia władzy przez dyktatora generała Machado y Moralesa w 1925 r.
Został on obalony w 1933 r. w wyniku wojskowego zamachu stanu (tzw. bunt sierżantów kierowany przez Fulgencio Batistę).
W latach 1940-1944 prezydentem Kuby był proamerykański Fulgencio Batista i doprowadził on do uchwalenia demokratycznej konstytucji oraz wprowadził reformy, wzorowane na amerykańskiej polityce „nowego ładu”. Wskutek porażki w wyborach w 1952 r. doprowadza on do zamachu stanu i zostaje dyktatorem. Od 1956 r. nasiliły się ruchy opozycyjne. Część z nich przekształciła się w ruch partyzancki (tzw. Ruch 26 Lipca) pod kierownictwem Fidela Castro. Walka partyzancka doprowadziła do upadku Batisty i wkroczenia partyzantów do Hawany 1 stycznia 1959. Castro został premierem. Znacjonalizował przemysł, banki i skonfiskował własność amerykańskich firm i obywateli. Doprowadził także do uspołecznienia ziemi uprawnej. Po pewnym czasie Kuba rządzona przez Castro nawiązała sojusz z ZSRR.
17-19 kwietnia 1961 doszło do zorganizowanej przez CIA inwazji uchodźców kubańskich w Zatoce Świń. Okazała się ona całkowitym fiaskiem, a w rezultacie nacjonalizacji i konfliktu Stany Zjednoczone zerwały stosunki dyplomatyczne z Kubą. W 1962 USA wprowadziły embargo handlowe i blokadę morską Kuby i wpisały to państwo na listę krajów popierających terroryzm.
W październiku 1962 miał miejsce kryzys kubański, który nieomal doprowadził do wybuchu wojny światowej.
W tym okresie Kuba była militarnie, gospodarczo i finansowo wspierana przez ZSRR, a w roku 1972 przystąpiła do RWPG.
Dnia 14 października 1962 r amerykański samolot zwiadowczy U-2 wykonał zdjęcia sowieckiej bazy budowanej na Kubie, na których widniały wyrzutnie rakietowe, zaś inny lotniczy zwiadowca USA sfotografował na Morzu Karaibskim radziecki frachtowiec „Krasnogorsk”, na pokładzie, którego można było rozpoznać przewożone myśliwce odrzutowe. Rząd USA podjął, więc decyzję o blokadzie Kuby, oświadczając, że może dowieść, iż na wyspie instalowane są radzieckie rakiety ofensywne. W ostatnich dniach października 1962 sekretarz generalny ONZ U Thant rozpoczął rokowania z trzema stronami konfliktu, dnia 28 października 1962 zawarto porozumienie amerykańsko-radzieckie, w myśl, którego ZSRR wycofał wojskową blokadę Kuby.
INWAZJA W ZATOCE ŚWIŃ
Amerykanie, po wielu nieudanych próbach pozbawienia Castro władzy, zdecydowali się w 1961 roku na szerzej zorganizowaną akcję przy pomocy kubańskich kontrrewolucjonistów. Plan zakładający szeroko zakrojone działania propagandowe, polityczne i militarne okazał się niedopracowany i nieskuteczny. Amerykanie ponieśli klęskę zarówno na morzu jak i w powietrzu. Brak wsparcia ze strony kubańczyków i niezdecydowane działania Stanów Zjednoczonych doprowadziły do kompromitacji tych ostatnich na arenie międzynarodowej. Po klęsce prezydent Kennedy zapytał sam siebie "Jak mogłem być tak głupi, by pozwolić im posuwać się naprzód?". Inwazja w Zatoce Świń ostatecznie pchnęły rewolucję kubańską w ramiona Nikity Chruszczowa i rozpoczęły ostry proces sowietyzacji rewolucji z wszystkimi najgorszymi jej konsekwencjami.
OSTPOLITIK
(z niemieckiego - "polityka wschodnia"), termin politologiczny dla określenia poczynań dyplomacji niemieckiej wobec wschodnich sąsiadów. Określenie używane nieformalnie od II połowy XIX w., w latach 60. i 70 kolejnego stulecia stało się oficjalnym programem RFN.
Autorami tych planów byli W. Brandt i H. Wehner, przywódcy rządzącej wówczas w RFN SPD. Efektem były układy z ZSRR i PRL zawarte w 1970, a w 2 lata później z NRD. Zasadą była akceptacja przez wszystkie strony granicznego status quo. Stały się one także podstawą polityki niemieckiej nazywanej taktyką "rozmiękczania komunizmu", która polegała na finansowym wspieraniu niektórych państw bloku sowieckiego m.in. PRL.
Zakończeniem Ostpolitik było zjednoczenie Niemiec dokonane przy poparciu i akceptacji ZSRR. W tym znaczeniu Ostpolitik zakończyła się całkowitym sukcesem. Bez wojny, jedynie za pomocą środków politycznych i znacznych nakładów finansowych, "odzyskano" terytoria, z których w wyniku klęski w II wojnie światowej utworzono NRD.