Zaburzenia zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży
Zaburzenia psychiczne to zespół lub wzorzec zachowania i funkcjonowania, który ma znaczenie kliniczne. Zaburzeniami psychicznymi zajmuje się dziedzina psychologii tj. psychologia kliniczna. Psychologia kliniczna to dziedzina psychologicznych badań i zastosowań, która zajmuje się zapisem i wyjaśnieniem zdrowych i zaburzonych form zachowań oraz przeżywania i funkcjonowania zadań praktycznych polegających na diagnozie zdrowia i zaburzeń w celu zastosowania profesjonalnych, psychologicznych form pomocy i interwencji. Zachowanie człowieka jest zaburzone, gdy nie zaspokaja potrzeb człowieka, głównie rozwoju, nie służy wypełnianiu zadań życiowych wynikających z wymagań otoczenia - uspołecznienia kultury. Zaburzenia psychiczne mogą przejawiać się dolegliwością, upośledzeniem w co najmniej jednym obszarze funkcjonowania (emocjonalnego, intelektualnego), istotnie większym ryzykiem śmierci, inwalidztwa, bólu oraz znacznym ograniczeniem swobody działania. Na zaburzenia zdrowia psychicznego składają się także różne choroby.
Zdrowie psychiczne rozumiane jest jako optymalna zdolność jednostki do normalnego i wszechstronnego rozwoju i funkcjonowania umysłowego. Są to zarówno pozytywne przemiany środowiska wewnętrznego danej jednostki (głównie praca mózgu i układu nerwowego, hormonalnego i narządów zmysłów) jak i jej dodatnie oddziaływanie na środowisko zewnętrzne.
W czasie dzieciństwa dochodzi do gwałtownego wzrostu i zmian. Dzieci rozwijają się fizycznie, intelektualnie, emocjonalnie i społecznie. Zdrowe dzieci wykształcają umiejętność reagowania na zmiany i radzenia sobie z wyzwaniami, jakie niesie życie. Mają poczucie własnej wartości, dobrze rozumieją się z pozostałymi członkami rodziny, ze swoimi przyjaciółmi i w swojej społeczności lokalnej. Lubią też chodzić do szkoły i uczestniczyć w zajęciach pozaszkolnych. Jest rzeczą naturalną, że dzieci mają problemy. Większość trudności ma charakter przejściowy i nie wymaga leczenia w zakresie zdrowia psychicznego. Jednak, gdy problemy te są poważne i uporczywe, rodzice powinni zwrócić się o pomoc do specjalistów.
Wiele zaburzeń psychicznych może rozpocząć się w dzieciństwie.
Zaburzenia zdrowia psychicznego wynikają najczęściej z nieprawidłowego funkcjonowania
otoczenia dziecka oraz konstytucji jego układu nerwowego. Najczęściej dotyczą zaburzeń funkcjonowania zarówno w sferze emocjonalnej, jak i poznawczej oraz społecznej,
a objawiają sie nieadekwatnymi i niezrozumiałymi dla otoczenia zachowaniami.
Uczucia dziecka kształtują sie pod wpływem doświadczeń społecznych,
w szczególności doświadczeń w okresie wczesnego dzieciństwa, w relacji z osobami, które
pełniły role najbliższych opiekunów dziecka. Kontakt z osobami najbliższymi, relacje miedzy
nimi a dzieckiem, nastawienie uczuciowe do dziecka, ogólna atmosfera uczuciowa pomiędzy
ludźmi stanowiącymi jego najbliższe otoczenie stanowią podstawę kształtowania określonego
typu i rodzaju reakcji emocjonalnych dzieci.
Procesy emocjonalne dziecka związane są także z cechami układu nerwowego,
funkcjonowaniem układu endokrynologicznego i ogólnym stanem jego zdrowia. Zależność
miedzy procesami psychicznymi a stanem organizmu jest zależnością dwustronna, tzn.
z jednej strony zły stan zdrowia ma wpływ na rozwój emocjonalny dziecka, z drugiej zaś
- przedłużający sie stan napięcia emocjonalnego, stresu i niepokoju może doprowadzić do
zakłóceń w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.
Podstawowymi parametrami układu nerwowego, które odgrywają istotna role
w rozwoju emocjonalnym, ale także poznawczym i społecznym dziecka, są: siła, równowaga
i ruchliwość procesów nerwowych.
Najbardziej niekorzystnym z punktu widzenia możliwości występowania zaburzeń
u dzieci wydaje sie taki zespół cech układu nerwowego, w którym istnieje znaczna przewaga
procesów pobudzenia nad hamowaniem (zakłócenia procesów równowagi układu
nerwowego), przy dużej sile i ruchliwości. Prowadzi to do predyspozycji do powstawania
objawów nadpobudliwości psychoruchowej.
Dodatkową, pośrednią przyczyną trudności emocjonalnych przeżywanych przez dziecko
mogą być tzw. mikrodeficyty rozwojowe, czyli parcjalne uszkodzenia ośrodkowego układu
nerwowego.
Kolejnym źródłem powstawania zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci jest
atmosfera panująca w środowisku pozarodzinnym, w którym dziecko spędza znaczną ilość
czasu - są to głównie przedszkole i szkoła. Środowiska te oddziałują zarówno przez określone
wymagania społeczne, jak i poprzez rodzaj relacji społecznych, jakich dziecko tam
doświadcza.
Ostatnim, ważnym źródłem powstawania zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci są
wszelkiego rodzaju sytuacje traumatyczne występujące nagle: utrata bliskiej osoby, ciężka
choroba dziecka lub kogoś z rodziny, przeżycie uczucia bardzo silnego zagrożenia itp.
Dzieci mogą doświadczyć pojedynczego zaburzenia lub więcej niż jednego w tym samym czasie.
Do często występujących zaburzeń zaliczamy:
zaburzenia lękowe
zespół nadpobudliwości psychoruchowej
zaburzenia odżywiania
zaburzenia nastroju
Zaburzenia lękowe i zaburzenia nastroju zazwyczaj związane są z powtarzającym się, intensywnym bólem emocjonalnym, trwającym miesiące lub lata. Dzieci te mogą odczuwać nieracjonalny strach i lęk, ciągłą depresję i małe poczucie własnej wartości.
Dzieci cierpiące na zespół nadpobudliwości psychoruchowej mogą być nieuważne, nadpobudliwe, agresywne i aroganckie. Mogą one nieustannie naruszać przepisy lub przeszkadzać w trakcie zajęć szkolnych.
Zaburzenia odżywiania zazwyczaj polegają na ekstremalnym niedojadaniu lub przejadaniu się, czemu towarzyszą uczucia głębokiego cierpienia co do kształtu lub wagi ciała.
Na zaburzenia zdrowia psychicznego składają się takie choroby jak: depresja, schizofrenia, zaburzenia psycho - somatyczne, uzależnienia, zaburzenia wieku adolescencji tj. dysleksja, autyzm
DEPRESJA to zespół zaburzeń psychicznych, chorobliwe uczucie smutku, niepokój psychiczny, różnie nasilone zahamowanie, lęk; utrzymuje się przez dłuższy czas i bywa niekiedy przyczyną zamachów samobójczych; jeden z głównych objawów psychozy maniakalno - depresyjnej. Rozpowszechnione zaburzenie psychiczne, na które każdy może zapaść. Osoby urodzone po 1960 roku mają większe predyspozycje do zachorowania, bo nastąpiła zmiana stylu życia
i funkcjonowania (obciążenia, stres, zmiany w systemie rodzinnym, większa samotność).
Depresja składa się z kilku rodzajów:
depresja normalna - charakteryzuje się tym, że uaktywnia się po stracie bliskiej osoby, pogrąża chorego w żałobie, po pewnym czasie depresja jednobiegunowa - to zaburzenie psychiczne, które objawia się tym, że uczucia są bardzo określone tj. smutek, żal, poczucie opuszczenia. 80 - 90% pacjentów cierpi na to zaburzenie; depresja dwubiegunowa - naprzemiennie występują stany manii
i depresji. Cierpi na nią 15 - 20% pacjentów. Jest ona podobna do depresji jednobiegunowej, ale występują tu dodatkowo symptomy manii. Stan manii zużywa bardzo dużo energii, dlatego po nim następuje stan odpoczynku, czyli stan depresji;
Depresja występuje w postaci depresji anaklitycznej, która występuje
u niemowląt w okresie 6 - 18 miesiąca życia na skutek separacji od matki. Objawy: dzieci tracą na wadze mimo prawidłowego odżywiania, często chorują przy braku przyczyn biologicznych.
Depresja dziecięca występuje na skutek zaniedbania lub zburzenia bariery dzieciństwa. Objawia się smutkiem, brakiem radości, niechęcią do zabawy.
Depresja młodzieńcza pojawia się na skutek zmian funkcjonowania (okres krytyczny to okres dojrzewania). Tę postać depresji można poznać, gdy dziecko odmawia sobie przyjemności - karanie siebie za wyimaginowane przewinienia, negatywny stosunek do siebie i swojego ciała (dysmorfofobia).
Depresja poporodowa występuje u kobiet w 6 - 12 tygodniu po porodzie. Często może objawiać cię obniżeniem nastroju, chwiejnością emocjonalną, lękiem o utratę dziecka. Kobieta cierpiąca na ten rodzaj zaburzenia nie jest dostępna dla swojego dziecka, co prowadzi do tego, że dziecko źle się rozwija. Choroba występuje częściej u matek chłopców, i co 10 poród wiąże się z depresją. Nie leczona prowadzi do prób samobójczych, może trwać latami. Przyczyną jej występowania jest brak wsparcia kobiety po porodzie.
SCHIZOFRENIA to choroba psychiczna o niejasnej etiologii
i różnorodnych objawach. Najważniejsze to otępienie uczuciowe, zamknięcie się
w sobie, zaburzenia myślenia (urojenia i halucynacje). Największe prawdopodobieństwo zachorowania przypada przed 45 rokiem życia, bo później może być to demencja starcza. Okres krytyczny następuje między 24 - 25 rokiem życia. Z perspektywy chorego wszystko, czego doświadcza jest realne, a doznania są bardzo spójne. Urojenia są to fałszywe przekonania odporne na wszelką argumentację podtrzymywanych nawet w świetle obiektywnych i precyzyjnych dowodów.
Urojenia występują jako:
wielkościowe - chory jest przekonany o tym, że jest kimś ważnym, znanym. Reakcją na zaprzeczenie będzie złość, ucieczka;
odziaływawcze- w ich ramach występuje przekonanie, że jakaś siła działa nad nimi. Ktoś steruje osobą chorą, takie jest jej przekonanie;
prześladowcze - chory ma poczucie istnienia „ICH”, czyli kogoś kto chce go zabić lub skrzywdzić bliską dla niego osobę;
Halucynacje to fałszywe doznania zmysłowe dające poczucie realności mimo braku bodźców. Widzą i słyszą to, czego nie ma. Schizofrenia to najczęstsze z zaburzeń psychicznych. 1% populacji to pacjenci ciężko chorzy, którzy tracą wsparcie rodziny, pracę, przyjaciół i dom. Choroba bardzo zaburza relacje z otoczeniem i osoby chore wracają do szpitali. Życie schizofreników płynie według pewnego schematu
w szpitalu następuje poprawa => wyjście => pogorszenie => powrót do szpitala. Częstotliwość pojawiania się nowych przypadków to 150 osób na 100 tysięcy. Ludzie szczególnie zagrożeni chorobą to osoby inteligentne. Istnieje możliwość remisji, czyli wycofania się objawów, ale cały czas występuje możliwość pogorszenia w kryzysie.
Schizofrenię dzielimy na:
schizofrenia paranoidalna - charakteryzuje się systematycznymi urojeniami, głównie prześladowczymi i wielkościowymi. Daje bardzo spójny rodzaj funkcjonowania i nie powoduje degradacji umysłowej;
schizofrenia zdezorganizowana - objawia się tym, że osoba chora zachowuje się nieporadnie, jego zachowanie jest nie spójne, anormalne. Chory ma niesystematyczne urojenia, nie dba o higienę. W tym przypadku występuje grupa ryzyka prób samobójczych; schizofrenia katatoniczna(katatonia - zastyganie w bezruchu) - jej głównymi objawami jest bierność zachowań i nieaktywność emocjonalna. Chory ma stany przechodzące z pobudzenia do osłupienia; schizofrenia rezydualna - objawy to izolacja społeczna lub wycofanie się
z kontaktów, zaburzenia w pełnieniu roli społecznej, brak higieny, apatia, przekonanie, że jeśli coś się robi lub nie, to się zdarzy lub nie; schizofrenia niezróżnicowana - to zaburzenie zachowania i emocji, którego nie da się sklasyfikować;
ZABURZENIA PSYCHO - SOMATYCZNE to zaburzenia przy których znane są somatyczne objawy, zmiany. Poprzedzają często ważne psychiczne zaburzenia
i mogą nasilać ich objawy. Zaburzenia psycho - somatyczne mają mechanizmy powstawania tj. uwarunkowania dziedziczne, podatność na choroby. Aby się pojawiły muszą wystąpić uwarunkowania biologiczne + duży wstrząs, stres.
Anoreksja to jadłowstręt psychiczny, chorobliwy brak łaknienia występujący zwłaszcza w upośledzeniu wydzielania soków trawiennych, także w chorobach gruczołów dokrewnych, psychicznych i nerwowych. Ma ona cztery wymiary. Pierwszy to odmowa utrzymania ciężaru ciała. Drugi to lek przed przybraniem na wadze mimo niedowagi (narzucanie niskiego progu masy siała). Trzeci to zaburzenie sposobu doświadczania własnego ciała. Człowiek odczuwa siebie jako osobę otyłą i zaprzecza swojej niedowadze (niemożność wpływania na kształt swojego ciała). Czwarty występuje u kobiet przy nieobecności trzech menstruacji, u mężczyzn zahamowanie popędu seksualnego, a u dzieci zahamowanie procesu dojrzewania. Chorzy nie zdają sobie sprawy, że odchudzanie staje się ich stylem życia. Jest to sposób radzenia sobie ze stresem, trudnościami psychicznymi. Najczęściej chorują kobiety, a przede wszystkim dziewczęta między 12 - 18 rokiem życia i nie tylko. Anoreksja występuje najczęściej u osób które pracują w takich zawodach jak np.: aktorzy czy modelki. Wyróżniamy jedną postać anoreksji: wczesnodziecięca - która występuje w przypadku zaburzenia relacji matka - dziecko.
Bulimia (nerwoza) to żarłoczność psychiczna, która objawia się nadmiernym jedzeniem w określonych sytuacjach + zachowanie kompensacyjne zapobiegające tyciu. Innym objawem jest jedzenie w przeciągu od kilku do kilkunastu godzin
w zdecydowanie za dużej ilość. Chory nie może zapanować nad ilością jedzenia, ponieważ nie odczuwa głodu ani nasycenia, ale za to poczucie winy, depresje. Jedzenie to jego sposób radzenia sobie z życiem. Zachowania kompensacyjne czyli prowokowanie wymiotów, zażywanie środków przeczyszczających czy poszczenie. Częstotliwość objawów to co najmniej 2 razy w tygodniu. Samoocena osoby chorej wyznaczona jest przez kształt i wagę ciała. Bulimia występuje najczęściej u kobiet, u których dieta nie przyniosła skutku. U mężczyzn i chłopców zachorowania występują w mniejszym stopniu. Część zachorowań odnotowuje się u dziewcząt w okresie dojrzewania.
Przyczyny zaburzeń jedzenia:
uwarunkowania kulturowe (społeczne oczekiwanie atrakcyjności);
uwarunkowania rodzinne - występowanie podobnych zaburzeń w rodzinie oraz depresje;
uwarunkowania indywidualne - zaburzony obraz własnej osoby, nie tylko somatyczny. Osoby chorujące na choroby somatyczne koncentrują się na własnym ciele z chęci ładnego wyglądu.
ZABURZENIA WIEKU ADOLESCENCJI - to problemy dzieci które występują w kontekście dorastania. Te problemy mogą jednak spowolnić rozwój intelektualny. Dziecko nie ma poczucia problemu, potrzeby zmiany, traktuje je jako element funkcjonowania swojej osoby. Dziecko nie potrafi mówić wprost o swoim problemie,
w przeciwieństwie do dorosłego. Problemy dzieci mają związek z rodzicami i ich problemami. Dlatego problemy dzieci mogą pełnić określone funkcje w rodzinie np.: dziecko może być delegatem w przypadku gdy małżeństwo rodziców zbliża się do rozpadu.
Funkcjonowanie dziecka jest zaburzone gdy:
dziecko nie spełnia oczekiwań związanych z wiekiem i kontekstem kulturowym w jakim jest wychowywane;
problem jest uporczywy i nasilony, nie zdarza się jednorazowo i nie ma wytłumaczenia przez np.: przeżycia;
problem zaburza funkcjonowanie dziecka i innych pozostających z nim w relacji;
Jeżeli występują 3 z podanych kryteriów daje to powód do niepokoju.
Zaburzenia zachowania wieku dorastania to:
Zaburzenia związane z zachowaniem destrukcyjnym np.: ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psycho - ruchowej z deficytem uwagi. Objawia się problemami
z emocjami (zachowania lękowe, agresja), trudności w koncentracji, utrata kontroli nad otoczeniem, dzieci nie radzą sobie z tempem swojego życia. Zaburzenia emocjonalne - lęk separacyjny (problemy z adaptacją nowych warunków) i fobie. Zaburzenia nawyków i odżywiania - moczenia nocne, anoreksja, jąkanie.
Dysleksja to także grupa zaburzeń.
Dysleksja to zaburzenie polegające na trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym
rozwoju umysłowym. Jej przyczyną jest nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego,
w szczególności zaburzenia pamięci, opóźnienie rozwoju języka, kłopoty z orientacją,
zaburzenia w postrzeganiu wzrokowym czy słuchowym. Dysleksja ma podłoże genetyczne i
może wystąpić u dziecka pochodzącego z ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu.
Najczęściej, dla określenia syndromu specyficznych trudności w uczeniu się czytania i
pisania, stosuje się termin "dysleksja rozwojowa". Specjaliści rozróżniają różne jej formy:
1. Dysleksja - specyficzne trudności w czytaniu.
2. Dysortografia - specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy
ortograficzne).
3. Dysgrafia - niski poziom graficzny pisma. 4. Dyskalkulia - specyficzne trudności w rozwiązywaniu najprostszych nawet zadań matematycznych, np. trudności w dodawaniu czy mnożeniu.
Z pojęciem „dysleksja” związane są również pojęcie „dysfonia” - zaburzenie objawiające się
niewyraźnym i cichym mówieniem.
U jednej osoby mogą występować wszystkie formy dysleksji rozwojowej, najczęściej obserwowane jest połączenie dysleksji z dysortografią.
Objawy:
Sygnały świadczące o zagrożeniu dysleksją można dostrzec u dzieci w okresie nauczania
początkowego, a nawet w wieku przedszkolnym (3-5 lat). Za niepokojące należy uznać, gdy
dziecko ma trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów (ogólnie podczas
wykonywania czynności samoobsługowych), zapamiętywaniu, odtwarzaniu wzorów
graficznych, a także gdy rozwój jego mowy wydaje się wolniejszy.
Do innych objawów dysleksji rozwojowej, które można zaobserwować u dziecka w wieku
przedszkolnym należą także:
1. Oburęczność lub mylenie prawej i lewej ręki.
2. Mała sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych czy rysowania (dziecko
rysuje niechętnie i prymitywnie, nie umie narysować: w wieku trzech lat - koła, krzyża i
kwadratu w wieku 4 lat, trójkąta w wieku 5 lat), pisania (brzydkie pismo).
3. Wady wymowy: trudności z wypowiadaniem złożonych słów, wydłużony okres
posługiwania się neologizmami, problemy z tworzeniem rymowanek, wydzielaniem
rymujących się słów.
4. Trudności w składaniu puzzli, wykonywaniu układanek.
Objawy dysleksji u dzieci w wieku lat 6-7
1. Obniżona sprawność ruchowa - problemy z nauką jazdy na rowerze, hulajnodze czy
nartach, trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych.
2. Trudności podczas wykonywania zadań samoobsługowych, np. z używaniem nożyczek.
3. Problemy z chwytaniem i rzucaniem piłki, nieprawidłowe układanie w palcach narzędzi
do pisania.
4. Problemy z poprawną pisownią: między innymi mylenie liter podobnych pod względem
kształtu, opuszczanie liter, robienie błędów ortograficznych mimo znajomości zasad
ortografii.
5. Wadliwa wymowa - przekręcanie wyrazów, błędy gramatyczne.
6. Trudności w wypełnianiu więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, w
zapamiętywaniu piosenek, wierszy, nazw; mylenie nazw zbliżonych fonetycznie.
7. Trudności w różnicowaniu głosek podobnych, wydzielaniu sylab i głosek
ze słów, problemy z ich syntezą.
8. Trudności z wydzielaniem elementów z całości, a następnie ich łączeniem, np. podczas
budowania konstrukcji z klocków.
9. Oburęczność.
10. Trudności w orientacji w czasie, jak określenie godziny na zegarze.
11. Trudności w czytaniu - przekręcanie wyrazów, problemy z ich łączeniem, brak
zrozumienia tekstu.
12. Podczas pierwszych prób pisania - częste pisanie liter i cyfr
zwierciadlanie oraz odwzorowywanie wyrazów przez zapisywanie ich od
strony prawej do lewej.
Objawy dysleksji u dzieci powyżej 7. roku życia
1. Trudności z zapamiętywaniem nazw (również ich szeregów jak dni tygodnia), nazwisk
(przekręcanie), tabliczki mnożenia, szeregów cyfrowych, błędne zapisywanie liczb
wielocyfrowych.
2. Brzydkie pismo i niezdarny rysunek.
3. Problemy z pisownią: mylenie liter o podobnym kształcie oraz tych, odpowiadających
głoskom podobnym fonetycznie; opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter, trudności
ze zmiękczeniami, błędy ortograficzne.
Ważne jest zatem, aby - gdy dysleksja zostanie rozpoznana - podjąć jak najszybsze kroki w
celu zminimalizowania natężenia zaburzeń. Zastosowanie odpowiednich metod
pedagogicznych z pewnością przyniesie wymierne skutki. A pomoc jest w tym wypadku
niezbędna - dziecko ze zdiagnozowaną dysleksją często czuje się gorsze od rówieśników, ma
zaburzone poczucie własnej wartości i może brakować mu wiary we własne możliwości. To
wywołuje w nim frustrację i może doprowadzić do pogłębienia zaburzeń.
Należy jednak dodać, że dysleksja, mimo że jest przede wszystkim przeszkodą, ma swoje
dobre strony. Osoby z dysleksją są kreatywne, cechują się świetną intuicją, myślą obrazami i
są bardziej wrażliwe na otoczenie.
Autyzm to objaw zaburzeń psychicznych, wycofanie się w świat zniekształconych chorobowo przeżyć wewnętrznych, głównie urojeń; objaw schizofrenii, też dziecięcej choroby psychicznej.
Higiena psychiczna to całokształt zabiegów i starań zmierzających do utrzymania zdrowia psychicznego, a także dyscyplina naukowa, której przedmiotem jest badanie i ustalanie czynników sprzyjających zachowaniu zdrowia psychicznego. Celem jej jest ochrona i stworzenie warunków korzystnych dla zdrowia psychicznego jednostki lub pewnej grupy, np. młodzieży szkolnej.
Zadania (zasady) higieny psychicznej w odniesieniu do dzieci i młodzieży;
Zadania te polegają na stworzeniu takich warunków rodzinnych, szkolnych i społecznych, które sprzyjają harmonijnemu rozwojowi psychiki oraz uodparniają na niekorzystne wpływy współczesnych warunków życia. Nabierają one szczególnego znaczenia wobec wymagań, jakie stawiane są dzisiaj uczniowi czy później pracownikowi - nieustanna koncentracja uwagi i konieczność wykonywania złożonych zadań umysłowych. Jednocześnie nie można zapominać o tym, że psychika człowieka podlega nieustannemu działaniu wielu zmiennych bodźców, co może przekraczać jego zdolności
adaptacyjne i powodować negatywne reakcje stresowe.
Szybkie tempo życia, nadmiar informacji, wysokie wymagania społeczne - to tylko kilka przykładów czynników powodujących wzmożone stany napięcia emocjonalnego, które mogą prowadzić do zaburzenia równowagi psychicznej i narastania konfliktów wewnętrznych.
Wśród czynników, które sprzyjają zachowaniu zdrowia psychicznego są głównie te, które pozwalają na harmonijne współistnienie jednostki i jej otoczenia społecznego.
W odniesieniu do ucznia będą to:
zachowanie właściwych proporcji między nauką, pracą, zabawą, snem i wypoczynkiem,
przestrzeganie zasad higieny pracy umysłowej,
znajomość zasad postępowania w stosunkach między ludźmi (życzliwość, uprzejmość, uczynność, sprawiedliwość, poszanowanie godności innych osób) i umiejętność ich stosowania w kontaktach społecznych,
właściwa atmosfera w szkole i w domu pozwalająca na konsekwentną realizację planów wychowawczych, ale jednocześnie respektująca potrzeby i możliwości rozwijającej się osobowości młodego człowieka i stwarzająca każdemu uczniowi szanse na odniesienie sukcesu.
Racjonalne zaplanowanie rozkładu codziennych zajęć ucznia powinno zapewniać odpowiednią liczbę godzin snu, unormować czas przyjmowania posiłków, optymalnie zorganizować pracę szkolną i domową oraz przewidzieć wystarczający, odpowiednio zorganizowany wypoczynek dzienny połączony z jak najdłuższym przebywaniem na świeżym powietrzu, a także stworzyć warunki do zachowania ładu i spokoju.
Przeciętne zapotrzebowanie na sen w wieku szkolnym
Wiek Godziny snu
7-12 lat 10-12
12-16 lat 9
16-18 lat 8
Najważniejsze zasady dotyczące higieny pracy umysłowej to:
przygotowanie odpowiednich materiałów do pracy oraz stanowiska pracy (prawidłowe oświetlenie, wywietrzony pokój, cisza, ład i czystość),
koncentracja na wykonywanych zadaniach, bez rozpraszania się na inne sprawy,
odpowiednia motywacja do pracy,
przestrzeganie określonych terminów wykonywania swych obowiązków (np. godzin nauki),
po ˝ godziny intensywnej pracy umysłowej odpoczynek przez 5-10 minut,
co 10-15 minut krótkie, 10-20 sekundowe przerwy, np. na kilka ruchów palcami, kilka głębokich oddechów, spojrzenie w dal.
Kształtowanie prawidłowych relacji między ludźmi ułatwia szacunek dla obowiązujących zasad społeczno- moralnych i znajomość zasad dobrego wychowania. Umiejętności w tym zakresie kształtują się właśnie w okresie dorastania i wychowawcy powinni zwrócić na to szczególną uwagę.
Szybki rozwój nauki i techniki sprawia, że gwałtownie rosną wymagania szkoły, przez co nauka staje się trudna i nie wszyscy uczniowie są w stanie sprostać stawianym im wymaganiom, co staje się przyczyną ogromnych napięć. Dzieci takie nie czynią odpowiednich postępów w nauce, często otrzymują słabe oceny, żyją w poczuciu krzywdy i niejednokrotnie skazane są na brak sukcesów edukacyjnych. Niepowodzenia szkolne, które mogą przybierać różne formy, wpływają niekorzystnie na ogólny rozwój dziecka, na jego psychikę, motywację, obraz samego siebie.
Przyczyny niepowodzeń szkolnych można rozpatrywać w trzech kategoriach, jako:
przyczyny społeczno-ekonomiczne,
przyczyny biopsychiczne,
przyczyny pedagogiczne.
Środowisko, w którym wzrasta i wychowuje się dziecko ma duży wpływ na późniejsze efekty edukacyjne.
Warunkiem prawidłowego rozwoju osobowości dziecka jest właściwa atmosfera w domu, zaspokajanie potrzeb dziecka, troska o jego poziom intelektualny i moralny, o stan zdrowia. Nie bez znaczenia pozostaje także sytuacja materialna rodziny. Stosunek młodego człowieka do nauki w dużym stopniu zależy od postawy rodziców w stosunku do dziecka i do procesu kształcenia. Systematyczne posyłanie dziecka do szkoły, wyposażenie go w niezbędne podręczniki i przybory, zapewnienie odpowiedniego miejsca i ciszy do odrabiania lekcji to podstawowe, choć niewystarczające, czynniki warunkujące osiągnięcie pozytywnych wyników w nauce. Duże znaczenie ma pełna życzliwość, atmosfera panująca w rodzinie, wolna od nadmiernych napięć, nerwów i pośpiechu.
Zachowanie ucznia oraz jego rozwój fizyczny i psychiczny zależy nie tylko od podejmowanych działań wychowawczych, ale również od wrodzonych możliwości i warunków, w jakich się one rozwijają.
Na efekty kształcenia wpływają:
poziom inteligencji ucznia, jego temperament, cechy charakteru, stan zdrowia oraz rozwój psychomotoryczny. Niezmiernie ważny jest również prawidłowo funkcjonujący układ nerwowy, który pozwala uczniowi panować nad emocjami, podejmować wytężony wysiłek umysłowy i koncentrować się przez dłuższy czas na jednym zadaniu.
Do najważniejszych pedagogicznych przyczyn niepowodzeń szkolnych zaliczyć można: treści, formy, metody, środki nauczania i wychowania, warunki, w jakich przebiega praca dydaktyczno-wychowawcza (dwuzmianowość, nadmierna liczba uczniów w klasie), brak właściwego przygotowywania się nauczycieli do lekcji, nieprzystosowanie programów nauczania do możliwości ucznia.
W grupie tej znajdują się również czynniki związane z wadliwą pracą ucznia:
niechęć do nauki, lenistwo, lekceważenie obowiązków szkolnych. Uświadomienie sobie przez nauczycieli czynników, które wpływają hamująco na osiąganie przez uczniów sukcesu edukacyjnego i są przyczyną różnych zaburzeń w ich zachowaniu, ma ogromne znaczenie. Jest pierwszym i zasadniczym krokiem przy podejmowaniu wszelkich działań diagnostycznych i profilaktycznych prowadzących do wyeliminowania źródeł negatywnych emocji i nadmiernego stresu w szkole.