Kultura popularna
4.10.2013
Kultura popularna - forma komunikowania się w społeczeństwie w świecie, w którym cała komunikacja jest zapośredniczona, masowa
kultura ludu, mas, powszechna
podstawowa funkcja - funkcja ludyczna - służy rozrywce, generuje rozrywkę
czy żyjemy w kulturze rozrywki, show?
Globalność i lokalność kultury popularnej
lokalność - możliwa w społecznościach względnie zamkniętych, np. popkultura PRL
jedyna kultura pop - kultura amerykańska? → wyrównuje, wprowadza własne wersje, adaptowane przez kultury lokalne (?)
odtwórczość, czy oryginalność kultury - czy generuje nowe treści, czy tylko reprodukuje?
S. Reynolds „Retromania”
XXI w. - wyczerpanie kultury - i to staje się jej atutem, nie klęską.
Awangardowa w latach 50tych, 60tych
powrót do tego, co znamy z dzieciństwa
nadawanie nowych form temu, co już było - remake, reedycje
czy popkultura jest zamkniętą, autonomiczną całością, która działa jako mechanizm rynku? Czy jest to przetrzeć upolityczniona?
Uśredniona, homogeniczna, dopasowuje odbiorców
kultura popularna - przestrzeń, gdzie łatwo organizują się sieci oporu
uważana za twór niewarty zainteresowania, bo „kulturalni” w niej nie uczestniczą
18.10.2013
Szkoła frankfurcka 40-60 XX, niemiecka filozofia
pierwsza, najradykalniejsza forma krytyki kultury popularnej, konstruowanie opinii o kulturze popularnej
dialektyka Oświęcimia, schyłek lat 40, USA
Max Horkheimer, Theodor Adorno (uciekli z Europy do USA)
reakcja na: II Wojnę Światową, traumę Holokaustu, nazizm
→ koniec oświeceniowego projektu
powstały takie straszliwości jak obozy zagłady
i taka straszliwość jak kultura popularna.
To 2 tyranie kulturowe, tu i tu - hegemonia narzucana masom społecznym.
„oświecenie jako masowe oszustwo”
kultura popularna - przemysł kulturalny
masowe, powszechne wytwarzanie tandety, która nie jest w stanie zaspokoić potrzeb, prób potrzeby rozrywki
przemysł - automatyzm, masowość, ma być szybko, tanio, błyskawicznie, produkt wykonany byle jak - bo celem jest wytworzenie tak, by maksymalizować zysk - tanio, po kosztach.
Produkt nie może być elitarny.
Przemysł produkuje tak, by to, co popularne, sprzedawało się jak najlepiej → zalew dóbr kultury służącej tylko rozrywce, potop kiczu, np. radio niszczy kulturę słuchania, kino niszczy teatr
masowa reprodukcja bzdur, chaosu, braku etyki
zalew - brak możliwości wyjścia poza nią
popkultura przejawia skłonność do manipulacji ludźmi, łakną coraz więcej tego samego
społeczeństwo bogaci się → kolekcjonujemy kicz i tandetę
niepowstrzymany proces reprodukcji tandety
proroctwo - sytuacja niezmienialna - raz rozbudzona popkultura już się nie zatrzyma - zbyt wiele daje radości i pieniędzy
założenie, że kultura popularna jest zła, wzmaga opresję, i tylko w tym celu może być wykorzystany przemysł kulturalny
→ ale może stać się inaczej, gdy sprytnie go wykorzystamy → wpływ na emancypację Afroamerykanów, gejów
zakładnicy swojej epoki
H.Marcuse „Człowiek jednowymiarowy” 1964
Badania nad ideologią rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego.
Najbardziej wpływowy filozof kontrkultury
analiza popkultury - społeczeństwo przemysłowo-reprezyjne
sztucznie wzbudzane potrzeby, by mogły być zaspokojone przez zalew tandety i kiczu
Freud - zagospodarowanie libido i popędu destrukcji
media to reprodukujący się pasożyt, który rozpoznaje i zaspokaja potrzeby - bo sam je programuje
A. Gramsci 30.XX „Opowieści zeszytowe”
włoski komunista
część potwierdza, część może się stać punktem odniesienia dla ruchu robotniczego
25.10.2013
Kultura popularna - sznur powieszonego, o którym w jego domu się nie mówi
kultura masowa a popularna
czym jest masa, czy jest tu wartościowana?
Antonina Kłoskowska „Kultura masowa” - kompleksy norm i wzorów zachowania o bardzo rozległym zakresie zastosowania
kultura masowa - zjawisko współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych luba analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł
oraz jednolite formy rozrywkowej działalności wielkich mas ludzi
kultura masowa - pojęcie pojęcie historyczne - to nie jest uniwersalny typ kultury
kultura wspólna - nowoczesność, u schyłku XVIII i XIX w.
masa ludzka - masowy → pogardliwie, depersonalizuje, brak tożsamości i indywidualności
masy niewykształcone - robotniczo-chłopskie, niewykształcony gust estetyczbym niewyrafinowane potrzeby
kultura masowej komunikacji w masowych środkach przekazu, egalitarna a nie elitarna
rozrywka, ludyczna
wielkie masy odbiorców i nieliczne źródła
kultura treści ubogich
identycznych, analogicznych,
forma kultury dla masowego odbiorcy, typ kultury wytworzony z myślą o celowym odbiorcy
gdy twórcy kultury zaczynają sprzedawać zmasowany wyrób
wielka kultura o masowym obiegu komunikacyjnym
zjawiska rozrywkowe w mediach masowych
produkt dla szerokich odbiorców - jedność
środki odbioru - standaryzacja
kultura masowa nie przystaje od modeli komunikowania, żadna z funkcji Jakobsona
standaryzacja, ujednolicenie treści - HOMOGENIZACJA TREŚCI podstawową cechą kultury popularnej
postulat wspólnego mianownika do zaakceptowania dla wszystkich potencjalnych odbiorców
najniższy wspólny mianownik - najmniej wymagający odbiorca
obecnie - internet, telewizja
media głównymi przekaźnikami kultury
wszelkie treści kultury stają się częścią masowej kultury
homogenizacja - włączenie do mediów masowych przez sam fakt obecności w mass-mediach
treści te były jednak umasawiane już wcześniej.
3 typy homogenizacji:
upraszczająca - mass media wymagają uproszczenia treści tak, by pasowały każdemu odbiorcy (np. amerykańskie wersje filmów)
immanentna - sam twórca wprowadza w obręb dzieła elementy zachęcające do masowego odbioru, umasowienie komunikatu
mechaniczna - najprostsze zestawienie, sam fakt, że coś występuje w otoczeniu treści masowej, sprawia, że coś staje się kulturą masową.
Założenie, że istnieje kultura wysoka i niska, że są się przeprowadzić granicę - a się nie da.
Taki podział był możliwy tylko przed industrializacją
15.11.2013
Szkoła francuska M de Certau
szkoła CCCS Centre for Contemporary Cultural Studies
szkoła birminghamska z Birmingham (you don't say!)
niby trochę marksizm, ale nie do końca
+ Antonio Gramsci
→ czytanie kultury popularnej jako obszaru, gdzie ścierają się dwa porządki symboliczne: dominujący i zdominowany
kultura popularna - to przestrzeń komunikacji społecznej gdzie najwyraźniej zarysowuje się hegemonia, władza dominująca
ujęcie, które pozwala odróżnić relacje sił: kultura popularna jest zdominowana przez hegemonię, ale to właśnie w kulturze popularnej podporządkowani mogą wypracować dla siebie przestrzenie wolności, oporu
Ekonomia kultury popularnej reprezentuje w świecie dominujący porządek kapitalizmu
Kultura popularna - maszyna do wytwarzania pragnień i oczekiwań, i zaspokajania ich tak, by ciągle zostały niezaspokojone (np. CocaCola - zaspokaja pragnienie tak, że ciągle chce się pić)
Kapitalizm tak jak i pragnienia nie lęka się śmierci ale wygaśnięcia pragnienia.
Wytwarzanie zaspokojenia, które tworzy więcej pragnień - odcinek serialu.
Kto produkuje towar, produkuje też zapotrzebowanie na niego
mając podaż wytwarzają popyt
popkultura jako sfera władzy i podporządkowania
M.deCertau - badania praktyk życia codziennego - wcale tak nie jest, bo nigdzie człowiek nie ma tyle wolności co w kulturze popularnej
taktyki działań partyzanckich
sfera plastyczna, pozwalająca zarządzać sobą
Szkoła z Birmingham
to co popularne- opozycyjne wobec bloku władzy (dominującego porządku symbolicznego)
za de Certau - żyjemy w przestrzeni skolonizowanej, praktyki codzienne uskuteczniamy w okupacji rynku - reklamy itp.
wychowanie na nieustannie niezaspokojonych konsumentów
nie ma enklaw na zewnątrz
jesteśmy w niewoli, bo musimy mieć na uwadze wszystkie zasady kapitalizmu
przemysł reklamowy - główny oręż do wychowania na konsumenta, wdrukowuje potrzeby, ale człowiek nie może być po prostu konsumentem, bo jednak mamy zdrowy rozsądek i staramy się dokonywać wyboru
strategie - spójne plany działania instytucji sprawujących władzę, powiązane z przestrzenią, kto ją ma, ten rządzi - to, jak ustawiane są produkty w hipermarkecie. Kto jest dystrybutorem przestrzeni - obecnie wszędzie można być wyproszonym, nie można być wszędzie
domeną podporządkowanych jest partyzancka walka - ci, którzy nie sprawują władzy mają swoje taktyki
taktyki - skumulowane czynności charakteryzujące się brakiem własnej przestrzeni, miejscem taktyki jest miejsce innego - okupowane - to w nim się kłusuje lub zastawia pułapki, np. piractwo w internecie
taktyka - praktyka słabego, polega na sztuczkach - uczenia się ich, to broń przeciwko ogromnym, złożonym strategiom
J.Fiske: procesy w ramach... ?
adaptacja - ukrywanie się, udaję, że jestem w porządku, choć nie jestem
manipulacja - uczynienie atutu ze swoich słabości
oszustwo - wprowadzanie w błąd
de Certau - przechwycenie - przejęcie: biorę coś, co należy do atrybutów silnego, i zmieniam to w mój własny oręż. Robienie memów np. „Dialektyka może rozwalać cegły”
u Fiske - ekskorporacja - proces, w którym grupa podporządkowana tworzy własne kultury na podstawie tworów dostarczanych przez dominujących - własne, antysystemowe znaczenia
(ale nikt z silnych graczy nie bierze tych działań pod uwagę, bo system ma swoich analityków, którzy orientują się, co staje się istotne, i wtedy system zaczyna to produkować → inkorporacja)
różne mechanizmy:
-powstrzymywanie i ograniczanie - system dominujący jest w stanie zaakceptować minimalną dawkę oporu jako usankcjonowaną kontestację
sztuczki - tymczasowe, chwilowe, nieplanowane na długo odzyskania jakiejś przestrzeni
Internet - najwięcej sztuczek, najtrudniej kontrolowane
koncepcja Hakima Beya - KONCEPCJA TYMCZASOWEJ STREFY AUTONOMICZNEJ (TSA)
np. Internet
ruchy alterglobalistyczne
partyzantka po wyzwoleniu obszaru przenosi się gdzie indziej
ingerencja sił
TSA - święto, impreza, tymczasowość - nic na stałe, zajmuje tylko wyznaczone obszary
ma cele świąteczne - zawieszenie czasu świeckiego
redefinicja rodziny - gromada - ci, których chcemy (np. w Epoce Lodowcowej bardzo nietypowa rodzina 3 samców i dziecko, a w Madagaskarze - 3 facetów i babka, a jeden facet chce skonsumować drugiego)
święto - nadmiarowy charakter, „potlacz”, nomadyczny charakter
prowokacje kulturowe - mieszanie, np. przechwytywanie znaków - zmiana bilboardów, strategie reklamowe używane przez buntowników, robienie czegoś na odwrót
odzyskiwanie ulic - flashmoby - spontaniczne i planowane, działania artystyczne, masy krytyczne
22.10.2013
TOWAR ODDZIELENIE SPEKTAKL
oddzielenie - alienacja - oddzielenie towaru od producenta, który jest jednocześnie konsumentem. Robotnik, który wytwarza produkt jest od niego oddzielony, bo to jest za drogie, aby mógł to nabyć.
J. Baudrillard „Społeczeństwo konsumpcyjne” -wystawa sklepowa to nie tylko reklama, ona buduje rzeczywiste relacje społeczne - ci co mogą wejść, i ci, co nie mogą, witryna oddziela to, co jest na sprzedaż, od ulicy - sfery dla wszystkich, to granica sfer społecznych. Podmiot jest wiecznie sfrustrowany. Zbiorowość wskazuje każdemu jego miejsce - konsumenta albo tylko obserwatora. Przestrzeń niczyja. To, czy coś jest, zależy od obserwującego, jeśli go nie stać, to przedmioty te dla niego nie istnieją, to sfera nierzeczywistości.
Symulacja - ukrywa, udaje rzeczywistość, ukrywa fakt, że rzeczywistość nie istnieje - Ameryka, Disneyland
spektakl „Społeczeństwo spektaklu” - nie obcujemy z towarami i rzeczami, ale z ich wyobrażeniami, obrazami, nic nie jest już autentyczne, nie odsyłające do niczego przedstawienia. Komunikacja z innymi - zapośredniczona przez obrazy. Społeczeństwo ze względu na oddzielenie - nie może komunikować się inaczej, niż za pomocą obrazów. Taka komunikacja to SPEKTAKL. Rzeczywistość ma charakter spektakularny, odgrywany, pozorny - chodzi o to, by być widzianym, postrzeganym, dać się zobaczyć, zaistnieć
spektakl społeczny organizowany przez media - kogo się pokaże, ten istnieje (świat wirtualny)
zapożyczenie, portale społecznościowe, sprzedawanie swoich wyobrażeń.
6.12.2013
czym są wytwory kultury masowej
Noel Carool - filozofia sztuki masowej
sztuka masowa
nie tylko konsumpcja, ale i kategorie estetyczne
czy są to dzieła sztuki? Film rozrywkowy, piosenka pop, plakat - czy to dzieło sztuki?
Czy jest tu aspekt estetyczny?
Kultura popularna nie wypracowała właściwych sobie form artystycznych
pewne dziedziny sztuki nie znają świata bez popkultury - kino, fotografia, radio, tv
zmiana sytuacji literatury - wcześniej nie była rozpatrywana ekonomicznie
aspiracje estetyczne, formy artystyczne kultury pop - sztuka? Produkty, towary?
Teorie eliminacyjne - nie istnieją dzieła sztuki masowej, nie ma sztuki masowej
funkcja społeczna - każdy wytwór może w pewnych warunkach stać się masowy - to kontekst o tym decyduje
różnica nie jest formalna, a klasowa - wybór konsumentów
motywacja ekonomiczna, a misja; indywidualna twórcy, a kolektywna → są nieprawdziwe
Sztuka masowa - funkcja - skierowana do mas, wybierana dla mas, bo masom się to podoba
Klasy wyższe mają kompetencje do obcowania ze wszystkimi typami tekstów.
Klasy niższe mają kompetencje tylko do odbierania wytworów kultury niskiej.
Sztuka masowa nie jest od zawsze, pojawiła się w pewnym momencie
kryterium - intencja masowego odbioru - skonstruowne dla masowego odbiory
przyciąga masy, jest egzoteryczny - dla każdego, schematyczny
(przeciwieństwo - kultura awangardowa)
w wielu egzemplarzach (nie działa zasada: kopia a oryginał)
wytworzone i rozpowszechnione masowymi technologiami
celowo korzysta z takich struktur, które nie wymagają wysiłku
Istotne są kompetencje odbiorców, kontekst innych kultur, kontekst historyczny
13.12.2013
AFEKT, emocje
przyjemność, życie emocjonalne
w popkulturze na plan pierwszy wychodzi funkcja jaką pełni wobec odbiorcy, wywoływanie emocji, odbiorca spodziewa się emocji
Kultura popularna - zaangażowanie emocji jest celem samym w sobie i celem ostatecznym.
Intelekt - kultura wysoka, racjonalna
emocje- kultura popularna
emocje ostatecznym celem oddziaływania
proste emocje - strach, odraza, śmiech, wesołość, dogadzanie emocjom, lekceważenie intelektu, kompetencji, wiedzy, niepotrzebne kompetencje poznawcze
funkcja nudy i nudzenia się - w definicjach wywoływana nie wprost, kultura popularna nie powinna nudzić, bo nuda to brak emocjonalnego zaangażowania w proces odbioru
wehikuły do wyzwalania najprostszych emocji
gatunki w kulturze popularnej - definiowane przez typy emocji, jakie mają wywołać
horror/film grozy - przerażenie, obrzydzenie
komedia - śmiech, wesołość
melodramat - współczucie, litość, podziw dla bohatera
mnożenie kategorii gatunkowych
precyzowanie typu relacji ze względu na emocje
oddziaływanie obrazem, wartkie akcje, identyfikacja z bohaterem
Tekst kultury pop działa wg schematu, który ustala kiedy i z jakiego powodu mamy się wzruszać
Określony typ emocji może być wygenerowany przez samo rozpoznanie gatunku
Programowanie określonych typów emocji, które mogą się pojawić ze względu na gatunek
w kulturze pop nie zadajemy pytań interpretacyjnych, nie pytamy o co chodzi autorowi, bo chodzi mu tylko o wywołanie określonych emocji
Emocje:
myśli na dany temat
składnik uczuciowy - zmiana w organizmie i jej wyraz zewnętrzny
programowanie emocji w kulturze popularnej - za sprawą przywoływania tematów prowadzi u odbiorcy do określonej zmiany
emocje - dane biologicznie, w organizmie, ale modyfikowane kulturowo
w tekstach kultury - kulturowe kryteria, które sprawiają, że czegoś się np. boimy (częste atawizmy): zagrożenie, nieczystość kategorialna - coś, co nie mieści się w kategoriach poznawczych, np. martwe ciało, które chodzi
nieczyste stany ciała - rozkład, bebechy na wierzchu
zagrożenie - bo gonią, i obrzydzenie
napięcie - suspens - przykuwa uwagę odbiorcy do wybranego elementu fabuły
detal istotny fabularnie, który odbiorca widzi, a bohater nie widzi
umiejętność skupienia uwagi odbiorcy na tym, co ma wywołać emocje
przykuwanie uwagi
„arcydzieła” kultury popularnej - potrafią jak najlepiej dawkować zaangażowanie emocjonalne
kultura popularna - psychologia odbioru - czytamy tekst kultury, angażujemy się, uruchamiamy procesy poznawcze, uprzywilejowanie psychofizjologią odbioru/recepcji, odruchy
jeśli jest zaangażowanie emocji i partycypacja, to już wystarczy
ale - teksty obscenicznie emocjonalne nie sprawdzają się
(sztuka awangardowa - odwołuje się do granicznych zdarzeń - radykalna przemoc, seks, sztuka transgeniczna - przełamywanie granic)
10.01.2014
globalny przemysł kulturowy
kultura cyrkulacji/przepływów
lokalność i etniczność
Globalność popkultury - globalny zasię mediów, internet
wszystkie teksty/wytwory kultury masowej od razu zyskują wymiar globalny
tryumf amerykańskiego wzorca popkultury
Czym handluje globalny przemysł popkultury? Czy jest to handel towarem?
Nie, towar nie jest istotny, liczy się MARKA
Towar - logika prosta, 1 egzemplarz kupowany konkretnie, wartość wyraża się w cenie
Marka - nie musi być jednostkowym konkretnym przedmiotem, jest środkiem produkcji a nie towarem
logika różnicy - liczy się o tyle, o ile wyróżnia się od innych marek
obieg przedmiotów podporządkowany marce
przemysł handluje markami
społeczne życie przedmiotów
marki: fantazmaty społeczne organizują rzeczywistość symboliczną
„życie po życiu” przedmiotów - nowe treści obiegu niezależne od marki, logo - odsprzedaż
mimo globalnego zasięgu przemysłu popkulturowego, jego aktualizacja odbywa się w konkretnym miejscu i kontekście
warunki lokalne się zmieniają
cyrkulacja marek w wymiarze globalnym zmieniła logikę przepływu towaru w społeczeństwie
tradycyjnie - charatkter pionowy, zstępujący, dziedziczny
dziedzictwo rodzinne zacieśniało więzy pionowe
globalny przemysł kultury - towary tymczasowe, nietrwałe, o niskiej jakości - charakter poziomy, rozprzestrzenianie się, powielanie, kopiowanie filmów czy muzyki
coraz większe sieci „znajomych”, relacje nie pionowe-rodzinne, nie zacieśniają się
lokalność, etniczność - funkcjonowanie lokalnych wyrobów, o walorach, które funkcjonują globalnie - oscypek
przemienianie typowo lokalnych etnosów w marki
sposoby życia, odżywiania się, takie z 3go świata, stają się atrakcyjne, to towar na sprzedaż
handel etnicznością, rekonstruowaną na sprzedaż, bo społeczności te są biedne
turysta chce czegoś radykalnie egzotycznego, ale w granicach bezpieczeństwa
kapitał kulturowy przekształcony jest w kapitał towarowy
marka etniczności, autentyczności, egzotyki, etnotowar
17.01.2014
sposoby odbioru kultury popularnej
teksty nie są jednolite
horyzont oczekiwań odborczych
czytelnik modelowy, wirtualny odbiorca obecny w każdym tekście kultury (target), obcując z tekstem wchodzimy w tę funkcję, albo nie. Kompetencje, oczekiwania odbiorcy
Co powinno charakteryzować podejście do tekstów kultury popularnej?
wymagają zaangażowania w interakcji - poziom percepcyjny i emocjonalny
ironiczny dystans użytkownika kultury popularnej:
dystans = niezaangażowanie, lektura w stosunku ironicznym
→ takie podejście powinno być nieskuteczne, bo to niweluje zaangażowanie emocjonalnego
sposoby partycypowania w kulturze popularnej wymykają się prostym klasyfikacjom
np. M.Głowiński - wymienia 7 różnych sposobów odbierania tekstu, od mitycznego do estetyzującego, ale nie pokazuje on specyfiki tekstów kultury popularnej. (ew. styl funkcjonalny 0 czytana dla rozrywki/relaksu/zabicia nudy)
raczej ludyczny styl odbioru, ukierunkowany na niekoniecznie estetyzującą przyjemność
kamp - l. 60XX w, synonim kiczu, kiczu przyjemnego, coś jest tak złe estetycznie, że aż atrakcyjne, paradoks, tak beznadziejne, że nie mogę się od tego oderwać
Suzanne Sonntag „Notatki o kampie”
upowszechnienie się kampowego stylu odbioru - zakłada uczestnictwo ironicznego dystansu
kamp jako nieudana popkultura
oglądam dla rozrywki, choć wiem, że nie powinno mnie to bawić
fascynacja bardzo złą popkulturą
dysproporcja między treścią a formą:
-nikła treść w rozbudowanej formie - opera
-skomplikowana treść włożona w proste słowa
napięcie związane z obecnością ironicznego dystansu tam, gdzie nie powinno go być
poważnie o czymś błahym
niepoważnie o czymś poważnym
kampowość przejawia się w pozycji odbiorcy do tekstu, to odbiorca przyjmuje taką pozycję, zależy od wrażliwości odbiorcy
Istnieją teksty i obszary będące z definicji kampowe - rock'nroll, gmalrock
ale odbierane kampowo są też teksty uważane przez nadawcę za poważne
kontekst kulturowy - kampowy - ironiczny sposób odbioru jest na tyle rozpowszechniony, że staje się dominującą praktyką popkulturową
wybieranie obciachu
wszystko czytane kampowo z pozycji ironicznego dystansu, by nadać potencjał ludyczny czemuś, co wcale nie miało takiego potencjału mieć
anuluje wymiar etyczny - można się śmiać ze scen gwałtu
dystans ironiczny do własnej trudnej przeszłości
24.01.2014
media-massmedia
kultura popularna a media - kino, tv, prasa (medium popkulturowe w mniejszym stopniu)
internet - pierwsze medium interaktywne
perspektywa odbioru - kultura uczestnictwa na dużą skalę
zmienia tryb uczestnictwa
uczestnik popkultury - odbiorca, komentator, współtwórca
zwarta dynamika wokół tekstów popkultury, komentatorem kiedyś mógł być tylko fachowiec, teraz każdy
własne wersje, memy - udostępniane dalej i przerabiane
obieg kultury popularnej w internecie zbliżony jest do obiegu oralnego: niemożliwe jest ustalenie autorstwa
przeróbki amatorskie zaczynają być dostrzegane przez autorów, fachowców
zacierają się granice między mainstreamem a offem, np. w muzyce rockowej, bo nie ma kogoś takiego jak zawodowy muzyk rockowy
internet - sprzyja przypadkowym gwiazdom
szybka popularność
brak podziału na wytwórców i konsumentów
komunikacja prosta i interaktywna, PROSUMENCI