WYKŁAD 7, 12.04.2006

c.d. mchy

- mchy plagiotropowe - bocznozarodniowe, płożą się

- mchy ortotropowe - górnozarodniowe

- budowa: od zew epiderma (mogą w niej być czasem aparaty szparkowe )

parenchyma

kom wyglądające jak pozostałość wiązki przewodzącej

- liście - niektóre z 1 warstwy kom albo liście prosto zbudowane. Bywają 1 lub 2 nerwy, pozostałości wiązek przewodzących. Wiązka przewodząca listków nie łączy się z wiązką łodygi

- bywa mufka z chwytników: rola ochronna dla łodyżki + zatrzymanie dużej ilości wody. Może to być sprzyjające do zapłodnienia.

- rozmnóżki są powszechne u mchów, za wyjątkiem torfowców. Występują u np. Aulacomnium palustre

- są też liście okrywające (przekształcone znacznie w stosunku do asymilacyjnych), na ogół nie pełnią roli asymilacyjnej. Okrywają rodnię i plemnię.

- włoski buławkowate - włoskowate struktury produkujące śluz, zabezpieczające rodnie, plemnie przed wyschnięciem.

- ozębnia (perystom) - umożliwia rozsiewanie w suchy dzień. U płonników każdy ząbek to odrębna kom. U torfowców brak ozębni, jedynie wieczko.

- sporofit związany zawsze z gametoforem, wyjątkowo ze splątkiem (gdy zredukowany gametofor). Brak samodzielnego sporofitu. Puszka z zarodnią + seta, pozbawiona kom asymilacyjnych.

- istnieje jeden schemat zarodni:

Ścianki, a w środku columella (kolumienka) otoczona tk. archesporialną (produkuje tylko zarodniki, nie wytwarza sprężyc jak u wątrobowców i glewików). Czasem nie dorasta do szczytu (np. torfowce). Zarodniki mchów są jednymi z najbardziej odpornych np. na jeszcze gorącej lawie niektóre mchy kiełkują.

- Splątek:

• najczęściej nitkowaty

• na nim często kilkadziesiąt pączków, a z nich wiele gametoforów (dlatego mchy rosną w dużych połaciach, tzw. darniach)

• splątek + gametofor = gametofit

• rozbudowany splątek może pełnić funkcje asymilacyjne , długotrwałe np. u Ephemeropsis.

• splątek nitkowato-plechowaty u naleźlina Andreaea

• splątek plechowaty u torfowców

• splątek Schizostega osmundacea - emitują światło odbite w jaskiniach. Mają układ kom jak soczewki. Ich plastydy pochłaniają całe światło prócz zielonego, które jest odbijane -> świecą na zielono.

• splątek wykształca się zawsze

* SPHAGNAE - torfowce

- 1 rodzaj - Sphagnum

- 30-pare gat. w Polsce

- budowa: łodyżka posiada gałązki boczne, u góry skupione w główkę

- sporofity silnie zredukowane i umieszczone na zielonych wyrostkach gametoforu - tzw. PSEUDOPODIUM.

- zarodnie bez ozębni, z wieczkiem, columelle tylko do połowy

- Liście 1-warstwowe z 2 rodzajami kom: chlorofilowe (małe, wąskie, żywe) i wodonośne (duże, martwe). Komórki wodonośne mają wzmocnienia - żeberka.

- pobierają dużo wody dzięki kom retortowym na szczycie (na powierzchni) łodyżki. Mogą pobrać kilkadziesiąt razy więcej niż same ważą.

- gat: Sphagnum fallax, S. fuscum (brunatny), S. squarrosum (nastroszony)

- torfowce rosną non-stop, tworzą torfowiska. Mają udział w tworzeniu mikro i makroklimatu.

Mchy brunatne - 4 klasy

* ANDRAEAOPSIDA - naleźliny

- np. Andraea rothii

- sporofit zbudowany tak jak u torfowców

- gametofory bardzo małe

- ciemna barwa tych mchów (nie są zielone)

- górsko - arktyczno - borealne gatunki

- żyją w warunkach dużych wahań temp., np. na skałach

- najpierw zatwierdzają się w skale „niteczkami”, a potem rozrasta.

* POLYTRICHOPSIDA - płonniki

- kilkadziesiąt gat. na świecie, ale liczne

- są to najwyższe mchy, posiadają dobrze wykształcone tk. przewodzące łodyg i liści - połączone (do 1-1,5m wysokości)

- swoiście zbudowane liście: „tkanka” asymilacyjna to słupki zbudowane z komórek z wieloma plastydami

- dobrze rozwinięta ozębnia

- wytwarzają okazałe czapeczki (to pozostałość rodni !), często są owłosione - chronią zarodnie przed uszkodzeniem

- najliczniej rosną na torfowiskach wysokich, ale też lasy, rzadziej murawy

* BUXBAUMIOPSIDA - bezlisty

- gametofor z łuskowatymi listkami

- splątek długotrwały

- puszka z plastydami (w kom ścian zarodni)

- są bardzo małe (do 1cm)

- Buxbaumia aphylla (częsty), B. viridis (b. rzadki)

Od Łukasza: Ja to mam trochę inaczej: „bezlisty Buxbaumia: rozrośnięty splątek, gametofor to nikłe listki (a nie, że posiada listki), duża w stosunku do reszty puszka zawierająca chloroplasty - może długo asymilować. Rzadkie, trudne do zauważenia (parę milimetrów)”.

* BRYOPSIDA - mchy właściwe

- duża rola w borach (sosnowy, świerkowy itd..), bo tam kwaśna ziemia, wiele roślin nie może tam żyć (niesprzyjające warunki ekologiczne)

- wiele gat. może gromadzić duże ilości wody (np. Lecobryum glaucum - bielistka sina, tworzy zatrzymujące dużo wody poduszeczki)

- gat np. Dicranum scoparium, Scleropodium purum

- często rosną na skałach - są pionierami

- często mają białe hialinowe włoski - zabezpieczają przed przegrzaniem przez odbijanie światła, ale mogą także wytwarzać chroniące przed tym substancje chemiczne

- mchy są ubikwistyczne - tzn. wszędobylskie (w różnych siedliskach, często towarzyszą człowiekowi - łatwo zasiedlają miasta)

Uwagi co do ewolucji:

- grupa niejednorodna taksonomicznie i ewolucyjnie

- glewiki prawdopodobnie mają innych przodków niż mchy

- same mchy pochodzą prawdopodobnie od Ryniofitów (mają protostelę)

NACZYNIOWE

Gr. TRACHEOPHYTA

Podgr. PTERIDOPHYTINA

Nadkl. PSYLOPHYTAE (psyloty = ryniofity)

- znajdowano je w różnych miejscach na świecie, a najwięcej w Rhynie (wieś w Szkocji)

- materiały z syluru (ok. 400 mln lat temu)

• rodzaj Cooksonia - najstarsza znana roślina naczyniowa

• budowa telomowa

• rozgałęziona dychotomicznie

• zarodnie na szczytach telomów

• niewielkie, z chwytnikami (brak korzeni)

• łodyżka z walcem osiowym - protostelą

• na zew tkanka miękiszowa z 1-warstwową epidermą z aparatami szparkowymi

• znaleziono strzępki grzyba - więc prawdopodobnie mikoryza (rzadko pasożyty)

Przy wychodzeniu roślin na ląd rola mikoryzy bardzo ważna! Zwłaszcza, że chwytniki to mało efektywny system.

- prawdopodobnie zarodnia była z wieczkiem (u bardziej zaawansowanych ryniofitów)

- zarodniki powstawały w wyniku mejozy

- psyloty nie wytwarzały liści (zaobserwowano brodawki - może zaczynały występować liście)

- brak tk. wzmacniającej (trochę jej rola - protostela)

- w zarodniach kolumella

- była przemiana pokoleń, ale nie wiadomo dokładnie, jaki typ (prawdopodobnie izo- i/lub heteromorficzna)

- wydaje się, że większość nie oddaliła się od wody. Żyły jak szuwary - widać to po budowie. Niektóre płożące w wodzie, inne w ogóle wodne, tylko ich części wystawały ponad wodę np. Gosslingia.

Ryniofity dzielą się na 3 grupy:

Kl. RHYNIOPSIDA

Np. Agleophyton - zarodnie na końcach telomów, najpierwotniejsze

Kl. TRIMEROPSIDA

Np. Psilophyton - na końcach pędów było już wiele (kilka, kilkanaście) zarodni, zaburzone rozgałęzienie dychotomiczne (występowała `nierówna dychotomia', jeden z typów rozgałęzienia)

Kl. ZOSTEROPHYLLOPSIDA

Np. Zosterophyllophytum, Gosslingia. Grupa najbardziej zaawansowana.

Jest dużo taksonów, które mają przejściowe formy np. między ryniofitami - paprociami, ryniofitami - widłakami itd.. Nie wiadomo, co z tym zrobić ;)

PSILOPHYTAE

Współczesnie - 12 gatunków, w tym 2 z rodzaju Psilotum

• Psilotum nudum (Hiszpania)

• Psilotum complanatum (b. rzadki)

W większości są rozgałęzione dychotomicznie, czasem monopodialnie. Występuje protostela i aktynostela - przekształcają się w czasie ontogenezy. Widać próby zwiększenia powierzchni asymilacyjnej przez brodawki lub spłaczczenie pędów Samodzielny gametofit, ale żyjący zawsze w mikoryzie

Prawdopodobny szlak ewolucji (jest też w slajdach od profesora; nie wiem już co znaczy ten znak zapytania przy mszakach):

1

Botanika - Wykład 7

---