Dr. W. Misiak
FINANSE I BANKOWOŚĆ
WYKŁAD I (9.10.04).
Egzamin- ostatnie zajęcia - 10 pytań po 2 pkt. Zaliczenie 14 pkt.
Literatura
Chojna-Duch - „ Polskie Prawo Finansowe”
Jaworski, Zawadzka - „ Bankowość” podręcznik akademicki.
Zabielski - „ Finanse międzynarodowe”
Alińska - „Bankowość spółdzielcza w krajach U.E.”
Kosikowski - „Finanse i prawo finansowe” ( Ruśkowski, Majszycka-Guzowska)
FINANSE
Ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych.
pieniężny mechanizm wymiany i podziału wartości materialnych .
Proces wymiany i podział realizacji za pomocą pieniądza.
( 3 definicje - jeden wspólny element - pieniądz. )
Finanse związane są z pieniądzem ( Fenicjanie). Pieniądz jest wynikiem umowy ( 2 osoby umówiły się ).
GOSPODARKA FINANSOWA
Są to wszystkie formy świadomego działania w dziedzinie kształtowania pieniężnych stosunków wymiany i podziału.
*Kotarbiński - w każdej czynności człowieka zawarte są 3 podstawowe etapy:
planowanie
realizacja
ocena
Gospodarka finansowa
1.Przygotowanie przeprowadzenia procesu wymiany i podziału
2.Faktyczna realizacja.
3.Ewidencja i analiza przebiegu stosunków finansowych w przeszłości , w celu wypracowania wniosków dotyczących przeprowadzenia analogicznych operacji w przyszłości.
Pytania np. Wymień etapy gospodarki finansowej.
Elementem dynamizującym gospodarkę finansową jest pieniądz. Pieniądz jest wynikiem umowy.
GOSPODARKA TOWAROWA
Każda gospodarka towarowa prowadzi nieuchronnie ze świata towarów do świata pieniądza.
TOWAR - produkt pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany.
GOSPODARKA AUTARKICZNA - pracują na własne potrzeby.
Pieniądz:
Jest towarem
jest wynikiem umowy społecznej
Dysponent - posiadacz pieniądza jest w sytuacji uprzywilejowanej.
TOWAR ( 2 wartości- mogą istnieć niezależnie od siebie )
Wartość użytkową - ( ujawnia się w procesie wymiany ).
Wartość wymienną.
WNIOSEK:
W świecie producentów towarów stosunek posiadacza pieniądza do posiadacza towarów jest stosunkiem dysponenta, który w każdej chwili może wymienić skrzep pracy ogólno-społecznej zawarty w wartości użytkowej pieniądza w skrzep pracy konkretnej zawarty w wartości użytkowej dowolnego towaru.
( Ten kto ma pieniądz może w każdej chwili wejść w posiadanie dowolnego towaru.)
( Pieniądz - od płacidła =płacić -w PL 5-6W. małe metalowe siekierki, którymi płacono )
FINANSE
To zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące.
Zjawiska finansowe - to każde zdarzenie ekonomiczne , w którym pieniądz odgrywa aktywna rolę.
KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH
Przedmiotowa ( co ?)
Podmiotowa ( kto ?)
Funkcjonalna ( Jak?)
Pytanie:np. Wymień 3 podstawowe założenia klasyfikacji.
KLASYFIKACJA PRZEDMIOTOWA.
Przyjmujemy związek między ruchem pieniądza a ruchem wartości materialnych ( dobra i usługi ) będących podziału pieniężnego strumienia wydatków dochodów ( wpływ i wypływ - strumienie).
Dochody i wydatki typu materialnego.
Dochody i wydatki typu redystrybucyjnego .
Dochody i wydatki typu kredytowego. .
Ad1) Dochody i wydatki typu materialnego.( związane z ruchem przedmiotów).
P - pieniądz
I - podmiot II - podmiot
W-wydatek D- dochód
T - towar
ISTOTA*
W tym samym momencie czasu ruchowi pieniądza towarzyszy ruch towarów .
W tym samym momencie czasu wystąpiły 2 przeciwstawne stany ( międzypodmiotowy )
- wydatek ( materialny )
dochód ( materialny )
W 2 podmiotach występują 2 przeciwstawne stany:
stan wydatku materialnego
stan dochodu materialnego.
Ad2). Wydatki i dochody typu redystrybucyjnego .
Nie ma ekwiwalentu pieniężnego za dany towar ( są to subwencje i wydatki ).
P- pieniądz
I - podmiot II - podmiot
WR DR
T - towar
WR - wydatek redystrybucyjny
DR - dochód redystrbucyjny
ISTOTA*
Nie ma materialnego ekwiwalentu za wydatek pieniężny . Wydatkowi redydtrybucyjnemu towarzyszy dochód redystrybucyjny .
Ad3. Dochody i wydatki kredytowe.
B - bank K - kredytobiorca
DR WR= RO
WK- wydatek kredytowy
DK- dochód kredytowy
Kredytu może udzielić wyłącznie instytucja pracująca na podstawie prawa bankowego
Bank udziela kredytu ( wydatek kredytowy i dochód kredytowy jest u kredytobiorcy i wyłącznie po jego stronie)
DK- Będziemy nazywali pojawienie się środków kredytowych na rachunku kredytobiorcy w momencie zaciągnięcia kredytu.
WK- środki pochodzące z rachunku kredytobiorcy w momencie spłaty kredytu .
KREDYT - spełnia 3 Funkcje:
Funkcja emisyjna - tworzenie nowej siły nabywczej
Funkcja dochodowa
Funkcja kontrolna
FUNKCJA EMISYJNA - powoduje pojawienie się na rynku nowej siły nabywczej. Przestaje funkcjonować w momencie spłaty kredytu.
W oparciu o funkcję emisyjną bank tworzy nową siłę nabywczą, która pojawia się w formie dochodów kredytowych u kredytobiorcy.
WK- raty kapitałowe
WR- wydatek redystrybucyjny - RO - raty odsetkowe
Wydatek redystrybucyjny kredytobiorcy staje się w banku dochodami redystrybucyjnymi ( nowa siłą).
RÓŻNICA pomiędzy 1 i 2.
Dochody i wydatki typu materialnego - występują w 2 podmiotach w tym samym czasie.
Dochody i wydatki typu redystrybucyjnego - dochód i wydatek u kredytobiorców- dochody w różnych okresach czasu.
DK- dochód kredytowy
WM- wydatek materialny
DR - dochód redydtrybucyjny
WK- wydatek kredytowy
WR- wydatek redystrybucyjny ( odsetki).
Pytanie: np. Rodzaje klasyfikacji
Istota przedmiotowej klasyfikacji.
Jakie wydatki i dochody występują w ....
II. KLASYFIKACJA PODMIOTOWA
Opiera się na rodzajowym zróżnicowaniu jednostek gospodarczych.
Wyróżniamy 5 grup podmiotów:
Finanse przedsiębiorstw
Finanse ludności
Finanse publiczne
Finanse państwa ( budżet państwa ).
Finanse samorządów terytorialnych ( np. budżet gmin)
Finanse banków i innych instytucji kredytowych.
Finanse ubezpieczeń majątkowych i ubezpieczeń finansowych ( nie dotyczy ZUS - zaliczamy do finansów publicznych. )
WYKŁAD II ( 23.10)
Klasyfikacja podmiotowa opiera się na kryteriach rodzajowego zróżnicowania.
Ad1) finanse przedsiębiorstw
Grupa przychodowa ( możemy zamiennie używać przychody lub dochody )
przychody o charakterze materialnym - z tytułu sprzedaży towarów i usług.
Przychody transferowe - to transfery środków finansowych . Pod pojęciem transferu z rynku kapitałowego rozumiemy przesunięcie istniejących zasobów finansowych między podmiotami dysponującymi nadwyżkami środków , a podmiotami zgłaszającymi na nie zapotrzebowanie.
W tej grupie dochodów zaliczamy :
-transfer z rynku kapitałowego
-dotacje i subwencje z budżetu państwa
-dochody typu kredytowego
Wydatki:
-zakup materialnych czynników produkcji
-wynagrodzenia ( typ transferowy)
-podatki, opłaty, grzywny, raty odsetkowe od kredytu ( typ transferowy )
-wypłaty dywidend, składki na ZUS, spłata raty kapitałowej.
Ad2) finanse gospodarstw domowych- ludności
Prawo Engla - w miarę wzrostu dochodu gospodarstwa domowego udział wydatków na żywność w całości wydatków maleje ( PL - 40 /60 USA - 3-7%).
Prawo Engla - powoduje uzasadnienie funduszu swobodnej decyzji - ta część w dochodach i wydatkach domowych, która nie jest związana z finansowaniem podstawowych życiowych potrzeb ludności.
FSD- powoduje pojawienie się na rynku nowego niezaspokojonego popytu
Dochody gospodarstw domowych :
-wynagrodzenie za pracę ( charakter ekwiwalentno -transferowy)
-renty, zasiłki, emerytury - transfery
-dywidendy - dochody właścicieli
-dochody kredytowe
Wydatki gospodarstw domowych :
-zakup towarów i usług o charakterze konsumpcyjnym ( dochody i wydatki o charakterze redystybucyjnym )
Transfery w postaci podatków, opłat, składek, oprocentowanie kredytów
Wydatki kredytowe związane ze spłatą kredytów.
Ad1 i 2 ) Mają wspólną cechę - mają charakter zdecentralizowany. Inna bowiem jest sytuacja różnych przedsiębiorstw, inne są gospodarstwa domowe różnych ludzi.
Ad3) Finanse publiczne
Są to finanse państwa, finanse samorządów terytorialnych
Układ organizacyjny Samorządu Terytorialnego :
1.Gmina
2.Powiat
3.Województwo
Mimo, że Gmina funkcjonuje na terenie powiatu , budżet Gminy nie jest częścią budżetu powiatu. Każdy z 3 organów ma samodzielność w planowaniu i realizacji budżetu. Sposób gromadzenia dochodów - samodzielnie, nie podlegające powiatowi.
Budżet
Zasilanie ( wpływ ) Gospodarowanie ( wypływ)
Db- dochód budżetowy Wb- wydatek budżetowy
Pb- przychód budżetowy Rb- rozchód budżetowy
Db Pb Wb Rb
Db- są to środki finansowe pojawiające Wb- to środki pochodzące z budżetu a
Się w budżecie w sposób ostateczny , bez przeznaczone na finansowanie zadań
-zwrotny i ich uzyskanie nie powoduje w danej jednostki budżetowej. Np. oświata,
budżecie powstania dodatkowych kosztów kultura, zdrowie, gosp. Komunalna.
Np. podatki, opłaty, subwencje, dotacje.
Pb- są to środki finansowe pojawiające się Rb- środki pochodzące z budżetu a prze
W budżecie w sposób czasowy , zwrotny, -znaczone na obsługę finansową Pb np.
I ich pozyskanie powoduje konieczność obsługa obligacji,( emisja i opłaty %),
Ponoszenia dodatkowych kosztów (zw. z ich wykup obligacji, obsługa kredytów i
Obsługą). Np. obligacje skarbowe, komunalne pożyczek.
Pożyczki, kredyty.
Wb jest przede wszystkim finansowany z Db , a jeżeli wydatki są za duże to muszą być finansowane z Pb.
Rb- mogą być finansowane z Db ( tylko) . Poziom wydatków musi również uwzględniać wielość rozchodów.
Rb- ciężar zadłużenia
Deficyt budżetowy- jeżeli zaplanowane i przyjęte Wb są wyższe od dochodów i muszą być pokryte Pb. ( wydatki > od dochodów - różnicę sfinansuje Pb).
Nadwyżka budżetowa - wydatki są niższe od dochodów i nie ma przychodów. Przychody występują pod koniec roku budżetowego , a w roku następnym ta różnica jest traktowana jako :Pb do finansowania Wb.
Deficyt - dotyczy wydatków i dochodu rocznego - odnosimy do PKB.
Dług publiczny - wszystkie dotychczasowe zobowiązania danego podmiotu. Dług zawsze jest większy ( 60 % PKB tyle co 3/5 PKB - zgodnie z ustaleniami TM. Nie może przekroczyć tej sumy, a wielkość proponowanego deficytu nie może przekroczyć 3 % .
Wielkość państwowego długu publicznego nie może przekroczyć - 60 %
55%- wprowadza pewne ograniczenia samorządu terytorialnego ( nie może przekroczyć)
50%- działania uzdrawiające
60%- budżet musi być zrównoważony , nie występuje deficyt budżetowy.
Wielkość graniczna zadłużenia Samorządów Terytorialnych .
Koszty obsługi długu Jednostki Samorządu Terytorialnego w roku budżetowym nie mogą przekroczyć 15 % planowanych dochodów własnych. 15%_ Dw
Dla każdej jednostki wielkość będzie inna , ale współczynnik taki sam .
Np. Dw 100 jedn. - do obsługi długu może zużyć 15 jedn.
85 jedn. - finansowanie wydatków.
15 jedn.
10 % - to obsługa dotychczasowego zadłużenia ( od 100 jedn. - 10 jedn.)
5jedn- stanowi 10 % obsługi zadłużenia w wysokości 50 jedn. ( tyle może wziąć nowego kredytu).
Max dług tej jednostki może wynieść 150 jedn.
Przy dochodach własnych 200 jedn. - 15 % na obsługę długu będzie wynosiło 30 jedn.
W ustawie o finansach publicznych jest element dyscyplinujący :
Jeżeli wysokość państwowego długu publicznego osiągnie55% PKB, to z mocy tej ustawy Samorządy Terytorialne mogą się zadłużyć na 12% planowanego dochodu własnego.
BUDŻET
D- dochody / W - wydatki
To prognoza limit nieprzekraczalny
Budżet jest zatwierdzany w styczniu.
Istnienie państwa jako tworu jest obiektywne.
Finanse publiczne mają obiektywny charakter.
Funkcje finansów publicznych :
1.Funcja fiskalna - jako dostarczenie podmiotom publicznych środków finansowych niezbędnych na realizację ich zadań.
Fiskalizm- określenie pejoratywne - nadmierne obciążenie podmiotów gospodarczych ciężarami podatkowymi.
2.Funkcja redydsrybucyjna - gromadzenie środków finansowych przez określony fundusz
( najczęściej budżetowy ) i rozdzielenie ich określonym podmiotom.
3.Funkcja stabilizacyjna - zajmuje się łagodzeniem przebiegu cyklu koniunkturalnego .
4.Funkcja ewidencyjno-kontrolna - kontrola procesów gospodarczych ( nie jest to kontrola finansowa ) np. zasada jawności budżetowej.
Ad5.finanse banków - w PL system bankowy jest 2 szczeblowy - NBP i pozostałe banki. Banki komercyjne nie podlegają bankowi centralnemu.
BANK
DOCHODY : WYDATKI :
(charakter redystrybucyjny) ( wydatki redystrybucyjne )
1.oprocentowanie kredytów 1. oprocentowanie depozytów
2.opłaty za czynności manipu- 2. wynagrodzenie personelu
-lacyjne( rachunki, karty) 3.Inwestycje.
Oprocentowanie kredytu musi być wyższe niż oprocentowanie depozytów.
Jakie kredyty są korzystniejsze, krótko czy długoterminowe?- Z zasady kredyty długoterminowe są wyżej oprocentowane niż krótkoterminowe ( bank zarabia na obrocie pieniędzy ).
WYKŁAD III ( 6.11.04)
Dlaczego musimy płacić podatki?
Jesteśmy w warunkach gospodarki rynkowej. Za dostarczone towary musimy zapłacić. Państwo ma obowiązek dostarczyć społeczeństwu pewien wolumen towarów ( zaspokoić potrzeby publiczne, społeczne jak np. poczucie bezpieczeństwa, stabilizacji) - za które musi zapłacić.
Musi znaleźć pieniądze w kieszeniach obywateli , poprzez mechanizm zw. podatkami. Dokument który reguluje tę kwestię to Konstytucja RP z 97r. Każdy obywatel musi ponosić koszty utrzymania państwa. Płacenie podatków jest obowiązkiem konstytucyjnym art. 217. Powstanie nowego zobowiązania podatkowego może być zrealizowane aktem prawnym w formie ustawy ( którą ustala sejm) art. 167, 168.
Jednostka Samorządu Terytorialnego ma prawo uczestniczenia w dochodach i ma prawo ustalić wielkość ( gmina ma prawo pobierać podatki).
PODATEK
Nazywamy przymusowe świadczenie pieniężne, ogólne, bezzwrotne i nieodpłatne, pobierane przez państwo i jednostki samorządu terytorialnego ( gminy) na mocy odrębnych przepisów prawa określających sposób wymiaru oraz warunki i terminy płatności tych świadczeń( ustawy podatkowe, vat).
Przymusowe świadczenie - podatki płacić musimy jest to wymóg konstytucyjny .
Pieniężny charakter - aby zrealizować zobowiązanie podatkowe musimy go zapłacić . Podatek jest uiszczany w pieniądzu.
Świadczenie ogólne- Ustawa- ogólność świadczenia podatkowego polega na tym, że jest ono nakładane na grupy osób lub jednostek charakteryzujących się występowaniem określonej cechy, z którą prawodawca związał powstanie obowiązku podatkowego.
Tzn. ogólne cechy - ci którzy je spełnili warunki musza płacić .
Charakter podatku- fiskalny , celem podatku jest dostarczanie dochodu władzy publicznej. Nie ma charakteru represyjnego. Nie jest karą .
( Charakter represyjny - doprowadzenie do powstrzymania się podmiotu od działania zagrożonego karą .)
Bezzwrotność - wypłacony podatek nie podlega zwrotowi ( dobrze naliczony). Płacimy zaliczkę na poczet podatku PIT - jeśli zaliczka jest wyższa to otrzymamy zwrot zaliczki.
Świadczenie nieodpłatne - nieodpłatność szczególna z tytułu wniesionego podatku, nie otrzymujemy świadczenia na zasadzie wzajemności. Np. kiedyś podatek drogowy uzależniony od pojemności silnika i kraju produkcji samochodu . Ten, który płacił więcej nie mógł żądać od państwa lepszego traktowania.
Opłata ( inna forma)
Opłata jest świadczeniem odpłatnym, za opłatę otrzymujemy świadczenia na zasadzie wzajemności.
Elementy konstrukcji świadczenia podatkowego(omów jeden z nich) .
5podstawowych grup elementów.
Podmiot i przedmiot podatku
Podstawa opodatkowania
Stopa podatkowa, stawka podatkowa, skala podatkowa
Wymiar podatku ( kwota)
Zwolnienia i ulgi podatkowe .
Ad1) Podmiot - 2 grupy podmiotów
czynny podmiot - Państwo i Jednostki Samorządu Terytorialnego ( Gminy)
bierny podmiot - podatnik
-podatnik
-płatnik
Podatnik- to osoba fizyczna ( PIT) lub prawna(CIT), która ponosi ciężar świadczenia podatkowego tzn. doznaje uszczuplenia swojego dochodu lub majątku w skutek obciążenia go podatkiem.
Płatnik- to osoba fizyczna lub prawna, która na mocy odrębnych przepisów prawa jest zobowiązana do odprowadzenia świadczenia podatkowego na rachunek organu uprawnionego do określenia wysokości świadczenia i jego poboru.
Podatnik i płatnik - jedna osoba, podatek od nieruchomości , rolny, leśny.
Podatnik i płatnik - inna osoba, płace- płatnikiem jest zakład pracy.
Przedmiot podatku - są rzeczy fizyczne lub zdarzenia, z którymi prawodawca związał powstanie obowiązku podatkowego.
Np. rzeczy fizyczne - dom - podatek od nieruchomości
Zdarzenia- sprzedaż domu - płacimy podatek od transakcji .
Ad2) podstawa opodatkowania
To wyrażona najczęściej w pieniądzu wartość przedmiotu opodatkowania określona w sposób podany w odrębnych przepisach szczegółowych. ( Najczęściej w pieniądzu- zdarza się, że jest wyrażona w innych jednostkach).
Kumulacja podatkowa - to łączenie we wspólną podstawę opodatkowania 2 lub więcej przedmiotów w zakresie jednego i tego samego podatku w celu określenia wspólnego wymiaru świadczenia od łącznej podstawy.
Podatek progresywny - kumulacja nie jest przyjemna.
1.wynagrodzenia /
2.umowa zlecenie / wspólne wyliczanie podstawy podatku
3.wynajęcie domu /
Ad3)Stopa podatkowa - to wyrażona w % cześć podstawy opodatkowania, która w postaci podatku ma być odprowadzona do budżetu.
Stp % - stopa Po- podstawa opodatkowania Wp - wymiar podatku
10% 1000 PLN 100 PLN
Stawka podatkowa -to przyjęta umownie jednostka miary podstawy opodatkowania wraz z przypadającą na nią (stawką ) wielkość podatku.
Np. podatek rolny
Stawka Po Wp
1h/ 10PLN 10 h 100 PLN
Skala podatkowa- to ułożone w sposób uporządkowany ( rosnąco lub malejąco ) stopy lub stawki podatkowe, odpowiadające odpowiednim podstawom opodatkowania ( każdej podstawie towarzyszy stopa lub stawka podatkowa).
1.skala podatkowa progresywna- rosnącym podziałom opodatkowania ( postawom) odpowiadają rosnące stopy podatkowe, przy czym wzrost ten jest gwałtowny ( progresywny)
2 stopy progresji
-globalna
-ciągła
Progresja globalna- każdemu przedziałowi podatkowemu odpowiada 1 stopa podatkowa
przedziały stopa
100 - 200 2%
201 - 300 20%
Progresja ciągła - dla każdego przedziału opodatkowania mamy co najmniej 2 stopy podatkowe i wartość graniczną(WG), po przekroczeniu której ma zastosowanie kolejna ( dla danego przedziału ) stopa podatkowa
WG
150
100 - 200 2% 4 % ( do 150 płacimy 2% od 151 płacimy 4%)
250
201- 300 20% 25%
np. zarobki - 160
150 - 2% - x1 / wysokość podatku x1 + x2
10 - 4% -x2 /
2.Skala podatkowa regresywna - odwrotność skali progresywnej. Im więcej dochodów tym mniejsze płacimy podatki.
3.Skala podatkowa degresywna- jest modyfikacja skali progresywnej, z tym, że na samym początku wzrost stóp procentowych jest bardzo powolny, po przekroczeniu ustalonego progu (wielkości granicznej) wzrost stóp procentowych następuje bardzo gwałtownie.
4.Skala podatkowa liniowa- ( w podatku liniowym) mamy tylko 1 stopę podatkową. Każdy płaci taką samą część swojego dochodu. Podatek proporcjonalny.
CIT - 19% - od osób prawnych
Podatek liniowy 10% zostaje
100 Jedn - 10 Jedn. 90 Jedn.
1000 100 900
1000000 100000 900000
ad4)Wymiar ( kwota ) podatku - Zastosowanie stopy podatkowej do podstawy opodatkowania daje w ostatecznym rezultacie wymiar podatku ( czyli kwotę, jaką jesteśmy zobowiązani wpłacić do budżetu) .
ad5)Zwolnienia i ulgi podatkowe - Oznacza czasowe, częściowe lub całkowite zaniechanie poboru podatku.
Zwolnienia mogą być:
-podmiotowe ( przyznawane ze względu za specjalną okoliczność dotyczącą podmiotu)
np. osoba samotnie wychowująca dzieci.
-przedmiotowe - przyznawane ze wzg. na specjalną okoliczność dotyczącą przedmiotu (z
czego się płaci) np. z działalności artystycznej - 50 % koszty uzyskania.
Zwolnienia bądź ulgi mogą być:
fakultatywne- władza może, ale nie musi zastosować zwolnienie bądź ulgi podatkowe
( np. Urząd Gminy).
obligatoryjne - władza musi zastosować
np. teren klęski żywiołowej.- podatek rolny - zwolnienie obligatoryjne obejmuje wszystkich rolnik na terenie dotkniętym klęską żywiołową.
Zwolnienia fakultatywne- aby je otrzymać rolnik musi udowodnić, że poniósł straty.
Zastosowanie zwolnienia bądź ulgi nie ozn. Że nie ma wymiaru podatku. Podatek jest wymierzony, ale nie jest w całości pobierany.
10