EFEKT PIERWSZEŃSTWA A WYBORY
I DECYZJE W ŻYCIU CODZIENNYM KAŻDEGO CZŁOWIEKA

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Wydział Psychologii Społecznej

II rok

raport przygotowany przez: Magdalenę Błaszkiewicz, Magdalenę Gołębiowską
oraz Magdalenę Kotz

pod kierunkiem mgr Michała Ścibora-Rylskiego
rok akademicki 2008/2009

Słowa kluczowe

• Efekt pierwszeństwa

Streszczenie

Celem badania było, sprawdzenie czy otrzymana wcześniej informacja ma wpływ na tworzenie się ogólnego wrażenia niż informacja otrzymana później. Postawiono następującą hipotezę : zgodnie z efektem pierwszeństwa, badane kobiety ocenią wyżej profil mężczyzny, którego cechy zaczynają się od pozytywnych niż negatywnych cech.

Aby sprawdzić powyższą hipotezę, przeprowadziłyśmy badanie, w którym brały udział losowo dobrane w dwie grupy kobiety w wieku 20-35 lat. Kobiety losowo podzielono na dwie grupy i przeczytano im cechy charakteru pewnego mężczyzny. Pierwsza grupa usłyszała opis mężczyzny z cechami zaczynającymi się od 5 pozytywnych, a kończącymi się na 5 negatywnych. Druga grupa usłyszała te same cechy, tylko z tą różnicą, że zaczynały się od 5 negatywnych, a kończyły na 5 pozytywnych. Następnie, zadaniem kobiet było ocenienie profilu mężczyzny, czyli udzielenie odpowiedzi na trzy krótkie pytania. w skali od 1-6 atrakcyjność mężczyzny, na podstawie wypisanych cech.

Wyniki wydają się potwierdzać hipotezę. Efekt pierwszeństwa wpłynął na ocenę w obu grupach. Pierwsza grupa oceniła profil mężczyzny o wiele lepiej niż druga.

Wprowadzenie

Zgodnie z teorią Atkinsona i Shiffrina (1968) efekt pierwszeństwa zachodzi dzięki temu, że pierwsze słowa na liście mają większe prawdopodobieństwo przechowania w pamięci długotrwałej. Słowa na początku listy są w lepszej sytuacji, gdyż początkowo nie muszą konkurować z innymi słowami o powtarzanie w pamięci krótkotrwałej. Zatem są więcej razy powtarzane i utrzymywane dłużej, zanim zostaną wypchnięte przez nowe słowo. W życiu codziennym, nie zdajemy sobie sprawy jak wiele naszych wyborów i decyzji jest zależnych od efektu pierwszeństwa.

Mówca, który przemawia jako pierwszy ma szansę wywrzeć większe wrażenie na słuchaczach niż kolejni występujący po nim. Osoba, która jako pierwsza wygłasza referat ustawia poprzeczkę, według której każda kolejna osoba jest porównywana do tej pierwszej. Podobnie sytuacja kształtuje się w trakcie egzaminów ustnych - lepiej być osobą „ostro startującą” niż „dobrze finiszująca”. Badania pokazały, że pomimo takiej samej liczby poprawnych odpowiedzi ci pierwsi (dobrze zaczynający) postrzegani są jako bardziej inteligentni niż ci drudzy. Pracodawca zazwyczaj pamięta tylko kilka pierwszych zdań otrzymanego listu motywacyjnego lub Curriculum Vitae i na ich podstawie określa czy osoba nadaje się na dane stanowisko czy niekoniecznie.

Pierwsze badania nad tym zjawiskiem zaczął prowadzić Asch (1946). Eksperyment polegał na prezentacji opisu pewnej osoby, który to opis składał się z przymiotników. Dla przykładu: Jan jest zazdrosny, zacięty, krytyczny, impulsywny, pilny i inteligentny. Zadanie polegało na odpowiedzeniu na pytanie: Jak myślisz, czy Jan jest, ogólnie rzecz biorąc, emocjonalny? Odpowiedz była zakreślana na 7 stopniowej skali opisującej emocjonalność Jana. W serii eksperymentów okazało się, że nie bez znaczenia jest kolejność w jakiej umieszczone są przymiotniki. Szczególne znaczenie miały dwa: zazdrosny i zacięty. Jan był oceniany jako bardziej emocjonalny jeśli te dwa przymiotniki były umieszczone zaraz na początku listy, a jako mniej emocjonalny kiedy znajdowały się na końcu.

Efekt ten jest silnie powiązany z efektem pierwszego wrażenia, który powszechnie występuje w kontakcie z nieznanymi osobami lub rzeczami. W czasie pierwszych 11 sekund powstaje wrażenie, które jest podstawą do dalszej oceny osoby lub przedmiotu. Jest to niebezpieczne ponieważ wytworzone wrażenie bardzo trudno jest zmienić, choć na pewno jest to działanie przystosowawcze, powstałe w drodze ewolucji po zwierzęcych przodkach. Ten eksperyment wyraźnie pokazał jak istotną przewagę ma efekt pierwszeństwa nad efektem świeżości.

Kolejny eksperyment związany z efektem pierwszeństwa został przeprowadzony przez Rundusa (1971). Uczony prosił badanych, aby powtarzali słowa na głos. Dzięki temu mógł wykazać, że prawdopodobieństwo odtworzenia poszczególnych słów może być przewidziane na podstawie liczby jego powtórzeń. Ludzie zazwyczaj powtarzali pierwsze dwa określenia, które najlepiej utkwiły w ich pamięci. Jak postulowali Atkinson i Shiffrin, słowa z początku listy były powtarzane częściej.

Caverni przeprowadził eksperyment z wypracowaniami (Noizet, Caverni,1988). Wszystkie były jednakowe i miały tyle samo drobnych, rzucających się w oczy błędów. Jedyna różnica polegała na miejscu występowania tych błędów. W jednych znajdowały się one w pierwszej części wypracowania, w innych błędy były w drugiej połowie. Zgodnie z efektem pierwszeństwa surowiej zostały ocenione te wypracowania, w których błędy były w pierwszej części, niż te zawierające błędy w drugiej części. Takie błędy mają poważny wpływ wydawanie ocen o innych ludziach, podobnie jak zjawisko kontrastu. Analogicznie do błędów z wypracowania są traktowane argumenty w czasie np. debaty.

Kolejne ciekawe badanie przeprowadziła Grażyna Wieczorkowska (2007), w którym badane kobiety były proszone o ocenę opisanych mężczyzn i wybór partnera na wieczór. Ewa1 dowiadywała się, że Stefan jest inteligentny, pracowity, impulsywny, krytyczny, uparty i zazdrosny. Ewie2 przekazano, że Staszek jest zazdrosny, uparty, krytyczny, impulsywny, pracowity i inteligentny. Czy chcielibyśmy spędzić wieczór ze Stefanem czy Staszkiem?

Zauważmy, że obydwie charakterystyki zawierają dokładnie te same informacje, lecz w opisie Stefana cechy pozytywne podano na początku, podczas gdy w opisie Staszka umieszczono je na końcu. Okazało się, że Stefana oceniano bardziej pozytywnie niż Staszka. Oczywiste jest, że cech tych było więcej niż tu przytoczyłyśmy. W przeciwnym razie osoby badane mogłyby się zorientować, że dostały dwa razy ten sam opis, jedynie w odwróconej kolejności. Chodzi jednak o oddanie sensu badania.

Efekt pierwszeństwa jest intuicyjnie znany i wykorzystywany przez wielu ludzi, chociaż by poprzez chęć zaprezentowania się z jak najlepszej strony (w dłuższej perspektywie i tak dojdą do głosu nasze wady, lecz zapamiętanie zalet jako pierwszych jest znaczące). W przypadku studentów, intuicyjna znajomość efektu pierwszeństwa skutkuje wyborem strategii egzaminacyjnej, polegającej na rozpoczęciu odpowiedzi od najlepiej opanowanego materiału.

Zainteresowane zagadnieniem, jakim jest efekt pierwszeństwa postanowiłyśmy przeprowadzić badanie, na podstawie którego chciałyśmy sprawdzić czy wynik przeprowadzonych wcześniej badań pokryje się z wynikiem jaki uzyskamy.

Zaciekawiło nas badanie Grażyny Wieczorkowskiej pt. „Inteligentny - zazdrosny”, na podstawie którego przeprowadziłyśmy własne badanie.

HIPOTEZA: Zgodnie z efektem pierwszeństwa, badane kobiety ocenią wyżej profil mężczyzny, którego cechy zaczynają się od pozytywnych niż od negatywnych.

Metoda

Zmienne i wskaźniki:

• Zmienna zależna - ocena profilu mężczyzny

• Zmienna niezależna - aktywowanie efektu pierwszeństwa przez przeczytanie 10 cech, zaczynając od pozytywnych lub negatywnych (w zależności od wersji), a następnie proszenie o udzielenie odpowiedzi na 3 pytania

• Wskaźniki zmiennej zależnej - wysokość oceny mężczyzny w zależności od pierwszych wymienionych cech, ilość odpowiedzi twierdzących na pierwsze pytanie.

Uczestnicy:

W badaniu wzięło udział 30 kobiet w wieku 21-35 lat, studentki oraz osoby pracujące. Udział w badaniu był dobrowolny i w każdej chwili można było się z niego wycofać. Wszystkie kobiety wyraziły zgodę na wzięcie udziału. Badanych losowo podzielono na dwie grupy po 15 osób. Obie grupy stanowiły grupy eksperymentalne. Badane nie dostały żadnego wynagrodzenia za udział w eksperymencie.

Materiały:

W badaniu zastosowano:

• Listę cech, którą czytał prowadzący badanie. Lista była sporządzona w dwóch wariantach

• Jedną wersję ankiety, którą wypełniały badane w obu grupach

Procedura:

Badanie odbyło się 2 grudnia 2008 roku w dwóch miejscach w Warszawie: na Wydziale Zarządzania oraz w firmie City Handlowy. Czas trwania badania wynosił ok. 5 minut. W tym czasie informowano uczestniczki, co mają zrobić oraz przeprowadzano badanie.

Pierwszym etapem badania było podzielenie uczestników (30 osób) na dwie równe grupy. Grupie Ewa1 przeczytano 10 cech mężczyzny zaczynając od pozytywnych, kończąc na negatywnych, natomiast grupie Ewa2 przeczytano te same cechy, ale w odwrotnej kolejności - zaczynając od negatywnych, kończąc na pozytywnych. Lista cech była czytana tylko raz, a badane nie miały do niej dostępu. Nie mogły same ich przeczytać.

Ewa 1 (15)	Ewa 2 (15)
Inteligentny Rozważny Opiekuńczy Szczery Romantyczny Roztargniony Wybuchowy Leniwy Próżny Zazdrosny	Zazdrosny Próżny Leniwy Wybuchowy Roztargniony Romantyczny Szczery Opiekuńczy Rozważny Inteligentny
Udzielenie odpowiedzi na 3 pytania

Następnie poproszono uczestniczki o udzielenie odpowiedzi na 3 krótkie pytania, oceniające mężczyznę o danych cechach. Ponieważ kobiety nie mogły wrócić do listy cech, musiały opierać się na tym, co zapamiętały.

Pytania, na które musiały odpowiedzieć badane:

• Czy umówiłaby się z mężczyzną o wymienionych cechach?

• Jak ocenia jego atrakcyjność?

• Czy uważa że byłby to dobry partner?

Wyniki

Grupa Ewa1, której przeczytano cechy mężczyzny zaczynając od pozytywnych, oceniła mężczyznę lepiej niż grupa Ewa2, której pierwsze pięć cech były negatywne.

Pytanie 1: Czy umówiłabyś się z mężczyzną o danych cechach? Odpowiedź TAK / NIE

Wykres 1. Czy umówiłabyś się z tym mężczyzną?

Na pytanie, czy umówiłabyś się z takim mężczyzną w pierwszej grupie Ewa1 10 na 15 badanych odpowiedziała twierdząco, w grupie Ewa2 tylko 6 na 15 kobiet umówiłaby się z takim mężczyzną.

Pytanie 2: Na ile atrakcyjny wydaje Ci się mężczyzna o wymienionych cechach?

Oceń w skali 1-6 …………….

Odpowiedzi na drugie pytanie również są potwierdzeniem dla naszej hipotezy. W grupie Ewa1 atrakcyjność mężczyzny została oceniona wyżej niż w grupie drugiej. Średnia ocena atrakcyjności dla Ewa1 wynosi 3,41 a dla Ewa2 3,07.

Wykres 2. Ocena atrakcyjności mężczyzny

Pytanie 2: Jak oceniasz mężczyznę o danych cechach jako partnera?

Oceń w skali 1-6 …………….

Wykres 3. Ocena mężczyzny jako potencjalnego partnera

Ocena mężczyzny jako potencjalnego partnera lepiej wypadła w grupie Ewa1 niż w grupie Ewa2. Średnia w pierwszej grupie wyniosła: 3,33 natomiast w drugiej: 2,67. Kobiety były bardziej krytyczne w ocenie mężczyzny jako partnera.

Dyskusja wyników

Uzyskane przez nas wyniki sugerują prawdziwość postawionej przez nas hipotezy. Ankieta, którą przeprowadziłyśmy jak najbardziej nawiązuje do efektu pierwszeństwa, gdyż przedstawiłyśmy wszystkim kobietom takie same cechy mężczyzny tylko w odwrotnej kolejności. Kolejność w jakiej czytałyśmy cechy mężczyzny miała oczywiście wpływ na odpowiedzi, których udzieliły kobiety. Zgodnie z efektem pierwszeństwa, badane kobiety oceniają wyżej profil mężczyzny, którego cechy zaczynają się od pozytywnych niż od negatywnych.

Kobiety, którym przedstawiono 10 cech zaczynając je odczytywać od pozytywnych, w pytaniach jakie im później zadawano lepiej oceniła mężczyznę niż kobiety, które usłyszały najpierw negatywne cechy o mężczyźnie.

Większa część kobiet dokładnie 2/3 z badanych odpowiedziała na pierwsze pytanie twierdząco, były bardziej chętne umówić się z mężczyzna na randkę niż kobiety w grupie drugiej gdzie cechy zaczynały się od negatywnych. Tak duża liczba kobiet z pierwszej grupy chętnych umówić z mężczyzna świadczy o ogromnym wpływie efektu pierwszeństwa.

Efekt pierwszeństwa również jest widoczny w drugim pytaniu, gdzie po przedstawieniu cech zapytałyśmy o atrakcyjność mężczyzny gdzie kobiety z pierwszej grupy też wyżej oceniły atrakcyjność. Jednak różnica w ocenie atrakcyjności mężczyzny była już mniejsza niż w pierwszym pytaniu.

Wyniki ankiet dowodzą, że aktywizacja schematu ma również wpływ na nasze plany i sposób myślenia. Ponieważ większa liczba kobiet z pierwszej grupy wybierała przedstawionego mężczyznę za potencjalnego partnera dla siebie. Tu różnica była znaczna kobiety z drugiej grupy były bardziej krytyczne w ocenie mężczyzny jako partnera.

Literatura cytowana

Wieczorkowska G. (2007). Kierowanie motywacją - rola myśli i emocji. (s. 116-118) Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Studiów Społecznych

Noizet G., Caverni J. P. (1988). Psychologiczne aspekty oceniania osiągnięć szkolnych. Warszawa: Wydawnictwo PWN

Sternberg R. (2001). Psychologia poznawcza. Warszawa: WsiP

Maruszewski T. (2002). Psychologia poznania. Gdańsk: GWP

Rundus. (1971). Efekt pierwszeństwa.

Atkinson R.C., Shiffrin R.M. (1968). Human memory; it system and control process. W: Spence K.W. (red.): The psychology of learning and motivation. Adwances in reseach and theory. New York, Academic Press.

Meyers D. G. (2003). Psychologia społeczna. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Strona internetowa : http://www.e-psychologia.org/uczenie-sie-pamiec,3/efekt-pierwszenstwa,131.html

Spis wykresów

• Wykres 1. - Czy umówiłabyś się z mężczyzną o danych cechach?

• Wykres 2. - Na ile atrakcyjny wydaje Ci się mężczyzna o danych cechach?

• Wykres 3. - Czy mężczyzna o danych cechach będzie dobrym partnerem?

Załączniki

• Ankieta do wypełnienia

Załącznik - ankieta

Ocena profilu mężczyzny na podstawie cech osobowości

Na podstawie cech mężczyzny, które usłyszałaś odpowiedz na poniższe pytania:

1. Czy chciałabyś umówić się z mężczyzną, który ma takie cechy?

TAK / NIE

Oceń w skali 1-6 (1 nie podoba mi się, 6 bardzo mi się podoba)

2. Na ile atrakcyjny wydaje Ci się mężczyzna o podanych cechach?

……………

3. Na ile dobrym partnerem w związku mógłby być mężczyzna o danych cechach? ……………

5

---