Koncepcja religii według Henryka Bergsona
Henryk Bergson ur. 18 X 1859r w Paryżu. Zmarł 4 I 1941r. Francuski filozof z pochodzenia Żyd,. Rodzina ze strony ojca wywodziła się ze wschodniej Polski, z terenu o silnych tradycjach chasyckich, matka zaś urodzona w Angli. W 1881r kończył Ecole Normale Supericure i rozpoczął pracę jako wykładowca filozofii początkowo w liceum, następnie w wyższych uczelniach głównie College de France. Laureat nagrody Nobla, którą otrzymał w 1927r w dziedzinie literatury. Jego najważniejsze dzieła to: ,,O bezpośrednich danych świadomości'', ,,Materia i pamięć'', ,, Śmiech'', ,,Wstęp do metafizyki'' , ,, Ewolucja twórcza'' oraz ,, Dwa źródła moralności i religii''.
To właśnie w tych dwóch ostatnich dziełach możemy odczytać koncepcję religii Bergsona. W ,, Ewolucji twórczej'' nauka o Bogu jest traktowana marginalnie, zaś samo słowo Bóg pojawia się tylko raz. Dla Bergsona Bóg jest ośrodkiem, z którego światy tryskają jak ,, race z olbrzymiego fajerwerku'', nie można go sobie przedstawić jako rzeczy , lecz jako pewną ciągłość procesu. Tak określony Bóg nie jest czymś zamkniętym w sobie, jest nieprzerwanym życiem, czynem, wolnością. Stworzenie nie jest tajemnicą, gdyż doświadczamy go w nas samych, jeżeli tylko działamy w sposób wolny.
Bergson ukazuje Boga jako ostateczne źródło kosmicznej ewolucji, przy czym w miejsce klasycznej argumentacji na istnienie Boga proponował oparcie się na szeroko rozumianym doświadczeniu. Problem absolutu to przede wszystkim problem człowieka: jego postawy, przeżyć i doświadczeń. Wiara w Boga posiada podstawy pozasocjologiczne i pozapsychologiczne, będąc zakorzenione w ludzkim bycie. Autentyczne poznanie rzeczywistości umożliwia intuicja dlatego także intuicja osiąga absolut. Bergson sugeruje, iż do bóstwa należy docierać poprzez rzeczywistość: jej zmienność i trwanie. Dojście do Absolutu uwarunkowane jest nie precyzją rozumowań i trafnością pojęć, lecz umiejętnością doświadczania.
Bergson wyróżnił dwojaką moralność : statyczną i dynamiczną. Moralność statyczna jest zbiorem nakazów i zakazów , które warunkują istnienie oraz moralne funkcjonowanie społeczeństwa. Interesy pojedynczych ludzi muszą być podporządkowane interesom społeczności: rodziny, narodu, państwa. Jednostki niesforne, naruszające społeczne dobro, należy w określonym prawem sposób karać. Obawa przed karą jest dominującym motywem respektowania zasad etyki statycznej . Z tego względu moralność statyczna jest negatywistyczna, zabarwiona egoizmem. Bardziej doskonała jest moralność dynamiczna, praktykowana przez ludzi stojących na wysokim poziomie etycznym. Zachowują moralne nakazy nie ze względu na karę, lecz z wewnętrznej potrzeby czynienia dobra. Domena etycznych wartości to bardziej domena intuicji, wewnętrznej aspiracji i emocji. Sprawiedliwość i miłość, stojące u podstaw etyki dynamicznej stanowią odpowiednie podłoże psychiczno-duchowe dla życia religijnego.
Ważnym problemem jest lęk przed śmiercią i to jest właśnie zadaniem religii aby go przełamać i ukazać perspektywy życia pozagrobowego.
Do religii statycznych należą religie prymitywne: wiara w gnomy, duchy, animizm, fetyszyzm, przeniknięty mitologią politeizm. Drugą lepszą jakościowo formą religii jest religia dynamiczna ,która nie może być wyjaśniona funkcjonalnie. Jest ona skokiem poza naturę, czysta twórczością, jej wyrazem jest zaś mistycyzm. Mistycyzm nie jest czymś jednolitym, dopuszcza stopniowanie. Mistycyzm pełny obecny jest wg Bergsona tylko w chrześcijaństwie Celem mistycyzmu pełnego jest utożsamienie woli ludzkiej z wolą boską, bierność względem Boga i aktywność względem innych ludzi. Dzięki więzi z Bogiem miłości, mistycy obejmują miłością całą ludzkość.
Bergson oprócz krytycznego nastawienia wobec klasycznej argumentacji za istnieniem Boga, był krytyczny wobec klasycznego rozumienia natury bożej. Za główny podmiot swej krytyki obrał Arystotelowską teorię Absolutu jako idea nie może być autentycznym źródłem życia. Bóg filozofów nie jest więc Bogiem religii i Ewangelii. Modlimy się nie do pojęcia, ale do Boga osoby. Innym atrybutem Bożej natury jest działanie. W jego miejsce mówił o Bogu jako ostatecznym źródle „ życiowego pędu”, które ustawicznie przenika i przemienia wszechświat. Bóg jest źródłem nieograniczonej mocy stwórczej i miłości, które inicjują wszelkie działanie w świecie przyrody i w świecie ludzkim. Działanie człowieka jest przedłużeniem Bożego działania. Racjonalne uzasadnienie istnienia Boga nie jest równoznaczne z racjonalizacją wiary.