MINIMUM Z PSYCHOPATOLOGII

Motto

„Dla psychiatry przeżycia i sposoby zachowania się chorego są takimi samymi faktami, jak dla fizyka obserwowane przez niego zjawiska. Analogicznie jak w każdej dziedzinie nauki, stara się on fakty należące do jego domeny zainteresowań opisać, uporządkować, sklasyfikować i nazwać, w dalszym ciągu próbuje on je tłumaczyć, ująć w pewne systemy zjawisk wiążących się przyczynowo. Tym właśnie zajmuje się psychopatologia” (Kępiński, 1978, s. 42).

WSTĘP

Termin psychiatria został wprowadzony w 1805 roku termin psychiatria.

W okresie rewolucji francuskiej lokalizuje się początki nowożytnej psychiatrii wiążąc je z opisywaniem zaburzeń psychicznych jako zespołów chorobowych przez Filipa Pinela, o którym mówi się metaforycznie, że uwolnił chorych - traktowanych wcześniej jak przestępców - z okowy i łańcuchów.

Rozwój nowożytnej psychiatrii był niezależny od wyodrębniania się nowożytnej psychologii z filozofii. Podstawę terapii stanowiło opisywanie specyficznych, występujących łącznie zespołów objawowych. Pomimo znacznych postępów psychologii i wniesienia przez jej przedstawicieli istotnego wkładu do psychiatrii, podstawę diagnozy w psychiatrii klinicznej stanowi psychopatologia. Dzieli się ją na ogólną i szczegółową. Ogólna zajmuje się opisem poszczególnych i izolowanych objawów oraz występujących w rzeczywistości zespołów objawowych. Psychopatologia szczegółowa zajmuje się opisem objawów jednostek chorobowych.

CHARAKTERYSTYCZNE CECHY OBJAWÓW ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

• Objawy dotykają przeżyć chorego.

• Skargi pacjenta mogą przypominać drobne problemy psychiczne, z którymi większość osób radzi sobie sama bez większych trudności.

• Pacjent szukający pomocy nie jest w stanie sam utrzymać wewnętrznej równowagi psychicznej.

• Chorzy często mają trudności w rozróżnieniu objawów psychopatologicznych od niedoskonałości swojego charakteru i często wstydzą się ujawniać wszystkie swoje trudności.

• Patologicznie nasilone uczucia lęku, wstydu, poczucia winy zwykle utrudniają choremu na nerwice ujawnienie wszystkich swoich słabości.

ZAKRESY ZNACZENIOWE POJĘCIA PSYCHOPATOLOGII

„Funkcją zdrowej /”normalnej”/ psychiki zajmuje się psychologia.

Psychopatologia jest nauką o zaburzeniach funkcji psychicznych. Jej stosunek do psychologii jest analogiczny jak stosunek patologii do fizjologii.

Termin psychopatologia pochodzi z gr. „psyche” /dusza/, „pathos' /cierpienie/, „logos” /nauka/.”(Spett, Mitarski, 1975)

Wciórka (2002): „Psychopatologia jest dziedziną wiedzy zajmującą się opisywaniem, interpretowaniem, wyjaśnianiem i klasyfikowaniem tych szczególnych zjawisk psychicznych, którym przypisuje się jakieś znaczenie kliniczne, tzn. których dostrzeganie, analiza i ocena okazują się przydatne w postępowaniu diagnostyczno-terapeutycznym wobec osób z zaburzeniami psychicznymi.

Psychologia zaburzeń psychicznych (abnormal psychology) zajmuje się zbliżonym do psychopatologii zakresem zjawisk i czasem też nazywana jest, raczej błędnie, psychopa­tologią. Jej zainteresowania są bowiem bardziej ambitne i inaczej ukierunkowane. Stara się opisywać i interpretować zaburzenia psychiczne z punktu widzenia wiedzy o prawidło­wych czynnościach psychicznych (psychologii). Takie odniesienia są w psychopatologii przydatne i wykorzystywane, lecz nie są niezbędne.

Psychopatologia odzwierciedla bar­dziej tradycyjne zainteresowania lekarzy obejmujące przede wszystkim dolegliwości, trud­ności i niemożności ujawniane przez zgłaszającego się lub zgłaszanego do nich pacjenta.

PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA

• opis zaburzeń poszczególnych funkcji psychicznych

• opis objawów i zespołów

OBJAW

Zjawiska psychopatologiczne - objawy - symptomy

Symptoma - wyraz grecki

„syn” - razem + „piptein” - padać

Objaw (symptoma) - „względnie mało złożone zaburzenie określonej funkcji psychicznej” (Spett, Mitarski, 1975, s. 34)

Zespół (syndroma) - grupa objawów występujących w określonych związkach

PSYCHOPATOLOGIA SZCZEGÓŁOWA

Opis jednostek chorobowych

Jednostki chorobowe - procesy o jednolitym obrazie klinicznym, przyczynach, przebiegu i zejściu.

Zdrowie to pełny dobrostan fizyczny, umysłowy i społeczny, a nie tylko nieobecność choroby lub kalectwa (WHO)

Zaburzenie psychiczne - „układ klinicznie stwierdzanych objawów lub zachowań połączonych w większości przypadków z cierpieniem i z zaburzeniem funkcjonowania indywidualnego” (WHO ICD-10)

Sama dewiacja społeczna lub społeczny konflikt bez zaburzenia indywidualnego funkcjonowania nie powinny być zaliczane do zaburzeń psychicznych.

PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA

OBJAWY PSYCHOPATOLOGICZNE

(wg Marka Jarosza: Psychopatologia i syndromologia ogólna. W: Psychiatria dla studentów medycyny pod redakcją Adama Bilikiewicza)

Zaburzenia spostrzegania

Zaburzenia pamięci

Zaburzenia myślenia

Zaburzenia poziomu intelektualnego

Zaburzenia uczuciowości

Zaburzenia woli i działania

Zaburzenia świadomości

Zaburzenia osobowości

ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA - ILOŚCIOWE

Wzmożenie natężenia

Obniżenie natężenia

Zaburzenia syntezy zmysłowej:

• depersonalizacja

• derealizacja

• deja vu (już wdziane)

• deja vecu (już przeżywane)

• jamais vu (nigdy nie widziane)

• jamais vecu (nigdy nie przeżywane)

Makropsja

Mikropsja

Dysmegalopsja

ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA - JAKOŚCIOWE

Złudzenia - zniekształcone spostrzeżenia

• fizjologiczne

• patologiczne

Omamy - spostrzeżenia nieistniejących bodźców

Podział I wg złożoności

• elementarne - wrażenia

• proste - spostrzeżenia z jednego zmysłu

• złożone - dwa lub więcej zmysłów

Podział II wg zmysłów

• słuchowe

• wzrokowe

• czuciowe (dotykowe, czucia wewnętrznego [cenestetyczne], czucia ruchu i równowagi [kinestetyczne]

• węchowe

• smakowe

Omamy rzekome (pseudohalucynacje) - lokalizowane we własnej głowie (np. ugłośnienie myśli)

Parahalucynacje (halucynoidy) - bez bodźców z zewnątrz, ale krytycznie oceniane.

ZABURZENIA MYŚLENIA

1. TREŚCI

2. TOKU (FORMY)

ZABURZENIA TREŚCI MYŚLENIA

Urojenia

Idee nadwartościowe

Natręctwa

Fobie

Nastawienie urojeniowe

Urojeniowe interpretacje

Idee nadwartościowe - przekonania, które człowiek uważa za szczególnie ważna, słuszne, i z którymi jest silnie związany. W odróżnieniu od urojeń, nie zawsze zawierają sądy fałszywe i nie są całkiem niedostępne krytycznej perswazji.

Skrajna idea nadwartościowa - przytłaczająca dominacja jednego dążenia zawęża krytycyzm i uniemożliwia harmonijne funkcjonowanie osobowości.

Nastawienie urojeniowe - gotowość do myślenia urojeniowego

Urojeniowa interpretacja rzeczywistości - urojeniowe wyjaśnianie pewnych wydarzeń rzeczywistych

ZABURZENIA TOKU MYŚLENIA

Przyspieszenie toku myślenia

Zwolnienie myślenia

Zahamowania myślenia

Zatamowanie myślenia

Rozkojarzenie

Splątanie

Perseweracja

Lepkość myślenia

Ambisentencja

Zahamowanie myślenia - przerwanie zwolnionego myślenia

Zatamowanie myślenia - przerwanie sprawnego myślenia

Rozkojarzenie - brak logicznego związku pomiędzy poszczególnymi dłuższymi fragmentami wypowiedzi lub między zdaniami

Perseweracje - te same odpowiedzi na różne pytania

Stereotypie - te same słowa wypowiadane w sposób identyczny

Splątanie myślenia - rozerwanie związków myślenia (w zaburzeniach świadomości)

Lepkość-rozwlekłość myślenia - „przywieranie do jednego tematu”

Urojenia - fałszywe sądy (patologiczne rozumowanie) pochodzenie chorobowego,

które mają określony kierunek odpowiadający afektom chorego,

znajdujące wyraz w zgodnych z nimi dążeniach i zachowaniach osoby nimi dotkniętej.

W większości przypadków są niemożliwe do skorygowania przez nowe doświadczenia i pouczenia dopóki trwa stan, z którego one wypłynęły.

PODZIAŁ UROJEŃ WG TREŚCI

Prześladowcze

Zazdrości

Hipochondryczne

Grzeszności i winy

Poniżenia, upośledzenia, zubożenia i nicości

Wielkościowe

Odnoszące (ksobne)

Oddziaływania

Owładnięcia

ZABURZENIA PAMIĘCI

Nadczynność pamięci (hipermnesia)

Niedoczynność pamięci (hipomnesia)

Niepamięć - luka pamięciowa

Niepamięć wsteczna (amnesia retrograda)

Niepamięć następcza (amnesia anterograd)

Niepamięć śródczesna (amnesia congrada)

Zafałszowania pamięci (paramnesia)

• konfabulacje

• złudzenia pamięciowe

• omamy pamięciowe

• zjawiska typu deja vu

ZABURZENIA UWAGI

Nadmierna przerzutność

Trudność w przenoszeniu uwagi

ZABURZENIA EMOCJONALNE

Lęk

Strach

Obniżony nastrój (przygnębienie)

Apatia

Podwyższony nastrój

Chwiejność emocjonalna

Lepkość emocjonalna

Dysforia

Nietrzymanie afektu

Ambisentencja emocjonalna

Dysforia - obniżenie nastroju z tendencją do wygórowanych reakcji emocjonalnych

Apatia - obniżenie zainteresowań i aktywności, z przygnębieniem i poczuciem rezygnacji

ZABURZENIA WOLI (AKTYWNOŚCI I DZIAŁAŃ RUCHOWYCH)

Obniżenie aktywności (hypobulia)

Spowolnienie i zahamowanie ruchowe

Osłupienie

osłupienie depresyjne

osłupienie katatoniczne

Podwyższenie aktywności (hyperbulia)

Ambitendencja

Stereotypie ruchowe

Zmanierowanie ruchowe

Natręctwa ruchowe

Pobudzenie ruchowe

Niepokój ruchowy

ZESPOŁY OBJAWÓW ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

(wg Golec S., Kokoszka A. Postępowanie w nagłych zaburzeniach psychicznych)

TRADYCYJNY PODZIAŁ ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

1. PSYCHOTYCZNE

2. NIEPSYCHOTYCZNE

I. PSYCHOTYCZNE

A. PSYCHOZY EGZOGENNE

B. PSYCHOZY REAKTYWNE

C. PSYCHOZY ENDOGENNE

A. PSYCHOZY ENDOGENNE

(na podłożu zaburzeń somatycznych, obejmujące

pierwotnie OUN [psychozy organiczne] lub inne narządy

[psychozy somatyczne])

- zespoły zaburzeń świadomości

• zespół otępienny

• halucynoza

• zespół amnestyczny

• organiczny zespół afektywny

• organiczny zespół urojeniowy

B. PSYCHOZY REAKTYWNE

• depresja reaktywna

• reaktywny zespół urojeniowy

• zamroczenie reaktywne

• reakcje prymitywne

• reaktywne zespoły histeryczne (o cechach zz. psychotycznych)

C. PSYCHOZY ENDOGENNE

1. SCHIZOFRENOPODOBNE

• zespół urojeniowy

• zespół paranoiczny

• zespół katatoniczny

hipokinetyczny

hiperkinetyczny

• zespół hebefreniczny

2. AFEKTYWNE

• zespół depresyjny

• zespól maniakalny

II. ZABURZENIA NIEPSYCHOTYCZNE

A. NERWICOWE

B. RZEKOMONERWICOWE

1. NERWICOWE

• fobie

• zaburzenia lękowe

lęk napadowy

lęk uogólnione

• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

• reakcje na stres

• zaburzenia dysocjacyjne

• zaburzenia somatoformiczne

• neurastenia

• zespól depersonalizacji-derealizacji

B.RZEKOMONERWICOWE

w przebiegu:

• chorób somatycznych

• chorób psychicznych

• urazów i zatruć

CECHY PSYCHOZY (Campbell. 1996):

1. Objawy są tak ciężkie i intensywne, że w konsekwencji powodują zaburzenia ogólnego funkcjonowania. Trzeba pamiętać. że w stanie psychotycznym pewne sfery psychiki mogą sprawnie działać, na przykład chory może prawidłowo wypełniać obowiązki domowe lub zawodowe. Wystąpienie objawów psychotycznych zwykle jednak staje się przyczyną trudności w kontaktach z innymi ludźmi i istotnego obniżenia poziomu funkcjonowania społecznego.

2. Znaczne wycofanie się z kontaktów międzyludzkich i kon­taktów ze światem zewnętrznym. Otaczająca rzeczywistość traci znaczenie lub jest spostrzegana w zniekształcony sposób. Zdolność do rozróżniania zewnętrznej rzeczywistości od wytworów własnej psychiki (fantazji) zostaje zniesiona lub jest znacznie ograniczona (Kaplan, Sadock, 1992).

3. Emocje są przeżywane w znacznie intensywniejszy i ja­kościowo odmienny sposób niż normalnie. Są one w pewnym stopniu podobne do uczuć małego dziecka, które nie ma dystansu do swoich przeżyć i np. zagubienie ukochanego misia przeżywa tak mocno, jakby utraciło kogoś z najbliższych mu osób.

4. Zaburzenia funkcji intelektualnych w postaci zaburzeń myślenia (np. urojeń), spostrzegania (halucynacji). Halucynacje polegają na głębokim przekonaniu o spostrzeganiu obiektów, które w rzeczywistości nie istnieją. Urojenia to zaburzenia myślenia. Za Bleulerem (1937) można je uznać za rozumowanie patologiczne, które zostało wytworzone nie w chwili przypadkowej niewydolności logiki, ale z wewnętrznej potrzeby urojenia. Dlatego urojenia mają zawsze określony kierunek, który odpowiada afektom pacjenta, i w wię­kszości przypadków nie są możliwe do skorygowania przez nowe doświadczenia i pouczenia, dopóki trwa stan, z którego urojenia wypłynęły. Urojenia znajdują ponadto swój wyraz w zgodnych z ni­mi dążeniach i działaniach osoby tymi zaburzeniami dotkniętej.

5. Regresja, czyli ujawnienie się sposobów przeżywania i za­chowania typowych d(a wcześniejszych stadiów rozwoju człowieka w pewnych sferach jego funkcjonowania. `

6. Często występuje brak poczucia choroby psychicznej ­brak krytycyzmu wobec doznawanych objawów.

CECHY OBJAWÓW NERWICOWYCH (Campbell, 1996):

• obejmują jedynie część osobowości,

• nie występują jakościowe zaburzenia poczucia realności, chociaż może być ono zmienione ilościowo. Osoba dotknięta zaburzeniami zachowuje się podobnie, jak inni ludzie w danej społeczności,

• nie występują formalne zaburzenia myślenia (struktura używanego języka nie jest zaburzona),

• treści nieświadome nigdy nie przedostają się do świadomości w sposób nie przetworzony (co ma niekiedy miejsce w psychozach). Wyrażają się symbolicznie lub poprzez regresję do sposobów funkcjonowania charakterystycznych dla wcześniejszych stadiów rozwoju.

ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI - ILOŚCIOWE

Senność - chory musi się starać, by nie usnąć albo podlegać stymulacji zewnętrznymi bodźcami,

Senność głęboka (półśpiączka) - całkowite rozbudzenie chorego jest niemożliwe, można go jedynie na krótko wybudzić, stosując energiczne bodźce fizyczne, np. głośno wypowiadając jego imię i równocześnie potrząsając go za ramię,

Śpiączka - nie ma reakcji na bodźce, wygasają niektóre odruchy fizjologiczne.

ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI - JAKOŚCIOWE

1. Przymglenie - („jak we mgle”)

2. Zamącenie - („jak w środowisku o zmieniającej się przejrzystości i postaci”)

3. Zawężenie - ( „pole spostrzegania jest zawężone”)

ZABURZENIA ORIENTACJI

Miejsce

Czas

Osoba

WYBRANE ZESPOŁY PSYCHOPATOLOGICZNE

Zespół paranoidalny

Objawy:

• rozpad osobowości; dezintegracja składników emocjonalnych, poznawczych i motywacyjnych,

• nieusystematyzowane urojenia, tj. najczęściej:

• odsłonięcia (otoczenie zna myśli chorego),

• odnoszące, czyli ksobne (odnoszenie do siebie różnych obojętnych zjawisk i faktów),

• wpływu (nasyłania, wykradania myśli, kierowania jego przeżyciami lub zachowaniem),

• prześladowcze i wielkościowe,

• zmiany osoby chorego (uważa, że jest kimś innym niż w rzeczywistości),

• działania związane z realizacją urojeń,

• omamy (halucynacje) najczęściej słuchowe, ale nierzadko węchowe, smakowe, trzewne, pseudohalucynacje (wyobrażenia zlokalizowane w przestrzeni wewnętrznej, przeżywane jako obce), rzadziej omamy wzrokowe,

• formalne zaburzenia myślenia:

• dereizm - oderwanie myślenia od rzeczywistości,

• myślenie paralogiczne - zaburzenia logiki myślenia,

• rozkojarzenie - zaburzenia toku myślenia,

• ilościowe zaburzenia toku myślenia: otamowanie, natłok myśli.

Uwaga:

W odróżnieniu od objawów zaburzeń świadomości zachowane zostają formy gramatyczne.

Zespół paranoiczny

Objawy:

• zwarte, usystematyzowane urojenia, najczęściej o treści wielkościowej, prześladowczej, pieniaczej i zazdrości,

• działania zgodne z urojeniami,

• utrzymana integracja osobowości,

• pewne respektowanie przyjętych norm społecznych.

Uwaga:

W zespole paranoicznym nie obserwuje się cech rozpadu osobowości i chaotyczności charakterystycznej dla zespołu paranoidalnego.

Zespół katatoniczny hipokinetyczny (osłupienie katatoniczne)

Objawy:

• spadek aktywności życiowej,

• ograniczenie kontaktu z otoczeniem,

• emocjonalne zobojętnienie,

• znaczne spowolnienie lub zahamowanie czynności ruchowej, wzrost napięcia mięśniowego, powolne, „schodkowane” ruchy,

• powtarzające się czynności i zachowania, np. perseweracje, stereotypie, echolalia (powtarzanie słyszanych słów), echopraksja (naśladowanie widzianych czynności),

• mutyzm (brak spontanicznych wypowiedzi i odpowiedzi na pytania),

• negatywizm bierny lub czynny (działania odwrotne od oczekiwanych),

• przyjmowanie niewygodnych i niezwykłych pozycji,

• ograniczenie jedzenia, brak dbałości o swój wygląd, itp.

Zespół katatoniczny hiperkinetyczny (podniecenie katatoniczne)

Objawy:

• bezładne, gwałtowne zachowanie i gesty,

• nierzadko agresja,

• inne objawy jak w zespole hipokinetycznym.

Zespół hebefreniczny

Objawy:

• dominują zaburzenia nastroju i dziwaczne zachowania przypominające zachowania dziecięce, np. śmianie się bez odpowiedniego powodu, brak poczucia dystansu wobec innych ludzi,

• przemijające i fragmentaryczne urojenia i halucynacje,

• niepoważne, nieprzewidywalne zachowanie,

• zdezorganizowane, rozkojarzone myślenie,

• tendencja do izolacji społecznej

• najczęstsze występowanie w młodym wieku.

Zespół depresyjny (depresja na poziomie psychotycznym)

Objawy:

• obniżenie podstawowego nastroju, tj. smutek, niemożność przeżywania satysfakcji (anhedonia),

• obniżenie napędu psychomotorycznego, tj. spowolnienie tempa myślenia, osłabienie pamięci, poczucie niesprawności intelektualnej, zahamowanie ruchowe,

• zaburzenia czynności regulacyjnych neurohormonalnych; nadmierna senność lub bardzo wczesne budzenie się, najgorsze samopoczucie rano, najlepsze wieczorem, zaburzenia miesiączkowania u kobiet,

• lęk (tzw. wolno płynący), niekiedy lokalizowany w okolicy przedsercowej lub wyrażający się podnieceniem ruchowym.

Ponadto często występują:

• urojenia grzeszności, winy itp.,

• spadek apetytu, pobudliwości seksualnej,

• zaparcia,

• nadmierny krytycyzm wobec siebie,

• pesymistyczne spojrzenie w przyszłość.

Uwagi:

1. Niekiedy występuje tzw. depresja maskowana, w której na pierwszy plan wysuwają się takie objawy, jak:
   - zespoły bólowe,
   - okresowe nadużywanie alkoholu lub leków,
   - maski wegetatywne i psychosomatyczne (pseudoangina pectoris, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, stany spastyczne dróg żółciowych, „zespół niespokojnych nóg”, świąd skóry),
   - zaburzenia rytmów biologicznych (bezsenność lub nadmierna senność),
   - maski psychopatologiczne (jadłowstręt, zespół anankastyczny i lękowy).

2. W okresach nawrotu depresji mogą zaostrzać się i wysuwać na pierwszy plan dolegliwości psychosomatyczne (choroba wrzodowa, wrzodziejące zapalenia jelita grubego, nadciśnienie).

Zespół maniakalny

Objawy:

• podwyższenie nastroju (wzmożone samopoczucie),

• wzmożony napęd psychoruchowy (pobudzenie),

• przyspieszenie toku myślenia (aż do gonitwy myśli),

• wzmożona aktywność, podejmowanie nieprzemyślanych decyzji itp.

Ponadto często występują:

• urojenia wielkościowe,

lekkomyślność

1

---