DEFINICJA RODZINY

Rodzina to grupa społeczna, składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych; rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź normalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie.

Według Szczepańskiego można określić rodzinę jako grupę złożoną z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski. Są to dwa podstawowe stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny: małżeństwo i pokrewieństwo. Pokrewieństwo może być rzeczywiste (między rodzicami i dziećmi własnymi)lub zastępcze (między rodzicami i dziećmi przybranymi).Pokrewieństwo zachodzi w linii wstępnej: rodzice, dziadkowie, pradziadkowi oraz w linii zstępnej: rodzice, dzieci, wnuki itd. Jest to pokrewieństwo w linii prostej. Lecz do rodziny należą także krewni w linii bocznej (rodzeństwo, ciotki, wujkowie itd.). Członkowie rodziny żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe, obejmujące dwa pokolenia (rodzina mała) lub trzy pokolenia, czasem także kilka rodzin połączonych pokrewieństwem w linii bocznej (wielka rodzina).

Rodzina odgrywa doniosłą rolę w życiu społecznym, gdyż jest podstawowym rodzajem grupy społecznej. Pod względem socjologicznym jest to grupa pierwotna oparta na więziach osobistych, o organizacji nieformalnej. Państwo wspierając rodzinę, która jest jednym z głównych czynników socjalizacji, gwarantuje jej warunki rozwoju poprzez odpowiednie przepisy prawne wynikające z zapisów Konstytucji RP.

TYPY RODZINY

Typy rodzin ze względu na wielkość:

• mała (rodzina nuklearna) - dwa pokolenia (rodzice i dzieci), rodzina podstawowa

• duża (wielka) - 3 lub więcej pokoleń starszych historycznie (dziadkowie, rodzice, wnuczkowie), rodzina wielopokoleniowa

Typy rodzin ze względu na tzw. dopełnienie socjologiczne:

• pełna - rodzice + dzieci

• niepełna - składa się z samych rodziców albo też jeden z rodziców i dziecko

Typy rodzin w zależności od hierarchii poważania i znaczenia w rodzinie:

• patriarchalna - rodzina z dominującą pozycją mężczyzny (ojca)

• matriarchalna - dominującą pozycję w rodzinie zajmuje kobieta

• egalitarna - małżonkowie mają równe prawa i obowiązki

Typy rodzin w zależności od dziedziczenia nazwiska i majątku, pozycji społecznej:

• patrylinearna - dziedziczenie w rodzinie następuje po ojcu (w linii męskiej)

• matrylinearna - dziedziczenie następuje po matce (zjawisko to występuje w społeczności żydowskiej)

Typy rodzin ze względu na liczbę partnerów:

• monogamiczna - dwoje partnerów

• poligamiczna - więcej partnerów

1. poliginia- związek mężczyzna z wieloma kobietami

2. poliandria - związek kobiety z wieloma mężczyznami

Zakres (obszar wyboru małżonka)

• endogamiczna - małżeństwo zawierane w obrębie jednej grupy społecznej

• egzogamiczna - małżeństwo zawierane w obrębie różnych grup społecznych

FUNKCJE RODZINY

Do głównych funkcji rodziny zalicza się:

• funkcje prokreacyjne - posiadanie potomstwa, co zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa;

• przygotowanie dzieci do wejścia w życie społeczne, ich pielęgnowanie i wychowanie oraz zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego;

• prowadzenie gospodarstwa domowego, zaspokajającego potrzeby członków rodziny;

• sprawowanie pieczy nad życiem członków rodziny, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem, trudnościami życiowymi.

Natomiast szeroką listę funkcji rodziny przedstawił Z. Tyszka

1. materialno-ekonomiczna funkcja rodziny - przejawia się w zaspokajaniu materialnych potrzeb członków rodziny, a pośrednio i niektórych potrzeb społecznych. Składnikami jej są cztery podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo-konsumpcyjna, które nie zawsze występują równocześnie i w jednakowym rozmiarze. Ich zasięg i poziom realizacji zależy od głównego źródła utrzymania.

2. opiekuńczo-zabezpieczająca funkcja - ta polega na materiałowym i fizycznym zapewnieniu członkom rodziny niezbędnych do życia środków oraz wspomaganiu osób niesprawnych i innych wymagających czasowej lub stałej opieki.

3. prokreacyjna funkcja rodziny - jest formą zaspokajania emocjonalno-rodzicielskich potrzeb współmałżonków i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa.

4. seksualna funkcja rodziny jest społecznie powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego.

5. legalizacyjno - kontrolna funkcja rodziny - przejawia się w legalizacji niektórych typów zachowań człowieka i w sprawowaniu wzajemnej kontroli przez członków rodziny. Niektóre z zachowań, jak współżycie seksualne małżonków czy posiadanie dzieci, poza rodziną są społecznie dezaprobowane. Naruszenie pewnych wzorów zachowań uznanych za wewnątrzrodzinne jest represjonowane przez pozostałych członków rodziny, szersze otoczenie społeczne, kościół, a także system prawny.

6. socjalizacyjna funkcja rodziny - jest konsekwencją funkcji prokreacyjnej. Funkcja jest realizowana dwu płaszczyznowo: jako przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia podstawowych ról społecznych oraz jako, wzajemne dostosowanie osobowości małżonków.

7. klasowa funkcja rodziny - jest mniej widoczna dla pobieżnego obserwatora życia rodzinno-małżeńskiego. Istota jej polega na wstępnym nadawaniu dzieciom i niepracującemu współmałżonkowi pozycji w strukturze klasowo-warstwowej i zawodowej danego społeczeństwa oraz na socjalizacji potomstwa.

8. kulturalna funkcja rodziny - polega na zapoznaniu młodego pokolenia z kulturą danego społeczeństwa, wpajaniu odpowiednich norm i systemów wartości, przekazywaniu dziedzictwa kulturowego i organizowaniu w gronie rodzinnym najrozmaitszych zajęć, dostarczających domownikom przeżyć estetycznych.

9. funkcja rekreacyjno- towarzyska - dom rodzinny jest między innymi miejscem wypoczynku i nawiązywania niezbędnych dla człowieka kontaktów towarzyskich. Kontakty te utrzymywane są w ramach zarówno małej, jak i szerszej rodziny, a także z osobami zaprzyjaźnionymi, które odwiedzają daną rodzinę bądź poszczególnych jej członków. Dom rodzinny, jego atmosfera i wyłączność służą do rozładowywania napięć psychicznych powstałych poza nim.

10. funkcja emocjonalno-ekspresyjna - w gronie rodzinnym najczęściej człowiek zaspokaja znaczną część potrzeb emocjonalnych i potrzeb wyrażania swej osobowości. Emocjonalno-ekspresyjna funkcja rodziny w wielu okolicznościach realizowana jest wśród małżonków i zakochanych par będących w licznych przypadkach w pierwszym stadium życia małżeńsko-rodzinnego.

Scharakteryzowane funkcje odpowiadają dziesięciu podstawowym TYPOM WIĘZI rodzinnej której są wieź:

• ekonomiczna,

• opiekuńcza,

• więzy krwi,

• seksualna,

• kontrolna,

• klasowa,

• socjalno-wychowawcza,

• kulturalna,

• towarzyska i

• emocjonalno-ekspresyjna.

KONFLIKTY W RODZINIE

Rodzaje konfliktów (wg Wallera):

• konflikt integrujący - przedmiot sporu dotyczy konkretnych faktów, zadawane ciosy nigdy nie urażają godności drugiej osoby. Zaangażowanie w rozwiązanie konfliktu jest wzajemne i aktywne. Komunikacja jest jasna i przejrzysta. Wynikiem tych konfliktów jest całkowite oczyszczenie, wzrost poczucia bliskości, zaufanie, wybaczenie.

• konflikt dezintegrujący - dotyczy przypuszczeń, domysłów. Partnerzy ranią się nawzajem, nie są szczerzy. Zaangażowanie w konflikt często nie jest dwustronne. Konflikt ten budzi napięcie, rozdrażnienie, poczucie bezsilności. W ich wyniku ludzie oddalają się od siebie z poczuciem krzywdy, żalu, lęku. Czują się niezrozumiani.

Natomiast wg R. Woźniak wyróżnia następujące rodzaje konfliktów:

1. konflikty trwałe, nie rozładowane - mają one miejsce wówczas, gdy osoby, między którymi dochodzi do konfliktu, nie przejawiają żadnej skłonności czy ochoty do pójścia na ustępstwa, wyjaśnianie i usunięcie problemów spornych, ale nie ujawniają swoich postaw. Siła emocjonalna powstałych rozbieżności narasta i w każdej chwili grozi uzewnętrznieniem się w gwałtownej i drastycznej postaci. Ta kumulacja napięć stwarza dla rodziny sytuacje najgroźniejsze, dezorganizuje jej życie poprzez zaniedbywanie obowiązków jednego lub obu współmałżonków, alkoholizm, często wybuchające spory i kłótnie, zdrady małżeńskie i wreszcie rozbicie rodziny.

2. konflikty otwarte - nie są ani tak groźne jak poprzednie, ani tak ostre. W ramach konfliktów otwartych Wiele sytuacji ma charakter zatargów, sprzeczek, wymiany zdań, jednak nie dzielą one i nie wykluczają dalszego współżycia i współdziałania. Nie doprowadzają do zerwania poczucia więzi czy też wspólnoty.

3. konflikt w zakresie wartości - może występować zarówno wówczas, gdy dla osób uczestniczących w nim są one wspólne (np. rywalizacja w zawodach sportowych, współzawodnictwo w pracy, w nauce) jak i wtedy, gdy te wartości są różne (np. odmienność upodobań i zainteresowań, odmienność wyobrażeń o sposobie spędzania wolnego czasu, urządzenia mieszkania itp.

1. konflikt przekonań - osoby bezpośrednio zainteresowane mogą mieć odmienne poglądy na moralność, ocenę czyjegoś postępowania, ocenę jakichś faktów historycznych, słuszność takich czy innych form organizacji życia politycznego, społecznego bądź gospodarczego.

Właściwe rozwiązywanie konfliktów wymaga odpowiedniej postawy wobec siebie i drugiego człowieka - postawy szacunku, życzliwości i współdziałania.

Aby konflikty były rozwiązywane w sposób integrujący koniczne jest przyjęcie określonych zasad:

• Traktowanie uczestników konfliktu jako osób równych sobie.

• Poszanowanie godności człowieka.

• Przekazywanie własnych uczuć i emocji wywołanych przez problem.

• Wskazywanie na konkretne fakty.

• Autentyczne poszukiwanie rozwiązań.

• Przebaczenie.

• Wypełnienie postanowień.

Każda rodzina powinna posiąść umiejętność korzystnego rozwiązywania konfliktów poprzez otwarte, szczere wyrażanie własnych uczuć i emocji, omawianie problemów. Otwartość, szczerość, poszanowanie odmiennego zdania każdego członka rodziny, szacunek dla jego odmienności psychicznej oraz stała komunikacja całej rodziny przeciwdziała konfliktom i służy budowaniu więzi.

Formy rozwiązywania konfliktów:

• separacja - najprostszy lecz wcale nie najlepszy sposób rozwiązywania konfliktów. Dochodzi do nie wskutek braku możliwości osiągnięcia jakiegoś porozumienia w sprawach spornych oraz konieczności przerwania kontaktu ze względu na coraz dotkliwsze szkody czynione sobie wzajemnie przez partnerów.

• uległość - dominacja - gdy jeden z uczestników konfliktu jest silniejszy potrafi narzucić swoje rozwiązanie drugiemu.

• kompromis - gdy spotykają się równi sobie siłą, daje częściową satysfakcję obu stronom i na jakiś czas zapobiega wymianie negatywnych oddziaływań.

• od negatywnych do pozytywnych oddziaływań - punktem zwrotnym, pomagającym w zmianie interakcji, jest „gest pojednania”. Jeśli partner podejmie go, przerywa spiralę negatywnych oddziaływań. Sam gest nie wystarcza. Potrzebna jest gotowość do zajmowania się sprawą sporną połączona ze stwarzaniem również partnerowi realizacji jego pragnień.

• strukturalna poprawa - najlepszy z możliwych sposobów rozwiązywania konfliktów. Warunkiem osiągnięcia go jest umiejętność efektywnej komunikacji między stronami. Ujawnia się prawdziwe stanowiska obu stron, doświadczane emocje są dokładnie wyrażane, sprawy istotne oddzielone są od rzekomych, strony lepiej się poznają. Wzrasta zaufanie, chętniej porusza się sprawy drażliwe.

RODZINA DYSFUNKCYJNA

Rodzina dysfunkcyjna to taka w której stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami są przejawem współ uzależnienia czyli opiera się na charakterystycznych regułach:

• kontrola - służy obronie przed przeżywaniem uczucia wstydu

• perfekcjonizm - maskowanie własnego poczucia bycia gorszym, - służy unikaniu konfrontowania się z realnym obrazem siebie i przeżywaniem uczuć, stałe porównywanie się z innymi

• oskarżenie - służy ukrywaniu wstydu, pozwala przerzucić przykre emocje na innych ludzi, daje poczucie ulgi, chroni przed konfrontacją ze swoimi potrzebami, pozwala odzyskać iluzję

• zaprzeczenie - służy negowaniu własnych uczuć, dążeń i wyobrażeń

• milczenie - fundamentalna zasada tematu tabu, pogłębia izolację rodziny

• iluzja - służy tworzeniu mitów

• niedokończenie - niepodejmowanie decyzji co dalej

• brak zaufania - wzmacnia potrzebę samowystarczalności

Rodzina dysfunkcyjna to:

1. z problemami alkoholowymi

2. z problemem wykorzystywania seksualnego

3. z terrorem psychicznym

4. z przemocą fizyczną

5. jedno z rodziców cierpi na stałe schorzenie typu cukrzyca, bądź jest przykute do łóżka a za swój stan obwinia domowników

Dysfunkcję rodziny można podzielić ze względu za zachowania rodzica, które determinuje działanie całego układu, wymuszając specyficzny sposób jego funkcjonowanie:

• zachowania kompulsywne (uzależnienia, natręctwa)

• przemoc fizyczna

• przemoc emocjonalna

J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1970, s.70

---