Metody, techniki i narzędzia badawcze

Istotnym dopełnieniem omówionych dotychczas problemów metodologicznych, są z pewnością różnego rodzaju metody, techniki i narzędzia badawcze, czyli określone sposoby postępowania badawczego.

W literaturze znaleźć można wiele definicji metody badawczej.

Jedna z nich definiuje ją jako zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozważenia określonego problemu naukowego; określony, powtarzalny sposób rozwiązania problemu.

Metoda w szerszym tego słowa znaczeniu jest wskazaniem sposobu teoretycznego działania praktycznego. Metoda myślenia teoretycznego dotyczy więc takiego sposobu, który umożliwia poznanie i wyrażenie istoty badanego zjawiska.

Metoda myślenia praktycznego zaś, dotyczy sposobu myślenia, który objaśnia, jak należy coś zrobić, zrealizować lub ucieleśnić.

Najczęściej spotykanymi metodami badawczymi w pedagogice są:

• sondaż diagnostyczny- pozwala na poznanie danego zjawiska społecznego, ustalenie jego zasięgu, poziomu i intensywności, następnie ocenę i w wyniku tego na zaprojektowanie modyfikacji.

• monografię pedagogiczną-ta metoda polega na opisie jakiegoś zjawiska, instytucji czy danej grupy społecznej; opis ten polega na wskazaniu szczegółowych cech danego zjawiska, określeniu jego elementów bądź charakteru, a także na scharakteryzowaniu funkcjonowania tego zjawiska oraz jego rozwoju.

• eksperyment pedagogiczny- to metoda badawcza polegająca na wywołaniu specjalnie przez osobę badającą pewnych zjawisk w celu ich bliższego poznania (w kontrolowanych przez osobę badającą warunkach).

• metoda indywidualnych przypadków,

Stosuje się ją głównie w psychologii rozwojowej i klinicznej oraz w pewnych badaniach medycznych.

Nazwy tej używa się często zamiennie ze: studium indywidualnych przypadków, studium przypadku, analizą przypadku lub metodą kliniczną.

Metoda ta stanowi sposób badań polegający na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub polega na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

Stanowi ona zatem głównie metodę badań jakościowych i dotyczy nade wszystko indywidualnej charakterystyki danej osoby z próbą określenia możliwej do zastosowania wobec niej pewnej strategii postępowania terapeutycznego.

Techniki badawcze są przyporządkowane metodom badań i traktuje się je jako ich skład­niki o służebnym charakterze. Każda z metod obejmuje z reguły kilka technik. Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokładnych, jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej. Mówiąc innymi słowy, techniki badawcze są czynnościami praktycznymi zdobywania mate­riałów służących do analizy i precyzowania wniosków, uogólnień oraz syntez.

Do technik badawczych zalicza się:

• wywiad- to rozmowa badającego z respondentem, która prowadzona jest za pomocą przygotowanego wcześniej formularza wywiadu; dokładne rodzaje wywiadu oraz sposoby jego przeprowadzania omówione zostaną poniżej.

• ankietowanie-jest to technika zbliżona do wywiadu, która polega na samodzielnym nanoszeniu na kwestionariusz udzielanych odpowiedzi lub odpowiedzi te nanoszone są przez ankietera.

• obserwacja- jest to wszelkie planowe spostrzeganie zjawisk, które odnoszą się do badanych procesów; wyróżnia się różne techniki obserwacji, ale będą one omówione w kolejnym rozdziale.

• badanie dokumentów- jest to technika, która służy do gromadzenia wstępnych danych o badanej instytucji. Badanie czyli analiza dokumentów to opis i interpretacja konkretnych dokonań, tekstów pisanych itp.

• techniki socjometryczne- przyjmuje się, że socjometria to „zespół czynności werbalnych i manipulacyjnych mające na celu poznanie uwarunkowań, istoty i przemian nieformalnych związków międzyosobowych w grupach rówieśniczych”[24].

Zmienne i wskaźniki pomiaru.

Nieodłącznym atrybutem badań, zwłaszcza ilościowych są tzw. Zmienne i wskaźniki. Bez ich uwzględnienia niemożliwy byłby wszelki rozsądny pomiar badanych faktów, zjawisk, zdarzeń.

Według W. Dutkiewicza „zmienną nazywa się dowolną właściwość - cechę, która przybiera różne wartości, a przynajmniej dwie ( jest to warunek, by cecha nazwana została zmienną).”

Zmienne (cechy) mogą być:

• zastane, jak na przykład pochodzenie społeczne, o które można zapytać lub spisać z dokumentu, który istnieje;

• wywołane, jak na przykład iloraz inteligencji, który trzeba dopiero zbadać przy pomocy testu i określić.

Niezależnie od tego, czy zmienne są zastane czy wywołane w badaniach dzielimy je na dwie główne grupy tj.:

• zmienne niezależne (Zn) - droga;

• zmienne zależne (Zz) - wynik.

Zarówno zmienne jak i wskaźniki są próbą uszczegółowienia problemów badawczych i tym samym hipotez roboczych.

Przy czym zmienne stanowią uszczegółowienie badanych zjawisk ze względu na podstawowe ich cechy. Wskaźniki natomiast określają każdą z wyodrębnionych zmiennych. Zadaniem ich jest znalezienie empirycznego sensu dla ustalonych zmiennych, czyli poddanie ich tzw. operacjonalizacji. To znaczy, wskaźniki mają umożliwić przełożenie zmiennych na wielkości poddające się badaniom empirycznym łącznie z podejściem ilościowym.

Wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazywać będziemy takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam określić, iż zaszło zjawisko Z.

W zależności od charakteru wskazywanej przez wskaźniki zmiennej i rodzaju związku, jaki łączy je z nią, mówi się o trzech typach wskaźników, mianowicie empirycznych, definicyjnych i inferencyjnych.

Wskaźniki empiryczne wskazują na zmienną dającą się łatwo i bezpośrednio zaobserwować. Zachodząca zaś relacja między tymi wskaźnikami, a wskazywaną przez nie zmienną ma charakter związku empirycznego.

Wskaźniki definicyjne wynikają z definicji badanej zmiennej.

Wskaźniki inferencyjne zaś odnoszą się do zjawisk bezpośrednio nie obserwowalnych i nie wchodzą do definicji badanych zjawisk. Podstawą odwoływania się do tego rodzaju wskaźników są często teorie dotyczące zmiennej, na którą wskaźniki te mają wskazywać.

Właściwe określenie zmiennych i wskaźników umożliwia też wystarczająco pogłębioną interpretację wyników przeprowadzonych badań. W niemałym stopniu dopomogą w tym zdanie sobie sprawy z zachodzących faktycznie, a nie jedynie pozornie, zależności, czyli określonych powiązań przyczynowo - skutkowych między uwzględnionymi w badaniach zmiennymi i wskaźnikami.

Układ zmiennych

Zmienne niezależne-drogi	Wskaźniki
rok studiów	rok I rok III
płeć	kobieta mężczyzna
Zmienne zależne- wynik	Wskaźniki
poziom wiedzy	wysoki średni niski

Redagowanie przypisów bibliograficznych

Cytowanie w tekście

• cytaty należy przytaczać w postaci oryginalnej, nadanej przez autora - skracając cytat, opuszczone fragmenty lub pojedyncze wyrazy cytowanego tekstu należy zaznaczyć trzema kropkami ujętymi w nawias okrągły (...)

• wszelkie uzupełnienia wprowadzone do tekstu cytowanego należy ujmować w nawiasy kwadratowe [ ].

• w przypadku, gdy istnieją kolejne wydania danej książki, cytować należy zawsze z wydania ostatniego

• jeżeli jakiś tekst opublikowano zarówno w czasopiśmie, jak i w książce, należy go cytować z książki, a nie z czasopisma

• powinno się unikać nadmiernej ilości cytatów

• do każdego cytatu należy podać informację bibliograficzną, czyli źródło, z którego zaczerpnięto dany cytat

Zaznaczanie cytatów

• cytowany tekst należy zaznaczyć przez użycie cudzysłowu "

• jeżeli w cytowanym tekście występują fragmenty ujęte w cudzysłów należy dla jego wyróżnienia zastosować cudzysłów francuski {{...}} lub zaznaczyć pojedynczymi przecinkami _,...^'

Powiązanie przypisów z tekstem

• przypisy powinny być łączone z tekstem za pomocą odnośników (odsyłaczy) cyfrowych w postaci cyfry arabskiej

• odsyłacz cyfrowy zaznacza się w tekście głównym na końcu cytowanego tekstu

• numer odnośnika pisze się czcionką podwyższoną o pół stopnia

• w dziełach zawierających wiele liczb wskazane jest ujmowanie odnośników cyfrowych w nawiasy np. : _" [1,2,6,7] dokonano oceny jakości pracy (...)" ^(1,6,11,121) .

• należy pamiętać, że w języku polskim kropka jest zawsze znakiem kończącym zdanie, stawiamy ją po zamknięciu cudzysłowu i po numerze odsyłacza
  np.: _" ......" ¹.

• obowiązuje numeracja ciągła w całym tekście artykułu

• w dziełach o dużej ilości przypisów odnośniki mogą mieć numerację ciągłą w obrębie poszczególnych rozdziałów

• dopuszcza się użycie Innego odsyłacza, np. w postaci gwiazdki, gdy przypisy występują sporadycznie

• dopuszcza się różnicowania liczby gwiazdek, jeżeli liczba tak oznaczonych przypisów nie przekracza trzech na jednej stronie

Lokalizacja przypisów bibliograficznych w obrębie publikacji

• zaleca się wprowadzanie przypisów u dołu strony

• tekst główny należy oddzielić od przypisów linią ciągłą

• ten sam numer, który znajduje się w tekście głównym, powinien być powtórzony na dole strony przy odpowiednim przypisie

• numer w przypisie zaleca się pisać z wcięciem, obejmującym np. 5 znaków, czcionką podwyższoną o pół stopnia

• po numerze w przypisie nie stawiamy kropki ani nawiasów

• przypisy u dołu strony powinny być zapisane mniejszą czcionką niż tekst główny
  np. :

¹ Sulmicki P.: Planowanie i zarządzanie gospodarcze. Wydawnictwo, Warszawa 1976. s.s. 34-399.

• kolejność wymieniania pozycji literatury, do której istnieją odwołania w tekście, powinna odpowiadać alfabetycznemu spisowi nazwisk autorów

• jeśli odwołujemy się do kilku prac tego samego autora, zaleca się wymieniać prace starsze przed nowymi

• kolejne pozycje należy zaznaczać kolejnymi numerami

• po każdym numerze powinna być umieszczona kropka

• jeżeli bibliografia załącznikowa pełni równocześnie funkcję przypisów bibliograficznych, pozycje powinny być ułożone alfabetycznie i ponumerowane kolejno

• dopuszcza się układ numeryczny wg kolejności cytowania opisywanych dokumentów w tekście dzieła

• dopuszcza się umieszczanie przypisów na końcu dzieła; wówczas należy je umieszczać przed bibliografią załącznikową

Redagowanie pozycji przypisów bibliograficznych

• pierwszy odsyłacz do książki czy artykułu powinien zawierać wszystkie wymagane elementy opisu bibliograficznego dokumentu

• w przypadku ponownego odwołania się do dokumentu już opisanego, jeżeli następujące po sobie przypisy dotyczą tej samej pracy, należy zamiast pełnego opisu stosować oznaczenie: op.cit., lub tamże, lub ibid., po którym następują numery stron,
  np.:

¹ Op.cit. s.s. 3-6.
² Tamże. s. 12.
³ Ibid. s. 10.

• jeżeli następujące po sobie przypisy dotyczą tej samej pracy, a dodatkowo powoływany tekst umieszczony jest na tej samej stronie, co w przypisie poprzedzającym, należy stosować jedynie określenie: tamże lub loc.cit., bez podawania numeru strony
  np.:

¹ Tamże.
² Loc.cit.

• jeżeli powołujemy się na dokument wymieniony w jednym z przypisów wcześniejszych, należy powtórzyć początkowe elementy opisu tego dokumentu, np. nazwę autora i tytuł lub początek tytułu danej książki, dodając numer odpowiedniej stronicy
  np.:

¹ JANKOWSKI K.: Ekonomika... s. 33.

• jeżeli powołujemy się na dokument wymieniony w jednym z przypisów wcześniejszych, który jest jedyną cytowaną pracą autora, należy wymienić nazwę autora, dodając numer odpowiedniej stronicy
  np.:

¹ JANKOWSKI K….. s. 33.

Przykład:

¹ JANKOWSKI K. : Ekonomika przedsiębiorstwa. Wyd. Paw, Wrocław, 1990, s. 33.
² Tamże. s. 35.
³ Tamże.
⁴ JANKOWSKI K.: Praca w zespole. Wrocław 1991. s. 156.
⁵ JANKOWSKI K.: Ekonomika... s. 56.

• w przypisie bibliograficznym umieszczonym u dołu stronicy można podać jedynie te elementy, których nie zawiera informacja o cytowanym dokumencie w tekście głównym
  np.:
  Stwierdzenie to powtórzył prof. Witold Doroszewski we wstępie do wydanego pod jego redakcją _"Słownika poprawnej polszczyzny'' ¹.

Plagiat (łac. plagium - kradzież) - skopiowanie cudzej pracy (lub jej części) i przedstawienie pod własnym nazwiskiem, np. odkrycia, piosenki, wiersza, wynalazku, pracy magisterskiej, pracy doktorskiej, publikacji naukowej.

Definicje

Nierzetelność w nauce (scientific misconduct) są to występki przeciwko etyce w nauce polegające na zmyślaniu, fałszowaniu lub plagiatorstwie przy aplikowaniu o fundusze, przy prowadzeniu i recenzowaniu badań naukowych lub też prezentowaniu ich wyników.

Zmyślanie polega na preparowaniu, rejestrowaniu i publikowaniu wyników nie uzyskanych.

Fałszowanie polega na manipulacji materiałem badawczym, wyposażeniem lub metodą oraz na zmienianiu lub pomijaniu danych doświadczalnych w ten sposób, że wyniki badań nie zostają prawdziwie przedstawione w raportach.

Plagiatorstwo (plagiarism) polega na przywłaszczeniu cudzych idei, metod, wyników lub określeń bez właściwego odniesienia. Plagiatem jest także nieautoryzowane wykorzystanie informacji uzyskanych w trakcie poufnego recenzowania wniosków i rękopisów.

Zasady dobrej praktyki badań naukowych

Określenie dobrej praktyki badań naukowych (good research practice), a więc zdefiniowanie takich zasad rzetelnego postępowania, które są powszechnie zrozumiałe i możliwe do wprowadzenia w poszczególnych jednostkach, stanowi najważniejszy element odniesienia się do problemu nierzetelności naukowej.

Podstawowe cechy dobrej praktyki naukowej:

1. Przestrzeganie podstawowych zasad pracy naukowej, takich jak:

• adekwatność i standaryzacja metod,

• skrupulatne dokumentowanie wyników,

• sceptycyzm wobec własnych rezultatów,

• uczciwe uznawanie należnego udziału współpracowników, konkurentów i poprzedników,

• rzetelne ocenianie innych.

---