Katarzyna Rzeszótko
Spec. nauczycielska
Rok IV, gr.2

Scenariusz lekcji języka polskiego dla I klasy liceum. (1godz.)

Temat lekcji: Ogrom frazeologizmów w wierszu S. Barańczaka Pan tu nie stał.

Cele ogólne:

• Kształcenie umiejętności pracy z tekstem.

• Wzbogacenie zasobu leksykalnego języka i poprawnego posługiwania się nim.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• formułuje wnioski na podstawie zebranych informacji;

• poprawnie wskazuje i określa frazeologizmy;

• zna ważniejsze informacje o Stanisławie Barańczaku;

• wie, w jakim celu poeta wykorzystuje w wierszu ich frazeologizmy;

• potrafi selekcjonować wiadomości, notuje to, co najważniejsze;

• sprawnie dokonuje analizy i interpretacji utworu.

Metody: praca z tekstem literackim.

Formy pracy: indywidualna, zbiorowa.

Środki dydaktyczne: Wiersz S. Barańczaka Pan tu nie stał, karty pracy.

PRZEBIEG LEKCJI

Wprowadzenie:

1. Czynności organizacyjne.

2. Zapoznanie uczniów z celami lekcji.

3. Uczniowie przypominają sobie pojęcie frazeologizmu

Frazeologizm, związek frazeologiczny, ogólnik, frazes, wyrażenie lub zwrot bez głębszej myśli, np. gonić w piętkę, zdolny leń, pić na umór. Źródła frazeologizmów przenikają do języka polskiego z mitologii, Biblii, historii, literatury, ludowych przysłów, z języka potocznego, np. hiobowe wieści, zakazany owoc, salomonowa mądrość, pięta Achillesa, Helikon sarmacki, idea olimpijska. Rozbudowany frazeologizm to porzekadło lub przysłowie.

4. Nauczyciel podaje informacje o twórczości i życiorysie S. Barańczaka- uczniowie sporządzają notatkę na bieżąco.

Stanisław Barańczak- ur. 1946. Poeta, krytyk, teoretyk literatury, tłumacz. Pracownik naukowy Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, następnie profesor na Uniwersytecie Harvarda (USA), gdzie wykłada literaturę polską. Członek redakcji Nurtu, współpracownik m.in. Studenta, później także Zeszytów Literackich. W 1976 współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników, współredaktor wychodzącego poza cenzurą Zapisu. W latach 1976-1980 represjonowany, m.in. przez pozbawienie pracy oraz zakaz publikacji. Od 1981 mieszka w USA. W 1995 został laureatem Nagrody im. J. Parandowskiego przyznawanej przez Polski PEN Club. Współtwórca poetyckiej Nowej Fali (tomiki Korekta twarzy, 1968, Jednym tchem, 1970, Dziennik poranny, 1972, Sztuczne oddychanie, 1974). Gdy przeszedł do opozycji politycznej, wyrażał sprzeciw wobec komunistycznej rzeczywistości (m.in. zbiory wierszy Ja wiem, że to niesłuszne, Paryż 1977, Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu, Paryż 1980, Widokówka z tego świata i inne rymy z lat 1986-1988, Paryż 1988, Podróż zimowa, 1994). Za tom Chirurgiczna precyzja (1998) otrzymał nagrodę literacką - NIKE '99. Autor programowych książek krytycznoliterackich: Nieufni i zadufani (1971), Ironia i harmonia (!973), Etyka i poetyka (Paryż 1979), studium Język poetycki Mirona Białoszewskiego (1974), Poeta pamięta: antologia poezji świadectwa i sprzeciwu 1944-1984 (1984). Opublikował zbiory esejów, m.in. Etyka i poetyka (Paryż 1979), Atlantyda (Londyn 1986), Przed i po (Londyn 1988), Tablica z Macondo. Osiemnaście prób wytłumaczenia, po co i dlaczego się pisze (1990), Uciekinier z utopii. O poezji Zbigniewa Herberta (1984), Poezja i duch Uogólnienia (1996). Jest autorem licznych, wysoko cenionych przekładów z angielskiego, m.in. dramatów W. Szekspira oraz angielskiej poezji metafizycznej.

Rozwinięcie

1. Ciche czytanie wiersza przez uczniów a następnie głośne przez jednego z nich..

Stanisław Barańczak

Pan tu nie stał

Pan tu nie stał, zwracam panu uwagę,

że nigdy nie stał pan za nami

murem, na stanowisku naszym też

pan nie stał, już nie mówiąc, że na naszym czele

nie stał pan nigdy, pan tu nie stał, panie,

nas na to nie stać, żeby pan tu stał

obiema nogami na naszej ziemi, ona stoi

przed panem otworem, a pan co,

stoi pan na uboczu

wspólnego grobu, panie, tam jest koniec,

nie stój pan w miejscu, nie stawiaj się pan, stawaj

pan w pąsach na szarym końcu, w końcu

znajdzie się jakieś miejsce i dla pana

2. Wyjaśnienie tytułu wiersza.

„PAN TU NIE STAŁ”- określenie używane w latach 80-tych, w okresie długich kolejek, kiedy to spędzało się w nich czasem całą noc. W wierszu Barańczaka zwrot ten odnosi się do człowieka, który nie stoi razem z walczącymi, a „stoi z boku” , „stoi w miejscu”, „stoi na szarym końcu”, który do tej pory ignorował zwykłych , przeciętnych ludzi.

3. Określenie adresata:

Wiersz ma bardzo wyraźnego adresata, jest nim osoba, która nieoczekiwanie pojawiła się w środowisku bliskim dla podmiotu lirycznego. Ów Pan nie tylko nie stał wcześniej w określonym miejscu, ale też, jak dobitnie stwierdza podmiot liryczny: „nie stał za nami”. Dalej podmiot wyraża opinię, jakoby ów pan nie utożsamiał się z poglądami grupy, do której teraz dołączył („nie stał pan za nami murem”), nie mówiąc już o jakiejś ideowej więzi lub przewodzeniu owej grupie.

4. Objaśnienie frazeologizmów z wiersza- wykorzystanie motywu stania. Uczniowie otrzymują tabelę, którą muszą wypełnić.

Uzupełnij tabelę frazeologizmami z wiersza i wyjaśnij, co one oznaczają.
ZWIĄZEK FRAZEOLOGICZNY	WYJAŚNIENIE
stać murem za kimś	popierać kogoś, być z nim solidarnym
stać na czele	przewodzić komuś lub czemuś
stać na stanowisku	przewodzić komuś lub czemuś
nas (mnie) nas na to nie stać	coś jest za drogie lub niemożliwe do realizacji
stać nogami na ziemi	być realistą
Stać otworem	być osiągalnym ,dostępnym
stać na uboczu	nie wychylać się
stać w miejscu	nie rozwijać się, np.: zawodowo, umysłowo
stawiać się	sprzeciwiać się
stać na szarym końcu	gdzieś daleko, z tyłu, być ostatnim

5. Nauczyciel pyta, z jakiego języka pochodzą wymienione wcześniej sformułowania, czy któreś z nich w latach 80-tych nabrały nowego znaczenia.

Przykładowa odpowiedź

Wszystkie te sformułowania pochodzą z języka potocznego, gazetowego(stać na czele - to slogan). ”Stać na stanowisku”, „stać w miejscu”- w utworze zwroty te nabrały nowego znaczenia, zajmować stanowisko zgodne z myślą partii, odrzucenie osób, których światopogląd jest różny od światopoglądu komunistycznego.

6. Barańczak bawi się językiem, co wykorzystuje w swojej twórczości?

• potoczne zwroty;

• język gazet;

• hasła reklamowe;

• wypowiedzi urzędowe.

Zakończenie

1. Podsumowanie lekcji.

2. Sporządzenie notatki.

Przykładowa notatka

Wiersz Barańczaka pt.: „Pan tu nie stał” jest aluzją do rzeczywistości lat 80-tych, ale także grą językową. W trakcie czytania utworu na plan pierwszy wysuwa się potoczny, gazetowy język utworu. Cały jego tekst składa się ze znanych zwrotów i wyrażeń, które w ujęciu Barańczaka odzyskują pierwotne znaczenie -rysują obraz „komunistycznej” rzeczywistości. Podmiot liryczny (bohater wiersza) jest człowiekiem, który nie poddaje się reżimowi komunistycznemu, w życiu postępuje etycznie i moralnie. Swój wiersz oparł Barańczak na koncepcie poetyckim- gra znaczeniem słowa „stać”, wydobycie bogactwa jego treści, nagromadzenie związków frazeologicznych, wydobycie ich nowych znaczeń- to wszystko powoduje, że wiersz Barańczaka można zaliczyć do poezji lingwistycznej (łac. lingua- język) - tematem poezji staje się sam język, często codzienny, sloganowy, banalny; na pierwszym miejscu stawia się słowo, jego znaczenie lub grę znaczeń).

3. Zadanie domowe: Korzystając z różnych haseł zawartych w prasie stwórz wiersz lub jakąś historię.

ZAŁĄCZNIKI

Załącznik 1

Uzupełnij tabelę frazeologizmami z wiersza i wyjaśnij, co one oznaczają.
ZWIĄZEK FRAZEOLOGICZNY	WYJAŚNIENIE
stać murem za kimś	popierać kogoś, być z nim solidarnym
………………………………………	…………………………………………………… ……………………………………………………
………………………………………	…………………………………………………… ……………………………………………………
………………………………………	…………………………………………………… ……………………………………………………
………………………………………	…………………………………………………… ……………………………………………………
………………………………………	…………………………………………………… ……………………………………………………
………………………………………	…………………………………………………… ……………………………………………………
………………………………………	…………………………………………………… ……………………………………………………
………………………………………	…………………………………………………… ……………………………………………………
………………………………………	…………………………………………………… ……………………………………………………

BIBLIOGRAFIA

http://portalwiedzy.onet.pl/93408,,,,frazeologizm,haslo.html Definicja frazeologizmu, 25.06.2010r., godz. 17.45.

http://literatura.wywrota.pl/1353_stanislaw_baranczak_pan_tu_nie_stal.html wiersz Stanisława Barańczaka Pan tutaj nie stał, 25.06.2010r., godz. 12.06.

Słownik terminów literackich, S. Sierotwiński, Wyd. Ossolineum, Wrocław 1986.

Przewodnik po sztuce uczenia literatury, S. Bortnowski, Wyd. STENTOR, Warszawa.

6

---