KULTURA LUDOWA, POPULARNA I MASOWA - A. Kłoskowska

Główną domenę badań kultury jako komunikowania się stanowi uczestnictwo kulturalne rozumiane jako zbiór podstawowych środków i przekazów ujmowany w powiązaniach z głównymi elementami struktury społecznej. Większość badań socjologicznych odnosi się do obiektywnych warunków uczestnictwa kulturalnego i wyborów prowadzących do ekspozycji na przekazy, niewiele zaś bada twórczość i odtwarzanie kultury. Mówiąc o możliwościach uczestnictwa w kulturze ma się na myśli zwykle działy kultury zorganizowanej przez instytucje publiczne w krajach rozwiniętych: prasę, radio, telewizję, film i kino, publikacje i udostępnienie książek przez biblioteki, spektakle teatralne, koncerty i wystawy muzealne. Dane ilościowe uzyskane z badań statystycznych powyższych okoliczności uczestnictwa skorelowane są z podstawowymi kategoriami społecznymi określanymi na zasadzie cech formalnych: wiek, płeć, miejsce zamieszkania, zawód, wykształcenie. Pierwsze są zmiennymi zależnymi (warunkowanymi), drugie niezależnymi (warunkującymi).

Liczebność przekazów o standaryzowanej treści np. nakładów wydawnictw czasopiśmiennych i książkowych, liczby odbiorników radia i telewizji jest miarą demokratyzacji kultury, natomiast ilość przekazów o zróżnicowanej treści np. tytułów książek, programów telewizyjnych, premier teatralnych jest miarą bogactwa kultury i możliwości wyboru stojących do dyspozycji najaktywniejszych (często najbardziej wymagających). Wielość różnorodnych przekazów podobnego poziomu o niewielkiej cyrkulacji charakteryzuje model uczestnictwa kulturalnego wąskiej elity, najszerzej bowiem rozpowszechnione kanały transmisji kulturalnej przynoszą zhomogenizowane treści.

 

Syntetyzujące ujęcie sfery zjawisk warunkowanych ma najczęściej postać podziału na trzy style kultury:

 

         Kultura wyższa (elitarna) - charakteryzuje się tworzeniem pod kontrolą elit działających w ramach określonej estetycznej i intelektualnej tradycji. Elity te zajmują naczelne miejsce w systemie oświaty, sztuki i rozrywki, realizują wartości naczelne tych systemów i dostarczają normatywnych modeli działania w ich obrębie. Kryteria odbioru pochodzą nie od odbiorców ale od twórców. Kultura elitarna jest zogniskowana w relacji twórców i kwalifikowanych krytyków. Oczywiście wskutek procesu homogenizacji wyższa kultura dociera po części do szerszej publiczności.

KULTURA ELITARNA :

• oryginalna twórczość uznana przez wysoko wyspecjalizowanych, wykwalifikowanych sędziów - krytyków artystycznych oraz specjalistów
  w dziedzinie nauki - i uzyskująca aprobatę w środowisku samych twórców

• odbiór jej treści wymaga szczególnych kwalifikacji

• trudna

• trudno dostępna - nieliczne egzemplarze, wysokie koszty

• część dzieł - zachowuje trwałą pozycję przez wieki i składa się na dorobek kulturalny ludzkości

• ograniczenie liczby jej uczestników wiąże się z charakterem jej treści

• niedemokratyczna

• wytycza drogi dalszego rozwoju szerzej dostępnej wiedzy, sztuki, religii

• inspiruje w pewnej mierze kulturę popularną i częściowo przenika
  przez masowe kanały kulturowego przekazu do szerokiej publiczności

         Kultura popularna (masowa) - często bywa utożsamiana z terminem „kultura masowa” jako określenie faktycznej szerokiej cyrkulacji i odbioru standaryzowanych treści, bez przesądzania o ich charakterze, klasowej proweniencji   i   adresie   oraz   ideologicznym   obliczu. W  jej  skład  wchodzą przekazy kulturowe zyskujące szeroką aprobatę dzięki m.in. łatwości odbioru.

KULTURA MASOWA:

• szeroki zasięg - odbiorcami są liczne kategorie osób z wszystkich klas społecznych

• kultura III układu

• stanowi rezultat zastosowania środków techniki masowego komunikowania umożliwiającego zwielokrotnienie przekazu

• masowy odbiór

• łatwa dostępność pod względem finansowym

• przystępność

• atrakcyjność pod względem treści

• standardyzacja

• uproszczenie

• produkowana przez wyspecjalizowanych twórców

• przedmiot krytyka

• zgodność z faktycznymi gustami najliczniejszej grupy uczestników życia kulturalnego.

 

      Kultura ludowa (folklorystyczna) - jest to kultura układu pierwotnego, rozwijająca się w małych, głównie wiejskich społecznościach lokalnych, ale także w plebejskich obszarach społeczności miejskich. W miarę zacierania się ich izolacji kultura ta przestaje być samowystarczalna, trwa jednak jako część wyposażenia kulturalnego małych grup pierwotnych. Jej wątki i formy są także wykorzystywane przez inne układy (disco polo).  

KULTURA LUDOWA :

• niezawodowa twórczość i bezpośrednie przekazywanie w drodze ustnej tradycji

• komunikatywność

• łatwość odbioru

• bliski kontakt między twórcą a odbiorcami, ich przeniknięcie wspólną tradycją

• sztuka, wierzenie i wiedza ludowa splatają się ze sobą

• spontaniczna i wolna od alienacji - nie przeciwstawiająca się jednostce jako coś zewnętrznego, narzuconego i tłumiącego jej podmiotowe dążenia
  i aspiracje

Bardzo trudne jest w rozwiniętych społeczeństwach ścisłe przyporządkowanie wyodrębnionym kategoriom społecznym (klasom, warstwom) określonych stylów kultury. O współczesnej kulturze symbolicznej poszczególnych klas mówić można w dwóch znaczeniach:

 

1.                              w ujęciu dystrybutywnym - jako o kulturze klas czyli o ogóle treści kulturalnych i kanałów ich przekazu np. kultura robotników, chłopów.

2.                              w ujęciu kolektywnym - jako o kulturze klasowej, czyli swoistych dla tej klasy wartościach i formach kultury wchodzących do całości dorobku kulturalnego społeczeństwa i nie ograniczonych w odbiorze do członków tej klasy np. kultura robotnicza, chłopska (ethos).

 

Zróżnicowanie klasowe kultury jest zmienne i nie zawsze odpowiada ostrości podziałów klasowych, zależy także od roli kultury jako społecznie uznanego wskaźnika zróżnicowania i dobra o prestiżowym charakterze. Jeżeli ta prestiżowa funkcja jest nikła, przynależności do wyższych kategorii społeczno-ekonomicznych nie towarzyszy udział w wyższej kulturze.

              W dziedzinie wartości uznawanych oraz w dziedzinie sposobu rozumienia i interpretacji symbolicznych przekazów mamy do czynienia ze szczególnie silnym wpływem kultury społecznej unifikującej i standaryzującej doświadczenia kulturalne. Pierwszym czynnikiem standaryzacji jest wpływ rodziny który ujednolica elementy przekazu w obrębie małej grupy choć jest zarazem czynnikiem różnorodności z punktu widzenia makrostruktur. W rodzinie dokonuje się zadanie przekazania podstawowego, ogólnonarodowego kodu językowego oraz jego subkodowych odmian klasowych i regionalnych. Drugim czynnikiem unifikacji jest szkoła nazywana przez P. Bourdieu gwałtem symbolicznym ponieważ szkolny system transmisji kultury symbolicznej ma w całości charakter przymusowy (wybór i ocena przekazywanych elementów kultury oraz utrwalenie kryteriów ocen). O samym wyborze treści kulturalnych decyduje w dużej mierze repertuar obiektywnie dostępnych przekazów który zależy od prowadzonej polityki kulturalnej (ewentualnie pluralizmu polityk różnych podmiotów). Polityka może jednak o wiele łatwiej eliminować pewne treści niż działać w celu faktycznej recepcji i określeniu charakteru odbioru. Działają tu bowiem mechanizmy aktywnego, twórczego odtworzenia (ogółu reakcji odbiorcy na przekaz symboliczny) których podmiotem są sami odbiorcy. A ich odbiór efektów działalności artystycznej zależy głównie od wykształcenia i kompetencji kulturowej. Szczególnie estetyczna funkcja artystycznych przekazów podlega różnicującym wpływom wykształcenia.

Podsumowując. Wszystkie powyższe wnioski, dotyczące klasowego-zawodowego  charakteru różnicowania uczestnictwa w kulturze, mają ciągle charakter hipotetyczny. Główną zmienną jest poziom i charakter wykształcenia. 

---