Wymierają bowiem te gatunki które w wyniku ewolucji innych gatunków i stopniowych zmian środowiska utraciły swoje dominujące właściwości przystosowawcze w stosunku do biotycznych i abiotycznych warunków środowiska. Jest to proces powolny poprzedzony stopniowym zmniejszaniem się zasięgu występowania i jego liczebności.

Helobionty - światlolubność. helifotity-światłolubne np. rumianek, rośliny dla których optymalne warunki życiowe stwarza pełne oświetlenie. zaciemnienie zaś jest szkodliwe m. in. Brzoza.

Heterobionty -występujące na pograniczu siedlisk wodnych i lądowych.

Heterotermy - stałocieplne w okresie aktywności, w okresie spoczynkowym temp. ciała znacznie się obniża.

Higrofile - zwierzęta środowisk wilgotnych np. ślimaki, komary, stonogi, są wrażliwe na zmiany .wilgotności, gdy środowisko wysycha przechodzą w stan estywacji.

Homeostaza - tendencja organizmu do zachowania stałości środowiska wewnętrznego, tj. minimalizacja wahań temp. ciała lub ciśnienia osmotycznego.

Homeostaza ekosystemu - Przyroda ma nadzwyczaj cenną umiejętność samoregeneracja wykorzystuje w tym celu wszelkie środki jej dostępne(powietrze do utleniania, mikroorganizmy - rożki zanieczyszczeń, bogaty świat flory i fauny -odtwarzanie łańcucha pokarmowego. Istotną cecha materii ożywionej zw z warunkami egzystencji, jest przeciwstawienie się wszelkim zmianą , gdyż obecne ustabilizowane warunki egzystencji, jest przeciwstawienie się wszelkim zmianą, gdyż obecne ustabilizowane warunki egzystencji są dla org. najkorzystniejsze (org. najlepiej się do nich zdążył przystosować. Tego rodzaju homeostaza funkcjonuje na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Zarówno dążność do rozmnażania się jak i homeostazę, a także konkurencja do źródeł, surowców i energii wytwarzają stan względnej stabilizacji biologicznej, zw. mianem równowagi ekologicznej. Regulacje - homeostazy przebiegająca w sposób naturalny można zilustrować przykładami w biocenozach roślinnych, zwierzęcych. Zasoby pokarmowe są naturalnym czynnikiem regulującym. Żyzna gleba sprzyja wzrostowi roślinności. Obfitość roślinności prowadzi do rozmnażania się zw. trawożernych, których nadmiar mógłby doprowadzić do wyjałowienia terenu. Zapobiega temu obecność drapieżnych zw. mięsożernych. Im bogatsza jest biocenoza w gatunki tym lepsza jest homeostaza. Ważnym czynnikiem homeostazy jest konkurencja między populacjami o pokarm, światło, wodę.

Homoiotermy - organizmy stałocieplne, stałocieplność związana jest z wysokim i stałym poziomem przemiany materii. Wyróżniamy heterotermy, które mają zdolność obniżania temper, swego ciała w jakimś momencie np. niedźwiedź w czasie snu. Jednostki taksonomiczne: ROŚLINY: królestwo, gromada, klasa, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek (odmiany, formy). ZWIERZĘTA: królestwo, typ, gromada, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek, podgatunek.

Hydrobionty - zwierzęta i rośliny żyjące w środowisku wodnym, odznaczają się różnymi przystosowaniami np. większość zwierząt wodnych do oddychania tlenem rozp. w wodzie, zależnymi również od zamieszkiwanej strefy np. zwierzęta głębinowe do wysokiego ciśnienia hydrostatycznego.

Hydrosfera - wodna powłoka Ziemi, przenikająca skorupę ziemską i atmosferę, obejmuje wody powierzchniowe, atmosf., podziemne, lodowce oraz parę wodną w atmosferze i skorupie ziemi. Jest najstarszym środowiskiem biosfery i niej wywodzą się org. lądowe.

Imisja skażeń - obejmuje ona emisję skażeń, która zostaje wchłonięta przez biosferę. Wielkość emisji określa się za pomocą bioindykatorów.

Jednostki syntaksonomiczne - A) Rośliny: królestwo, gromada, klasa, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek (odmiany, formy); B) Zwierzęta królestwo, typ, gromada, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek, podgatunek.

Jezioro jako biocenoza - schemat. 1.Strefa przybrzeżna, 2.Litoral - plankton, ślimaki, 3.Sublitoral - glony, mchy wodne, mięczaki, larwy owadów, pierścienice, 4.Dno pokryte osadami

Kanibalizm- pożeranie się tego samego gatunku, wskutek głodu, zagęszczenia populacji częsty np. u owadów pajęczaków.

Katastrofa ekolog.- trwałe (nieodwracalne w naturalny sposób) uszkodzenie lub zniszczenie dużego obszaru środow. przyrodniczego, wpływ, negatywnie bezpośrednio lub pośredni ona zdrowie często życie ludzkie. W ekologii nieodwracalne zniszczenie strukt. i funkcjonowania ekosystemu zachodząca bez możliwości wytworzenia się zespołów lub ogniw zastępczych(kompensacyjnych).w wyniku zachwiania równowagi w tych ekosystemach, katastrofa ekolo. prowadzi do nieodwracalnych jakościowych i ilościowych zmian w: łańcuchu pokarmowym(zmienia się charakter przepływu energii i informacji) w efekcie czego następuje załamanie przynajmniej jednego z organów troficznych, (producenci, konsumenci. destruenci) bez których nie może istnieć ekosystem. Kat. ekol. są spowodowane nagłymi lub długotrwale kumulującymi się w czasie zmianami warunków fizycznych i chemicznych siedliska, przekraczając granicę tolerancji biocenozy, katastrofy antropogeniczne - powodowane przez człowieka (emisja szkodliwych gazów i cieczy), kat. nieantropogenicznych(katastrofy naturalne) klęski żywiołowe(powodzie, susze, cyklony, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, pożary lasów.

Klimaks - W przypadku obszarów bardziej zróżnicowanych, w obrębie jednego biomu występują różne stadia szeregu sukcesyjnego, zazwyczaj prowadzą one do tego samego stadium końcowego-klimaksu. Biocenozy klimaksowe stanowią ostatnie stadium szeregu sukcesyjnego, uformowanie się końców tj. klimaksowego stadium sukcesji z czynnikami klimatycznymi. Liczne czynniki mogą uformować stadium klimaksowe, są to np. klimat, czyn. edaficzne, biotyczne, organizacja wewnętrzna układu itp. Klimaks należy rozumieć jako to stadium sukcesji, w którym aktywny proces rozwoju jest bardzo powolny, lecz odbywa się ciągle.

Klimat Ziemi - jest czynnikiem który najaktywniej i najostrzej porządkuje szatę roślinną kuli ziemskiej. Klimatem nazywamy charakterystyczne dla danego obszaru, corocznie powtarzające się ukł. zjawisk i procesów atmosferycznych. Klimat kształtuje się pod wpływem różnych czynników(pr. słoneczne, obieg wilgoci, cyrkulacja atmosferyczna, szer. geograficzna, ukszt. terenu, dział. człowieka). Elementami klimatu są: nasłonecznienie, temperatura, wilgotność pow. zachmurzenie, opady, ciś. atmosferyczne, kier. i prędkość wiatru. Układ klimatów kuli ziemskiej jest strefowy. Zakłócenia w tym ukł. powodują łańcuchy górskie szczególnie wys. w pobliżu morza.

Kolonie monoqiniczne i pouginiczne - zgrupowania owadów słonecznych, obejmują skupieni rodzinne ponieważ osobniki tworzące takie zgrupowania stanowią potomstwo jednej samicy.

Konkurencja - współzawodnictwo między gatunkowe lub różnych gatunków o te same czynniki środowiska np, pokarm, przestrzeń

Konkurencja, rodzaje - (współzawodnictwo) K. przestrzenna -

niedopuszczanie innego przedstawiciela gatunku na swoje terytorium, - K. pokarmowa - u roś. przede wszystkim konk. korzeniowa; - K. rozrodcza - tylko u zwierząt.

Konsumenci - Organizmy cudzożywne, nie wytwarzają związków organicznych z nieorganicznych. żywią się wyprodukowaną przez roślin lub zawartą w tkankach zwierząt materią organiczną, do heterotrofów zaliczamy większość bakterii, grzyby, niektóre rośliny pasożytnicze oraz wszystkie zwierzęta. Konsumenci to: roślinożercy(konsument bezpośredni), drapieżcy (dwa poziomy troficzne I- drapieżcę - małe, II-drapleżniki większe np. lwy, rekiny, delfiny, wilki nie mają naturalnych wrogów i Pasożyty.

Kontaminacja polutantów - występowanie odpadów w miejscach niepożądanych ze względu na bezpieczeństwo ludzi.

Kooperacja - oddziaływanie nie antagonistyczne(pozytywne), protokooperacja, mutualizm.

Kooperacja - współdziałanie osobników w celu przeżycia; związek międzygatunkowy(mutualizm, komensalizm) symbiotyczny oraz tolerancyjny między gatunkami, których potrzeby nie pokrywają się.

Krzywa logistyczna liczebności - charakteryzuje populacje opanowujące nowe siedlisko o ograniczonych zasobach. Populacja przechodzi fazę wzrostu do momentu opanowania środowiska, a następnie wkracza w fazę równowagi, W niektórych przypadkach po osiągnięciu wartości szczytowej następuje krótki okres spadku liczebności, a dopiero po nim . liczebność populacji stabilizuje się na nieco niższym poziomie.

Kserofil, kserofit - kserofile to gatunki wykazujące dużą odporność na suszę. Kserofity - rośliny żyjące w warunkach długotrwałej suszy powietrza i gleby np. na pustyniach, stepach, nagich skalach.

Las jako biocenoza - Każdy ekosystem skł. się z elementów abiotycznych i biotycznych , celem i abiotyczne (światło , woda, gleba) tworzą biotop (nieożywiona część ekosystemu). Ożywiona część (biocenozę) tworzą elementy biotyczne (rośliny i zwierz.) pozostające między sobą w różnego rodzaju zależnościach. Las jest najbardziej złożonym ekosystemem lądowym w którym, głównym składnikiem są drzewa. Układ roślinności(struktura) w typowym lesie jest warstwowy. Wyróżnia się: drzewostan, podszył, runo leśne - jest miejscem występowania wielkiej liczby owadów: blonkówek, muchówek, chrząszczy, motyli, pluskwiaków, mrówek. Ssaki: myszy, zające, ryjówki, jeże. Gady: żmija, zaskroniec, jaszczurki. Ściółka leśna i powierzchniowa warstwa gleby z podziemnymi częściami roślin jest miejscem, w którym bytują różne organizmy, głównie saprobiontyczne zwane edafonem - ogół drobnych org. roślinnych i zwierzęcych żyjących w powierzchniowych warstwach gleb. Należą tu drobnoustroje (bakterie, grzyby, pierwotniaki), glony, nicienie, pajęczaki, wije, i larwy owadów. Edafon ma wpływ i na strukturę i żyzność gleby. Saprotrofy = Saprotrofy (bakterie, grzyby, rośliny z rodz. storczykowatych) + saprofagi (detrytofagi = detrytus, koprofagi = odchody, fekalia, nekrofagi = padłe zwierzęta) żyjące w środowiskach obfitujących w warstwę matem organicznej i korzystające z niej jako pokarmu. Ze zw. roślinożernych w biocenozach leśnych zasługują na uwagę sarny, jelenie, zające oraz liczne owady - szkodniki drzew: barczatka sosnówka, osnuja gwieździsta kornik drukasz. Owady mają licznych wrogów wśród ptaków: sikory, kukułki, wilgi, drozdy - żerują w koronach: drzew, dzięcioły kowaliki - żerują na pniach, pokrzewki kosy - żerują w zaroślach krzewów, głuszce - na ziemi. Drapieżniki reprezentują: ssaki - lis, wilk, ryś, kuna leśna, ptaki - kanie, sokoły, puchacze, jastrzębie.

LC.LT - wskaźniki używane przy próbach populacyjnych; LC - letter concentration (stężenie dot. pełnej śmiert. LT - letter time (określa czas występowania śmiert. LT₅₀ - czas po którym umiera połowa pop)

Liczebność i zagęszczenie - całkowita liczebność populacji zamieszkującej określony areał oraz zagęszczenie osobników na jednostkę powierzchni są elementami struktury populacji. Określenie całkowitej liczebności stosowane jest gdy granice populacji są określone wyraźnie w przestrzeni, a pogłowie łatwe do policzenia Ocena liczebności całkowitej stosowana jest w odniesieniu do gatunków rzadkich lub ginących, o dużych wymiarach ciała Zagęszczenie populacji określa stopień nasycenia przestrzeni osobnikami danego gatunku. Miarę zagęszczenia stosuje się tam, gdzie nie ma możliwości policzenia wszystkich osobników, bądź granice przestrzenne populacji nie są wyraźne. Podstawowym określeniem zagęszczenia jest stosunek liczby do powierzchni. Zarówno zagęszczenie jak i liczebność całkowita wykazują znaczne zmiany w czasie, które mogą mieć różny charakter związany z. np właściwościami biologicznymi gatunku, sezonową zmiennością środowiska. Metody oceny liczebności i zagęszczenia można podzielić na bezwzględne i względne. Do bezwzględnych zaliczamy liczenie bezpośrednie osobników (osobniki duże), ocena liczebności przez znakowanie (obrączkowanie, malowanie barwnych plam. amputacja palców), wskaźnik Lincolna: - liczenie śladów: - ocena poprzez analizę odpadów produkowanych przez zwierzęta Względne metody oceny liczebności to: - technika wyłowu selektywnego: - metoda kwadratów i obręczy: -metoda wycinków gleby bądź mułu.

Liczebność populacji - liczba osobników w populacji. Na liczebność wpływa różnorodność danej populacji oraz jej śmiertelność, czynniki zewnętrzne (wilgotność, temperatura, susza) oraz wpływ innych organizmów.

Litosfera - stanowi fazę stalą ziemi, jej skorupę zew. sięgającą w głąb do 2900km². Powierzchnia war. Ziemi, zwana litosferą właściwą. sięga 50 km i jest złożona gł. z Si i i Al. Zasadniczą skalą wchodzącą w jej skład jest granit. Pod powierzchnią litosfery właściwej, na gł. 50÷80 km położona jest astenosfera, skł. się z Si i Mg.

Łańcuch troficzny(pokarmowy) - zależności pokarmowe wiążące w danej biocenozie gatunki producentów, reducentów i konsumentów. Propagacja - obejmuje związki rozrodcze między osobnikami, w wyniku których następuje zwiększenie sianu liczebności populacji.

Łańcuch troficzny: struktura tworzona przez kolejne ogniwa przekazywania materii i energii w ekosystemie. Każde ogniwo jest pożywieniem następnego ogniwa. 2 typy łańcuchów:1) ł. spasania - producentem jest zawsze roślina, 2) ł. detrytusowy - ogniwem wyjściowym jest martwa materia organiczna zjadana przez mikroorganizmy lub zw. saprofagiczne.

Metabolizm autotrofów - to ogół przemian materii(przemiany energii, reakcje chem. zachodzące u autotrofów) energie na przeminę materii autotrofy zdobywają na drodze chemosyntezy i fotosyntezy. Chemosynteza: H₂S + O₂ → H₂O + S + O → H₂SO₄NO₂ + O₂ → NO₂ Fotosynteza: 2FeCO₃ + O → 2Fe(OH)₃ + 2CO₂; Chemosynteza jako forma zdobywania energii wskazuje się procesem mało wydajnym w porównaniu z fotosyntezą.

Metabolizm heterotrofów - cześć energii spożytej zostaje wykorzystana do budowy nowych tkanek organizmu, cześć wykorzystywana jako paliwo w przemianach energii i określana jako energię; kosztów utrzymania lub metabolizmu.

Mezofil - organizm wymagający znacznej wilgotności względnej powietrza(atmofile).

Mezofile - atmofilie org. wymagające znacznej wilgotności względnej

powietrza.

Migracja - przy migracjach wewnątrz populacyjnych osobniki nie opuszczają granic populacji tylko przesuwają się z miejsca na miejsce zmieniając terytorium. Opuszczenie obszaru zasiedlania populacji to emigracja, imigracja - osiedlanie się na obszarze zajętym przez populację osobnika pochodzącego z innej populacji, permigracja - czasowe osiedlenie się osobników obcych na terytorium populacji. Osobniki migrujące stanowią grupę ekspansową, która dokonuje inwazji i zasiedlania nowych terenów.

Mikroklimat - klimat charakterystyczny dla małej części środowiska która odróżnia się od otoczenia wysokością wahaniami temp wilgotnością, szybkością ruchów powietrza.

Mimetyzm - upodobnianie się niektórych gatunków kształtem, barwą, deseniem, do środowiska.

Minimum Liebiego- prawo to mówi, że możliwości rozwoju organizmu określa ten składnik, którego jest najmniej. Jest to więc czynnik ograniczający Czynnikiem ograniczającym np.: wzrost i rozwój rośliny może być niedobór wody, składnika pokarmowego (np. związki azotu), światła, natomiast u zwierząt -niedobór białka, witamin, wody. producenci - organizmy autotroficzne, mają zdolność syntezy związków organicznych z nieorganicznych za pomocą energii promienistej (fotosynteza) lub uzyskanej w wyniku utlenienia związków nieorganicznych (chemosynteza).

Monitoring ekologiczny - system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska np. powietrza, wód, realizowany przez jednostki organizacyjne administracji państwowej i samorządowe. Celem monitoringu jest zwiększenie skuteczności działań na rzecz ochrony środowiska przez zbieranie, analizowanie i udostępnianie danych

dotyczących aktualnego stanu środowiska i zmian w nim zachodzących. Działalność Państw. Monitor. Środo. koordynuje Główny Inspektor Ochr. śród.

Mutualizm - interakcje międzygatunkowe. które dają korzyści obu stronom, ścisła współzależność dwu gatunków, przy czym jeden gatunek nie jest zdolny do życia bez obecności drugiego. Np: -rośliny motylkowe i bakterie brodawkowe wiążące N, -stała obecność wiciowców w przewodzie pokarmowym termitów, -występowanie w żołądkach przeżuwaczy pierwotniaków rozkładających celulozę, -u człowieka pałeczka okrężnicy stale obecna w jelicie grubym

Neutralizm - wzajemna tolerancja ze strony komponentów zespołu konkurencyjnego. Działalność jednego z nich nie wpływa na drugi.

Ochrona gatunkowa - działalność mająca na celu zachowanie rodzimych dziko żyjących gatunków zwierząt, roślin i grzybów, realizowane ze wzgl. naukowych gospodarczych i kulturowych na podst. odpowiednich przepisów prawnych, obejmuje gatunki rzadkie, osiągające w danym kraju granice swych zasięgów, zagrożone wyginięciem w skutek zmian środowiska lub niszczenia przez człowieka w Polsce ochr. gat. podlegają liczne gatunki roślin i zwierząt. Nie wolno ich zabijać chwytać przenosić na inne stanowiska, niszczyć ich gniazd i lęgowisk. Ochr. Gat, roślin całkowita obejmuje wiele gat. nie wolno ich niszczyć usuwać ich z siedlisk lub przenosić na inne miejsca.

Ołów, cynk, kadm - Ołów - jest trucizną ogólnie ustrojowa. Jest wchłaniany przez błony śluzowe dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. Skóra nie odgrywa większej roli we wchłanianiu ołowiu. Ołów działa na ukł. krwiotwórczy, ukł. nerwowy, sercowo - naczyniowy, oddechowy, nerki, ma też wpływ na rozrodczość. Zaobserwowano zwiększoną wrażliwość na działanie ołowiu w wyniku wzrostu temp. Stęż. ołowiu w powietrzu wynoszą od 2×0,001 od 4×0,001mg/m³ w miastach o dużym nasileniu samochodowego i około 0,2×0,001 mg/m³ w większości obszarów podmiejskich. Stężenia w wodzie pitnej są z reguły mniejsze niż 0,01 mg/m³, ale w okolicach gdzie występuje "miękka" woda i gdzie używa się ołowianych rur, lub pojemników do ich przechowywania stężenia mogą osiągać 2÷3 mg/dm³. Ołów stanowi trwałe zanieczyszczenie środowiska. Kadm - (Cd) pył, pary i dymy są wchłaniane przez błony śluzowe dróg oddechowych zw. kadmu mogą być wchłaniane przez przewód pokarmowy. Kadm jest zaliczany do najbardziej toksycznych metali. Powoduje zatrucia ostre i przewlekłe. Wywołuje uczucie suchości w gardle, kaszel, bóle głowy, duszności, wymioty, sinicę, niewydolność krążenia, degenerację wątroby i nerek. Działa ponadto teratogennie, mutagennie i rakotwórczo. Kumuluje się w org, w pow. atmosferycznym może wys. do 0,001×0,001 do 0,5×0,001 mg/m³ , w wodzie pitnej do 0,000001 mg/cm³. Bardzo trwały w glebie skąd przenika do roślin i warzyw jadalnych. Cynk (Zn) - niezbędny przy syntezie zw. regulujący wzrost i rozwój roślin. Jest skł. insuliny i wielu enzymów między innymi czynnych w przemianie białek i węglowodanów. Objawy niedoboru u roślin to chloroza i karlenie liści, u zwierząt i człowieka powolne gojenie się ran, łamliwość włosów i paznokci, choroby skóry, zaburzenia rozwoju skóry, zaburzenia rozw. i czynności gonad, oczu, skóry, kości. W obrębie populacji obserwujemy zwykle znaczne zróżnicowanie os, decydujące o tym, że gatunki biologiczne stanowią systemy skł. się z różnych nierówno wartościowych pod licznymi względami form. wykazujących również odmienne właściwości ekologiczne. Zróżnicowanie to przejawia się w postaci struktury wiekowej i płciowej. Struktura płciowa stanowi najprostszą formę struktury demograficznej populace. Populacje jednopłciowe stale zaw. os żeńskie, rozmnażające się partenogenetycznie. Stała partenogeneza należy do wyj. w świecie zwierzęcym( ryby z gatunku Molienisja żyjące w Meksyku i Teksasie). Partogeneza stała wys. częściej w świecie roślin gdzie towarzyszy płciowej formie.

Pandemia - epidemia określonej choroby najczęściej zakaźnej, obejmująca b. duże obszary (kraj, kontynent)

Park Narodowy - rezerwat biosfery - najcenniejszy obszar pod względem przyrodniczym, który zachował jeszcze walory naturalne i unikatowe wartości przyrodnicze w skali światowej. Są to obszary rozległe, liczące ponad 1000ha. Wyróżniają go cechy reprezentatywne dla rozległych stref biogeograficznych oraz różnych typów ekosystemów. Obszary te obejmują niektóre ekosystemy. W obrębie parku narodów, pewne narodowego mogą być uznane za rezerwaty ścisłe, a pozostałe za częściowe. Obiekty uznane za światowy Rezerwat Biosfery - Park Babiogórski, Białowieska, Słowiński, Bieszczadzki.

Pasożyt, pasożytnictwo i rodzaje - pasożytnictwo to jen z form współżycia z gat. organizmu z których jeden (pasożyt) żyje stale lub czasowo kosztem drugiego-żywiciela będącego dlań środowiskiem życia i źródłem pokarmu Pasożytnictwo powstało drogą ewolucji zapewne z innych form. współżycia (komensalizm, mutualizm) i stanowi przystosowanie o swoistym, rozmaitym u różnych pasożytów charakterze i stopniu powiązania z żywicielem. Rodzaje pasożytnictwa: p. czasowe np. tylko w czasie pobierania pokarmu, (kleszcze) lub tylko w określonym stadium i rozwoju(gzy, motylica wątrobowa), p. stałe - w ciągu całego życia (glista ludzka), p. fakultatywne - nieskończone, p. obligatoryjne - niezbędne dla życia danego organizmu pasożytniczego, p. zewnętrzne - na powierzchni ciała zywiciela(wszy, splewki);

---