Molier, Świętoszek (Tartufe). Komedia w pięciu aktach,
przeł. i oprac. Tadeusz Boy-Żeleński, wyd. 8 przejrzane, BN II 40, 1968.
przedmowa - marzec 1669 r., „komedia, która narobiła wiele hałasu i narażona była na długie prześladowania”, pobożnik a obłudnik.
pierwsze podanie - 1664 r., po pierwszym zakazie, o poparciu króla.
drugie podanie - 1667 r, król poza Paryżem.
trzecie podanie - 1669 r., po powrocie na scenę.
Osoby:
pani Pernelle - matka Orgona.
Orgon - mąż Elmiry.
Elmira - żona Orgona.
Damis - syn Orgona.
Marianna - córka Orgona.
Walery - zalotnik Marianny.
Kleant - szwagier Orgona.
Tartufe - świętoszek.
Doryna - pokojówka Marianny.
Ppan Zgoda - woźny.
oficer gwardii.
Flipota - służąca pani Pernelle.
Rzecz dzieje się w Paryżu, w domu Orgona.
AKT.
scena - pani Pernelle, Elmira, Marianna, Kleant, Damis, Doryna, Flipota.
irytacja pani Pernelle.
pani Pernelle jest zachwycona Tartufe'em.
Damis mówi o jego obłudzie.
Doryna o jego zainteresowaniu Elmirą.
pani Pernelle mówi o sąsiadce Oroncie („świeci cnót obrazem”).
Doryna mówi o jej burzliwej młodości.
pani Pernelle wyjeżdża, uderza w policzek Flipotę, by ją pospieszyć.
scena - Kleant, Doryna.
Doryna dopełnia obrazu sytuacji, o zachowaniu Orgona (gardzi dziećmi…), nie widzi świata poza Tartufe'em.
scena - Elmira, Marianna, Damis, Kleant, Doryna.
Elmira odchodzi, gdy jej mąż się zbliża (chłodne stosunki).
scena - Kleant, Damis, Doryna.
Damis martwi się o Mariannę i Walerego.
scena - Orgon, Kleant, Doryna.
Orgon wypytuje Dorynę o zdarzenia w domu, interesuje go najbardziej Tartufe, nie przejął się chorobą żony.
Doryna: Tartufe „Chcąc odzyskać krew, co ją pani utraciła,/ Cztery lampeczki wina wypił na śniadanie”.
Orgon: „Biedaczek!”.
scena - Orgon, Kleant.
Kleant krytykuje zaniedbywanie rodziny przez Orgona.
Orgon opisuje ideał - Tartufe'a, „przypadkowe” spotkanie, o zabiciu pchły.
Kleant jest racjonalistą, pobożnym, uczony, ale nie szarlatan, o dewocji, Kleant dopytuje się, czy Walery nadal jest narzeczonym Marianny.
Orgon o odwleczonym ślubie.
Kleant wypytuje o powody.
Orgon ukrywa się za murem niejasnych i wykrętnych odpowiedzi.
AKT.
scena - Orgon, Marianna.
Orgon mówi o powinnościach dzieci i ich uległości.
scena - Orgon, Marianna, Doryna, która wchodzi po cichu i staje niepostrzeżona za Orgo-nem.
Orgon informuje Mariannę o jej zamążpójściu.
Marianna jest zaskoczona, ale jeszcze nie rozpacza.
Doryna się wtrąca.
Orgon ją ucisza, wścieka się, chce ją uderzyć.
scena - Marianna, Doryna.
Doryna pociesza Mariannę.
Marianna mówi o strachu, który czuje przed ojcem.
Doryna upewnia się, czy Walery i Marianna się kochają.
Marianna waha się między ukochanym a ojcem.
Doryna kpi.
scena - Walery, Marianna, Doryna.
Walery właśnie usłyszał nowinę, jest zły, „radzi” ukochanej wyjść za Tartufe'a.
Marianna się zgadza.
Walery wyrzuca jej, że udawała miłość do niego.
Marianna mu wyrzuca, że zachęca ją do ślubu.
Walery chce wyjść, kilka razy zawraca.
Doryna się wtrąca, zatrzymuje Walerego, który udaje, że się jej opiera.
Mariannie jest przykro i chce wyjść.
Doryna i ją zatrzymuje.
Walery sądzi, że jego widok jest przykry Mariannie i idzie do wyjścia.
Doryna ich godzi, próbuje ich naprowadzić na jakiś plan.
Marianna ma się pozornie zgodzić na ślub, ma udać chorobę.
Walery ma się głośno domagać swoich praw.
AKT.
scena - Damis i Doryna.
Damis jest zły na Tartufe'a.
Doryna go uspokaja.
scena - Tartufe i Doryna.
Damis chowa się w przyległym gabinecie.
pojawia się Tartufe.
Tartufe chustką zakrywa dekolt Doryny.
Elmira doprasza się o rozmowę z Tartufe'em.
Tartufe się zgadza.
scena - Elmira i Tartufe.
Tartufe troskliwie pyta o jej zdrowie, przysuwa się do niej, ściska jej palce, kładzie rękę na ko-lanach.
Elmira wypytuje go o ślub z Marianną.
Tartufe mówi, że to pomysł Orgona.
Damis słucha ich z gabinetu.
Tartufe mówi, że nie jest z kamienia, o miłości pochodzącej od Boga, wyznaje Elmirze miłość, „Będąc nabożnym, czy być człowiekiem przestałem?”.
scena - Elmira, Damis, Tartufe..
wtrąca się Damis.
Elmira uspokaja wzburzonego pasierba.
scena - Orgon, Elmira, Damis, Tartufe.
Damis oskarża Tartufe'a o próbę uwiedzenia Elmiry.
scena - Orgon, Damis, Tartufe.
Orgon nie wierzy Damisowi.
Tartufe się przyznaje do winy, samobiczowanie.
Orgon oskarża Damisa o zdradę.
Tartufe korzy się przed Damisem, podsuwa Orgonowi, że jest ofiarą, klęka.
Orgon też klęka i się ściskają, ślub będzie jeszcze dzisiaj.
Damis odchodzi.
scena - Orgon, Tartufe.
łaskawy Tarute „przebacza” Damisowi.
Orgon czyni Tartufe'a swoim spadkobiercą.
AKT.
scena - Kleant, Tartufe.
Kleant prosi Tartufe'a, żeby przekonał Orgona, by Damis wrócił do domu.
Tartufe odmawia.
scena - Elmira, Marianna, Kleant, Doryna.
Doryna zwraca się o pomoc dla Marianny do Kleanta.
scena - ciż sami i Orgon.
Marianna prosi ojca o odwołanie ślubu, odda mu majątek po matce i pójdzie do klasztoru.
Orgon nie słucha nikogo.
Elmira oskarża Tartufe'a o molestowanie jej.
Orgon mówi o „słabości” Elmiry do Damisa.
Elmira pyta, czy uwierzy jej, jeżeli to zobaczy, wysyła Dorynę po Tartufe'a.
scena - Elmira, Orgon.
Elmira chowa Orgona pod stałoem, przypomina, że to jego wina i nie może być później na nią zły za jej zachowanie.
scena - Tartufe, Elmira i Orgon pod stołem.
Tartufe jest początkowo nieufny, ale po chwili znów wyznaje jej miłość.
Elmira udaje, że ma skrupuły przed Bogiem.
Tartufe ją uspokaja, co chyba najbardziej pogrąża go w oczach Orgona.
Elmira kaszle, by zwrócić na siebie uwagę Orgona, ale ten nie reaguje.
Elmira podkreśla, że to wina Orgona.
Tartufe zrzuca maskę.
Elmira denerwuje się, czy Orgon ich nie zaskoczy.
Tartufe mówi, że Orgon jest tak zaślepiony, że uwierzy we wszystko, co Tartufe mu powie.
Elmira mimo to wysyła Tartufe'a, by sprawdził, czy gdzieś się nie czai Orgon.
scena - Orgon, Elmira.
Orgon się wścieka.
Elmira chce, by znów ukrył się pod stołem i posłuchał dalej.
scena - Tartufe, Elmira, Orgon.
Tartufe nie zauważa Orgona i dalej klaruje Elmirze.
Orgon się ujawnia i wyrzuca z domu Tartufe'a.
Tartufe próbuje się bronić, grozi, twierdzi, że należy do niego.
scena - Elmira, Orgon.
Elmira wypytuje Orgona, o co chodzi.
Orgon uczynił Tartufe'a nie tylko spadkobiercą, ale właścicielem majątku.
AKT.
scena - Kleant, Orgon.
Kleant wstrzymuje Orgona.
Orgon podczas wojny domowej popierał króla, ale przyjął jakiś przedmiot od przyjaciela z przeciwnego obozu, Tartufe mu to ukradł - podejrzenie o zdradę.
Kleant zdaje sobie sprawę z powagi sytuacji, czyni wyrzuty szwagrowi - budująca tyrada.
scena - Orgon, Kleant, Damis.
Orgon przyznaje sie że zrujnował rodzinę.
rodzina się jednak od niego nie odwraca, nie czyni mu wyrzutów.
scena - pani Pernelle, Orgon, Elmira, Kleant, Marianna, Damis, Doryna.
pani Pernelle denerwuje Orgona (zachowuje się tak, jak on wcześniej), współczuje Tartu-fe'owi („Biedaczek!”).
rodzina zastanawia się, jak wybrnąć z tej sytuacji.
scena - Orgon, pani Pernelle, Elmira, Marianna, Kleant, Damis, Doryna, pan Zgoda.
pan Zgoda jest kolejnym świętoszkiem, przysyła go Tartufe, Orgon i cała rodzina ma opuścić dom, bo Tartufe chce tu zamieszkać.
scena - Orgon, pani, Pernelle, Elmira, Kleant, Marianna, Damis, Doryna.
pani Pernelle jest zaskoczona.
scena - Walery, Orgon, pani Pernelle, Elmira, Kleant, Marianna, Damis, Doryna.
Walery przychodzi z pomocą, załatwia ucieczkę Orgona.
scena - wchodzą Tartufe i oficer gwardii.
Tartufe każe zabrać Orgona do więzienia.
nagle się okazuje, że oficer przyszedł po Tartufe'a.
wszyscy się cieszą.
scena - pani Pernelle, Orgon, Elmira, Marianna, Kleant, Walery, Damis i Doryna.
Kleant radzi Orgonowi podziękować Bogu za szczęśliwe rozwiązanie sprawy.
Orgon planuje ślub Marianny ze stałym i wiernym Walerym.
scena najżywsza i najoryginalniejsza, charakteryzacja osób i sytuacji.
scena „zwady miłosnej”.