ŚWIADCZENIE ODSZKODOWAWCZE
Świadczenie odszkodowawcze jest to szczególny rodzaj świadczeń i jak sama nazwa wskazuje świadczenie odszkodowawcze służy naprawieniu szkody.
art. 363 § 1 kc: „Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.”
Świadczenie odszkodowawcze zgodnie z art. 363 § 1 kc może przybrać dwie postacie:
przywrócenie stanu sprzed wyrządzenia szkody („restitutio in integrum”);
obowiązek zapłaty określonej sumy pieniężnej - rekompensata lub odszkodowanie.
Szkoda jest to wszelki uszczerbek w dobrach i interesach prawnie chronionych, który poszkodowany doznał wbrew swojej woli. Nie każda jednak szkoda podlega naprawieniu. Aby powstał obowiązek naprawienia szkody i poszkodowany mógł uzyskać świadczenie odszkodowawcze od innej osoby, konieczne jest wykazanie i udowodnienie, że dana osoba ponosi względem poszkodowanego odpowiedzialność odszkodowawczą.
W prawie polskim wyróżnia się trzy rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej:
Odpowiedzialność deliktowa - charakterystyczną cechą odpowiedzialności deliktowej jest to, że między poszkodowanym i podmiotem odpowiedzialnym przed wyrządzeniem szkody nie istniał stosunek zobowiązaniowy albo szkoda powstała poza istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym. Dopiero zdarzenie wyrządzające szkodę rodzi stosunek zobowiązaniowy jako stosunek samoistny. Odpowiedzialność deliktową regulują art. 415 i następne kc.
Odpowiedzialność kontraktowa - szkoda jest wyrządzona przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Odszkodowanie zastępuje główne świadczenie lub je uzupełnia. W przypadku odpowiedzialności kontraktowej miedzy poszkodowanym a osobą odpowiedzialną istniał stosunek zobowiązaniowy, przynajmniej jedna z tych osób była zobowiązana do określonych świadczeń. Ponieważ dłużnik tych świadczeń nie wykonał albo w nienależyty sposób je wykonał, to odszkodowanie zastępuje pierwotne świadczenie (to świadczenie główne) lub je uzupełnia, jeżeli umowa została wykonana w nienależyty sposób. Przy odpowiedzialności deliktowej nie mieliśmy doczynienia z istnieniem stosunku zobowiązaniowego przed powstaniem szkody, w przypadku odpowiedzialności kontraktowej istnieje stosunek zobowiązaniowy i w ramach tego stosunku zobowiązaniowego powstaje szkoda dlatego, że to zobowiązane zostaje nie wykonane lub też w nieprawidłowy sposób wykonane. Kwestie związane z odpowiedzialnością kontraktową regulują art. 471 i następne kc.
Odpowiedzialność gwarancyjno-repartycyjna jest to odpowiedzialność, która powstaje na skutek przyjęcia na siebie odpowiedzialności za wyrządzenie szkody przez inną osobę. Odpowiedzialność tą przyjmuje dany podmiot na siebie w określonych okolicznościach. Jest to odpowiedzialność, która powstaje na skutek tego, że określony podmiot przyjął odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez inne osoby w określonych okolicznościach. Przykładem odpowiedzialności gwarancyjno-repartycyjnej jest odpowiedzialność ubezpieczyciela, bo zawierając umowę ubezpieczenia z ubezpieczycielem ubezpieczyciel przyjmuje na siebie obowiązek wypłaty odszkodowania za szkody wyrządzone przez ubezpieczonego w określonych okolicznościach i warunkiem powstania odpowiedzialności ubezpieczyciela jest sama umowa ubezpieczenia, która została zawarta z ubezpieczonym.
Każdy rodzaj odpowiedzialności odszkodowawczej (czyli zarówno odpowiedzialność deliktowa, odpowiedzialność kontraktowa, jak i odpowiedzialność gwarancyjno-repartycyjna) pełni funkcję kompensacyjną. Funkcja kompensacyjna polega na tym, że odszkodowanie powinno przywrócić w majątku poszkodowanego stan sprzed naruszenia. Natomiast pozostałe funkcje, a mianowicie funkcja prewencyjno-wychowawcza i funkcja represyjna są charakterystyczna dla odpowiedzialności deliktowej i odpowiedzialności kontraktowej (pełnią także ...), ponieważ obowiązek naprawienia szkody w przypadku odpowiedzialności deliktowej i w przypadku odpowiedzialności kontraktowej ma być swego rodzaju represją cywilną za to, że ktoś wyrządza szkodę, a po drugie odpowiedzialność deliktowa i odpowiedzialność kontraktowa o wprowadzeniu obowiązku naprawienia szkody w razie wyrządzenia czynu niedozwolonego czy też w razie niewykonania umowy ma zmniejszyć częstotliwość powstawania tego typu przypadków, czyli w przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej obowiązek naprawienia szkody ma być z jednej strony represją cywilną, z drugiej strony ma zmierzać do zmniejszenia częstotliwości tego typu zachowań.
Powstanie obowiązku naprawienia szkody
Obowiązek naprawienia szkody i jego powstanie jest uzależnione od przesłanek przewidzianych w przepisach dotyczących danego rodzaju odpowiedzialności. Czyli obowiązek naprawienia szkody powstaje, jeżeli ziszczą się przesłanki przewidziane w przepisach dotyczących danego rodzaju odpowiedzialności. Wśród tych przesłanek, które powodują powstanie odpowiedzialności przede wszystkim należy wymienić wyrządzenie szkody, po drugie zdarzenie z którym system prawny wiąże powstanie obowiązku jakiegoś podmiotu do naprawienia tej szkody i po trzecie między zdarzeniem a szkodą musi istnieć związek przyczynowy - podstawowe przesłanki powstania odpowiedzialności.
Pierwsza przesłanka jest to szkoda, czyli wszelki uszczerbek, oznacza to, iż skoro wszelki uszczerbek w dobrach interesach prawnie chronionych, to może to być uszczerbek o charakterze zarówno majątkowym, jak i o charakterze niemajątkowym, który został wyrządzony w dobrach poszkodowanego wbrew jego woli. Szkoda jest to uszczerbek zarówno w dobrach majątkowych, jak i w dobrach niemajątkowych, który powstał wbrew woli poszkodowanego. Szkoda o charakterze niemajątkowym nosi nazwę krzywdy (... jest to krzywda). Szkoda o charakterze niemajątkowym, czyli krzywda, powinna zostać naprawiona tylko (wówczas), gdy przepis tak stanowi (czyli musi istnieć regulacja pozytywna, która nakazuje naprawienie szkody o charakterze niemajątkowym - naprawienie krzywdy) i szkoda o charakterze niemajątkowym, czyli krzywda, powinna być naprawiona w drodze zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę (naprawa szkody powinna nastąpić ...). Jeżeli chodzi o szkodę majątkową, to szkoda majątkowa podlega zawsze naprawieniu o ile możliwe jest wskazanie sprawcy i przesłanek odpowiedzialności. Szkoda niemajątkowa podlega naprawieniu wówczas jeżeli istnieje przepis szczególny, który nakazuje naprawić tą szkodę, natomiast szkoda o charakterze majątkowym zawsze powinna zostać naprawiona o ile można wykazać sprawcę i o ile jesteśmy w stanie wykazać przesłanki odpowiedzialności. To poszkodowany powinien wskazać sprawcę, a także wykazać przesłanki odpowiedzialności.
Szkodę można podzielić na dwa rodzaje na szkodę na mieniu i szkodę na osobie. Szkoda na mieniu odnosi się do składników majątkowych poszkodowanego. Drugi rodzaj szkody - szkoda na osobie odnosi się bezpośrednio tylko do osoby, a tylko pośrednio może wyrażać się w konsekwencjach majątkowych. Przykładem szkody na osobie jest uszkodzenie ciała czy rozstrój zdrowia.
Jeżeli chodzi o to o składa się na szkodę, to przede wszystkim trzeba odwołać się do treści art. 361 § 2 kc. Kwestia szkody, rozmiarów szkody regulowana jest przez art. 361 § 2 kc - dotyczy szkody majątkowej i szkoda majątkowa może mieć dwojaką postać. Na szkodę majątkową składają się rzeczywiste straty (czyli „damnum emergens”) i szkoda może mieć także postać utraconego zysku, (lub) utraconych korzyści („lucrum cessans”). Na szkodę majątkową mogą składać się da elementy i to wynika z art. 361 § 2 kc. Szkoda majątkowa może przybrać postać rzeczywistej straty - jest to zmniejszenie majątku poszkodowanego. Druga postać utracone zyski, utracone korzyści polega na (są to ..) utracie korzyści jakie poszkodowany mógłby uzyskać, gdyby szkoda nie nastąpiła.
Związek przyczynowy między zdarzeniem wywołującym szkodę a szkodą. Związek przyczynowy oznacza, że bez zdarzenia szkoda by nie nastąpiła. Związek przyczynowy oznacza, że bez wystąpienia danego zdarzenia szkoda by nie powstała. Ustawodawca stwierdził, że nie każdy związek przyczynowy jest przesłanką powstania odpowiedzialności. Ustawodawca polski przyjął tzw. teorię adekwatnego związku przyczynowego. Zgodnie z teoria adekwatnego związku przyczynowego odpowiedzialność powstaje tylko z normalne następstwa działania. mowa jest o tym w art. 361 § 1 kc. Czyli odpowiedzialność obejmuje tylko normalne następstwa działania. Z teorii adekwatnego związku przyczynowego wynika, że dotyczy on tylko szkody, która jest w związku z takim zdarzeniem, które w typowym biegu zdarzeń powoduje skutek w postaci uszczerbku.
Ustalanie wysokości odszkodowania:
Podstawową zasadą ustalania wysokości odszkodowania, która występuje w prawie polskim to zasada, że odszkodowanie powinno odpowiadać wysokości szkody. A zatem ażeby ustalić wysokość odszkodowania, punktem wyjścia do określenia odszkodowania powinno być określenie rodzaju i wysokości szkody, czyli aby ustalić odszkodowanie należy określić rodzaj i wysokość szkody. Rodzaj i wysokość szkody może być trudna do ustalenia w przypadku szkody na osobie, ponieważ szkody na osobie nie zawsze można precyzyjnie ustalić rozmiar i rodzaj szkody ustawodawca określił składniki odszkodowania. Składniki odszkodowania w przypadku szkody na osobie zostały określone w art. 444-446 kc. Przy ustalaniu szkody na mieniu należy stosować tzw. metodę dyferencyjną (zwaną inaczej metodą różnicowaną). Metoda dyferencyjna przy ustalaniu odszkodowania polega na tym, że bierze się pod uwagę jaki był stan przed wyrządzeniem szkody i jaki jest stan po wyrządzeniu szkody. Porównując te dwa stany ustala się różnicę i różnica stanowi właśnie tą szkodę. Czyli przy metodzie dyferencyjnej bierzemy pod uwagę stan sprzed powstania szkody i stan po powstaniu szkody, różnica jest to szkoda.
Jeżeli świadczenie odszkodowawcze ma postać rekompensaty, należy odwołać się także do wskazań zawartych w art. 363 § 2 kc, czyli jeżeli odszkodowanie ma postać rekompensaty pieniężnej, czyli jeżeli odszkodowanie ma być świadczeniem pieniężnym, należy odwołać się do treści art. 363 § 2. Z tegoż przepisu wynika, że odszkodowanie powinno być ustalone według cen w momencie ustalania odszkodowania przez sąd, czyli bierze się pod uwagę ceny na dzień wyrokowania i na podstawie tych cen ustala się wysokość odszkodowania.
Zasadą prawa polskiego jest to, że odszkodowanie nie może przekraczać wysokości szkody. Na poniesieniu szkody poszkodowany nie może się wzbogacić, czyli odszkodowanie powinno odpowiadać szkodzie, nie może przewyższać wartości szkody.
Czasem może się okazać, że odszkodowanie będzie niższe aniżeli poniesiony uszczerbek przez poszkodowanego. Sytuacja taka, że odszkodowanie będzie niższe aniżeli rzeczywista szkoda, aniżeli szkoda jaką poniósł poszkodowany może się zdarzyć i tutaj jest takich sześć sytuacji. A mianowicie po pierwsze odszkodowanie może być niższe w sytuacji, gdy wynika to z przepisów ustawy. Druga sytuacja, gdy odszkodowanie może być niższe aniżeli szkoda rzeczywiści poniesiona to sytuacja, gdy strony tak postanowią. Jeżeli strony zgodzą się na to, że odszkodowanie ma być niższe aniżeli szkoda, to ustawodawca zezwala na tego typu porozumienia, oczywiście nie w każdej sytuacji. Trzecia sytuacja kiedy odszkodowanie może być niższe aniżeli szkoda to sytuacja, gdy w grę wchodzi przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody. Wynika to z art. 362 kc. Czwarta sytuacja kiedy odszkodowanie może być niższe niż szkoda to sytuacja, gdy sąd obniży odszkodowanie o wartość korzyści jakie strona poszkodowana uzyskała wskutek wyrządzenia szkody. Ta instytucja nazywa się „compensatio lucri cum damno”. Piąta sytuacja kiedy odszkodowanie może być niższe aniżeli wartość szkody to sytuacja, gdy sąd w sprawie o odszkodowanie nie jest w stanie precyzyjnie ustalić wartości szkody (sąd może przyjąć wartość, która będzie nie w pełni odpowiadała wartości szkody). Takie uprawnieni sądu wynika z art. 322 kpc. Sąd w sprawie o odszkodowanie nie jest w stanie precyzyjnie ustalić wartości szkody i przyjmuje wartość orientacyjną, wtedy może się zdarzyć taka sytuacja, że to odszkodowanie nie będzie w pełni odpowiadać szkodzie. I ostatnia sytuacja, kiedy to odszkodowanie nie w pełni odpowiada szkodzie, to sytuacja, gdy sąd obniży odszkodowanie przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego. Wynika to z art. 440 kc. To uprawnieni sądu nazywa się „ius moderandi”. „Ius moderandi”, czuli to uprawnienie z art. 440 dotyczy tylko odszkodowań w stosunkach między osobami fizycznymi.
Jeżeli chodzi o sam obowiązek naprawienia szkody, to ponieważ świadczenie odszkodowawcze może polegać bądź to na przywróceniu stany sprzed wyrządzenia szkody bądź na zapłacie określonej sumy pieniężnej, oczywiście w prawie polskim obowiązuje zasada, że odszkodowanie powinno odpowiadać szkodzie, czyli świadczenie odszkodowawcze może przyjąć tylko jedną z tych postaci. W tym zakresie ustawodawca pozostawił wybór poszkodowanemu, to poszkodowany dokonuje wyboru czy świadczenie odszkodowawcze ma polegać na przywróceniu stanu sprzed wyrządzenia szkody czy też na zapłacie określonej sumy pieniężnej. Poszkodowany wybiera jaką postać odszkodowania chciałby uzyskać czy przywrócenie stanu poprzedniego czy też zapłatę określonej sumy pieniężnej. Ale w sytuacji, kiedy przywrócenie stanu sprzed wyrządzenia szkody jest niemożliwe albo pociągałoby za sobą nadmierne trudności lub koszty, wówczas istnieje tylko możliwość zapłaty określonej sumy pieniężnej. Czyli jeżeli chodzi o naprawienie szkody, to poszkodowany ma wybór czy chce przywrócenia stanu sprzed wyrządzenia szkody czy też chce zapłaty określonej sumy pieniężnej, natomiast w sytuacji, gdy przywrócenie stanu sprzed wyrządzenia szkody byłoby niemożliwe albo połączone z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, wówczas sprawca szkody zobowiązany jest tylko do zapłaty świadczenia pieniężnego, do zapłaty określonej sumy pieniężnej.
6