Śledztwo i dochodzenie

€ Ustawa karna procesowa przewiduje dwie formy postępowania przygotowawczego: śledztwo i dochodzenie. Są to dwie rozłączne alternatywne formy centralnej, najważniejszej fazy tego stadium, które rozpoczyna się wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, a kończy się formalnie wydaniem postanowienia o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia. Każde dochodzenie jest postępowaniem przygotowawczym uproszczonym. Różnią się one:

a) stopniem sformalizowania postępowania; w dochodzeniu można nie dokonywać określonych czynności, np. można odstąpić od utrwalania niektórych czynności dowodowych i poprzestać na sporządzeniu notatki urzędowej (art. 319 § 1 k.p.k. ),

b) rodzajem spraw, w których mogą one być prowadzone,

c) czasem trwania postępowania.

Śledztwo

€ Podstawową formą jest śledztwo.  Śledztwo jest:

a) obligatoryjne, gdy ustawa przesądza tę formę postępowania przygotowawczego (art. 309 pkt 1 - 4 k.p.k.)

b) fakultatywne, gdy prowadzenie postępowania w tej formie opiera się na decyzji prokuratora ( art. 309 pkt 5 k.p.k.).

O obligatoryjnym prowadzeniu śledztwa decyduje rodzaj przestępstwa (kryterium przedmiotowe) lub osoba sprawcy (kryterium podmiotowe). Ustawa nakazuje prowadzenie śledztwa w sprawach, w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego ( art. 309 pkt 1 k.p.k.) oraz przeciwko określonym funkcjonariuszom państwowym (art. 309 pkt 3 i 4 k.p.k.).

€

W grę wchodzą także występki, co do których niedopuszczalne jest prowadzenie dochodzenia. Występkami, w których nie prowadzi się dochodzenia (art. 309 pkt 4 k.p.k.) Są to m.in.

1. przestępstwa zagrożone karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z wyjątkiem określonych w art. 159 i art. 262 § 2 k. k.,

b) przestępstwa przeciwko mieniu zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, w których wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca przekracza 100 000 zł (arg. ex art. 325b k.p.k.),

c) występki enumeratywnie wyłączone z zakresu podlegających ściganiu w formie dochodzenia ( art. 32b§ 2 k.p.k.),

c) występki, które nie mogą być przedmiotem dochodzenia, gdyż zostały wyłączone ze względu na to, że podejrzany jest pozbawiony wolności, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem lub podejrzany musi mieć obrońcę, tj. gdy jest nieletni, głuchy, niemu lub niewidomy albo gdy biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona( arg. ex art. 325c k..p.k.),

€ Ze względu na osobę sprawcy prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe, gdy osobą podejrzaną jest:

a) sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego ( art. 309 pkt 2 k.p.k.); w grę wchodzi podejrzenie popełnienia każdego przestępstwa, a nie tylko popełnionego w związku z wykonywaniem zadań służbowych,

b) gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych (art. 309 pkt 3 k.p.k. ). Finansowymi organami postępowania przygotowawczego są: urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej, urząd celny i funkcjonariusz inspekcji celnej ( art. 53 § 37 k. k. s.). Organami nadrzędnymi nad finansowymi organami dochodzenia są: izba celna - w sprawach należących do właściwości urzędu celnego, miejscowo właściwa izba skarbowa - w sprawach należących do właściwości urzędu skarbowego, a jeżeli dochodzenie prowadzi inspektor kontroli skarbowej - Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, minister właściwy do spraw finansów publicznych, jeżeli postanowienie lub zarządzenie wydał Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej ( art. 53 § 39 k. k. s. ).

Ustawa nie wymaga prowadzenia śledztwa przez prokuratora w sytuacji, gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz innego organu uprawnionego do prowadzenia dochodzenia, np. strażnik leśny, strażnik Straży Łowieckiej. Katalog funkcjonariuszy zawarty w art. 309 pkt 2 i 3 k.p.k. ma charakter zamknięty.

Obowiązek prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie powstaje z chwilą ujawnienia, iż sprawcą przestępstwa może być jeden z wyżej wymienionych funkcjonariuszy.

€ W trybie śledztwa prowadzone są postępowania o popełnione na osobach narodowości polskiej lub obywatelach polskich innych narodowości w okresie od dnia 1 września 1939 r. do dnia 31 grudnia 1989 r. zbrodnie nazistowskie zbrodnie komunistyczne i inne przestępstwa stanowiące zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne ( 45 ust.1 ustawy z 18 XII 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu ( Dz. U. Nr 155, poz. 1016 z późn. zm.).

€ Śledztwo prowadzi się w sprawie przeciwko nieletniemu, co może mieć miejsce w szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli czyn karalny nieletniego pozostaje w ścisłym związku z czynem osoby dorosłej, a dobro nieletniego nie stoi na przeszkodzie łącznemu prowadzeniu sprawy (art. 16 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich - Dz. U. nr 35, poz. 228 z późn. zm.).

€ Organy prowadzące śledztwo

 Organem uprawnionym do prowadzenia śledztwa prokurator ( art. 311 § 1 k.p.k.). €

Ustawodawca, zdając sobie sprawę, że przeprowadzenie wszystkich czynności osobiście przez prokuratora, a zwłaszcza wymagających użycia środków technicznych, może być utrudnione oraz mając na uwadze, że nie zawsze będzie konieczne, by wykonywał je prokurator, przewidział możliwość powierzenia Policji: a) przeprowadzenie śledztwa w całości lub b) przeprowadzenie śledztwa w określonym zakresie (śledztwo powierzone), c) dokonanie poszczególnych czynności śledztwa ( art. 311 § 2 k.p.k.). W tych wypadkach Policja prowadzi śledztwo w ograniczonym zakresie; określa je ustawa i prokurator. Powierzenie przeprowadzenia śledztwa w całości nie oznacza, że wszystkie czynności może wykonać Policji, gdyż ustawa zastrzega określone czynności dla prokuratora. Chodzi o czynności związane z przedstawieniem zarzutów, zmianą lub uzupełnieniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz zamknięciem śledztwa, z wyjątkiem przesłuchania podejrzanego w ramach czynności niecierpiących zwłoki ( art. 308 § 2 k.p.k.).

W wypadku powierzenia przeprowadzenia śledztwa w określonym zakresie Policja wykonuje czynności w graniach zakreślonych przez prokuratora; jest związana granicami powierzenia.

Powierzenie dokonania poszczególnych czynności śledztwa oznacza przekazanie do wykonania dokładnie wskazanych czynności, np. przesłuchania w charakterze świadka określonej indywidualnie osoby, dokonania przeszukania. Mogą to być jedynie czynności o charakterze pomocniczym i nie mogą wyczerpywać całego zakresu śledztwa.

Wykluczone jest - w art. 311 § 2 in fine k.p.k. - powierzenie policji prowadzenia śledztwa w całości lub w określonym zakresie w wypadkach, gdy prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe ze względu na osobę podejrzaną. W takim wypadku ustawodawca dopuścił możliwość powierzenia Policji, dokonania poszczególnych czynności śledztwa. O zakresie powierzenia decyduje prokurator, biorąc pod uwagę konkretne okoliczności sprawy.

Powierzając policji prowadzenie śledztwa w określonym zakresie, prokurator może zastrzec do osobistego wykonania określone czynności ( art. 311 § 5 k.p.k.), np. wydanie postanowienia o powołaniu biegłego, przesłuchanie określonego świadka lub dokonanie eksperymentu.

Prowadząc takie śledztwo lub wykonując zlecone czynności, policja może dokonać innych czynności, jeżeli wyłoni się taka potrzeba ( art. 311 § 4 k.p.k. ). Nie jest wykluczone wydanie nawet postanowienia; ustawa bowiem nie przewiduje zastrzeżenia, że wyłączne są czynności wymagające postanowienia. Jest to uzasadnione zwłaszcza wówczas, gdy zwłoka mogłaby spowodować utratę lub zniekształcenie dowodu. Postępowanie ma charakter dynamiczny i przeprowadzenie jednego dowodu powoduje konieczność wykonania innych czynności dowodowych, np. jeżeli w toku przesłuchania świadka wyjdzie na jaw, iż istotne wiadomości
na temat zdarzenia ma inna osoba, dotychczas nie znana, która wyjeżdża na dłuższy czas zagranicę, Policja może ją przesłuchać, mimo że czynność ta nie została jej zlecona przez prokuratora.

€ Ustawa zakreśla terminy śledztwa. Mają one na celu realizację zasady bezpośredniości i szybkości postępowania, co jest szczególnie istotne w aspekcie wymogu, by rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie (art. 2 § 1 pkt 4 k.p.k.), a także skrócenia okresu niepewności podejrzanego co do dalszych jego losów związanych z przedstawionym mu zarzutem

W zasadzie śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy. Nie jest to termin absolutny, gdyż śledztwo może być przedłużone.

Śledztwo na czas oznaczony nie dłuższy niż rok może być w uzasadnionych wypadkach przedłużone przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora bezpośrednio przełożonego Na okres ponad rok śledztwo może być przedłużone w szczególnie uzasadnionych wypadkach przez prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora nadzorującego lub prowadzącym śledztwo przedłuża się je na dalszy czas oznaczony.

Każdy z tych organów, przedłużając śledztwo, oznacza - w granicach przyznanej mu kompetencji - jego okres. Ustawa uzależnia przedłużenie śledztwa od spełnienia określonych warunków, które zależne są od tego, o jaki termin chodzi. Widoczna jest ich gradacja. Przedłużenie śledztwa na okres do roku może nastąpić "w uzasadnionych wypadkach", a ponad ten okres - "w szczególnie uzasadnionych". Chodzi o sytuacje, gdy nie można było ukończyć śledztwa w terminie z uwagi na rozległość lub pracochłonność czynności. Możliwość przedłużenia śledztwa została przewidziana dla wypadków o charakterze wyjątkowym, usprawiedliwionych obiektywnymi okolicznościami. Terminy śledztwa mogą być przedłużane wielokrotnie. O ile w postanowieniu o wszczęciu śledztwa nie określa się terminu jego trwania, o tyle w postanowieniu o jego przedłużeniu przez wskazanie daty należy dokładnie określić, na jaki czas jest ono przedłużone.

Terminy te biegną od dnia wydania postanowienia o wszczęciu śledztwa, a gdy były podejmowane czynności nie cierpiące zwłoki - od dnia pierwszej czynności (art. 308 § 5 k.p.k.) do wydania postanowienia o zamknięciu śledztwa lub o jego umorzeniu.

Dochodzenie

Dochodzenie, poza formą ogólną, może przybrać formę dochodzenie rejestrowego ( art. 325 f k.p.k. ) i dochodzenia zapiskowego ( art. 325 h k.p.k. ). W trybie dochodzenia może być prowadzone postępowanie przygotowawcze o niektóre przestępstwa. Zostały one określone przez:

1. wskazanie maksymalnego zagrożenia karnego, tj. nie przekraczającego 5 lat pozbawienia wolności, z ograniczeniem w zakresie przestępstw przeciwko mieniu wartością przedmiotu przestępstwa albo wyrządzona lub grożącą szkodą nie przekraczającą 100 000 zł ( art. 325 b § 1 pkt 1 k. p. k.) oraz z wyjątkiem przestępstw wyraźnie wyłączonych spod tego trybu w art. 325b § 2 k.p.k ,

2. nienależące do właściwości sądu okręgowego,

3. €enumeratywne wymienionych przestępstw o surowszym zagrożeniu, tj. określonych w art. 159 i art. 262 § 2 k. k.,

4. wymienionych przestępstw z ograniczeniem wysokością wartości przedmiotu przestępstwa albo wysokością wyrządzonej lub zamierzonej szkody nie przekraczającą 100 000 zł ( art. 325 b § 1 pkt 2 ), tj. określonych w art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2 oraz art. 289 § 2 k. p. k.).

Wyliczenie przestępstw jest wyczerpujące. O dopuszczalności dochodzenia decyduje więc kwalifikacja prawna popełnionego czynu.

Wprawdzie w art. 325 b § 1 pkt 1 mowa jest o przestępstwach, które zagrożone są karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, ale nie może budzić wątpliwości, że w grę wchodzą przestępstwa zagrożone karami alternatywnymi albo tylko grzywną, które to zagrożenie jest łagodniejsze od wyżej określonego.

Ze względu na to, że dochodzenie charakteryzuje się wieloma uproszczeniami, które ograniczają gwarancje podejrzanego, ustawodawca uznał, że w pewnych wypadkach prowadzenie dochodzenia jest niedopuszczalne. Jest ono wyłączone w wypadkach, gdy ze względu na sytuację, w jakiej znalazł się podejrzany lub właściwości osobiste ma ograniczone możliwości realizacji swego prawa do obrony.

Dochodzenia - zgodnie z art. 325 c k.p.k. - nie prowadzi się:

1) w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem;

2) jeżeli zachodzą okoliczności wymagające obrony obowiązkowej, tj.jeżeli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub gdy biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona.

Pozbawieniem wolności jest zatrzymanie, tymczasowe aresztowanie, odbywanie zasadniczej lub zastępczej kary pozbawienia wolności, zasadniczego lub zastępczego aresztu, kary porządkowej aresztowania, zamknięcie w zakładzie zamkniętym tytułem środka zabezpieczającego, pobyt w zakładzie leczniczym w celu przeprowadzenia obserwacji psychiatrycznej oraz pobyt w schronisku dla nieletnich lub zakładzie poprawczym. €Pozbawienie wolności podejrzanego nie musi trwać przez cały czas dochodzenia, a wystarczające jest, że istniało w pewnym jego fragmencie. Odzyskanie wolności przez podejrzanego nie skutkuje możliwości prowadzenia dochodzenia. Jeżeli podejrzany został zwolniony, np. z tymczasowego aresztowania, przed zakończeniem dochodzenia, to postępowanie musi dalej toczyć się w trybie śledztwa. €

Ustawa nie określa expressis verbis organów uprawnionych do prowadzenia dochodzenia. Ich katalog można zrekonstruować na podstawie art. 235 a k.p.k. i art. 325 d k.p.k. oraz innych ustaw, które przewidują wprost takie uprawnienia dla określonych organów. Skoro z art. 325a k.p.k. wynika, że przepisy dotyczące śledztwa stosuje się odpowiednio do dochodzenia, jeżeli przepisy określające dochodzenie nie stanowią inaczej, a te nie zawierają w tym zakresie regulacji, należy przyjąć, że d€ochodzenie może prowadzić prokurator ( art. 311 § 1 ), Policja, ( art. 311 § 1 k.p.k.), organy Straży Granicznej oraz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz organy przewidziane w przepisach szczególnych ( art. 312 k k.p.k.), w tym w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, wydanym na podstawie art. 235d. k.p.k. Uprawnienie Policji wynika także z art. 325d, w którym wyraźnie została ona wymieniona. €Katalog organów uprawnionych do prowadzenia dochodzenia jest szerszy od organów powołanych do prowadzenia śledztwa; jest uzupełniony o organy upoważnione do tego w ustawach szczególnych oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości.

€Organy, których uprawnienia wynikają z ustaw szczególnych oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości mogą prowadzić dochodzenie tylko w ściśle określone przestępstwa I tak uprawnienie to z mocy ustaw szczególnych przysługuje:

- strażnikom leśnym, nadleśniczym, zastępcom nadleśniczego, inżynierom nadzoru, leśniczym i podleśniczym, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest drewno pochodzące z lasów stanowiących własność Skarbu Państwa (art. 47 ust. 2 pkt 7 i art. 48 ustawy z dnia 29 września 1991 r. o lasach, Dz. U. .z 2005 r. Nr 45, poz.435 ze zm.).

- Strażnikom Państwowej Straży Łowieckiej o przestępstwa, których przedmiotem jest zwierzyna (art. 39 ust. 2 pkt 7 ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie, Dz. U z 2005, Nr 127, poz.1066 ze. zm.).

W myśl rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie określenia organów uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, jak również zakresu spraw zleconych tym organom(Dz. U. Nr 108, poz. 1019 ze zm. ), dochodzenie prowadzić mogą również:   

1)    organy Inspekcji Handlowej w sprawach o ujawnione przez nie w czasie przeprowadzania kontroli przestępstwa przewidziane w art. 24 ustawy z dnia 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz. U. Nr 229, poz. 2275), w art. 43 ust. 1 i 2 oraz w art. 45³ ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1231, z późn. zm.²⁾) oraz w art. 38 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (Dz. U. z 2001 r. Nr 4, poz. 25, z późn. zm.³⁾);

   2) organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w sprawach o przestępstwa określone w art. 49 ust. 1 i 2 i art. 50 ustawy z 11 V 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr 63, poz. 634 ze zm.), w art. 14 ust. 3 ustawy z 30 III 2001 r. o kosmetykach. Dz. U. Nr 42, poz. 473) oraz w art. 34 ustawy z 11 I 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84, z późn. zm.)

3) urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej w sprawach o przestępstwa z art. 77 , art. 78 ust. 1 i art. 79 ustawy z 29 IX 1994 r. o rachunkowości (Dz. U z 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm.),

4)  Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej o przestępstwa określone w art. 208 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne ( Dz. U. 171,poz. 1800 ze zm.).

Organy te mogą również w tym zakresie wnosić i popierać oskarżenie przed sądem pierwszej instancji w postępowaniu uproszczonym ( § 2 ust. 1 rozporządzenia), chyba że akt oskarżenia wnosi i popiera prokurator ( § 2 ust. 3 rozporządzenia).

Uprawnienia do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji przysługują także organom Straży Granicznej w sprawach o przestępstwa z art. 137, 264, 270, 273 i art. 275—277 k. k., art. 147 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz. U. Nr 128,poz. 1175 oraz z 2004 r. Nr 96, poz. 959) oraz art. 125 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. 96, poz. 959).a terytorium

o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 128, poz. 1176 oraz z 2004 r. Nr 96, poz. 959).

Dochodzenie, poza organami uprawnionymi do prowadzenia, różni się od śledztwa przede wszystkim brakiem konieczności wykonania niektórych czynności procesowych; następuje redukcja formalizmu postępowania. Odformalizowanie to nie jest obligatoryjne, a pozostawione jest do uznania organu prowadzącego dochodzenie.

€ W dochodzeniu nie€ jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz wydanie postanowienia o zamknięciu dochodzenia, chyba że podejrzany jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany ( art. 325 g § 1 k.p.k. ). € Odstąpienie od wymogu sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów (art. 313 i 314 k.p.k. ) jest przejawem odformalizowania dochodzenia. €€Konieczne jest jednak wykonanie niektórych czynności składających się na przedstawienie zarzutów. Istnieje obowiązek powiadomienia osoby podejrzanej o treści zarzutu i przesłuchania jej. Powiadomieniem o treści zarzutu rozpoczyna się przesłuchanie; od tej chwili osoba ta jest uważana za podejrzanego ( ar. 325 g § 2 in fine k.p.k.). Zamiast sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów, treść zarzutu wpisuje się do protokołu przesłuchania tej osoby ( art. 325 g § 2 k.p.k.). Najwłaściwszą formą jest przytoczenie treści zarzutów na początku protokołu przesłuchania podejrzanego przed odpowiedzią na pytanie, czy podejrzany przyznaje się do zarzucanego mu czynu. Zarzut powinien dokładnie określać zarzucany czyn oraz jego kwalifikację prawną.

€Ograniczenia formalne w istocie wpływają na realizację prawa podejrzanego do obrony; ustawa wymaga zatem umożliwienia mu przygotowania się do obrony, w tym ustanowienia lub wyznaczenia obrońcy ( art. 325 g § 3 k.p.k.).

W razie umorzenia dochodzenia prokurator decyduje też co do dowodów rzeczowych ( art. 323 § 1 i art. 325 c § 2 in fine k.p.k.). W dochodzeniu nie jest wymagane powiadomieniu prokuratora o wszczęciu dochodzenia ( art. 325 e § 3 k.p.k. ). Oznacza to, że prokurator nie jest obowiązany do nadzoru tego postępowania od momentu jego wszczęcia.

Nie jest - inaczej niż w śledztwie - wymagane wydanie postanowienia o zamknięciu dochodzenia, z wyjątkiem sytuacji, gdy podejrzany jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany ( art. 325g § 1 in fine k.p.k.).

Akt oskarżenia sporządza Policja lub inny organ uprawniony do prowadzenia dochodzenia ( art. 332 § 3 k.p.k.). Akt oskarżenia może nie zawierać uzasadnienia ( art. 332 § 3 k.p.k.); jest to skrócony akt oskarżenia. €Sporządzenie uzasadnienia aktu oskarżenia jest fakultatywne; do prowadzącego dochodzenie należy decyzja co do tego, czy sporządzić uzasadnienie.

Akt oskarżenia sporządzony przez Policję zatwierdza i wnosi do sądu prokurator ( art. 331 § 1 k.p.k.), a inne organy zaś uprawnione do prowadzenia dochodzenia wnoszą go samodzielnie; nie muszą uzyskać akceptacji prokuratora. Jednakże prokurator może postanowić inaczej ( art. 331 § 2 in fine k.p.k.).

Termin dochodzenia został określony na 2 miesiące. Podobnie jak w wypadku śledztwa, nie jest to termin absolutny, gdyż istnieje możliwość jego przedłużenia. Może ono być przedłużone przez prokuratora nadzorującego na okres do 3 miesięcy, a w szczególnie4 uzasadnionych wypadkach - na czas określony ( art. 325i § 1 k.p.k.). Ustawa nie określa przyczyn przedłużenia dochodzenia. Może ono mieć miejsce w wypadku, gdy istnieje perspektywa jego zakończenia przez organ je prowadzący w zakreślonym terminie. Natomiast w sytuacji gdy sprawa jest zawiła sprawy, powinno nastąpić przejęcie jej do śledztwa ( art. 309 pkt 5 k.p.k.).

€ W razie wszczęcia śledztwa konieczne jest wykonanie czynności, które nie były wymagane w dochodzeniu, np. sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów.

Dochodzenie rejestrowe

Istotne novum stanowi wprowadzone nowela z 10 I 2003 r. tzw. postępowanie rejestrowe.

Postępowanie to nie jest samodzielną formą postępowania przygotowawczego,
a jest jedynie szczególną postacią dochodzenia. Postępowanie przygotowawcze jest prowadzone w formie postępowania w niezbędnym zakresie lub dochodzenia, a ich postać rejestrowa polega jedynie na tym, że może one nie być kontynuowane i szybko zakończone umorzeniem.

Postępowanie rejestrowe nie może być prowadzone w każdej sprawie, a zostało ograniczone do stosunkowo wąskiej kategorii spraw. Art. 325f k.p.k. nie wskazuje expressis verbis rodzaju sprawach, w których może być ono stosowane. Treść tego przepisu przesądza jednoznacznie o jego zakresie przedmiotowym przez zawężenie tej możliwości do dochodzenia W przepisie tym mowa jest dwukrotnie o dochodzeniu, co wskazuje wyraźnie, że jego przedmiotem mogą być przestępstwa, co do których postępowanie przygotowawcze może być prowadzone w formie dochodzenia, a wykluczone jest w sprawach o przestępstwa poddane śledztwu.

Postępowania rejestrowego nie dotyczą wyłączenia określone w art. 325 c k.p.k., skoro wiążą się one z podejrzanym, a w tym postępowania nie ma tego podmiotu.

Zakres czynności, które mogą być podejmowane w postępowaniu rejestrowym zostały określone w art. 325f k.p.k. przez odesłanie do art. 308 § 1 k.p.k. oraz do dochodzenia. Oznacza to, że postępowanie rejestrowe może ograniczyć się do: a) postępowania w niezbędnym zakresie ( art. 308 § 1 k.p.k.), b) czynności dochodzenia. Dochodzenie może być poprzedzone postępowaniem sprawdzającym, lecz nie wystarczą one do podjęcia decyzji o załatwieniu sprawy w tym trybie. €

Dochodzenie to jest prowadzone po jego wszczęciu; postanowienie o wszczęciu dochodzenia może zostać umieszczone w protokole przyjęcia ustnego zawiadomienia ( art. 304a w zw. z art. 325e k.p.k.). Nie wydaje się postanowienia o wszczęciu postępowania rejestrowego, jak też nie zamieszcza się w postanowieniu o wszczęciu dochodzenia informacji o jego prowadzeniu w trybie postępowania rejestrowego.

Dochodzenie może być umorzone tylko wówczas, gdy brak jest dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności. Dotychczasowe ustalenia nie mogą rokować powodzenia co do wykrycia sprawcy; musi istnieć negatywna prognoza co do wykrycia sprawcy. Jeżeli istnieje jakakolwiek perspektywa, że określona czynność może doprowadzić do wykrycia sprawcy, nie jest dopuszczalne umorzenie dochodzenia, a trzeba wykonać tę czynność. Jednakże przewidywanie, iż dana czynność może doprowadzić do wykrycia sprawcy, musi opierać się na konkretnych przesłankach faktycznych, a założenie takie nie może być uczynione w sposób dowolny. Ustawa wyraźnie ogranicza możliwość umorzenia dochodzenia od braku verba legis „ dostatecznych podstaw o wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych.” Chodzi o czynności procesowe, a nie operacyjne; jeżeli będzie to możliwe przez podjęcie tych ostatnich, nie ma przeszkód do umorzenia dochodzenia.

Postępowanie w niezbędnym zakresie oraz dochodzenie prowadzone w trybie rejestrowym kończy się postanowieniem o umorzeniu dochodzenia i wpisaniem sprawy
do rejestru przestępstw. Postanowienie takie zawiera dwa punkty: 1) o umorzeniu dochodzenia, 2) o wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. Wymóg wpisania do rejestru z dniem wejścia w życie ustawy z 6 VII 2001 r. o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji kryminalnych ( Dz. U. Nr 110, poz. 1189 z późn. zm.) stał się ustawowym superfluum, gdyż i tak dane te gromadzone są w Krajowym Centrum Informacji Kryminalnych.

Postanowienie o umorzeniu dochodzenia wydaje policja i może ono być zamieszczone
w protokole z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie oraz nie wymaga uzasadnienia ( art. 325 e § 1 k.p.k.); nie jest wymagane jego zatwierdzenie przez prokuratora ( art. 325 e § 2 k.p.k.). Prokurator wydaje postanowienie co do dowodów rzeczowych ( art. 323 § 1 w zw. z art. 325 e § 2 in fine k.p.k.).

Na postanowienie o umorzeniu dochodzenia przysługuje zażalenia na zasadach ogólnych
( art. 325 f § 4 k.p.k.), tj. w trybie art. 465 § 1 i 2 k..p.k.

Po umorzeniu dochodzenia akta postępowania nie zostają odłożone, lecz pozostają dalej w zainteresowania Policji, aczkolwiek w innym trybie. Art. 325 f § 2 k.p.k. nakazuje policji prowadzenie, na podstawie odrębnych przepisów, czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów. Chodzi o czynności operacyjno - rozpoznawcze, prowadzone na podstawie art. 14 ust. 1 ustawy o Policji.

Jeżeli zostaną ujawnione dane pozwalające na wykrycie sprawcy, policja - zgodnie z art. 325 f § 3 k.p.k. - wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia. Nie może ono
- w odróżnieniu od podjęcia na nowo umorzonego postępowania przygotowawczego
na zasadach ogólnych ( art. 327 § k.p.k.) - być podjęte na nowo w każdy czasie
i to niezależnie od zaistniałych okoliczności, a jest ono uwarunkowane ujawnieniem w toku czynności operacyjno - rozpoznawczych dowodów, pozwalających na wykrycie sprawcy.
Z mocy bowiem wyraźnego wyłączenia przez art. 325 f § 3 in fine k.p.k., nie ma zastosowania art. 327 § 1 k.p.k.. Organem uprawnionym do podjęcia na nowo dochodzenia jest Policja, mimo że postanowienia o umorzeniu dochodzenia zatwierdził prokurator. Postanowienie to nie wymaga zatwierdzenia przez prokuratora ( art. 325 f § 3 z zw. z art. 305 § 3 zd. II k.p.k.).

Dochodzenie zapiskowe

€ €  Celem tzw. dochodzenia zapiskowego jest ustalenie, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Innym sposobem zakończenia postępowania jest skierowanie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania (art. 336 § 1 k.p.k.), o umorzenie postępowania przygotowawczego z powodu niepoczytalności i zastosowanie środków zabezpieczających (art. 324 k.p.k.), a także umorzenie z innych przyczyn (art. 322 § 1 k.p.k.).

€ € Uproszczenia polegają na odstąpieniu od utrwalania czynności dowodowych w formie odrębnych protokołów i poprzestaniu na sporządzeniu jednego protokołu, w którym zapisuje się najbardziej istotne oświadczenia osób biorących udział w czynności. Odstąpienie od utrwalania czynności nie jest obowiązkowe, a pozostawione jest uznaniu organu procesowego. Można odstąpić od protokołowania wszystkich czynności, z wyjątkiem przesłuchania podejrzanego i pokrzywdzonego oraz przeprowadzenia i utrwalenia w protokołach czynności, których nie będzie można powtórzyć. We wspólnym protokole zamieszcza się z pełną dokładnością - na żądanie osób biorących udział w czynności - wszystko co dotyczy ich praw i interesów ( art. 148 § 2 zd. II. k.p.k.).

Uproszczenia te mogą mieć miejsce tylko w dochodzeniu, a nie dotyczą śledztwa. Postępowanie w sprawie ( in rem) kończy wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów i powoduje jego przejście w fazę przeciwko osobie (in personam). Przedstawienie zarzutów jest formalnym wyrazem pociągnięcia określonej osoby do odpowiedzialności karnej. Określenie momentu, w którym następuje przedstawienie zarzutów jest o tyle istotne, że z faktem tym wiążą się istotne konsekwencje nie tylko w zakresie prawa procesowego, ale także i innych gałęzi prawa. Jest tym aktem procesowym, który skutkuje skierowania postępowania przeciwko określonej osobie. Tym samym osoba, przeciwko której zostało skierowane ściganie karne uzyskuje status podejrzanego i korzysta z wielu gwarancji procesowych.

Od prowadzenia postępowania przeciwko osobie w innych dziedzinach prawa uzależnione jest podjęcie określonych czynności, np. wszczęcie postępowania przeciwko osobie powoduje przedłużenie biegu terminu przedawnienia ( art. 102 k. k. ),

Normatywnym wyznacznikiem „ wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów” jest art. 313 k.p.k. Z treści tego przepisu wynika, że na wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów składają się:

• sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów,

• ogłoszenie tego postanowienia niezwłocznie podejrzanemu

• przesłuchanie go,

• pouczenie o prawie żądania podania ustnie podstaw zarzutów oraz sporządzenia ich uzasadnienia na piśmie,

• przytoczenie ustnie podstaw zarzutów,

• sporządzenie uzasadnienia na piśmie i doręczenie go, jeśli takie żądanie zostało zgłoszone

Ustawa nakłada na organ procesowy ich dokonania i to w takiej właśnie kolejności, która musi być rygorystycznie przestrzegana. Jest to najpełniejsza forma przedstawienia zarzutów, wynikająca wprost z art. 313 § 1 i 3 k.p.k. Niemniej niekiedy nie jest możliwe - z przyczyn niezależnych od organu procesowego - niezwłoczne ogłoszenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów podejrzanemu. Art. 313 § 1 k.p.k. zezwala na zaniechanie ogłoszenia postanowienia i przesłuchania podejrzanego jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju. Oznacza to, że inne przyczyny uniemożliwiające wykonanie tych czynności, np. stan zdrowia podejrzanego, nie uzasadniają rezygnacji z tych czynności.

€ Podstawę do jego wydania stanowią dane, które "uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba". Jest to warunek materialny, sprowadzający się do istnienia dostatecznej podstawy faktycznej do postawienia określonej osoby w stan podejrzenia. Mając na względzie, że do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia wymagane jest "uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa" (art. 303 k.p.k.), a do przedstawienia zarzutów konieczne jest, by podejrzenie było "dostatecznie" uzasadnione (art. 313 § 1 k.p.k.), nasuwa się jednoznaczny wniosek, że ma to być wyższy stopień prawdopodobieństwa podejrzenia co do faktu przestępstwa i tak samo wysoki co do osoby sprawcy. Nie chodzi o ustalenie, że określona osoba popełniła przestępstwo, lecz zebrane dowody muszą wskazywać na prawdopodobieństwo, że określona osoba dopuściła się przestępstwa. €€

Ustawa nie określa wprost momentu wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, a z jej treści wynika, że może to nastąpić w chwili wszczęcia śledztwa lub dochodzenia albo w późniejszym okresie ( art. 313 § 1 k. p. k.). Niedopuszczalne jest przesłuchiwanie w charakterze świadka osoby, co do której zachodzi dostateczne podejrzenie, że dopuściła się ona czynu stanowiącego przedmiot postępowania. €

 Ustawa określa elementy, jakie powinno zawierać postanowienie o przedstawieniu zarzutów; powinno ono zawierać wskazanie podejrzanego, dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacji prawnej.

€ W miarę zbierania dowodów i ujawniania faktów w dalszej fazie postępowania in personam może okazać się, że zachodzi potrzeba dokonania modyfikacji zarzutów przedstawionych podejrzanemu, wynikających ze zmiany stanu faktycznego lub prawnego. Wynikać to może z uzyskania dodatkowych dowodów lub zmiany oceny już zebranych albo innej oceny prawnej zarzucanego podejrzanemu czynu. Korektura zarzutów może polegać na( art. 314 k.p.k.):

- zarzuceniu mu czynu lub czynów nie objętych uprzednio wydanym postanowieniem o przedstawieniu zarzutów,

- określeniu zarzuconego mu czynu w zmienionej w istotny sposób postaci,

- zmianie kwalifikacji prawnej czynu na przepis surowszy.

€ Modyfikacja następuje przez wydanie nowego postanowienia o przedstawieniu zarzutów; jego wydanie w wyżej wymienionych sytuacjach jest obowiązkowe. Ustawa mówi o wydaniu nowego postanowienia i staje się oczywiste, że chodzi o wydanie nowego postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Powinno ono odpowiadać wymogom określonym w art. 313 § 2 k.p.k..

€ Modyfikacja zarzutów wymaga nie tylko wydania nowego postanowienia, ale ponowienia całej procedury związanej z przedstawieniem zarzutów, a więc niezwłocznego ogłoszenia go podejrzanemu oraz przesłuchania go, jak też pouczenia o prawie żądania podania mu ustnie podstaw zarzutów oraz sporządzenia na piśmie jego uzasadnienia. Musi być zachowany taki sam porządek procesowy, w jakim następuje przedstawienie zarzutów.

Uprawnienia stron



Organ prowadzący śledztwo lub dochodzenie jest zobligowany do podejmowania z własnej inicjatywy wszelkich czynności dowodowych zmierzających do realizacji celów postępowania. Niemniej w tym stadium postępowania występują pewne elementy zasady kontradyktoryjności. Są one przewidziane m.in. w art. 315-318 k.p.k. Oddziaływanie stron na przebieg postępowania może być przydatne do wykrycia prawdy obiektywnej.

€  Strony oraz obrońca podejrzanego i pełnomocnik pokrzywdzonego mogą składać wnioski o dokonanie określonych czynności śledztwa lub dochodzenia.

Jeżeli czynności śledztwa nie będzie można powtórzyć na rozprawie ( tzw. czynności niepowtarzalne), należy podejrzanego, pokrzywdzonego i ich przedstawicieli ustawowych, a obrońcę i pełnomocnika, jeżeli są już w sprawie ustanowieni, dopuścić do udziału w czynności, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki ( art. 316 § 1 k.p.k.).

Podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się wtedy, gdy zwłoka grozi utratą lub zniekształceniem dowodu ( art. 316 § 2 k. p. k.).

Zazwyczaj są to takie czynności, jak:

- oględziny miejsca przestępstwa lub osoby (art. 207 § 1 k.p.k.), oględziny i otwarcie zwłok (art. 209 § 1k.p.k. ) oraz wyjęcie zwłok z grobu (art. 210 k.p.k.).

- eksperyment procesowy, doświadczenie lub odtworzenie przebiegu stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów (art. 211 k.p.k.), zwłaszcza wtedy gdy przy ich pomocy utrwala się lub ujawnia ślady i dowody o charakterze zanikowym,

- przeszukanie pomieszczeń i innych miejsc lub osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów (art. 219 k.p.k.),

€ Ustawa przewiduje możliwość przesłuchania świadka w toku postępowania przygotowawczego przez sąd; została ona ograniczona do wypadków, gdy nie będzie można go przesłuchać na rozprawie( art. 316 § 3 k.p.k.). Czynność ta może być wykonana na żądanie strony (podejrzanego lub pokrzywdzonego), prokuratora lub innego organu prowadzącego postępowanie, np. Policji, Straży Granicznej. Przesłuchanie przeprowadza sąd właściwy do rozpoznania sprawy (art. 329 § 1 k.p.k.).

Zamknięcie śledztwa

€Zamknięcie śledztwa jest jedną z najistotniejszych instytucji postępowania przygotowawczego. W wyniku zamknięcia następuje stwierdzenie zakończenia ich biegu. €Na zamknięcie śledztwa składa się ( art. 321 k.p.k.):

- wyznaczenie terminu zaznajomienia podejrzanego i jego obrońcy z materiałami postępowania,

- powiadomienie ich o tym terminie wraz z pouczeniem o prawie uprzedniego przejrzenia akt,

- udostępnienie przejrzenia przez nich akt, jeżeli zgłoszą takie żądanie,

- zaznajomienie podejrzanego z materiałami postępowania,

- złożenie ewentualnych wniosków przez podejrzanego lub obrońcę o uzupełnienie śledztwa i podjęcie w tej kwestii decyzji przez prowadzącego postępowanie,

- sporządzenie protokołu zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania,

- wydanie postanowienia o zamknięciu śledztwa,

- ogłoszenie tego postanowienia lub zawiadomienie o jego treści podejrzanego i jego obrońcę.

Nie zawsze muszą one być wykonane, bowiem ustawa uzależnia końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania, do wniosku podejrzanego lub jego obrońcy; w razie braku takiego wniosku wydaje się tylko postanowienia o zamknięciu śledztwa, a pozostałych czynności nie przeprowadza się.

Czynności związane z zamknięciem wykonuje organ prowadzący śledztwo.

€ Zanim zapadnie decyzja co do zamknięcia śledztwa, organ procesowy dokonuje oceny zebranego materiału dowodowego pod kątem istnienia podstaw - mimo że w ustawie jest mowa o podstawach do zamknięcia śledztwa lub dochodzenia - do wniesienia aktu oskarżenia (art. 331 § 1 k.p.k.), wystąpienia z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania (art. 336 § 1 k.p.k.) lub o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających (art. 324k.p.k.). W tych bowiem wypadkach konieczne jest zamknięcie śledztwa. Trudno bowiem zakładać zapoznawanie podejrzanego z materiałami postępowania, kiedy prokurator lub inny organ zamierza umorzyć śledztwo; dla podjęcia której to decyzji nie są wymagane te czynności. Pozytywny wynik tej oceny pozwala na wyznaczenie terminu końcowego zaznajomienia podejrzanego i jego obrońcy z aktami i powiadomienia ich o tym. Termin ten musi być wyznaczony z takim wyprzedzeniem, by od doręczenia zawiadomienia o nim podejrzanemu i jego obrońcy upłynęło co najmniej 7 dni. € Podejrzany i jego obrońca mają prawo przed tym terminem przejrzeć akta; udostępnienie im akt powinno nastąpić między powiadomieniem o terminie końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania a datą tej czynności. Jest to jedna z form zapoznania podejrzanego z materiałami śledztwa lub dochodzenia; ma ona charakter samoistny. Organ procesowy nie może odmówić podejrzanemu i jego obrońcy wglądu w akta, jeżeli zgłoszą takie żądanie. O tym, kiedy podejrzany i jego obrońca mogą przejrzeć akta, decyduje organ prowadzący śledztwo lub dochodzenie; do niego należy określenie tego terminu. Musi być tak określony, by była realna możliwość zapoznania się przez nich ze wszystkimi materiałami postępowania; niemniej nie musi wynosić 7 dni, gdyż ten termin dotyczy zaznajomienia z materiałami postępowania. Przejrzenie akt może mieć miejsce bezpośrednio przed zaznajomieniem z materiałami postępowania, zwłaszcza w sprawach o nieskomplikowanym stanie faktycznym. Podejrzany, który przeglądał akta w trakcie czynności związanych z zamknięciem śledztwa lub dochodzenia, może dodatkowo zapoznać się z materiałami postępowania po skierowaniu sprawy do sądu z aktem oskarżenia.

Zaznajomienie podejrzanego z materiałami postępowania jest prawem podejrzanego. Nie ma obowiązku brać w nim udziału. Nie usprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego nie tamuje dalszego postępowania. Mimo niezaznajomienia podejrzanego z materiałami można wydać postanowienie o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia. € W zaznajomieniu podejrzanego z materiałami postępowania ma prawo uczestniczyć obrońca ( art. 312 § 3k.p.k.), a nie usprawiedliwione niestawiennictwo obrońcy nie tamuje dalszego postępowania ( art. 321 § 4k.p.k.). €

Z czynności końcowego zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania sporządza się protokół €.  W terminie 3 dni od daty zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania podejrzany i pokrzywdzony mogą składać wnioski o uzupełnienie śledztwa.

€ Postanowienie o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia można wydać tylko w wypadku, gdy nie zachodzi potrzeba jego uzupełnienia. Konieczność uzupełnienia postępowania można wiązać z wnioskiem podejrzanego o jego uzupełnienie lub też organ prowadzący postępowanie może z urzędu podjąć taką decyzję.

€

---