METODA INTERWENCJI SOCJOLOGICZNEJ
ALAIN'A TOURAINE'A
Jest to metoda autorska, wykorzystywana wyłącznie za zgodą Touraine'a. Wykorzystywana do badania ruchów społecznych, reprezentuje nurt: socjologia w działaniu. Badano nią ruchy kobiet, ekologiczne itd.
Zasady, na których się opiera:
Chce się badać działania zbiorowe z bliska i bezpośrednio - trzeba nawiązać kontakt z ruchem społecznym. Obiektem badania jest grupa działaczy, którzy występują w roli aktywnych uczestników ruchu. Nie interesują nas ich cechy, opinie, świadomość ideologiczna, poglądy, ale działania w stworzonej sytuacji. Chcemy skłonić ich do autoanalizy, której przedmiotem będzie ich działanie. Odbywa się to poprzez konfrontację z zamówionymi interlokutorami (zwierzchnicy, osoby z rządu, zwolennicy i przeciwnicy, działacze).
Bada się aktywnych uczestników ruchu, awangardę ruchu, a nie statystyczną reprezentację ruchu.
W trakcie interwencji nie izoluje się aktora społecznego z jego naturalnego środowiska, ujmuje się do w interakcji z partnerami społecznymi.
Badacze i działacze są równorzędnymi, równoprawnymi uczestnikami i autorami badania.
Badacz jest zdystansowanym obserwatorem oraz mediatorem między badaną grupą działaczy a ich ruchem. Jeśli badacz utożsamia się z ruchem, staje się ideologiem. Badacz jest więc ni to ideologiem ni to obserwatorem - nowa cecha badacza to cecha specyficzna tej metody, badacz jest zarówno wewnątrz i na zewnątrz grupy. Badacz pełni dwie funkcje (zwykle, modelowo są rozdzielone dla dwóch osób):
animatora (wspomaga grupę w autoanalizie, organizuje dyskusje, wyjaśnia kwestie, jest bliższy grupie),
sekretarza („na zewnątrz” grupy, dozoruje nagranie dyskusji grupy, jest zdystansowany, rzadko włącza się do dyskusji).
FAZY BADANIA
faza przygotowawcza
zwykle trwa bardzo długo, zespól badawczy zdobywa wiedzę o ruchu - zdobywanie kontaktów, materiałów, obserwacja uczestnicząca, analiza prasy
faza rekrutacji uczestników badania
tworzy się kilka grup (12-15 osób), grupy są maksymalnie zróżnicowane, stanowią miniaturę ruchu, bada się działaczy szczebla podstawowego, także zróżnicowanie regionalne, terytorialne („Solidarność”);
z każdą grupą odbywa się kilkanaście seansów (2-4 godzinne,), seanse dzieli się na:
otwarte - konfrontacje działaczy z umówionymi interlokutorami,
zamknięte - poświęcone autoanalizie ruchu.
Seanse są nagrywane, materiał to przepisywane treści rozmów.
faza pierwszego seansu (spotkania)
ma charakter zapoznawczy, nawiązuje się kontakt badaczy i działaczy, wyjaśnienie zasad badania i jego przebiegu; w wyniku tych spotkań można przewidzieć możliwe, najdalsze posunięcia,
grupa podpowiada badaczowi nazwiska interlokutorów, ludzi, z którymi ruch (grupa) musi się skonfrontować, po skonstruowaniu listy interlokutorów tworzy się listę tematów wystąpień tych osób;
dochodzi do pierwszych spotkań otwartych - pierwsi są krytycy, przeciwnicy, aby zintegrować grupę (jest to naturalny mechanizm, później zwolennicy („klakierzy”);
następnie są seanse zamknięte - grupa pod kierunkiem animatora dokonuje autoanalizy otrzymanego wcześniej materiału, to pozwala na zdefiniowanie tożsamości, plany itp.
faza konwersji
faza przełomowa, mamy do czynienia z nią, gdy działacze są na tyle wciągnięci w analizę, że przejmują rolę badacza, budują modele funkcjonowania ruchu, jego rozwoju itd.;
z grupą pracuje się aż do momentu osiągnięcia konwersji, działacze czują się autorami badania
faza końcowa
spotkania z wszystkimi grupami, konfrontacja zebranych materiałów. Dyskusja, korekty itd.;
w ostatniej fazie ukierunkowuje się badanych, którzy stają się świadomymi działaczami, mogą lepiej przewidywać warianty działań.
Jest to więc część socjologii zaangażowania.
MIĘDZYKULTUROWE BADANIA PORÓWNAWCZE
Jest to pewna specjalna kategoria badan porównawczych. Jednostkami analizy są poszczególne kraje, dokonuje się między nimi porównań. Ten sam problem w tym samym czasie i z użyciem tej samej metody analizowany jest w różnych krajach.
Najczęściej stosuje się:
metody sondażowe (np. eurobarometr - pomiar nastrojów społecznych w Europie), badamy opinie, nastawienia, systemy wartości, o stałym charakterze,
badania oparte na źródłach zastanych,
ogólnokrajowe statystyki traktowane jako wskaźniki (np. roczniki statystyczne),
badania powtarzalne (panele)
powtarzane w odstępie kilku lat, np. badania nad poziomem alfabetyzmu (czytanie tekstu itp.)
Międzykulturowe badania porównawcze mogą być prowadzone w dwóch celach:
diagnostycznych (zbieranie informacji, zdobywanie wiedzy praktycznej o określonych zjawiskach społ. Dla polityków, organizacji w celu podjęcia działań praktycznych, np. ONZ),
teoretycznych (cele naukowe, generalizacje o szerokim zasięgu, formułowanie praw i teorii, weryfikacje ogólnoteoretycznych hipotez, modyfikacje istniejących hipotez, teoretycznie wyjaśnianie zaobserwowanych różnic i zgodności między krajami).
Badania porównawcze rzadko mają charakter eksploracyjny, raczej weryfikacyjny - nie zależy im na odkrywaniu nowych zjawisk.
Kwestia problematyczna: należałoby porównywać to samo w każdym kraju, porównywalność (równoważność) jest wszędzie przyjęta tak samo. Teoretyczne zdefiniowanie terminu - konkretne zjawisko - pomiar. Ale konkretność pokazuje, że nie da się osiągnąć porównywalności, różne są wskaźniki. Zestaw wskaźników nie zawsze jest identyczny. Wskaźniki powinny być dostosowane do sytuacji kulturowej. Wszystko zależy od tematu badania, od społeczeństw, które porównujemy.
BADANIA EWALUACYJNE
Jest to metoda młoda i na czasie - zaczyna się wyodrębniać socjologia ewaluacji. Ewaluacja potocznie to każda ocena. Badania ewaluacyjne to ocena interwencji społecznych (działań podejmowanych w określonym kontekście społecznym w celu osiągnięcia oczekiwanych skutków). Badania ewaluacyjne należą do badań stosowanych do uzyskania pożądanych rezultatów końcowych - wywieranie wpływu, przekształcanie rzeczywistości.
Interwencje to np. programy dydaktyczne, profilaktyczne, programy skierowane do bezrobotnych (np. „Życie zaczyna się po 40-ce”), dużo programów przychodzi z UE.
Ci, którzy finansują te interwencje, chcą poznać stopień ich skuteczności.
Zawsze mamy autora programu interwencji i osobę oceniającą - ewaluatora. Te role powinny być rozdzielone i niezależne.
Ewaluacja projektu - analiza jakości programu, powinna być podjęta przed jego realizacją, w tę fazę powinni być włączeni wszyscy, przede wszystkim ewaluatorzy zewnętrzni - krytyczna refleksja.
Ewaluacja bieżąca - monitoring, śledzenie zmian bieżących skutków, dokonują tego zwykle realizatorzy programy, zgodność przebiegu programu z założeniami. Ewaluatorzy zewnętrzni mogliby tu być włączeni.
Ewaluacja końcowa - ocena założonych skutków, czasami nie są one widoczne natychmiast, tylko po upływie czasu (tzw. skutki odroczone w czasie).
Sensowna ewaluacja jest wówczas, gdy cel interwencji jest wyraźnie zdefiniowany, należy zwrócić na to uwagę podczas ewaluacjipierwszej (ewaluacji projektu).
Ewaluacja końcowa może przebiegać w ramach schematu eksperymentalnego lub quasieksperymantalnego (np. schemat z uwzględnieniem szeregów czasowych - badanie nierównoważnych grup).
Bardzo ważnym elementem oprócz oceny skutków jest również ewaluacja jakościowa mechanizmów leżących u podłoża wywołanych skutków.
1