Monika Izabela Domitrz

Stosunki Międzynarodowe UKSW, I rok

Teoria motywacji i hierarchia potrzeb

Ludzie, którzy mają motywację, wkładają większy wysiłek w osiągnięcie czegoś niż ci, którym jej brakuje. Motywacja jest to chęć robienia czegoś, zależna od możliwości zaspokojenia przez to działanie jakiejś potrzeby danej jednostki. Potrzeby, czyli fizjologicznego lub psychicznego braku czegoś. Niezaspokojona potrzeba wywołuje napięcie, które wzbudza u danej jednostki określone dążenia. Te dążenia powodują, że poszukuje ona określonych celów, których osiągnięcie zaspokoi potrzebę i doprowadzi do złagodzenia napięcia. Motywacyjna funkcja potrzeb stała się podstawą najsłynniejszej teorii ludzkiej motywacji opracowanej przez psychologa humanistycznego Abrahama Maslowa. Potrzeby Maslowa są zhierarchizowane w następujący sposób:

1. Potrzeby fizjologiczne - czyli takie potrzeby jak pragnienie, głód, czy sen. Najbardziej podstawowe, niezbędne do funkcjonowania organizmu ludzkiego. Niezaspokojenie ich powoduje, ze nie możemy się skupić na niczym innym, poświęcamy im całą uwagę aż do momentu zaspokojenia.

2. Potrzeba bezpieczeństwa - czyli wolność od strachu, lęku i chaosu. W naszej kulturze potrzeba ta jest w znacznym stopniu zaspokojona. Dobrze zorganizowane społeczeństwo zapewnia swoim członkom to, że czują się bezpieczni.

3. Potrzeby społeczne - czyli potrzeba przynależności i miłości. Każdy potrzebuje kochać i być kochanym a także identyfikować się z jakąś grupą.

4. Potrzeba szacunku - próbujemy ją zaspokoić poprzez osiągnięcia, dążenie do władzy. Staramy się „rosnąć” w oczach innych. Deprywacja tej potrzeby może wiązać się z niską pozycją społeczną oraz niskiej oceny ze strony innych.

5. Potrzeba samorealizacji- zaspokojenie tej potrzeby daje nam poczucie spełnienia. Dążymy do wykorzystania własnych możliwości. Robimy to, w czym jesteśmy dobrzy, odkrywamy swoje prawdziwe „ja”. Nie wszyscy jednak osiągamy samorealizację.

Maslow twierdzi, iż potrzeby wyższego rzędu mogą zostać zaspokojone wyłącznie w momencie, gdy zaspokoimy potrzeby rzędu niższego. Gdy potrzeba zostaje zaspokojona przestaje nią być a więc nie stanowi też już źródła motywacji. Oprócz wymienionych wyżej potrzeb podstawowych, Maslow wyróżnia także podstawowe potrzeby poznawcze. Ich zaspokojenie zapewnia nam rozwój. U każdego mogą się one objawiać w inny sposób, ponieważ mamy odmienne zainteresowania.

1. Potrzeba zdobywania wiedzy i rozumienia mechanizmów świata nas otaczającego.

To, co tajemnicze i nieznane wydaje nam się atrakcyjne. Pociąga nas i za wszelką cenę chcemy odgadnąć zagadkę. Nuda i bezczynność szkodzą człowiekowi. Musimy coś robić, w przeciwnym wypadku nasze umiejętności oraz zainteresowania zanikają. Potrzeba ta najsilniej ujawnia się w wieku dziecięcym. Zaspokojenie tej potrzeby daje nam zadowolenie i uczucie osiągnięcia celu. Deprywacja jej może prowadzić do patologii. Powszechność, konieczność jej zaspokojenia jako warunku rozwoju ludzkiego i jej spontaniczne pojawienie się na początku życia ludzkiego dowodzi, że ma ona charakter podstawowy.

2. Potrzeby estetyczne.

Wyrażają naszą twórczą stronę. Pragniemy doświadczać piękna oraz harmonii. Potrzeba porządku i ładu w życiu człowieka. Ciężko jest je wyodrębnić, nie ma zbyt wiele informacji na ich temat, często SA ciężkie do sprecyzowania. Najczęściej zalicza się je do potrzeb poznawczych (ale także wolicjonalnych i neurotycznych).

U niektórych ludzi występuje odwrócenie hierarchii potrzeb jednak są to rzadkie przypadki i zdecydowana większość układa je w opisanym wcześniej porządku. Dowodzi to jednak, iż uporządkowanie potrzeb nie jest sztywne, stałe. Może się zmieniać. Są czynniki, które mogą spowodować, że niektórym ludziom spełnienie pewnych potrzeb nie jest potrzebne. Np. ludzie bezrobotni, żyjący na bardzo niskim poziomie będą szczęśliwi, jeśli do końca życia będą mieli co jeść, czyli wystarcza im spełnienie potrzeb fizjologicznych. Z kolei osoby, które nie zaznały miłości w najwcześniejszym okresie życia, nie będą jej potrzebowały także później. U niektórych ludzi potrzeby zaspokajane od dłuższego czasu mogą zostać niezauważane, co spowoduje ich niedocenianie. Jeśli w hierarchii dominuje wyższa potrzeba, wydaje nam się ważniejsza od wszystkich innych. Długotrwała deprywacja potrzeb niższych może jednak spowodować odwrócenie się potrzeb w hierarchii.

Człowiek wg Maslowa zmienia się przez całe swoje życie - po zaspokojeniu pewnych potrzeb, pojawiają się kolejne, a te motywują go do nowych działań i reakcji. Człowiek nigdy nie będzie do końca usatysfakcjonowany, ponieważ zawsze będzie odczuwać jakieś braki, które będą stanowić dla niego kolejne wyzwanie, z którym musi się zmierzyć i pokonać. Będzie zatem zawsze motywowany wewnętrznie (odczuwając niedosyt), a zaspokojenie tych potrzeb będzie dla niego wewnętrznym źródłem nagród, będzie odczuwać satysfakcję i zadowolenie z samego faktu zaspokojenia potrzeby.

A co wg Maslowa zasądza o właśnie takiej hierarchii potrzeb?

• Otóż potrzeba, im wyżej jest usytuowana, tym jest bardziej specyficzna tylko dla ludzi (potrzeba samorealizacji).

• Potrzeby niższego rzędu mamy „wpisane w geny”, jak np. potrzeby fizjologiczne czy bezpieczeństwa, podczas gdy rozwój wyższych potrzeb następuje dopiero z wiekiem.

• Deprywacja wyższych potrzeb, w przeciwieństwie do potrzeb niższych, nie jest tak bardzo istotna dla biologicznego przetrwania. Dzięki temu możemy znacznie opóźnić jej zaspokojenie.

• Zaspokojenie wyższych potrzeb ma duży wpływ na nasze zdrowie. Powoduje, że dłużej żyjemy, mniej chorujemy, lepiej śpimy.

• Potrzeby wyższe są trudniejsze do zauważenia i rozpoznania, przez co również zaspokojenie ich nie jest takie pilne jak potrzeb niższych

• Zaspokojenie potrzeb wyższych wzbogaca nasze życie wewnętrzne

• Na poziomie wyższych potrzeb, życie jest bardziej złożone. Musimy spełnić więcej warunków, zaspokoić większą ilość potrzeb, aby „wspiąć się na szczyt piramidy”

• Osoby z zaspokojonymi potrzebami niższymi oraz wyższymi uważają te drugie za ważniejsze oraz dobrze znoszą deprywację niższych potrzeb.

• Im wyższa potrzeba, tym mniej egoistyczna. Sprzyja to rozwijaniu lojalności, życzliwości i zmienia świat na lepsze

Wątpliwości...

Po pierwsze...Maslow uważa, że motywacja jest skierowana wyłącznie na zaspokajanie własnych potrzeb. Nawet samorealizacja, jak nazwa wskazuje, jest skierowana do wewnątrz, na własną osobę. A Gandhi? Martin Luter King? Lub chociażby Matka Teresa? Te postacie dowodzą, że samorealizacja jest możliwa do osiągnięcia. Ciekawsze jest jednak to, że to nie ona była dla nich najważniejsza potrzebą w hierarchii. Oni chcieli raczej zmieniać świat niż siebie.

Po drugie... Czy kategorie potrzeb są takie same we wszystkich kulturach? W krajach wysoko rozwinięte i krajach trzeciego świata? Oprócz tego, każdy z nas ma inny charakter. Inne potrzeby. Motywacja to nie tylko oddziaływanie wewnętrzna, ale także czynniki zewnętrzne i każda zaistniała w danym momencie sytuacja. W praktyce, indywidualne hierarchie potrzeb mogą kształtować się pod wpływem różnorodnych czynników jak np. płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania, sytuacja życiowa. Maslow nie dostrzegł tych indywidualności między ludźmi.

Oczywiście owe zarzuty nie uwłaczają teorii Maslowa, na której wielu później się wzorowało. Wskazują tylko na jej pewne niedoskonałości.

Co na to inni?...

Amerykański inżynier, Friderick Taylor uważa, że motywację można realizować poprzez środki motywacyjne. Pierwotnie były nimi środki przymusu (fizycznego lub psychicznego) wywołujące strach przed karą. Znacznie później pojawiły się takie środki jak zachęta lub perswazja. Zachętą mogą być nagrody materialne (pieniądze, nagrody rzeczowe) oraz niematerialne (komfort psychiczny, uznanie). Najczęściej spotykane formy perswazji to informacja, perswazja intelektualna, która daje trwałe skutki ale osiągnięcie celu zajmuje wiele czasu, perswazja emocjonalna, której skutki są krótkotrwałe, natomiast można szybko osiągnąć cel oraz perswazja duchowa. Taylor za najlepszy środek motywacji uważał pieniądze.

Teoria ERG. Clayton Alderfer podzielił potrzeby jedynie na 3 kategorie:

1. Egzystencjalne,

2. Dotyczące powiązań (związki z innymi ludźmi)

3. Rozwoju.

Nazwa ERG wywodzi się od pierwszych liter angielskich nazw tych potrzeb(Existence, Relatedness, Growth). Alderfer uważał, że ludzie dążą do zaspokojenia hierarchii potrzeb egzystencjalnych, społecznych i rozwojowych; jeżeli wysiłki zmierzające do zaspokojenia potrzeb z wyższego poziomu są daremne, dana osoba powraca do zaspokajania potrzeb z niższego poziomu. Człowiek przesuwa się raz w górę a raz w dół w hierarchii swoich potrzeb i jest to zjawisko zależne od czasu i od sytuacji. (Maslow twierdził ze ludzie stale pną się w górę w hierarchii potrzeb).

W 1960 Douglas McGregor wyróżnił 2 typy zachowań człowieka - typ X i typ Y.
Człowiek w teorii X jest leniwy, nie lubi brać na siebie inicjatywy ani przejawiać inicjatywy, najważniejsze są dla niego materialne korzyści (wynagrodzenie etc.), pracuje tylko dlatego, że musi, a praca jest dla niego złem koniecznym.
Człowiek w teorii Y jest chętny do pracy, inteligentny lubi odpowiedzialność i chętnie sam tworzy sobie nowe zadania, jeśli tylko widzi jakiś sens - niekoniecznie w postaci wynagrodzenia, potrafi sam się motywować do pracy (nie musi mieć nad sobą "ręki szefa").

Twórca teorii twierdzi, że powinno się umożliwić człowiekowi robienie tego, do czego ma predyspozycje.

Bibliografia:

1.A.Maslow „Motywacja i osobowość”, Wyd. Naukowe PWN, 2006

2.V. Wekselberg „Własne potrzeby to nie wszystko”, Rzeczpospolita, 08.04.98 Nr 83

3. www.wikipedia.pl

---