Typologia W.H. Sheldona
W 1940 roku W.H. Sheldon zaproponował nowe podejście do typologii somatycznej. W miejsce określania podobieństwa osobników do idealnych typów budowy wprowadził pojęcie komponentów budowy. Komponenty wyprowadzał z listków zarodkowych stąd ich nazwy:
Endomorfia - otłuszczenie ciała,
Mezomorfia - umięśnienie i masywność szkieletu,
Ektomorfia - pochodne ektodermalne a dokładniej smukłość budowy.
W.H. Sheldon uważał, że typ budowy ciała jest zdeterminowany genetycznie i nie ulega zmianie w ciągu życia. Gdy osobnik ektomorficzny przytyje to nie możemy mówić o endomorfie, ale o otłuszczonym ektomorfie. Ocena typów dokonywana jest na podstawie porównania z wzorcem w atlasie budowy ciała. Szacowanie wielkości komponentów odbywa się w skali od 1 do 7. Do określania ektomorfii stosuje się wskaźnik smukłości :
wskaźnik smukłości = B-v/ (masa ciała)1/3
Somatotyp każdego osobnika zapisywany jest kodem trzycyfrowym, w którym na pierwszym miejscu znajduje się komponent endomorfii, potem kolejno mezomorfia i ektomorfia. Rozkład somatotypów przedstawia się na wykresie (somatokarcie). Ponieważ poszczególne części ciała mogą różnić się stopniem nasilenia cech określonego somatotypu, powstała koncepcja odrębnej oceny poszczególnych segmentów ciała (głowa z szyją, klatka piersiowa, dolna część tułowia, kończyny górne i dolne).
Typ endomorficzny (711)
Głowa widziana od przodu jest duża i okrągła, rzeźba kości jest słaba, policzki otłuszczone, rysy twarzy są miękkie i zaokrąglone, szyja jest krótka, cylindryczna o łagodnym konturze, przekrój poprzeczny szyi jest równy przednio-tylnemu.
Barki są kwadratowe o słabej rzeźbie kości i mięśni; okolica obojczyków jest miękka i otłuszczona; plecy są gładkie bez zaznaczonych mięśni, szerokie, niekiedy w formie trapezu; klatka piersiowa jest głęboka, krótka, o dolnej cięciwie przewyższającej górną; kąt międzyżebrowy jest szeroki i słabo zaznaczony.
Brzuch jest duży o przekroju przednio-tylnym przewyższającym poprzeczny; niekiedy brak wcięcia w talii lub talia słabo zaznaczona; miednica szeroka z dużymi poduszkami tłuszczowymi z boku bioder; u dorosłych brak lordozy lędźwiowej, pośladki są duże zaokrąglone; fałdy tłuszczowe na brzuchu są niekiedy zwisające.
Ramiona są grube i masywne, nieco mniej masywne przedramiona; rzeźba mięśni jest słaba; okolice nadgarstków są otłuszczone; ręce krótkie o drobnych palcach; kości rąk drobne.
Udo jest duże i miękkie, przy złączonych piętach uda stykają się na całej długości; w obrębie łydki są lekko uwypuklone zewnętrzne krzywizny; kości goleni są drobne i okrągłe; stopy otłuszczone o krótkich palcach i drobnych kościach.
Z usposobienia jest wiscerotonikiem: towarzyski, pogodny, tolerancyjny, uprzejmy, zrównoważony w nastroju.
Typ mezomorficzny (171)
Głowa jest mała; twarz duża kwadratowa lub podłużna; kości jarzmowe masywne, żuchwa ostro zarysowana, rysy twarzy "grube"; szyja jest umięśniona o kształcie piramidy lub trapezu; przekrój poprzeczny szyi dominuje nad przednio-tylnym.
Plecy w mają formę odwróconego trapezu (szerokie barki) i są silnie umięśnione; obojczyki są grube i ciężkie; klatka piersiowa jest długa, umięśniona, dobrze wysklepiona; dolna cięciwa klatki piersiowej jest w przybliżeniu równa górnej; żebra są grube; kąt podżebrowy jest zbliżony do prostego.
Brzuch jest mały, płaski, silnie umięśniony; talia jest niska i wyraźnie zaznaczona; pośladki umięśnione są z boku wklęsłe; lordoza lędźwiowa jest silnie zaznaczona.
Kończyna górna silnie umięśniona, mocno zaznaczone mięśnie: naramienny oraz dwu- i trójgłowy ramienia; nadgarstki kościste i masywne; ręce silnie umięśnione, kwadratowe.
Kończyna dolna jest harmonijnie rozwinięta; udo silnie umięśnione o wypukłych powierzchniach bocznych; mięsień brzuchaty łydki jest wydatny; kości i stawy są masywne, stopy są duże i kościste o uwydatnionych stawach palców.
Z usposobienia jest somatotonikiem: aktywny, odważny, niewrażliwy, pożąda władzy, skłonny do ryzyka.
Typ ektomorficzny (117)
Głowa jest mała; twarz szczupła o delikatnych rysach; żuchwa drobna i delikatna; szyja jest smukła, długa, o pochyłej części przedniej na przekroju okrągła.
Plecy są wąskie i kościste, słabo umięśnione; barki, często pochylone ku przodowi, są również wąskie i kościste,; obojczyki są delikatne i mają ostre kształty; klatka piersiowa jest płaska, wąska o dolnej szerokości mniejszej niż górna; żebra są delikatne ostro zarysowane przez skórę; kąt międzyżebrowy jest ostry.
Brzuch jest mały, lekko wklęsły i słabo umięśniony; talia jest wąska i niska; miednica jest wąska i płaska; okolica lędźwiowa jest płaska; pośladki są szczupłe, słabo umięśnione; wystające kolce biodrowe przednie górne.
Kończyny dolne i górne są długie, cienkie i słabo umięśnione; stopy i ręce są wąskie smukłe o wąskich i długich palcach; stawy międzypaliczkowe są uwydatnione.
Z usposobienia jest cerebrotonikiem: powściągliwy, uważny o nadmiernie szybkich reakcjach na bodziec.
Metoda B. H. Heath i J. E L. Cartera
Wadą typologii Sheldona był, mimo zastosowania atlasu, duży subiektywizm ocen oraz utożsamianie genotypu z somatotypem. W związku z powyższym pojawiło się wiele modyfikacji. Najpopularniejszą jest metoda B. H. Heath i J. E. L. Cartera. Skala oszacowań komponentów została rozszerzona, w przypadku endomorfii do 12, ektomorfii i mezomorfii do 9.
Poziom endomorfii wyznaczamy na podstawie sumy fałdów skórno-tłuszczowych zmierzonych pod dolnym kątem łopatki, na ramieniu i na grzebieniu biodrowym. Po odczytaniu wartości tabelarycznej wprowadza się poprawkę na wysokość ciała.
Endomorfia = (wart. tabel.) * 170,18/wyskość ciała [cm]
Oceny mezomorfii dokonujemy na podstawie obwodu mięśniowego ramienia i podudzia oraz szerokości nasady dalszej kości ramiennej i udowej.
OM = obwód [cm] - 3,14 × grubość fałdu [cm]
Dla odpowiedniej wysokości ciała w tabeli odczytujemy wartości wymienionych czterech cech. Następnie od wartości własnych odejmujemy wartości tabelaryczne a uzyskane różnice sumujemy (D):
Mezomorfia = 4 + D/8
Jeżeli odczytu dokonywaliśmy dla poziomu niższego niż własna wysokość ciała otrzymany wynik zaokrąglamy w górę do najbliższej 0,5 lub liczby całkowitej. W przeciwnym wypadku uzyskaną wartość obniżamy w analogiczny sposób.
Szacowanie ektomorfii odbywa się na podstawie wskaźnika smukłości:
WS = wysokość ciała/ masa ciała1/3
Na podstawie otrzymanej wartości w odpowiedniej tabeli odczytujemy wartość wskaźnika ektomorfii.
Somatotyp zapisujemy według kolejności zaproponowanej przez Sheldona (endomorfia, mezomorfia i ektomorfia).