Polska. Sztuka. Średniowiecze.
W okresie wczesnego średniowiecza (VI-X w.) rozwinęło się na ziemiach przyszłego państwa pol. kilka rodzajów budownictwa: drewn.-ziemne konstrukcje obronne grodów (Gniezno, Poznań) — o gęstej drewn. zabudowie wewn. i konstrukcji zrębowej, drewn. świątynie (Szczecin), kam. obwałowania miejsc kultu rel. (Łysiec — ob. Łysa Góra, Ślęża); sypano także kopce ziemne ku czci panujących (tzw. Kopiec Krakusa) oraz kopano mogiły ciałopalne (Lipsk k. Zamościa); rzeźbiono w drewnie i kamieniu posągi kultowe (tzw. baby), wyrabiano zdobione przedmioty drewn., ceramiczne, kościane, rogowe, złotnicze i tkaniny. Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa Polska znalazła się w kręgu wpływów zachodniej sztuki przedrom. i rom., zwł. karolińskiej i ottońskiej, korzystano m.in. z wzorów czeskich, saskich, nadreńsko-mozańskich i włoskich. W X i XI w. wznoszono już katedry w formie bazylikowej (Poznań, Gniezno, Kraków), tzw. palatia z kaplicami (Ostrów Lednicki, Giecz), założenia klasztorne (Tyniec). Rozkwit architektury rom. przypadł na XII w.; skalą i bogactwem programu wyróżniała się druga z kolei katedra na Wawelu i częściowo na niej wzorowana kolegiata w Tumie (pod Łęczycą); formy kościołów klasztornych oraz świątyń kongregacji kanonickich (Wrocław, Czerwińsk — ob. Czerwińsk n. Wisłą, Kruszwica, Opatów, Trzemeszno) inspirowała gł. architektura zreformowanych benedyktynów niem.; przy grodach możnowładcy fundowali małe kościoły, często z wieżą i wewn. emporą (Prandocin, Wysocice). Na XII stulecie przypadł też rozkwit rzeźby kam., zdobiącej elementy architektury, przede wszystkim portale (Wrocław, Tum, Czerwińsk n. Wisłą); dla Śląska i Kujaw są charakterystyczne tympanony fundacyjne (Wrocław, Strzelno); wyjątkowe w skali eur. zjawisko stanowią rzeźbione kolumny międzynawowe w kościele Norbertanek w Strzelnie, a także ryta i impastowana posadzka ze scenami figuralnymi w krypcie kolegiaty w Wiślicy; wybitnym osiągnięciem rzeźbiarskim są także odlane w brązie Drzwi Gnieźnieńskie. Z dzieł malarstwa ściennego zachowały się niewielkie pozostałości (m.in. w kościele Kanoników Regularnych w Czerwińsku n. Wisłą); malarstwo miniaturowe jest reprezentowane gł. przez dzieła importowane (Ewangeliarz Emmeramski, Biblia Płocka, Ewangeliarz Kruszwicki). Do wybitnych przykładów sztuki złotniczej należą m.in. kielichy trzemeszeńskie, patena z Lądu, płocki kielich Konrada I Mazowieckiego. Nurt późnorom. łączył się w pocz. XIII w. z elementami got. w architekturze tzw. stylu przejściowego (małopol. opactwa cysterskie w Wąchocku, Koprzywnicy, Sulejowie); w tej późnej fazie romanizmu pojawiła się już cegła (korpus kościoła Dominikanów w Sandomierzu, wzniesiony przez wł. warsztat, katedra w Kamieniu Pomorskim). Dla rozwoju architektury XIII w. decydujące znaczenie miała związana z kolonizacją niem. lokacja miast, jak też spotęgowana rola zakonów, oprócz dawnych także nowych zgromadzeń żebraczych — franciszkanów i dominikanów — osiedlających się w miastach; w asymilowaniu gotyku przodowali śląscy cystersi filiacji niem. (Lubiąż, Trzebnica, Henryków), których wzorce arch. inspirowały inne budowle (katedra we Wrocławiu) i docierały do Małopolski (Mogiła). W końcu XIII w. gotyk stał się stylem panującym, a południowa Polska znalazła się na 2 stulecia, wraz z Czechami i Węgrami, w jego środkowoeur. kręgu. W zjednoczonym Królestwie Pol. „dworski styl” znamionował gł. ceglano-kam. budowle w Małopolsce; korpus nowej (trzeciej) katedry na Wawelu naśladowano w wielkich bazylikach krak. (kościoły: Św. Katarzyny, Mariacki, Dominikanów); wśród fundowanych przez Kazimierza III Wielkiego kościołów wyróżnia się grupa świątyń dwunawowych o palmowo-gwiaździstych sklepieniach (Wiślica, Stopnica). Ten król-budowniczy wzniósł na terenie całego kraju ponad 80 zamków (np. Będzin) i obwodów murów miejskich (np. Szydłów). Dość tradycyjnej architekturze małopol. XV w. brakowało rozmachu i bogactwa odmian poprzedniego stulecia; dopiero pod koniec wieku pojawiły się okazałe budowle (np. Barbakan w Krakowie) i dekoracyjnością formy arch. (krużganki Collegium Maius tamże). W Wielkopolsce różne stylowe powiązania — południowo-, zachodnio- oraz północnoeur. — cechowały wzniesione w XIV w. katedry (Gniezno, Poznań). Poza Koroną pol. znalazły się ziemie Pomorza Wschodniego i Prus, opanowane przez Krzyżaków, którzy prowadzili planowo zorganizowaną, wielką akcję budowy zamków, murów miejskich i kościołów; w największych miastach państwa zakonnego (Toruń, Gdańsk, Elbląg) wpływ na kształt architektury miały też: żywioł mieszczański, związany z eur. miastami Hanzy, oraz eur. powiązania kongregacji zakonnych; gł. budowle tych miast (w swej późnogot. fazie powstałe już lub kończone za czasów przynależności do Prus Król.) są znakomitymi przykładami północnoeur. ceglanego gotyku (kościoły: Mariacki w Gdańsku, Świętych Janów, Św. Jakuba, NMP — w Toruniu; gdańskie i tor. ratusze i inne budowle komunalne oraz kamienice i spichrze). Późnogotyckie formy saskiej proweniencji (m.in. kryształowe sklepienia, które pojawiły się też w Krakowie) z Gdańska docierały na Mazowsze i Litwę. Na Mazowszu uproszczone i sprowincjonalizowane schematy got. przetrwały najdłużej — do pocz. XVII w. (kościół w Przasnyszu); jeszcze dłużej przetrwały w kształtach drewn. kościołów. Pierwsze wybitne dzieła got. rzeźby kam. pojawiły się w 2. poł. XIII w. i ok. 1300 (tympanon portalu kaplicy Św. Jadwigi w Trzebnicy, nagrobek Henryka IV Probusa we wrocł. kościele Św. Krzyża); na Wawelu pomnik Władysława I Łokietka zapoczątkował serię baldachimowych nagrobków król.; wybitne dzieła kam. rzeźby 2. poł. XIV w. na Śląsku i w Małopolsce wykazują związki z wytworną stylizacją warsztatów czynnych przy katedrze Św. Stefana w Wiedniu (tympanon zachodniego portalu kościoła w Strzegomiu, nagrobek Kazimierza III Wielkiego w katedrze na Wawelu) oraz z monumentalną plastycznością rzeźby praskiego kręgu Parlerów (nagrobki książąt śląskich — w Świdnicy i Opolu, Henryka II Pobożnego i biskupa Przecława z Pogorzeli — we Wrocławiu, zespół posągów na wieży ratuszowej w Jaworze). Dla Małopolski charakterystyczne są oryginalne programy heraldyczne na zwornikach (kamienica Hetmańska w Krakowie), a dla lat ok. 1400 ozdobna kamieniarka okładzin (tzw. pawilon got. zamku na Wawelu, kruchta kościoła Św. Katarzyny). Poza przyjęte w Polsce konwencje stylowe wykracza nagrobek Władysława II Jagiełły (w wawelskiej katedrze) — dzieło należące do wczesnego florenckiego Quattrocenta; wśród rzeźb drewnianych, gł. ołtarzowych, pełen ekspresji nurt mistyczny poł. XIV w. reprezentuje krucyfiks z kościoła Bożego Ciała we Wrocławiu i Pietà z Lubiąża, natomiast wytworny styl międzynar., zw. też miękkim (ok. 1400) — wawelski krucyfiks Jadwigi, kamienna Pietà z kościoła Św. Barbary w Krakowie, kamienne Piękne Madonny (wrocł. i zaginiona tor.). W 2. poł. XV w. rzeźba późnogot. przechodzi ewolucję od stylu „miękkiego” do „łamanego”, osiągając swe apogeum pod koniec stulecia w twórczości największego artysty schyłku średniowiecza — Wita Stwosza (Ołtarz Mariacki, nagrobek Kazimierza IV Jagiellończyka na Wawelu). Malarstwo XIV w. jest znane gł. z dzieł iluminatorstwa i malowideł ściennych (Ląd, Gniezno), w znacznej mierze uzależnionych od sztuki czeskiej (zwł. na Śląsku i w Toruniu), a sporadycznie od wł., poprzez węg. (Niepołomice); z XIV w. pochodzą też zespoły witraży (Kościół Mariacki w Krakowie). Z osobą Władysława II Jagiełły wiążą się malowidła bizant.-ruskie, m.in. w kaplicy zamkowej w Lublinie. Również tablicowe malarstwo przeł. XIV i XV w. ulegało wpływom czeskim; ok. poł. XV w. powstała w Małopolsce grupa dzieł (określanych dawniej mianem szkoły krak.-sądeckiej), w których relikty „miękkiego” stylu przełamywały się w stylizowanej, nieco naiwnej dekoracyjności (ołtarz z Ptaszkowej, Zdjęcie z krzyża z Chomranic); w wielkich ołtarzach krak. 3 ćwierci XV w. panował już realizm, często ekspresyjny (ołtarze Augustiański, Dominikański, Olkuski); na pocz. XVI w. docierały tu wpływy niderl. (Matka Boska Bolesna w krak. kościele Franciszkanów — mistrza Jerzego), pojawiały się elementy nowoż. obrazowania (tryptyk z Bodzentyna Marcina Czarnego); rozkwitało malarstwo miniaturowe (Behema Baltazara Kodeks), w którym pojawiały się pierwsze motywy renes. (Graduał Jana Olbrachta); powstawały malowidła stropowe w drewnianych kościołach (Libusza, Grębień); dla dzieł malarstwa i rzeźby późnogot. produkowanych w ramach organizacji cechowej, decydujące znaczenie miały pierwowzory graficzne. Wybitne dzieła późnogot. malarstwa niderl., czy niderlandyzującego, pojawiły się u schyłku XV w. w Gdańsku (tryptyk Sąd Ostateczny H. Memlinga, Ołtarz Jerozolimski, tablica Dziesięcioro Przykazań i inne w Kościele Mariackim), a także w Toruniu (obraz Zdjęcie z krzyża). Późnogotycką wysokiej klasy sztukę reprezentują też liczne dzieła złotnictwa (krak., gdańskiego i tor.), stolarki i snycerki (stalle w Pelplinie i w Toruniu), hafciarstwa (wawelski ornat P. Kmity).