Wykład I

Istota, zakres, ranga i specyfikacja finansów publicznych Polski, pojęć i terminów, liczb i tabel

ISTOTA-to „to co jest czymś zasadniczym”

ISTOTNY „to główny ,podstawowy”

SPECYFIKACJA „szczególny i niepowtarzalny charakter czegoś”

Finanse „stosunki ekonomiczne wynikające z gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych”

FINANSE PUBLICZNE „gospodarka pieniężna państwa i innych związków publicznych i prawnych”

PIENIĄDZ „to środek płatniczy przyjmowany w zamian za towary i usługi lub zwalniający z zobowiązań”

GOSPODARKA to:

1. „całość mechanizmów i warunków działania podmiotów gospodarczych związanych z wytwarzaniem dóbr i usług”

2. „ogół zakładów wytwórczych danego kraju lub dana dziedzina wytwórcza”

3. „dysponowanie i zarządzanie czymś”

DECYZJA to „postanowienie będące wynikiem wyboru”

FINANSE to „w szerszym znaczeniu termin finanse można uważać za synonim określenia gospodarka pieniężna, która polega na gromadzeniu pieniądza z różnych źródeł i tytułów oraz na jego wykorzystywaniu na różne cele i w różny sposób”

PUBLICZNY to inaczej

”dotyczący całego społeczeństwa lub jakiejś zbiorowości”

„dostępny lub przeznaczony dla wszystkich”

„związany z jakimś urzędem lub jakąś instytucją nie prywatną”

„odbywający się przy świadkach w sposób jawny”

SEKTOR to „część gospodarki wydzielona ze względu na określony typ własności produkcji, lub usług”

SEKTOR PUBLICZNY może być definiowany jako część gospodarki zaangażowana w wykonywanie zadań publicznych oraz jako część gospodarki dysponująca własnością publiczną

Wśród zadań publicznych można wyodrębnić

„-wykonywanie władczych funkcji państwowych

-stanowienie i egzekwowanie prawa, wymiar sprawiedliwości, udzielanie- w prawie określonym zakresie-zezwoleń i koncesji, zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, reprezentowanie państwa na zewnątrz

-zarządzanie finansami państwa, zarządzanie majątkiem stanowiącym własność państwa i innych instytucji publicznych w tym-ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa narodowego

-świadczenie usług publicznych tj. usługi edukacyjne, kulturalne, zdrowotne, opiekuńcze (np. prowadzenie domów pomocy społecznej), komunalne (transport zbiorowy), zbieranie i zagospodarowywanie odpadów, dostarczanie wody i gospodarka ściekowa)

-utrzymanie infrastruktury przeznaczonej do powszechnego użytku (w tym budowanie użytków publicznych, urządzeń przeciwpożarowych)

-wspieranie zadań wykonywanych przez organ społeczeństwa obywatelskiego

-wypłatę prawem przewidzianych świadczeń pieniężnych ( stypendia ,renty emerytury, zasiłki z pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych, zasiłków dla bezrobotnych, nagród itp.)”.

Niektóre te zadania wykonuje sektor publiczny lub państwowy. Nie zwalnia to władzy publicznej z finansowania tych zadań. Zakres zadań publicznych i ich podział między

administracją rządową i samorządową zależy od przyjętych założeń ustrojowych. Generalnie respektowana jest zasada subsydiarności, inaczej pomocniczości, co oznacza że władza przejmuje tylko te zadania, których nie mogą wykonać sami obywatele, a wyższy szczebel władzy wykonuje tylko to, czego nie może efektywnie wykonać szczebel niższy

WŁASNOŚĆ według Bralczyka „prawo to rozporządzanie rzeczą z wyłączeniem innych osób w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego”.

W sensie ekonomicznym własność jest urzeczywistniana poprzez spełnianie określonej funkcji względem przedmiotu własności.

Funkcja to:

1.Zadanie, które spełnia lub ma spełniać jakaś osoba lub rzecz

2.Czyjeś stanowisko lub zakres obowiązków

3.Możliwość wykonywania określonej operacji przez urządzenie lub program komputerowy

4.Wzajemny stosunek zjawisk w których jedno wynika z drugiego

5.W sensie matematycznym przyporządkowanie elementów pewnego zbioru elementów innego lub tego samego zbioru

Spełnianie funkcji względem przedmiotu własności identyfikuje właściciela

Chodzi o :1)ustalenie celu użycia rzeczy

2)organizację ustalonego użycia rzeczy

3)zawłaszczenie korzyści z użycia

4)rozporządzanie rzeczą poprzez decyzje ogólniejsze np.: sam użytkuję, wynajmuję, sprzedam itp.

5)możliwość postępowania z rzeczą jak z towarem

Przepisy prawa oraz normy zwyczajowe ograniczają swobody zwyczajowe właściciela jednak w oznaczonym zakresie swobody wyboru korzysta on z prawa wyłączności i z prawa swobody.

Własność:

-prywatna :indywidualna osób, spółki prawa handlowego i cywilne, spółdzielnie,

gospodarstwa domowe

Wykład II

Własność realizuje się poprzez spełnienie 4 podstawowych funkcji

1)wyznaczenie celu użycia

2)organizację ustalonego użycia rzeczy

3)rozporządzanie rzeczą

4)zawłaszczanie pożytków z rzeczy

Piąta mniej ważna funkcja to: możliwość postępowania z rzeczą jak z towarem-zależy to od rynku

WŁAŚCICIEL-to ten, który może na swojej rzeczy postawić znak, może ją ulepszać i ma rzecz w zasięgu.

Prawnicy wysuwają swobodę wobec rzeczy (postąpić z rzeczą tak jak mu się podoba, nawet ją zniszczyć)

Ekonomiści -zajmują się sprawami masowymi.

FINANSE PUBLICZNE-to gospodarka pieniężna w obrębie sektora publicznego i na jego stykach z sektorem prywatnym. Jest zatem pewne przenikanie się sektorów np. z sektora publicznego wypływają świadczenia socjalne do budżetów gospodarstw domowych. Może być tak że istnieje przedsiębiorstwo, że swoje udziały ma i państwo i osoby prywatne, szkoła posiada fundusze z budżetu państwa i od osób prywatnych-studentów(reguła o zamówieniach publicznych)

Rangę sektora publicznego w gospodarce oraz w szczególności finansów publicznych określają:

1. relacja dochodów publicznych do PKB

2. suma wytworzonych w gospodarce narodowej w ciągu roku dóbr i usług finalnych w cenach rynkowych

finalne-nie podlegają przeróbce i dalszej sprzedaży (półprodukty)

produkty w cenach rynkowych-które przeszły przez rynek ,pomija dobra i usługi wytworzone dla własnych potrzeb, pomija efekty zewnętrzne(wytworzone ale nie potrzebne)

PKB nie uwzględnia utraty czasu przeznaczonego na odpoczynek

PKB może być liczony różnymi metodami : od strony dochodów lub wydatków

( pracoholizm, „wyścig szczurów”, karoshi- śmierć z przepracowania}

PKB nie jest doskonałym miernikiem, jedna wielka zaleta-we wszystkich krajach świata jest tak samo liczony.

PKB- miernik rozwoju produkcji

1) dochód

2) relacja wydatków publicznych do PKB

3. miernik udziału sektora publicznego w popycie globalnym (zakupy rządowe, samorządowe oraz instytucji publicznych stanowią 8-11% popytu globalnego)

4. liczba osób zatrudnionych w sektorze publicznym

5. liczba osób dla których dochody otrzymywane z sektora publicznego z tyt. zatrudnienia lub świadczeń stanowią wyłączne lub podstawowe źródło utrzymania (ok40% ludzi)

6. majątek rzeczowy będący własnością publiczną (majątek trwały, obrotowy-trudny do oszacowania)

7. kapitał społeczny kreowany przez władzę różnego szczebla, sprzyjający działalności gospodarczej tworzony przez politykę gospodarczą, społeczna, pieniężną, fiskalną. Ograniczenie ryzyka inwestycyjnego, bezrobocia, inflacji i przez inne działania

W badaniach naukowych bywa stosowana metoda „czarnej skrzynki” (black box)-nie we wszystkie procesy musimy wnikać

WEJŚCIE black box WYJŚCIE

K K`

K` > K

Dochody większe niż koszty

KAPITAŁ-to ogół wartości angażowanych w celu osiągnięcia nadwyżki

Kapitał dzieli się na *widzialny-ujmowany w ewidencji np. pracowaniu finansowym

*niewidzialny, czyli poza ewidencją

Jest też kapitał społeczny rozumiany jako ogół zaufania w stosunkach między ludźmi, sprawność procedur i prawidłowości przepisów itd.

Część kapitału społecznego jest generowana przez państwo.

Jak duży jest udział finansów publicznych w aspekcie dochodów i wydatków w PKB tak wysoko ocenia się zjawisko centralizacji gospodarki

Deklaratywnie wprowadziliśmy i wprowadzamy nadal gospodarkę rynkową ale władza dysponuje ponad 40% PKB (w przybliżeniu jest to około 10 punktów procentowych więcej niż w krajach rozwiniętych )

FINANSE PUBLICZNE -mają własną specyfikę w relacji do finansów prywatnych

1) wielkość dochodów publicznych jest gromadzona przy zastosowaniu przymusu

(podatki, składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne) co umożliwia sprawowana władza, a tylko niewielka część dochodów publicznych jest uzyskiwana dzięki własnej wytwórczości sektora bądź świadczonym usługom

Natomiast żadna część dochodów prywatnych nie jest osiągana legalnie z zastosowaniem przymusu

2) finanse publiczne służą zaspokajaniu potrzeb ogółu obywateli lub określonych społeczności prywatne zaś zaspokajają potrzeby gospodarstw domowych

3) finanse publiczne są w danym stopniu skoncentrowane ,prywatne są rozproszone

4) finanse publiczne nie przyjmują za cel pierwszoplanowy osiągania zysków co często występuje w finansach prywatnych

Z tego względu zysk nie może być dobrym weryfikatorem racjonalności gospodarowania finansami publicznymi. Konieczna jest ścisła reglamentacja prawna i kontrola społeczna. Natomiast firmy prywatne są swobodnie dysponowane, kontrola zewnętrzna może dotyczyć tylko legalności (zgodności z przepisami prawa) i rzetelności-zdolności dokumentów ze stanem faktycznym i to tylko w przypadku przedsiębiorstw, firmy prywatne nie są kontrolowane z zewnątrz pod względem racjonalności i celowości(racjonalność oznacza respektowanie zasad racjonalnego gospodarowania czyli zasady minimalizacji kosztów albo zasady maksymalizacji efektów : celowość oznacza działanie zgodne z celami statusowymi jednostki)

OPERACJE PUBLICZNYMI ZASOBAMI PIENIĘŻNYMI

Żyjący w XVII w. Doradca króla i generalny kontroler finansów Francji wyraził aktualną do dziś opinię, że finanse stanowią najważniejszą i najniezbędniejszą część państwa, która wnika we wszystkie pozostałe sprawy. Za publiczne uznaje się zaś finanse jeżeli :

1. ich przeznaczeniem jest wykonanie usługi publicznej

2. są oddane do dyspozycji podmiotu publicznego

3. są dysponowane przez przedsiębiorstwo poddane reżimowi administracyjnemu

4. zostały powierzone organizacji publicznej w charakterze depozytu

5. będąc publicznymi zostały przekazane organom nie mającym uprawnień do ich otrzymania (nieprawidłowo wypłacone z kas publicznych nie tracą publicznego charakteru ,należy domagać się ich zwrotu)

Według innej definicji „Publiczne zasoby pieniężne to środki, którymi dysponują organy publiczne lub prywatne podczas wykonywania zadań władzy publicznej”

W finansach publicznych występują wpływy i wydatki. Należy podkreślić, że bardzo istotne obok wysokości sum są ich natura i przedmiot.

W podejściach teoretyków można przyjąć, iż bardziej eksponowane są wydatki a niżeli dochody

KLASYFIKACJA WYDATKÓW-jest ich kilka

I .KLASYFIKACJA ADMINISTRACYJNA-jest uznawana za najstarszą, ponieważ od dawna wydatki klasyfikowano według typu oraz szczebla władzy, która nimi dysponowała

Wydatki są klasyfikowane

a)według ministerstw

b)według podstawowych obszarów działalności państwa

Klasyfikacja oznacza podział zbioru na podzbiory według określonych reguł i na podstawie podobieństw .

Klasyfikacja pochodzi od łacińskich słów dassis- oddział

facere- czynić

podobnym działaniem jest segregacja, przy której jednak wychodzi się od różnic

II. KLASYFIKAJA POLITYCZNA wyodrębnia wydatki

a) neutralne-nie wpływają bezpośrednio na środowisko społeczne i gospodarcze

b) aktywne, które modyfikują te środowiska

Ten podział jest w dużym stopniu umowny, bo trudno wskazać wydatki, które w ogóle nie wpływają, można ewentualnie wydzielić wydatki słabo wpływające i silnie wpływające

W innym podejściu w klasyfikacji politycznej dzieli się wydatki według przeznaczenia (na cele polityczne, społeczne, gospodarcze, kulturalne i inne) dzieli się według formy wyodrębniając wydatki

a) ze świadczeniem wzajemnym

b) bez świadczenia wzajemnego

c) definitywne i czasowe

d) wyspecyfikowane - oddziałujące na poszczególne sektory

f) ogólne - oddziałujące na koniunkturę w gospodarce

III.KLASYFIKACJA EKONOMICZNA -operuje podziałami, które częściowo się pokrywają. Wyodrębnia się np.:

• bieżące i kapitałowe

• nieprodukcyjne i produkcyjne

• zwyczajne i nadzwyczajne

• ze świadczeniem wzajemnym i transferowe bez świadczenia wzajemnego

IV. KLASYFIKACJA FINANSOWA- opiera się na sposobie autoryzacji wydatków i procedur ich akceptacji Wyodrębnia się wydatki :

-przesądzone w poprzednich okresach(ich bieżące korekty są łagodne)

-wydatki na nowe przedsięwzięcia-podlegają ostrym korektom bieżącym

Każdą decyzję finansową charakteryzują np. cechy

-skala wydatku

-ryzyko wydatku

-różne stopnie ryzyka

-stopień swobody-czyli uzależnienie od wcześniej podjętych decyzji

-stopa wzrostu (oprocentowanie, dyskonto)

Stopę wzrostu charakteryzuje

1. realna stopa procentowa jako wynik relacji rynkowej między podażą, a popytem pieniądza

2. stopa inflacji-każdy pożyczający nie chce tracić realnej siły nabywczej

3. premia za płynność, a właściwie za niepłynność, ponieważ kredyty na dłuższe okresy są wyżej oprocentowane.

Wymienione trzy elementy stopy zwrotu stanowią cenę czasu

4. premia za podejmowane ryzyko

W klasyfikacji finansowej dzieli się wydatki na: definitywne, czasowe i wirtualne

Definitywne mają charakter ostateczny i podlegają ścisłej kontroli

Czasowe jako zwrotne są poddane mniej sztywnym regułą

Wirtualne to zobowiązania jednostek publicznych do udzielenia pożyczek , gwarancji lub dokonania wydatków ,ale dopiero po spełnieniu przez beneficjenta określonych wymogów

W ostatecznym wyniku wydatki wirtualne mogą się stać realnym obciążeniem budżetu

(kiedy kredytobiorca mający gwarancję okaże się niewypłacalny) lub pozostaną bez urzeczywistnienia

Wykład III

W 1892 Wagner odkrył prawo stałe wzrostu wydatków publicznych. Prawo to aktualne jest do dziś z powodów następujących

1. Powoływane są nowe instytucje i organizacje. Dla tych organizacji wzrost wydatków jest przejawem rozwoju podmiotowości. Kilkadziesiąt lat temu Parkinson powiedział „Powołaj organizację, a ona znajdzie dla siebie zajęcie”

Gaudmet, Holiner ujęli to wyrażeniem ”wydaję więc jestem”

2. W ujęciu historycznym przejawia się pewna inercja (to bierne poddawanie się czemuś lub bezwład) wzrostu wydatków. W pewnych sytuacjach pojawiają się obiektywne przesłanki zwiększenia wydatków czego przykładem są wojny, klęski żywiołowe, epidemie. Wydatki rosną a po ustaniu przyczyny zmniejszają się, ale nie do poziomu sprzed sytuacji kryzysowej.

3. Na przestrzeni wieków znacznie zwiększył się zakres działalności państwa. Rozbudowały się funkcje opiekuńcze. Różne usługi z odpłatnych prywatnie np. edukacja, leczenie zmieniły się w nieodpłatne, publiczne. Rozszerzeniu funkcji opiekuńczych sprzyjało wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego. Wcześniej prawo wyboru przysługiwało jedynie klasom (stanom) uprzywilejowanym Bogaci nie byli chętni do zwiększania podatku. Ich głosy można było pozyskiwać obniżając podatki. Kiedy wprowadzono powszechne prawo wyborcze, głosy uzyskała również biedota, a potencjalni deputowani zabiegając o ten elektorat, zaczęli zwiększać podatki, aby móc wypłacać różnego rodzaju świadczenia socjalne. Ponadto upowszechniła się technika podatku progresywnego, pozwalająca zwiększyć obciążenie stosunkowo niewielkiej grupy najzamożniejszych obywateli, którzy w wyborach mieli relatywnie niewielkie możliwości sprzeciwu. Ponadto występuje efekt „ znieczulenia podatkowego” oparty na przerzucalności podatków pośrednich (Vat, akcyza, podatku od gier). Podatki pośrednie to takie, które ma obowiązek naliczyć, pobrać i odprowadzić do U.S. jeden podmiot, który kwotę podatku dolicza do cen i w ten sposób przerzuca podatek na drugi podmiot. Podatek płaci sprzedawca, a jego ciężar ekonomiczny ponosi nabywca. Ciężar ekonomiczny ponosi ten, czyje zasoby są uszczuplane w wyniku pobrania podatku.

Efekt znieczulenia polega na tym ,że ponoszący ciężar podatku postrzega to jako drożyznę a nie obciążenie podatkowe.

4. Rozwój techniki i technologii sprawia że rosną koszty każdego stanowiska pracy w służbach publicznych, a wyposażenie szybko ulega zużyciu ekonomicznemu i musi być wymieniane na nowe pomimo zachowania fizycznej sprawności. Zwiększa się też natężenie: wysiłku w ruchu, stresu i trzeba wydawać ogromne kwoty na rozbudowę infrastruktury i na poprawę bezpieczeństwa osób organizacji i przedsiębiorstw korzystających z tej infrastruktury

Rozwój techniki i technologii sprawia że bardziej wyrafinowane prace konstrukcyjne i badawcze przekraczają możliwości poszczególnych państw i muszą być realizowane we współpracy międzynarodowej

W klasyfikowaniu wpływów uwzględnia się kryteria prawne, finansowe, ekonomiczne i ustrojowe

W klasyfikacji prawnej podstawą jest charakter wpływów, co pozwala wyodrębnić wpływy

1. uzyskiwane mocą sprawowanej władzy, np. podatki, cła, kary grzywny, opłaty za udzielane zezwolenia i koncesje

2. z obrotu gospodarczego realizowanego przez sektor publiczny, uzyskiwane według reguł rynkowych jak przychody ze sprzedaży towarów i usług ze sprzedaży składników majątkowych, z czynszów

3. przychody kapitałowe w formie dywident z posiadanych akcji odsetek z lokat, zysków z operacji finansowych i inne osiągane według reguł rynku finansowego

4. inne wpływy np. z pomocy zagranicznej bezzwrotnej, zapisy, darowizny

5. wpływy pozorne nie zwiększają zasobów tj zwrot pożyczek, zaliczek, transfery wewnętrzne

W klasyfikacji finansowej uwaga jest skupiona na usytuowaniu wpływów w przepływach pieniężnych

CF cash flows (przepływ finansów)

CiF cash in flows (przepływ w firmie )

CoF cash out flows (przepływ z firmy )

W klasyfikacji finansowej wyróżnia się wpływy:

*wpływy ostateczne np. podatki

*wpływy zwrotne np. kredyty

*wpływy zwiększające zasób p.1-do 4 w klasyfikacji prawnej i nie zwiększające

zasobów p.5

*rozróżnia się wpływy stałe(podatki), względnie stałe (dywidendy) sporadyczne (zapisy darowizny)i jednorazowe(ze sprzedaży składnika majątkowego)

*regularne, czyli rozłożone względnie równomiernie w roku budżetowym oraz nieregularne występujące sporadycznie np. z powodu kumulacji

W klasyfikacji ekonomicznej wyróżnia się wpływy:

*wpływy zwyczajne, których pobranie nie powoduje u płatnika poważnych następstw ekonomicznych i które przez to mogą być pobierane ciągle

*nadzwyczajne powodujące znaczne reprekursje u podatnika i dlatego mogą być pobierane tylko wyjątkowo

W klasyfikacji ustrojowej wyróżnia się wpływy:

rządowe, samorządowe, wspólne i inne np. zasilające fundusze celowe

Wpływy są powiązane z zadaniami, które wynikają z kompetencji, a kompetencje obrazują ustrój państwa. W podziale zadań respektowana jest zasada subsydiorności (pomocniczości), w myśl której ważny szczebel administracji publicznej powinien przejmować tylko te zadania ,które nie mogą być skutecznie realizowane przez szczebel niższy

W budżecie państwa lub jednostkach samorządu terytorialnego (JST) roczne dochody najczęściej nie są równe rocznym wydatkom publicznym. Dodatnia różnica między dochodami publicznymi powiększonymi o środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi, a wydatkami publicznymi ustalana dla okresu rozliczeniowego stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych. Zaś ujemna jest deficytem sektora finansów publicznych

Dochody i wydatki oraz nadwyżki i deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu transferów wewnętrznych.

Deficyt może być ujmowany następująco:

I a). kasowo- na poziomie kasy poprzez strumienie pieniężne które wpływają oraz

wypływy w okresie rozliczeniowym

b).memoriałowo- kiedy oprócz strumieni pieniężnych uwzględnia się powstałe ale jeszcze

nie uiszczone należności dla budżetu państwa (po stronie wpływów ) oraz zaciągnięte i

jeszcze nie spłacone zobowiązania ( po stronie wydatków)

II a).w skali budżetu państwa

b).w skali poszczególnych budżetów samorządowych

c).w skali obejmującej budżet państwa i budżet samorządowy

d).w skali całego sektora , kiedy do punktu c) doda się fundusze celowe FUS i KRUS

III. na bieżąco lub historycznie z uwzględnieniem bądź nieuwzględnieniem kosztów

obsługi długu publicznego

Budżet będąc planem jest jednocześnie dyrektywą działania. Tworzenie budżetu jest obserwowana przez społeczeństwa przyjmowane założenia są przedmiotem licznych polemik

Deficyt ma oceny negatywne. Rządząca opcja polityczna stara się pomniejszyć deficyt stosując różne zabiegi tzw. kreatywnej księgowości budżetowej np. przenosząc część wydatków z budżetu do jednostek pozabudżetowych jak agencje rządowe albo pomijając wydatki wirtualne( gwarancje i poręczenia ) o których wiadomo, że przynajmniej ich część przekształci się w wydatki rzeczywiste.

Bywa też przenoszenie wydatków lub wpływów między okresami rozliczeniowymi.

Dla rzetelności oceny teoretycy proponują sporządzanie dwóch odrębnych budżetów: operacyjnego i kapitałowego.

Budżet operacyjny koncentruje się na realizacji bieżących zadań publicznych przez co jest silnie uzależniony od cyklu koniunkturalnego

Budżet kapitałowy koncentruje się na wydatkach inwestycyjnych, aby pod presją bieżących trudności nie zatracić widzenia potrzeb rozwojowych

Uznaje się że deficyt powoduje

1. wzrost inflacji

2. „wypychanie” coraz większych zasobów z efektywnej gospodarki prywatnej do nieefektywnej gospodarki publicznej

3. dla pokrycia deficytu państwo zaciąga kredyty i staje się konkurentem dla przedsiębiorstw prywatnych na rynku finansowym co powoduje, że przedsiębiorstwa prywatne mają mniej kredytów i przy wyższym oprocentowaniu

4. zagrożenie powstaniem „pułapki zadłużeniowej” kiedy dług publiczny zaczyna paraliżować działania państwa ograniczając swobodę podejmowanych decyzji

5. osłabienie waluty krajowej ponieważ występującemu deficytowi budżetowemu często towarzyszy deficyt w obrotach bieżących z zagranicą

6. Unijne postanowienia traktatowe wymagają, aby deficyt budżetowy nie przekraczał 3% PKB, a państwowy dług publiczny nie przekraczał 60%PKB, drugi wymóg potwierdza konstytucja RP

Wykład IV

SYSTEM PODATKOWY

„Podatki są tak stare, jak państwo”.

Biblia głosi, że 0,1 zbiorów należy odłożyć w celach redystrybucji i wspierania duchowieństwa.

Księga przysłów:

„Król umacnia kraj sprawiedliwością, a niszczy go uciskiem podatkowym” - zdaniem autora podatek przejawia się w podatku progresywnym.

Księga kapłańska krytykuje ucisk podatków: „Nie będziesz stronniczy na korzyść ubogiego, ani nie będziesz miał względów dla bogatego” - postulat sprawiedliwości podatkowej.

Jan Paweł II w encyklice napisał: „Interweniując bezpośrednio i pozbawiając społeczeństwo odpowiedzialności, państwo opiekuńcze powoduje utratę ludzkich energii i przesadny wzrost politycznych struktur, w których - przy ogromnych kosztach - raczej dominuje polityka biurokratyczna”.

Papież Leon XIII we własnej encyklice w 1893 r. głosił, że wysokie podatki, to zamach na święte prawo własności.

Różnorodność podatków nakładanych na obywateli jest ogromna.

Ogólnie uważamy podział podatków na:

• bezpośrednie - nakładane na przedsiębiorstwa i ludzi.

• pośrednie - płacone od dóbr i usług. W podatku pośrednim następuje rozszczepienie osoby podatnika formalnego, która ma obowiązek zapłacić i osoby podatnika rzeczywistego, która ponosi ciężar podatku ponieważ jego pobranie uszczupla jego zasoby ekonomiczne. Przykładem jest Value Added Tax /VAT/ - naliczany i płacony przez sprzedawcę, który jednak dorzuca go do ceny, przerzucając w ten sposób ciężar podatku na nabywcę. Do podatków pośrednich poza VAT-em zalicza się akcyzę, podatek od gier i cła.

System podatkowy powinien respektować następujące zasady podatkowe:

1. powinien wykazywać efektywność ekonomiczną co znaczy, że nie powinien kolidować z efektywną alokacją zasobów, a jeśli to możliwe powinien motywować do zwiększania efektywności ekonomicznej;

2. podatki powinna cechować prostota administracyjna co oznacza, że koszty funkcjonowania systemu podatkowego i zarządzania nim powinny być niskie;

3. elastyczność oznaczająca, że system podatkowy powinien łatwo dostosowywać się do zmieniających się warunków;

4. system podatkowy powinien być tak skonstruowany, aby podatnicy mogli sprawdzić ile płacą i ocenić w jakim stopniu system ten odzwierciedla ich preferencje;

5. sprawiedliwość co oznacza, że system podatkowy powinien traktować podobnie osoby znajdujące się w podobnej sytuacji i nakładać wyższe podatki na tych, którzy mogą udźwignąć większe obciążenia podatkowe.

To są pożądane cech systemu podatkowego.

Podatki wywołują różnorakie skutki:

- mogą powodować zniekształcenie np. przepisy w Stanach Zjednoczonych zachęcały do budowania biurowców z przenośnymi ścianami, także wówczas, kiedy nie było zamiaru jakiegokolwiek przesuwania tych ścian;

- mogą być też behawioralne np. amerykański kodeks podatkowy uważa za parę małżeńską nawet tych, którzy zawarli ślub 31 grudnia ze skutkiem dla całego roku podatkowego, co skłania do ustalania daty ślubu w styczniu następnego roku;

- mogą też występować organizacyjne skutki podatków np. w spółkach kapitałowych podatek występuje 2-krotnie, raz obciąża spółkę, drugi raz obciąża dywidendę opłaconą akcjonariuszom.

W sumie podatki wywołują następujące skutki ekonomiczne:

1) behawioralne - ludzie kierują się swoimi uwarunkowaniami, specyficznymi dla siebie

a) wpływ na pracę, wykształcenie, emeryturę

b) wpływ na oszczędności, inwestycje, podejmowanie ryzyka

c) wpływ na podejmowanie działań zmierzających do unikania podatków, a nie do bogacenia się

d) wpływ na decyzje o terminie ślubu i rozwodu

2) finansowe

a) wpływ na wysokość dodatków do płac

b) wpływ na strukturę finansową przedsiębiorstw

3) organizacyjne

a) podatki wpływają na decyzje o wyborze spółki kapitałowej, bądź innych form organizacyjnych przedsiębiorstw

b) podatki przeplatają się ze skutkami finansowymi np. banki konkurują z ubezpieczeniami i z innymi formami finansowania

4) w sferze równowagi ogólnej

a) ważne są skutki pośrednie, zwłaszcza przy podatkach o szerokiej podstawie, takich jak podatek od płac i odsetek

5) ogłoszenia informacji

a) przyszłe podatki od aktywów są natychmiast uwzględniane w cenie aktywów po ogłoszeniu zamiaru ich wprowadzenia.

PROSTOTA ADMINISTRACYJNA (koszty administracyjne)

Administrowanie systemem podatkowym łączy się z kosztami. Wyróżnia się koszty

• bezpośrednie, jak np. koszt dotarcia do U.S.

• pośrednie, ponoszone przez podatnika

Koszty pośrednie to czas wypełnienia formularzy, koszt przechowywania dokumentów, koszt usług księgowych i doradców podatkowych. Koszty pośrednie szacuje się jako pięciokrotnie i więcej wyższe od kosztów bezpośrednich.

Koszty funkcjonowania systemy podatkowego zależą od :

1) rodzaju i ilości niezbędnej dokumentacji

2) złożoność systemu podatkowego np. możliwość odliczenia niektórych kosztów wymaga gromadzenia i przechowywania dokumentów

3)opodatkowanie pewnej kategorii dochodów może być bardziej kosztowne od opodatkowania innych

Sądzi się, że koszty administracyjne związane z nałożeniem podatku od kapitału są wyższe od kosztów wynikających z opodatkowania pracy

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA

Oznacza, że państwo nie powinno wykorzystywać nieświadomości obywateli. Ciężar podatków powinien być jasno określony co określa się jako przejrzystość podatków. Niekiedy można odnieść wrażenie, że państwo świadomie ukrywa koszty własnych usług albo rozkład kosztów w społeczeństwie, np. powszechnie uważa się że nie ma znaczenia jaką część składki na ubezpieczenie społeczne płaci pracodawca, a jaką pracownik. Pracodawcę interesuje wyłącznie całkowity koszt zatrudnienia pracownika zaś pracownika interesuje płaca jaką otrzymuje do ręki.

SPRAWIEDLIWOŚĆ , wyróżnia się poziomą i pionową

System podatkowy spełnia kryteria sprawiedliwości poziomej jeżeli jednostki, które są identyczne pod wszystkimi istotnymi względami są traktowane tak samo.

Wątpliwości może budzić pojęcie identyczności jednostek pod wszystkimi istotnymi względami oraz co oznacza jednakowe traktowanie.

Sprawiedliwość pionowa -oznacza, że skoro niektóre jednostki są w stanie płacić wyższe podatki to powinny to robić. Jest ogólnie honorowana zasada -pierwszeństwo zdolnym zapłacić

Występują tu jednak 3 problemy

1. jak ustalić kogo powinny dotyczyć wyższe stawki podatkowe

2. jak sformułować te zasady w przepisach prawnych

3. jak rozstrzygnąć jeżeli ktoś może zapłacić więcej to ile więcej

Podatki mogą być nakładane od dochodu, albo od konsumpcji

Dochód jest często stosowana podstawą opodatkowania

Powszechnie dochód uznaje się za dobry miernik zdolności do zapłaty podatku. Ci, którzy osiągają większe dochody powinni płacić większe podatki, ale często sądzi się, że powinni je płacić także według wyższej stawki podatkowej.

Problem nieco traci na znaczeniu ponieważ coraz większą rolę odgrywają podatki pośrednie które nie są progresywne

W Polsce występują trzy podatki pośrednie: VAT, akcyza, podatek od gier, ale ze względu na przerzucalność można by także zaliczyć do nich cła importowe

W podatkach dochodowych w Polsce jeśli chodzi o dochód osób fizycznych obowiązuje progresja

W literaturze spotyka się pogląd, że w podatkach pośrednich występuje progresja ukryta. Osoby osiągające niskie dochody przeważająca ich część przeznaczają na konsumpcję. Ta zaś jest obłożona podatkami pośrednimi. Podatki pośrednie nie dotyczą oszczędności, które mają większy udział w podziale dochodów osiągających wysokie dochody.

W aspekcie sprawiedliwości rozważa się zatem sprawiedliwość poziomą oznaczającą, że osoby znajdujące się w podobnych warunkach powinny być traktowane tak samo i płacić takie same podatki.

Rodzi się pytanie jakie różnice są istotne.

Sprawiedliwość pionowa wymaga, aby osoby znajdujące się w lepszej sytuacji płaciły wyższe podatki, tu zasadnicze pytania są np.

1. co powinno być podstawą opodatkowania

2. jak powinno się mierzyć „zdolność do zapłaty”

3. o ile więcej powinni płacić ci których sytuacja została uznana za lepszą

Podatek posiada cechy stałe, pozwalające rozróżnić podatki od niepodatków oraz cechy zmienne pozwalające rozróżnić dany podatek od pozostałych

Do cech stałych podatków należy :przymusowość, pieniężność, nieodpłatność, bezzwrotność, powszechność i ustawowy charakter.

W literaturze wymaga się, aby te cechy wystąpiły w komplecie .

Charakter przymusowy oznacza, że mogą być użyte środki przymusu dla wyegzekwowania zapłaty podatku.

Pieniężny charakter świadczenia wyklucza uznanie np. przymusowej służby wojskowej za podatek

Podatek prawidłowo naliczony i pobrany nie podlega zwrotowi.

Podatnikowi z racji zapłaconego podatku nie przysługuje świadczenie zwrotne ( w literaturze występują poglądy o tzw. odpłatności ogólnej wyjaśnianej jako prawo do korzystania z usług publicznych dzięki płaconym podatkom, trzeba jednak zwrócić uwagę, że ci co muszą płacić wyższe podatki zwykle korzystają mniej z usług publicznych, niżeli płacący niższe podatki)

Powszechny charakter podatku oznacza że dotyczy on wszystkich, którzy spełniają określone warunki.

Niekiedy też jako cechę stałą wymienia się ustawowy charakter podatku co oznacza, że może on być określany wyłącznie w trybie ustawy, a nie np. rozporządzenia Rady Ministrów

Do cech zmiennych podatku należy :

Przedmiot podatku, czyli stan faktyczny lub prawny którego zaistnienie powoduje powstanie obowiązku podatkowego

Podmiot podatku -to osoby uczestniczące w postępowaniu podatkowym, podatnik, płatnik podatku, inkasent

Płatnik nalicza podatek, pobiera i odprowadza

Inkasent jedynie pobiera i odprowadza (np. sołtys)

Podstawa opodatkowania to wyrażony ilościowo przedmiot podatku. Może być określona w złotych, jednostkach naturalnych (sztuki hektolitry ..) lub w jednostkach umownych, jak np. hektary przeliczeniowe dla określenia podatku rolnego.

Podstawa może być ustalona na podstawie ewidencji, szacunku według cen rynkowych lub normatywnie.

Stawka podatkowa może być wyrażona kwotowo lub procentowo w odniesieniu do podstawy opodatkowania. Stawki mogą być proporcjonalne - takie same dla każdego fragmentu podstawy opodatkowania lub zmienne, kiedy są inne np. progresywne, rosnące wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania.

Układ składników zmiennych nazywa się skalą podatkową.

W podatku mogą występować ulgi i zwolnienia okresowe bądź stałe, obligatoryjne lub fakultatywne.

Ulga najczęściej oznacza zmniejszenie podstawy opodatkowania lub naliczonego podatku, zwolnienie zaś najczęściej oznacza wyłączenie określonej części podstawy opodatkowania.

Terminy i tryb zapłaty podatku oznaczają , że podatek może być płacony

-w całości np. przy kupnie samochodu

- zaliczkowo jak podatek od dochodu osób fizycznych

W ocenie podatku należy stosować podejście wielostronne z uwzględnieniem różnych aspektów, np. w publicystyce często podkreśla się znaczenie stawki podatkowej, a pomija się znaczenie skali podatkowej.

Wykład V

Istnieje bardzo niewiele podmiotów z równowagą finansową. Większość ma albo deficyt środków, albo nadmiar środków. Ci, którzy mają okresowy nadmiar udostępniają odpłatnie mającym deficyt. Organizacją tych więzi oraz kreowaniem pieniądza zajmują się pośrednicy finansowi. Można wyodrębnić

-pośredników w węższym sensie-sensu stricto

-pośredników w szerszym sensie senso largo

Ci pierwsi przyjmują depozyty, lokaty i zajmują się finansowaniem, czyli bezpośrednio uczestniczą w przepływach finansowych. Zalicza się do nich banki komercyjne, spółdzielnie kasy oszczędnościowe, instytucje ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne i emerytalne.

Pośrednicy w szerszym sensie nie są bezpośrednio dawcami, ani biorcami środków, ale inicjują, obsługują i ułatwiają transakcje finansowe. Zalicza się do nich giełdy towarowe i papierów wartościowych, aukcje, biura maklerskie, agentów i brokerów ubezpieczeniowych doradców finansowych, firmy auditingowe i konsoldingowe, firmy oceniające rating (ryzyko inwestowania), pośredników kredytowych, ubezpieczycieli kredytów oraz instytucje udzielające odpłatnie gwarancji i poręczeń kredytowych.

Niekiedy w jednej firmie zintegrowane są różne rodzaje pośrednictwa. Np. bank udziela kredytów i przyjmuje depozyty, ale też udziela gwarancji kredytowej i prowadzi doradztwo finansowe.

Według rodzaju wykonywanych czynności pośrednictwo można podzielić na trzy działy

1) pośrednictwo w zawieraniu umów między dawcą, a biorcą oraz pośrednictwo w przenoszeniu roszczeń z jednego podmiotu na drugi

2) tworzenie i rozpowszechnianie informacji

3) odpłatne przejmowanie ryzyka towarzyszącego transakcjom finansowym

Pośrednicy pełnią np. funkcje

1) transformacja skali-przekształcenie, polegająca na zamianie np. danej lokaty na kilka mniejszych kredytów, albo odwrotnie, kilku mniejszych lokat na jeden większy kredyt

2) transformacja terminów np. przemiana rocznej lokaty w kolejne miesięczne kredyty albo kolejnych kwartalnych lokat w roczny kredyt

3) transformacja ryzyka -polegająca na rozpraszaniu ryzyka albo koncentracji ryzyka np. ryzyko kredytu rozpraszana jest na kilku poręczycieli albo przenoszenie z jednego podmiotu na drugi np. ryzyko nie spłacenia kredytu bank kredytujący przenosi na firmę ubezpieczającą kredyt albo na inny bank udzielający gwarancji kredytowej

4) transformacja informacji-pośrednicy mający doczynienia z dużą liczbą klientów znają ich sytuację finansową, znają ich wiarygodność i stosownie do tego mogą kształtować swoje oferty produktów i usług

5) transformacja przestrzenna i sektorowa kapitału kiedy depozyty np. ze śląska pozwalają udzielać kredyt na Wybrzeżu, albo lokaty od ludności są podstawą kredytowania przedsiębiorstw

6) transformacja płynności podmiotów gospodarczych polegająca na przepływach od podmiotów z nadwyżką do podmiotów z deficytem

7) ograniczenie kosztów transakcyjnych- koszty transakcyjne wiążą się z przenoszeniem własności, składają się z wydatków finansowych oraz czasu i wysiłku na przebrnięcie procedur

Pośrednicy finansowi działają na rynkach finansowych

Rynek finansowy dzieli się na kilka segmentów

1/ Rynek pieniężny, na którym dokonywane są obroty instrumentami finansowymi o okresie zapadalności do 1 roku. Okres zapadalności to czas od utworzenia instrumentu do jego zlikwidowania inaczej czas życia instrumentu np. od udzielenia kredytu do jego spłaty, czy od wyemitowania obligacji do ich wykupu.

2/ Rynek kapitałowy, na którym przedmiotem obrotu są instrumenty o ponad rocznym okresie zapadalności.

3/ Nieruchomości oraz inne formy lokaty kapitału np. kolekcje, dzieła sztuki lub inne przedmioty nie będące w publicznym obrocie.

Rynki finansowe dzielą się na -pierwotne i -wtórne

Na pierwotnym rynku uczestnikiem transakcji jest eminent instrumentu, a na rynku wtórnym transakcje zachodzą między nabywcą pierwotnym, a kolejnymi nabywcami instrumentu

Na rynku pierwotnym następuje sprzedaż instrumentu, a na wtórnym odsprzedaż

W rozwoju bankowości wyodrębnia się np. tendencje

1)) globalizacja - przejawia się głównie w tworzeniu swobodnego dostępu do wszystkich rynków finansowych, czyli w możliwości zakładania placówek bankowych w innych krajach. Przejawia się też w możliwości świadczenia usług za pomocą łączy teleinformacyjnych i w możliwości swobodnego transferu kapitału. Granice państwowe tracą na znaczeniu, zyskują zaś centra finansowe o międzynarodowym znaczeniu

*glokalizacja*

2)) deregulacja -polega na stopniowym usuwaniu ograniczeń administracyjnych przy jednoczesnym rozszerzeniu nadzoru bankowego. Ta tendencja prawdopodobnie ulegnie zahamowaniu w wyniku kryzysu finansowego.

Nadzór bankowy będzie niewątpliwie rozszerzany, ale większą rangę zyskają też ograniczenia ze strony administracji rządowej.

3)) dezintermediacja (odpośredniczenie) oznaczające ograniczenie banków w procesie pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorstwa. Duże przedsiębiorstwa oraz j.s.t. zamiast kredytów bankowych mogą pozyskiwać kapitał bezpośrednio na rynku finansowym, np. emitując obligacje. Oznacza to że banki są odsuwane od bezpośredniego finansowania przedsiębiorstw

4)) Integracja działalności bankowej z ubezpieczeniową, aby lepiej wykorzystywać potencjał kadrowy, oferując produkty bankowe łącznie z ubezpieczeniowymi

Jednocześnie następuje integracja działalności finansowej z usługami telekomunikacyjnymi i informacyjnymi

Tendencje dotyczące bankowości można odnieść szerzej do pośredników finansowych. Banki zależnie od przyjętej strategii kształtują swoje struktury organizacyjne

Wyróżnia się dwie podstawowe strategie

• Pierwsza strategia - to nastawienie na klientów

• Druga strategia - to nastawienie na produkt

Przy nastawieniu na klienta kształtuje się struktura biznesowa ułatwiająca rozpoznawanie potrzeb klientów, rozwijają bazy danych o istniejących i potencjalnych klientach i oferująca klientom produkty i usługi przystosowane do ich potrzeb. Obecnie struktura biznesowa występuje relatywnie częściej, a niżeli struktura funkcjonalna.

Funkcjonalna odpowiada strategii produktowej i akcentuje wysoką specjalizację obsługi proceduralnej i technicznej w zakresie oferowanych produktów, a rozpoznawanie potrzeb klienta i wspomaganie go w formie doradztwa struktura funkcjonalna postrzega na dalszym planie

Te uwagi można też odnieść do innych pośredników finansowych.

Operacje bankowe w literaturze dzieli się na cztery grupy:

I - aktywne-powodujące zmiany w bilansie banku po stronie aktywów ich przykładem jest działalność kredytowa

II - pasywne powodujące zmiany w pasywach banku jak działalność depozytowa

III - pośredniczące - wykonywane na zlecenie i ryzyko klienta, związane z jego rozliczeniami

IV- inne - nie związane z przepływami pieniężnymi jak doradztwo finansowe, czy udostępnianie skrytek sejfowych

W ustawie „Prawo bankowe” z dnia 29.08.1997r (Dz.Ust. Nr 140 poz. 939) działalność banku jest klasyfikowana np.

Wyróżnia się czynności bankowe, które są objęte tajemnicą bankową i przy których oświadczenia woli mogą być składane za pomocą elektronicznych środków przekazów

Czynności bankowe dzieli się na:

1. zastrzeżone wyłącznie dla banku

2. nazywane bankowymi jeżeli wykonują je banki lub nie nazywane bankowymi jeżeli wykonują je podmioty nie bankowe, np. kupno walut w banku jest czynnością bankową, a kupno w prywatnym kantorze nie jest czynnością bankową

Poza czynnościami bankowymi ustawa określa jakie działania bank może wykonać nie nazywając ich czynnościami bankowymi, np. doradztwo finansowe albo obejmowanie akcji i udziałów w innych spółkach.Lista tych działań sprawia, że bank w swojej działalności nie może wykraczać poza rynek finansowy.Odrębny katalog wymienia czynności bankowe, które bank może przekazać do wykonywania innym przedsiębiorstwom na podstawie umowy agencji jak np. przyjmowanie wpłat na rachunek klientów banku.

Wykład VI

POLITYKA PIENIĘŻNA BANKU CENTRALNEGO

Jej podstawowym celem jest ograniczenie inflacji-cel inflacyjny

Chodzi o utrzymanie inflacji na niskim poziomie, co oznacza iż stopa inflacji (roczna) powinna mieścić się od 2%-do 4%[ nie może być zerowa ponieważ błąd statystyczny wynosi 1,5%]

Inflacja to wzrost przeciętnego poziomu cen

Deflacja to spadek przeciętnego poziomu cen

Deflacja może być groźniejsza od inflacji

Pomiar inflacji nie jest dokładny i otrzymuje się różne wyniki w zależności od metody liczenia

∑p_1*q₀

J^L_p= ∑p_0*q₀ Laspeyres p-cena

q-ilość

∑p_1*q₁

J^P_p= ∑p_0*q₁ Pashe

∑p_1*q₀ ∑p_1*q₁

J^L_p= ∑p_0*q_{0 x} ∑p_0*q₁ Fischer

Wskaźniki inflacji mogą być liczone dla różnych produktów konsumpcyjnych i towarów produkcyjnych.

Może być zaniżony (Laspeyres) nie uwzględnia zmian w koszyku zakupów i zmian jakościowych produktów (1800-2500 towarów i usług w koszyku)

Podstawowym celem banku jest ograniczanie inflacji, ale nie całkowita redukcja

Bank centralny może wspierać politykę gospodarczą rządu pod warunkiem, że nie będzie to ze szkodą dla celu podstawowego.

W polityce gospodarczej chodzi o wysoki poziom zatrudnienia o wzrost gospodarczy i stabilność rynków finansowych oraz stóp procentowych.

Bank realizując politykę pieniężną ma do dyspozycji instrumenty pośrednie, administracyjne i perswazyjne.

Instrumenty pośrednie:

1. rezerwa obowiązkowa

2. operacje otwartego rynku

3. operacje kredytowo-depozytowe , w tym kredyt lombardowy i redyskontowy

Rezerwa obowiązkowa to obowiązek utrzymywania przez banki określonych minimalnych rezerw środków pieniężnych stanowiących pewien procent (3-3,5%} zgromadzonych depozytów.

Rezerwa kształtuje wielkość podaży pieniądza. Wpływa też na stopy procentowe na rynku międzynarodowym.

Pośrednio oddziałowuje na oprocentowanie kredytów. Rezerwa jest odprowadzana do bank centralnego i tak przechowywana za oprocentowaniem, a przez banki spółdzielcze rezerwa jest odprowadzana do banków zrzeszających.

Rezerwa obowiązkowa kształtuje wielkość podaży pieniądza

Operacje otwartego rynku

REPO

REVERSE REPO

OUTRIGHT

Polegają na warunkowej i bezwarunkowej sprzedaży lub kupnie papierów wartościowych lub dewiz oraz emisji papierów dłużnych banku centralnego.

REPO- NBP kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych pod warunkiem, że one je odkupią po określonej cenie i w określonym terminie.

Jeżeli zaś bank centralny sprzedaje bankom swoje papiery wartościowe pod warunkiem, że one je odsprzedadzą w określonym terminie i w określonej cenie bankowi centralnemu to jest to operacja REVERSE REPO.

Operacje OUTRIGHT polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych, ale bez ich odwracania w przyszłości. Papiery są wykupywane w momencie zapadalności. Okres zapadalności to okres życia instrumentu -np. od udzielenia kredytu do spłacenia.

Są też sprzedawane i wykupywane przez NBP 14-dniowe i 7-dniowe bony pieniężne, których minimalna rezerwa jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Stopa referencyjna (bazowa, interwencyjna, REPO) określa minimalne oprocentowanie kredytów na rynku międzynarodowym, stanowi podstawowe narzędzie operacji otwartego rynku.

Kredyt lombardowy-jest udzielany bankom komercyjnym pod zastaw skarbowych papierów wartościowych do wysokości 80% ich wartości. W polskiej praktyce na 1 dzień operacyjny .

Podobną rolę pełni kredyt redyskontowy, obecnie w Polsce ma niewielkie znaczenie.

Stopa oprocentowania kredytu lombardowego określa najwyższy poziom oprocentowania na rynku.

Kredyt lombardowy i redyskontowy są mało skutecznymi instrumentami ze względu na niewielką popularność. Banki mogą też w Banku Centralnym zakładać jednodniowe depozyty według stopy depozytowej określanej przez Radę Polityki Pieniężnej, która to stopa wyznacza minimum oprocentowania na rynku międzybankowym

Kredyt redyskontowy, weksel -definiujemy jako bezwarunkowe zobowiązanie do zapłacenia określonej sumy, określonej osobie w określonym miejscu i terminie. Zobowiązanie ma charakter abstrakcyjny, co oznacza, że spełnienie przyczyny dla której weksel wystawiono nie jest wymagane dla ważności weksla.

Weksel-przechodzi z rąk do rąk, nie rozmienia się na drobne, własny, trasowany-akcept- dłużnik weksla.

Instrumenty administracji to:

1. pułapy kredytowe

2. kontrola poziomu stóp procentowych

3. oddziaływanie na wielkość emisji papierów wartościowych poprzez limitowanie kredytów na zakup tych papierów

Instrumenty perswazyjne

Polegają na upublicznieniu o zamiarach Banku Centralnego, o możliwości zmian w polityce monetarnej.

Mają silniejsze oddziaływanie jeżeli autorytet Banku Centralnego jest większy.

Wykład VII

RYNEK KAPITAŁOWY

Rynek kapitałowy obok pieniężnego jest elementem składowym rynku finansowego

Rynek finansowy zwłaszcza kapitałowy powinien mieć np. funkcje :

*powinien charakteryzować się: przejrzystością obrotu,.rzetelnością,.efektywnością,. płynnością oraz integralnością

Przejrzystość dotyczy zasad zawierania transakcji oraz dostępu do informacji

Zasady powinny być stałe i zrozumiałe

Dostęp jednakowy dla wszystkich w tym samym czasie

Rzetelność dotyczy przekazywania informacji przez emitentów

Efektywność jest ujmowana w aspekcie informacyjnym oraz organizacyjnym

Aspekt organizacyjny to zdolność do przeprowadzania ,nadzorowania i kontrolowania informacji

Aspekt informacyjny to jednakowe i pełne zaspokojenie potrzeb informacyjnych inwestorów

Płynność to możliwość dokonania w każdym czasie dowolnej transakcji kupna-sprzedaży .Płynność wymaga występowania dużej liczby podmiotów gotowych do kupna i sprzedaży

Integralność oznacza spójność w działaniu zarówno w aspekcie prawnym i organizacyjnym

Rynek kapitałowy mający wymienione cechy pełni np. funkcje:

alokacja kapitału umożliwia jego efektywne wykorzystanie zarówno pod względem ryzyka jak i stóp zwrotnych

Mobilizacja-oznacza przyciąganie inwestorów na rynek w celu zwiększenia jego płynności.

Wycena kapitału-polega na dokonywaniu regularnych notowań instrumentów finansowych ,które odzwierciedlają działanie prawa popytu i podaży.

Transformacja kapitału-to jego przekształcenie w różnych kierunkach, aby zaspokajał różne oczekiwania.

Rynek kapitałowy dzieli się na pierwotny i wtórny

Występują na nim oferty :

-publiczna-jeżeli jest skierowana do więcej niż 300 osób, do nieoznaczonego adresata

-niepubliczna-do mniej niż 300 osób

Na rynku wtórnym obrót jest dokonywany między podmiotami, z których żaden nie jest eminentem. Uczestniczą w transakcjach inwestorzy, a transakcje nie zwiększają zasilenia rynku w kapitał .

Rynek też dzieli się na :

rynek regulowany (urzędowy rynek giełdowy), rynki tworzone przez giełdę dla spółek małych i średnich mających określone szanse rozwojowe

rynek nieregulowany, nie podlegający giełdowym zasadom obrotu

Na rynku kapitałowym występują inwestycje rzeczowe i kapitałowe, pozwalające wykorzystać środki finansowe w celu powiększenia ich wartości.

Każda kwestia ma trzy atrybuty

• powstrzymywanie się od bieżącej konsumpcji

• czas

• ryzyko

Ryzyko jest interpretowane jako statystycznie prawdopodobne rozbieżności między planem, a jego realizacją.

Rozbieżności są mierzone wariancjom, albo odchyleniem standardowym. A mogą mieć zarówno znak ujemny jak i dodatni.

Jeżeli dana operacja może przynieść wyłącznie wynik oczekiwany lub gorszy od oczekiwanego, to mamy do czynienia z ryzykiem czystym.

A jeżeli może przynieść wynik oczekiwany oraz lepszy lub gorszy od oczekiwanego to mamy do czynienia z ryzykiem spekulacyjnym.

Jeżeli brak jest obserwacji statystycznych, a nie mamy pewności jak sytuacja się rozwinie to mamy do czynienia z niepewnością .

Niejawność jawi się w trzech aspektach

1. Psychologicznym, kiedy brak przekonania że coś było jest lub będzie.

2. Organizacyjnym, kiedy występuje niedostatek informacji potrzebnych do podjęcia określonych decyzji.

3. Behawioralnym (różnego rodzaju uwarunkowania), kiedy uwarunkowania uczestników transakcji nie są powszechnie znane.

Różnica między niepewnością, a ryzykiem dotyczy głównie stanu wiedzy.

Doświadczenia w długim czasie prowadzą do wniosku, że ryzyka nie da się uniknąć.Stąd akceptacja ryzyka i towarzyszące jej próby zarządzania ryzykiem mające na celu ograniczenie niekorzystnych skutków.

Stopa zwrotu składa się z kilku elementów

1. realnej stopy zwrotu rozumianej jako cena pieniądza kształtowana na rynku, na którym zderza się popyt z podażą pieniądza

2. stopa inflacji - jeśli udostępnione są komuś pieniądze to udostępniający nie chce ponieść straty z powodu spadku jej siły nabywczej

3. premia za płynność, która oznacza wyższe oprocentowanie instrumentów długoterminowych niż krótkoterminowych. Godzi się na to bank kredytujący jak i kredytobiorca, aczkolwiek ich uzasadnienia są różne

Bank chętniej udziela pożyczek krótkoterminowych, bo są obarczone mniejszym ryzykiem, z kolei kredytobiorca chętniej przystaje na kredyty długoterminowe i jest gotów zapłacić wyższe odsetki bo to bardziej stabilizuje jego sytuację

Te trzy elementy składają się na tzw. cenę czasu ,czwarty składnik premia za ryzyko stanowi cenę ryzyka

Cena czasu i ryzyka tworzą stopę zwrotu (procentową lub dyskontową)

Podane składniki stopy zwrotu należy traktować jako konstrukcję logiczną o ograniczonym praktycznym zastosowaniu

W praktyce inwestor arbitralnie ustala stopę zwrotu, która może go satysfakcjonować.

Na rynkach finansowych przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe, którymi są :

1. zbywalne papiery wartościowe

2. tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania

3. nie będące papierami wartościowymi instrumentu rynku pieniężnego

4. nie będące papierami wartościowymi kontrakty terminowe, umowy dotyczące stóp procentowych oraz opcje kupna lub sprzedaży któregokolwiek z instrumentów finansowych

selektyzacja - to wydzielenie grup aktywów jednorodnych przekazania ich do spółki specjalnie utworzonej , która na ich podstawie emituje papiery wartościowe np. obligacje. Takim aktywem mogą być należności banku, zabezpieczone hipoteką albo kredyty samochodowe zabezpieczone samochodem, prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości oznaczonych co do gatunku rzeczy. Mierników i limitów wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń.

5. w ramach instrumentów finansowych na szczególną uwagę zasługują papiery wartościowe

Dzieli się je następująco:

1. akcje, prawa do akcji, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne

2. zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów np. prawo poboru, prawo dywidendy prawa do odsetek z obligacji

3. prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych tzw. prawa pochodne w szczególności opcje i kontrakty terminowe

Papiery wartościowe pełnia funkcję

• funkcja kapitałowa-to możliwość pozyskiwania środków finansowych na realizację strategicznych celów inwestycyjnych

• funkcja kredytowa-wyraża możliwość tworzenia zobowiązań finansujących zadania gospodarcze

• funkcja płatnicza -występuje kiedy papiery wartościowe służą jako ekwiwalent pieniądza

• funkcja obiegowa-polega na organizowaniu obrotu papierami wartościowymi

• funkcja gwarancyjna -to wykorzystywanie papierów wartościowych przy zabezpieczaniu roszczeń

• funkcja legitymacyjna-wyraża się w identyfikowaniu podmiotów, którym przysługują określone prawa majątkowe

Uczestnictwo w rynku finansowym wymaga podejmowania decyzji finansowych

Każdą decyzję opisuje się podając np. cechy :

- skala

- stopień swobody ( uzależnienia od innych decyzji )

- poziom ryzyka ,zarządzanie ryzykiem jest interpretowane dwojako

1, a) identyfikacja ryzyka

b) pomiar ryzyka

c) działania ograniczające skutki ryzyka tj. przyjęcie ryzyka, mogę przyjąć ryzyko które nie grozi upadłością firmy, przejęcie ryzyka, rozproszenie ryzyka np. przez poręczenia, unikanie ryzyka -poprzez eliminację niektórych działań

d)oczekiwana stopa zwrotu w znacznym stopniu powiązana jest z ryzykiem

2, Ponieważ ryzyko można ubezpieczyć, rozproszyć, zastosować bezpieczniejsze technologie to zarządzanie ryzykiem jest interpretowane jako minimalizacja kosztów ograniczenia ryzyka do poziomu który będziemy w stanie zaakceptować

Wykład VIII

Decyzje inwestycyjne podejmowane są przez inwestorów są kształtowane z uwzględnieniem rentowności, ryzyka i płynności.

Zestaw tych kryteriów jest określany jako „Magiczny trójkąt”.

Jeżeli w ekonomi jakiś zestaw czynników jest określany mianem magicznego tzn., że w tym zestawie są czynniki nie dające się ze sobą pogodzić i w domyśle trzeba by sił magicznych, aby spełnić zgodne współdziałanie tych czynników

W podanym, trójkącie z punktu widzenia inwestora byłaby pożądana możliwie najwyższa rentowność, ale z praktyki wiadomo, że wysokiej rentowności towarzyszy wysokie ryzyko, tym samym inwestor woli ryzyko niskie.

Ryzyko można niwelować poprzez zróżnicowanie portfela, ale też poprzez wydłużanie okresu inwestycji tak, aby przetrwać okresy kryzysowe. Wydłużanie zaś jest sprzeczne z płynnością. Płynność bowiem oznacza możliwość spieniężenia aktywów finansowych w dowolnym momencie bez ponoszenia znacznych strat. Tak więc pogodzenie płynności z rentownością jest również bardzo trudne.

Z punktu widzenia rentowności, aktywa należy spieniężać w wybranym optymalnym, a nie w dowolnym momencie.

Przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych trzeba też uwzględnić dodatkowe kryteria tj minimalny wkład kapitału, minimalny czas trwania inwestycji, opłaty transakcyjne związane z otwarciem i zamknięciem inwestycji, efekt dźwigni finansowej związanej z wykorzystaniem obcego kapitału oraz efekt tarczy podatkowej.

Tarcza podatkowa polega na uznaniu kosztów obcego kapitału za koszt działalności w rozumieniu przepisów podatkowych ( przy podatku dochodowym )

Tarcza (osłona ) podatkowa

Tax shields

K_f = K_n(1-T)

T- stawka w podatku dochodowym ( 20%)

K_f =0,30(1-0,2)=0,3x0,8=0,24

K_{n- koszt faktyczny kredytu}

K_{f- koszt nominalny}

GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

Giełda działa w środowisku tworzonym przez inwestorów, przedsiębiorstwa oraz instytucje rynku kapitałowego. GPW jest spółką akcyjną skarbu państwa, banków i domów maklerskich, która prowadzi i nadzoruje obrót papierami wartościowymi.

Organem nadzorczym jest Komisja Papierów Wartościowych I Giełd podległa Ministrowi Finansów i mająca troszczyć się o przestrzeganie reguł uczciwego obroty i konkurencji w publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Obrót jest zdematerializowany, a prawidłowe wykonywanie zobowiązań gwarantuje Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. KDPW rejestruje i rozlicza dokonywane transakcje .

Obok GPW funkcjonował tzw. rynek pozagiełdowy czyli Centralna Tabela Ofert CeTo. Na tym rynku debiutowały małe spółki nie spełniające wymogów dopuszczenia do GPW

Warunkiem prawidłowego funkcjonowania giełdy jest swobodny dostęp inwestorów do informacji o aktualnym stanie rynku.

Informacje zapewniają dystrybutorzy tacy jak Reuter, Bloomberg, Bridge, Telerate, PAP, Telegazeta.

Po zakończeniu każdej sesji GPW publikuje oficjalny biuletyn z wynikami tzw. Cedułę.

Funkcjonowanie rynku kapitałowego obecnie nadzoruje w Polsce Komisja Nadzoru Finansowego, która ogarnia całość rynku finansowego, przejąwszy zadania od KNB, KNU oraz KPW IG

W pracach komisji uczestniczą przedstawiciele rządu, prezes NBP oraz przedstawiciel prezydenta RP.

Dodatkowo bez prawa udziału w głosowaniu uczestniczą przedstawiciele spółek prowadzących giełdy i rynek poza giełdowy: KDPW, Krajowe Stowarzyszenie Maklerów i Doradców Inwestycyjnych oraz Izby Gospodarcze, reprezentujące liczące się zgrupowania

KDPW działa w formie spółki akcyjnej, pełniąc np. zadania

1. Rejestruje papiery wartościowe i instrumenty nie będące papierami wartościowymi dopuszczone do obrotu w formie zdematerializowanej

2. Nadzorowanie zgodności emisji z liczbą papierów złożonych w depozycie

3. Obsługa zobowiązań eminentów wobec beneficjentów , czyli wypłata dywident

4. Rozliczanie transakcji

5. Zapewnienie prawidłowego funkcjonowania obowiązkowego systemu rekompensat (rekompensaty zapewniają bezpieczeństwo inwestorom w razie upadku domu maklerskiego)

W roku 2000 GPW wprowadziła system informatyczny o nazwie Warset, zdolny przetwarzać 40 zleceń na sekundę w czasie notowań ciągłych i 45 w formie sesji giełdowej przed otwarciem

Warset zapewnia automatyczny przekaz zleceń i zawieranie transakcji oraz daje możliwość szerokiego korzystania z informacji o sytuacji na giełdzie co upodobnia GPW do rozwiniętych giełd europejskich.

Papiery wartościowe i instrumenty finansowe, które mogą być przedmiotem obrotu określa Ustawa z 29 lipca 2005r o obrocie instrumentami finansowymi Dz.Ust.nr.183poz.1538.

Pisemny wniosek eminenta o dopuszczeniu do obrotu rozpatruje Zarząd Giełdy, a w przypadku odmowy przysługuje odwołanie do Rady Giełdy składającej się z 12 członków, która funkcjonuje jako rada nadzorcza.

Instrumenty finansowe mogą być dopuszczone do obrotu jeżeli

1. sporządzono prospekt emisyjny albo memorandum zatwierdzony przez właściwy organ nadzoru

2. mają nieograniczoną zbywalność

3. w stosunku do eminenta nie toczy się postępowanie upadłościowe lub likwidacyjne

Aktualnie nie dotyczy to instrumentów emitowanych przez skarb państwa i NBP, które są dopuszczane na mocy definicji prawnej z chwilą złożenia wniosku .

Na GPW w W-wie funkcjonuje rynek giełdowy podstawowy mający bardziej rygorystyczne warunki dopuszczania papierów do obrotu i równoległy rynek giełdowy, na którym są warunki łagodniejsze.

Dodatkowo do mocniejszych spółek wyodrębniono na rynku podstawowym segment plus, a na rynku równoległym segment .

Na rynku równoległym ogólnie występują spółki mniejsze, mniej znane, chcąc zgromadzić kapitał na rozwój przez rynek publiczny.

Wymaga się, aby akcje dopuszczane do obrotu na rynku podstawowym miały wartość co najmniej 1 miliona euro ( jeśli cena jest trudna do ustalenia to bierze się pod uwagę kapitały własne eminenta), aby był duży stopień rozproszenia akcji ( co najmniej 25% wszystkich akcji w posiadaniu akcjonariuszy) z których każdy posiada nie więcej niż 5% głosów na walnym zgromadzeniu.

Eminent zaś musi przedstawić sprawozdanie finansowe wraz z opinią biegłego rewidenta za okres co najmniej 3 lat przed złożeniem wniosku.

Dla akcji dopuszczanych do obrotu w segmencie plus wymagania są ostrzejsze

Eminenci są zobowiązani do sukcesywnego przedstawiania rocznych i półrocznych sprawozdań finansowych ( na rynku równoległym mogą być zwolnieni z przedstawiania półrocznych) zaopiniowanych przez biegłego rewidenta

Sprawozdawczość obejmuje : bilans, rachunek wyników, zestawienie zmian w kapitale własnym i rachunek przepływów środków pieniężnych.

Powinni też przekazywać raporty bieżące o zdarzeniach mogących wpływać na cenę rynkową papierów wartościowych. Mogą to być np. zamierzenia dotyczące ważnych zmian organizacyjnych jak fuzja czy przekształcenie oraz nabycie lub zbycie przez eminenta aktywów znacznej wartości lub ich strata w skutek nadzwyczajnych okoliczności. Mogą to być też zmiany w składzie organów zarządzających i nadzorczych, utrata zdolności kredytowej lub wszczęcie postępowania upadłościowego.

Informacje takie muszą być przekazywane KNF i wskazanej przez komisję agencji informacji w ciągu 24 godzin od zdarzenia lub uzyskania informacji o zdarzeniu.

Przekaz powinien nastąpić w taki sposób, aby informacje nie zakłóciły przebiegu sesji w danym dniu. W praktyce spółki informują KNF oraz giełdę, a te w ciągu 20 nim przekazują informację do agencji informacyjnej.

Transakcje giełdowe zawiera się na podstawie zleceń maklerskich, które można podzielić na kilka rodzajów według różnych kryteriów.

1. według limitu cen -wyróżnia się zlecenia z limitem i bez limitu

1. „o cenie rynkowej (PCE)

2. „o cenie rynkowej na otwarcie”(PCRO)

3. „o każdej cenie”(PKC)

2. dodatkowy warunek wykonania

1. minimalna wielkość (wolumen) wydania (Wmin)

2. wielkość wolumenu ujawniona (WUJ)

3. limit aktywacji (LimAkt)

3. termin ważności zlecenia

1. „ważne do końca sesji giełdowej” -obowiązuje w danym dniu,a jeśli nie zostało zrealizowane to jest usuwane z arkusza zleceń

2. „ważne domyślnie” -ważne jest bezterminowo

3. „ważne do pierwszego wykonania”- musi być wykonane natychmiast, a niezrealizowana część jest anulowana

4. „wykonaj lub anuluj” -musi być wykonane natychmiast w całości, a jeśli to nie możliwe to jest anulowane

5. „ważne do określonej daty” -ma określony termin ważności

Wykład IX

Terminy, dni i harmonogram notowań instrumentów finansowych określa Zarząd Giełdy

Nadzór nad porządkiem i przebiegiem sesji sprawuje przewodniczący.

Notowania na Warszawskiej GPW odbywają się w systemie:

1. notowań ciągłych

2. kursu jednolitego z jednokrotnym lub dwukrotnym określeniem tego kursu

System notowań dla danego papieru wartościowego określa Zarząd Giełdy.

Kurs akcji określa się w złotych, a kurs obligacji w % ich wartości nominalnych.

W zakresie kwalifikacji akcji przyjęto ogólną zasadę, że obrót akcjami spółek należących do segmentów PLUS i PRIM oraz tworzących portfel indeks WIG 20, MIDWIG, TechWIG odbywa się w systemie notowań ciągłych, a obrót akcjami pozostałych spółek albo w systemie notowań ciągłych albo w systemie kursu jednolitego zależnie od stopnia płynności tych akcji.

Odrębne ustalenia przyjęto dla spółek zakwalifikowanych do segmentu SiTech, do segmentu innowacyjnych technologii, a Zarząd Giełdy zobowiązano, aby co najmniej raz na kwartał dokonywał oceny płynności obrotu akcjami danej spółki.

Stosownie do wyniku oceny ma określać do jakiego systemu notowań spółka będzie kwalifikowana. W ocenie płynności uwzględnia się średnią wartość wolumenu i liczbę zawartych transakcji. Akcje o najwyższej płynności trafiają do notowań ciągłych (wraz z obligacjami skarbowymi ), a pozostałe do kursu jednolitego z dwukrotnym ustalaniem kursów .

Sesja giełdowa dzieli się na kilka faz.

1. Pierwsza-faza przez otwarciem, w której wprowadza się zlecenia do systemu komputerowego. Ujawniane są w centralnym arkuszu zleceń, ale nie następuje jeszcze zawieranie transakcji. Arkusz zleceń jest uzupełniany na bieżąco i ustala się tzw. teoretyczny kurs otwarcia ( TKO) podawany do wiadomości publicznej. Umożliwia to orientację jak kształtuje się sytuacja na rynku jeszcze przed rozpoczęciem notowań . Stosownie do oceny sytuacji niektóre zlecenia mogą być anulowane przed rozpoczęciem transakcji.

2. Druga-faza interwencji, występuje tylko w notowaniach jednolitych bezpośrednio przed określeniem kursu. Nie można składać w tej fazie zleceń giełdowych, ale animatorzy rynku własne zlecenia mogą zmieniać w celu zwiększenia płynności obrotu oraz zmniejszenia nierównowagi przy danym TKO. Zmiany mogą dotyczyć zwiększenia ceny kupna, zmniejszenia ceny sprzedaży oraz zwiększenia wolumenu. Informację o zmianach podaje się na bieżąco uczestnikom obrotu.

3. Trzecia faza to Fixing, czyli moment, na który w notowaniach ciągłych jest cena otwarcia, a w notowaniach jednolitych określany jest kurs jednolity. W czasie Fixingu realizowane są zlecenia wprowadzane do arkusza zleceń w fazie pierwszej.

4. Czwarta faza to notowania ciągłe w czasie której możliwe jest wprowadzenie zleceń, a transakcje zawiera się w sposób ciągły zgodnie z typem danego zlecenia. Cena może się zmieniać z transakcji na transakcję. W zakończeniu fazy jest krótki okres przed zamknięciem, w czasie którego przyjmuje się zlecenia na zamknięcie, a po zakończeniu ustala się kurs zamknięcia.

5. Piąta faza-dogrywki. Występuje tylko w systemie notowań jednolitych bezpośrednio po Fixingu. W fazie dogrywki wszyscy mogą składać zlecenia, ale ich realizacja odbywa się po wyznaczonym kursie. Można też anulować lub zmienić wcześniej złożone zlecenia, aby je realizować po ustalonym kursie. Po zakończeniu dogrywki ponownie rozpoczyna się faza przed otwarciem w celu ponownego określenia kursu jednolitego, co określa się jako drugi Fixing.

Notowania ciągłe zaczynają się kursem otwarcia, a kończą ogłoszeniem kursu zamknięcia. Oba kursy ustala się na podstawie zleceń maklerskich z limitem ceny i bez limitu ceny, czyli „po cenie rynkowej na otwarcie” i „po każdej cenie”.

Kursy ustala się zachowując np.warunki:

1. Maksymalizacja wolumenu obrotu

2. Minimalizacja różnicy między liczbą papierów w zleceniach sprzedaży i w zleceniach kupna

3. Minimalizacja różnicy między kursem określonym a kursem odniesienia

Przy tych warunkach:

1. wszystkie zlecenia PKC zlecenia kupna z limitem ceny wyższym i zlecenia sprzedaży z limitem niższym od kursu określonego muszą być realizowane w całości

2. zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie oraz zlecenia z limitem cen takim jak kurs mogą być potraktowane różnice czyli zrealizowane w całości, w części lub wcale

3. wszystkie zlecenia kupna z limitem ceny niższym i zlecenia sprzedaży z limitem ceny wyższym od określonego kursu nie są realizowane

Zasady te wskazują ,iż zlecenia nie są traktowane indywidualnie, ale jednolicie po zakwalifikowaniu do określonej grupy.

W notowaniach zachowany jest priorytet ceny i czasu przyjęcia lub uaktywnienia transakcji . Zlecenia realizuje się w następującej kolejności

1. zlecenia PKC

2. zlecenia kupna z limitem ceny wyższym, zlecenia sprzedaży z limitem ceny niższym od kursu wyznaczonego

3. zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie

4. zlecenia z limitem ceny równym wyznaczonemu kursowi

5. spośród zleceń PKC i zleceń z tym samym limitem ceny jako ostatnie realizuje się zlecenia z warunkiem limitu aktywacji

W notowaniach ciągłych ogranicza się wahania kursów w ten sposób, że kurs transakcyjny i kurs zamknięcia może być niższy lub wyższy od kursu otwarcia najwyżej o 10% w przypadku akcji i o 3 punkty procentowe w przypadku obligacji

Ograniczenia te mogą być zmienione lub zniesione przez Zarząd Giełdy, jeżeli wymaga tego sytuacja na giełdzie, np. kiedy przez dłuższy czas występuje znaczna nierównowaga i chodziłoby o powrót do równowagi.

Również przewodniczący sesji może zmienić podane ograniczenia jednak zmiana nie może przekroczyć 21% na rynku akcji i 6 punktów procentowych na rynku obligacji

Podane ograniczenia wahań określa się jako statyczne lub jako statyczne widełki wyznaczające korytarz (granicę) dopuszczalnych wahań w trakcie danej sesji. Jeżeli np. szerokość widełek wynosi 10% a kurs odniesienia 50, to znaczy, że cena nie może być niższa od 45 ani wyższa od 55. W 2006roku Giełda Warszawska wprowadziła widełki dynamiczne, które tworzą węższy korytarz dopuszczalnych wahań, co zwiększa bezpieczeństwo obrotu giełdowego. Jeżeli np. widełki dynamiczne ustali się na 6% to przy kursie odniesienia 50 cena nie może być niższa od 47 ani wyższa od 53.

Jeżeli przy wyznaczaniu kursu otwarcia lub zamknięcia lub kursu zawieranej transakcji w notowaniach ciągłych kursy te nie mieszczą się w wyznaczonych widełkach, to nie ogłasza się ani kursu otwarcia ,ani kursu zamknięcia, a notowania ciągłe są zawieszone.

Wtedy następuje okres równoważenia rynku podczas którego można składać nowe zlecenia oraz anulować lub zmieniać wcześniej złożone.

Jeżeli w okresie równoważenia możliwe jest osiągnięcie kursu mieszczącego się w widełkach to przewodniczący sesji ogłasza zakończenie sesji równoważenia, w przeciwnym przypadku przewodniczący sesji może:

1. zmienić ograniczenie wahań (poszerzyć korytarz)

2. zakończyć notowania danego waloru ogłaszając kurs nie transakcyjny przez co uniemożliwia zawieranie transakcji i przyjmuje kurs na poziomie górnego ograniczenia jeśli występuje nadwyżka kupna, bądź dolnego ograniczenia jeśli występuje nadwyżka sprzedaży.

W następnym dniu notowań zmieniony kurs może być pomocny w równoważeniu rynku.

Szczególnym przypadkiem równoważenia rynku mogą być tzw. Zlecenia rozbieżne, kiedy nie można wyznaczyć żadnego obrotu, bo nie ma wspólnego obszaru dla zleceń kupna i sprzedaży

KUPNO SPRZEDAŻ

ILOŚĆ CENA CENA ILOŚĆ

11,5 13

11,0 12

10,5 2

11 10,0

9 9,5

15 9,0

Rynek zleceń rozbieżnych może wystąpić w przypadku papierów o niskiej płynności cieszących się bardzo niskim zainteresowaniem. W takim przypadku nie da się wyznaczyć kursu, bo występuje zerowy wolumen obrotu. Można wtedy przyjąć za kurs otwarcia pierwszą transakcję na danej sesji w systemie notowań ciągłych, a za kurs zamknięcia ostatnią transakcję. Jeżeli nie ma żadnej transakcji to kurs odniesienia pozostaje bez zmian.

Przewodniczący sesji może również

1. przedłużyć czas równoważenia rynku lub zdecydować na inne rozwiązanie

Poza notowaniami ciągłymi na Warszawskiej Giełdzie występują notowania jednolite w oparciu o kurs jednolity wyznaczany dwa razy w czasie danej sesji. Kurs ten obowiązuje wszystkich uczestników, a jest wyznaczany podobnie jak kurs otwarcia lub zamknięcia w notowaniach ciągłych, różnica polega na tym, że w notowaniu jednolitym po zakończeniu przyjmowania zleceń, a przed wyznaczeniem kursu jednolitego występuje faza sesji giełdowej zwana interwencją, jej głównym celem jest zwiększenie płynności danego papieru wartościowego i zmniejszenie nierównowagi jeżeli występuje.

Chodzi głównie o modyfikację zleceń na rynku zleceń rozbieżnych .W notowaniach występują takie same ograniczenia wahań jak w notowaniach ciągłych.

Dowodem zawarcia transakcji giełdowej jest karta umowy w formie elektronicznej przekazywana członkom giełdy i KDPW w celu rozliczenia transakcji. Jest wystawiana natychmiast po zawarciu transakcji, a uczestnicy transakcji sprawdzają jaj zgodność ze złożonymi zleceniami.

Karta zawiera datę transakcji, oraz numer i datę złożenia zlecenia, ilość papierów wartościowych i ich kod ,także wartość transakcji oraz jej rodzaj ( kupno-sprzedaż), kody uczestników transakcji.

System komputerowy giełdy podaje na bieżąco obliczane indeksy giełdowe. Są to:

1. Warszawski Indeks Giełdowy (WIG)

2. Warszawski Indeks Giełdowy (WIG 20)

3. Warszawski Indeks Giełdowy Średnich Spółek (MIGWIG)

4. Warszawski Indeks Giełdowy Rynku Równoległego (WIRR)

5. Warszawski Indeks Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NIF)

^{FINANSE PUBLICZNE I RYNKI FINANSOWE}

18

---