2.1. Pojęcie turystyki

Turystyka jest trudnym do zdefiniowania, wielopłaszczyznowym zjawiskiem społecznym, psychologicznym, kulturowym, przestrzennym i ekonomicznym. Jako zjawisko społeczne ukazuje ona role osób odbywających podróże, tworzą­ce się przy tym więzi społeczne między podróżującymi, jak też z organizatorami podróży, pośrednikami turystycznymi, przewoźnikami, restauratorami, przedsię­biorcami hotelarskimi, innymi usługodawcami, sprzedawcami, czy mieszkańca­mi odwiedzanych miejscowości i terytoriów. Jako zjawisko psychologiczne turystyka jest powiązana z przeżyciami emocjonalnymi i intelektualnymi wyni­kającymi z planowania i odbywania podróży oraz ich wspominania po powrocie. Z kolei jako zjawisko kulturowe turystyka jest nie tylko wyrazem kultury i jej częścią, ale także jej przekazem oraz źródłem przemian kulturowych. Jako zaś zjawisko przestrzenne turystyka wyraża oddziaływanie podróżujących na śro­dowisko przyrodnicze, w tym przez wpływanie na powstawanie infrastruktury turystycznej. Tworzące tę infrastrukturę dobra i urządzenia turystyczne stanowią wraz z usługami turystycznymi świadczonymi na rzecz podróżujących kategorię ekonomiczną w postaci produktu turystycznego. Produkt ten jest oferowany na rynku turystycznym, co powoduje konieczność patrzenia na turystykę jako na rosnące na znaczeniu zjawisko ekonomiczne, wymagające badania procesów ekonomicznych zachodzących tu w skali makro i mikro.

Wskazana złożoność turystyki stwarza nie do przezwyciężenia trudności związane z ustaleniem powszechnie akceptowanej definicji turystyki. Dla róż­nych celów i potrzeb są formułowane znacznie różniące się między sobą okre­ślenia turystyki. Można tutaj wyróżnić zwłaszcza cele naukowe i dydaktyczne,

jak też potrzeby statystyki w turystyce. Potrzeby regulacji prawnych proble­matyki turystycznej również wpływają na rozumienie pojęcia turystyki. Jest ono używane w różnych aktach normatywnych bez bliższego określenia zakresu pojęciowego tego terminu.

Generalnie należy zauważyć występowanie w obowiązującym prawic szer­szego oraz węższego rozumienia pojęcia turystyki. Właśnie szerokie rozumie­nie tego określenia jest używane w ustawie o działach administracji rządowej i |997 r., która traktuje turystykę jako jeden z takich działów. W tym znaczeniu turystyka obejmuje także hotelarstwo, stanowiące działalność gospodarczą zmie­rzającą do zaspokojenia potrzeb noclegowych osób przebywających poza swoim stałym miejscem zamieszkania. Nadawanie podobnie szerokiego znaczenia ter­minowi „turystyka" wydaje się z reguły najbardziej uzasadnione. Właśnie w ta­kich szerokich ujęciach termin ten jest z zasady używany w tym podręczniku. Czasem jednak wyraźnie lub z kontekstu wynika konieczność odróżnienia hote­larstwa od turystyki. Takie wąskie rozumienie turystyki występuje w niektórych aktach normatywnych, czego przykładem jest rozporządzenie Rady Ministrów z 1997 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Załącznik do tego rozporządzenia, zawierający PKD, odróżnia działalność związaną z turystyką od działalności hoteli i restauracji. Ta ostatnia stanowi odrębną sekcję H, podczas gdy działalność związana z turystyką jest zaliczona we wskazanej klasyfikacji do sekcji I - obejmującej transport, gospodarkę magazynową i łączność.

Natomiast do celów statystycznych w turystyce jest stosowane szczególne, szerokie pojęcie turystyki. Zalecana przez UN WTO definicja tego pojęcia obejmuje ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypo­czynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż przez rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem. To ogólnikowe określenie wywołuje wiele wąt­pliwości, ale generalnie spełnia swoją rolę związaną z potrzebami w zakresie statystyki w turystyce, umożliwiając zbieranie ujednoliconych w skali między­narodowej danych statystycznych dotyczących podróży związanych z szeroko rozumianym przemieszczaniem się ludności. Chodzi tutaj o przemieszczanie się osób zarówno pomiędzy państwami (turystyka międzynarodowa), jak również w granicach danego państwa (turystyka krajowa). Zgodnie z tymi ustaleniami UN WTO, taka osoba podróżująca jest określana mianem podróżnego, które nie pokrywa się z pojęciem pasażera w statystyce transportu, gdyż to ostatnie za­zwyczaj nie obejmuje członków załogi środka transportu, ani podróżnych prze­wożonych nieodpłatnie lub za niską opłatą. Przy tym kategoria podróżnych jest do celów statystyki w turystyce dzielona na odwiedzających (tj. takich, których wyjazd wiąże się z turystyką) oraz innych podróżnych. Odwiedzającym jest osoba podróżująca do miejscowości znajdującej się poza jej codziennym otocze­niem na czas nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli podstawowym celem podróży nie jest podjęcie działalności zarobkowej wynagradzanej w odwiedzanej miej-

36

Rozdział 2

Wprowadzenie do prawa działalności gospodarczej w turystyce i rekreacji

37

scowości. Z grona odwiedzających wykluczają więc podróże między miejscem zamieszkania danej osoby a jej miejscem pracy lub nauki, stały pobyt w odwie­dzanej miejscowości (tj. trwający ponad rok), jak również migracje zarobkowe związane z pracą.

Dalszy podział odwiedzających do celów statystyki w turystyce prowadzi do odróżnienia turystów, tj. takich odwiedzających krajowych lub międzynarodo­wych, którzy zatrzymują się co najmniej na jedną noc, korzystając w odwiedza­nej miejscowości w kraju lub w odwiedzanym państwie z publicznych bądź prywatnych miejsc zakwaterowania. Natomiast odwiedzający niekorzystający z takich miejsc zakwaterowania są określani mianem odwiedzających jedno­dniowych i odrębnie ujmowani w statystykach, chociaż podróże jednodniowe też dotyczą wyjazdu poza codzienne środowisko i niejednokrotnie wiążą się z korzystaniem z usług przewozowych, gastronomicznych oraz zwiedzaniem atrakcji turystycznych. Do tej grupy odwiedzających są zaliczani także m.in. uczestnicy rejsów nocujący na statkach wycieczkowych lub jachtach zacumo­wanych w porcie, choćby przez kilka lub nawet więcej dni.

Bardzo zróżnicowane definicje turystyki występują w literaturze przedmiotu. Poszczególni autorzy wskazują przy tym na odmienne elementy składowe tego pojęcia, kierując się nie tylko celami badawczymi dyscypliny naukowej, którą reprezentują, ale czasem również subiektywnymi ocenami, własnymi upodoba­niami terminologicznymi, dążeniami do oryginalności ujęcia, czy po prostu przy­zwyczajeniami badawczymi. Na szczególną uwagę zasługuje definicja K. Prze-cławskiego. że turystyka w szerokim znaczeniu to całokształt zjawisk ruchliwo­ści przestrzennej, związanych z dobrowolną, czasową zmianą miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia, jak też wejściem w styczność osobistą ze środowi­skiem odwiedzanym - zarówno przyrodniczym, kulturowym, jak i społecznym. W tym socjologicznym ujęciu autor podkreśla, że turystyka to przede wszystkim zachowanie człowieka, to współczesny sposób jego życia, poznawania i przeży­wania świata, bycia z innymi, będący realizacją wolności, a nieraz też mający elementy twórcze. Warto to tego dodać ekonomiczne określenie turystyki w ujęciu R. Łazarka jako ogółu stosunków i zjawisk wynikających z podróży i pobytu osób podróżujących w celach wypoczynku, w interesach lub w innych celach, pozostających poza swoim normalnym środowiskiem nie dłużej niż rok, przy czym główny cel ich wizyty jest inny niż wykonywanie czynności wyna­gradzanych w odwiedzanym kraju lub miejscowości. Ta definicja łączy elemen­ty ujęcia dla potrzeb statystyki w turystyce z klasycznymi określeniami turystyki w literaturze przedmiotu. Wreszcie na koniec można sformułować zdroworoz­sądkowe, potoczne rozumienie turystyki jako zbiorowych lub indywidualnych wyjazdów poza miejsce stałego zamieszkania oraz wędrówki po z reguły obcym terenie w celach poznawczych, wypoczynkowych i innych.

---