Wolność w handlu międzynarodowym - mechanizm uniwersalny: WTO. Słabości i patologie. Czy duży może więcej czyli ułuda równości.

Aleksy, Funkcjonalność i dysfunkcjonalność współczesnego systemu handlowego względem

potrzeb rozwojowych państw, [w:] E. Haliżak, R. Kuźniar, J. Symonides (red.), Globalizacja a

stosunki międzynarodowe, Warszawa 2004.

Przejawy funkcjonalności współczesnego systemu hanlowego

• Koncepcja korzyści płynących z wolnego handlu została po raz pierwszy sformułowana przez Adama Smith´a w pracy Bogactwo Narodów

• Przekonanie, że zwiększenie międzynarodowych obrotów handlowych pozytywnie wpływa na rozwój gospodarczy państw i przyspiesza wzrost ich dochodu krajowego → teorie ekonomiczne nie stwierdzają jednoznacznie, że wolny handel przyspiesza wzrost gospodarczy → może mieć pozytywny i negatywny wpływ na rozwój gospodarczy kraju

• Z uwagi na korzyści płynące z wolnego handlu postanowiono stworzyć międzynarodowy system handlowy, który stworzyłby korzystne warunki rozwoju wolnego handlu → podstawowym celem tego systemu uznano opracowanie reguł zwiększających stabilność, przewidywalność i otwartość handlu międzynarodowego

• Międzynarodowy system handlowy stworzony 1947 → jego podstawą był Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu (GATT); system przetrwał do 1995, kiedy jego miejsce zajęła Światowa Organizacje Handlu (WTO)

• Podstawą systemu GATT była idea wolnego handlu, pozbawionego dyskryminacji, przewidywalnego i konkurencyjnego

• Porozumienia przyjęta w ramach GATT nie obowiązywały wszystkich państw będących częścią systemu → istnieła możliwość nieprzystępowania do niektórych układów

• W wyniku Rundy Urugwajskiej 1995 powstała Światowa Organizacja Handlu (WTO) - kontynuatorka GATT i opiera się na tych samych zasadach; zakres jej działalności jest szerszy

• Do najważniejszych działań WTO należy inicjonowanie wielostronnych negocjacji handlowych = fora służące prezentacji i uzgadnianiu stanowisk oraz podejmowaniu decyzji metodą consensusu

• Państwa mają prawo prosić o rozstrzygnięcie sporu w ramach WTO

• Przyjęcie reguły negatywnego consensusu = wszyscy członkowie muszą wyrazić sprzeciw wobec ustaleń dotyczących sporu, aby zablokować przyjęcie raportu

Przejawy dysfunkcjonalności współczesnego systemu handlowego - bariery w dostępie do rynku państw uprzemysłowionych

• System handlowy reprezentuje przede wszystkim interesy państw uprzemysłowionych

• Utrudniony dostęp do rynków państw rozwiniętych; wysokie koszty wdrażania niektórych porozumień WTO oraz ograniczone uczestnictwo państw rozwijających w podejmowaniu decyzji na forum WTO

• Uregulowania przyjęta WTO nie odpowiadają ich potrzebom rozwojowym

Bariery celne

1. Eskalacja celna → gdy cło na dany towar wzrasta wraz ze zwiększonym poziomem jego przetworzenia (np. niskie cła na pomidory, wyższe na pastę pomidorową a jeszcze wyższe na keczup pomidorowy

• Ogranicza import towarów przetworzonych i efektywnie ochrania krajowy przemysł przetwórczy oraz zachęca do rozwijania go w kraju

• Ma negatywny wpływ na rozwój infstruktury przemysłowej w krajach rozwijających się

2. Cła kontyngentowe → taryfy celne, które wzrastają wraz z przekroczeniem wyznaczonej wartości lub wolumenu towarów importowanych

• Odnosi się głównie do produktów w sektorze rolnym (np. Unia Europejska, Japonia); sektor tekstylny i odzieżowy (Stany Zjednoczone, Kanada)

3. Cła szczytowe → cło przekraczające 100% wartości towaru; bardzo niekorzystne dla krajów rozwijających się → skoncentrowane są głównie w sektorach, w których państwa uprzemysłowione posiadają zdecydowaną przewagę (produkty rolnicze, odzieżowe i tekstylne)

• Kilka przyczyn występowania cel szczytowych:

• Protekcjonizm państw rozwiniętych

• Uregulowania przyjęte na Rundzie Urugwajskiej w dziedzinie rolnictwa

• Trecia przyczyna jest bezpośrednio związana z działaniami państw rozwijających się i jest wynikiem braku ich zaangażowania w negocjacje handlowe poprzedzające Rundę Urugwajską

Bariery pozacelne

• Środki ochrony w razie nieprzewidzianych wypadków; środki ochronne; antydumping; środki przeciwwagi; bariery techniczne; wymagania zawartości krajowej; subsydia; licencjonowanie importu

• Subsydia w rolnictwie - mają na celu ochronę producentów krajowych przed konkurencją z krajów rozwijających się lub mają na celu pomoc producentom krajowym w zdobywaniu rynków zagranicznych

• Mechanizm ich działania polega na tym, że producenci krajowi uzyskują subwencje pośrednie lub bezpośrednie, które pomagają im w utrzymaniu konkurencyjności swoich towarów na rynku krajowym i zagranicznym

• Najbardziej dotknięte jest rolnictwo

Wysokie koszty wdrażania niektórych porozumień WTO

• Państwa Północy i Południa „dobiły targu” - zobowiązały się do większego otwarcia w sektorze rolnym i tekstylnym; w zamian kraje rozwijające się przyjęły na siebie zobowiązania zreformowania procedur celnych → państwa rozwijające się zyskały większy dostęp do bogatych rynków

Uczestnictwo państw rozwijających się w podejmowaniu decyzji na forum WTO

• Wiele krajów nie posiada odpowiedniej reprezentacji przy WTO w Genewie

• Uczestnictwo jest często mało efektywne z powodu braku odpowiednich ekspertyz dotyczących problemów dyskutowanych w WTO

• Istnienie niedemokratycznych praktyk w procesie decyzyjnym WTO - „green room practice” = decyzje dotyczące porozumień handlowych podejmowane były głównie przez państwa rozwinięte; tradycyjna metoda prowadzania konsultacji w ramach WTO; konsultacje są prowadzone w okrojonym gronie członków WTO

• Większość państw rozwijających się przyjęły pozycję pasywną lub obronną względem funkcjonującego systemu

J. Kaczurba, E. Kawecka- Wyrzykowska, Polska w WTO, rozdział 2.

Runda Urugwajska GATT i powstanie Światowej Organizacji Handlu (WTO)

Przyczyny i przebieg Rundy

• We wrześniu 1986 w Punta del Este w Urugwaju podjęto decyzję o rozpoczęciu Nowej Rundy

1. Główną przesłanką rozpoczęcia Rundy Urugwajskiej był nasilający się od połowy lat 70. protekcjonizm handlowy, związany przede wszystkim z długookresowymi zmianami w światowym układzie sił ekonomicznych → wyrażały się one w szybkim wzroście możliwości eksportu przemysłowego z tzw. krajów szybko uprzemysławiających się, głównie azjatyckich, przy jednoczesnej utracie międzynarodowej przewagi konkurencyjnej wielu dziedzin produkcji w krajach rozwiniętych

• Czynnikiem, który przyspieszył i zaostrzył problem narastającej konkurencji na rynku światowym ze strony krajów szybko uprzemysławiających się, był pierwszy kryzys naftowy (1973) i związana z nim recesja gospodarcza w świecie w latach 1974-75

2. Druga grupa przyczyn wiązała się z postanowieniami i procedurami GATT - część oryginalnych ustaleń okazała się mało użyteczna lub przestała odpowiadać sytuacji, jaka powstała - potrzeba wzmocnienia dyscyplin GATT i dostosowania nowych warunków handlu

Cele i zakres tematyczny Rundy

• Podstawowe cele Rundy:

• Dalsza liberalizacja handlu międzynarodowego (w sektorze rolnym i tekstylnym)

• Wzmocnienie zasad funkcjonowania międzynarodowego obrotu gospodarczego (modyfikacja niektórych artykułów GATT)

• Ustanowienie wielostronnych reguł prowadzenia handlu usługami, na wzór regulacji w ramach GATT dotyczących handlu dobrami

• Do realizacji celów Rundu powołano 15 grup negocjacyjnych - rokowania w grupach objęły redukcję ceł i przeszkód pozataryfowych, ze szczególnym uwzględnieniem handlu artykułami rolnymi tekstylno.odzieżowymi

• Oddzielna grupa negocjacyjna zajmowała się handlem usługami - celem było wypracowanie wielostronnych zasad regulacji międzynarodowego obrotu usługami

Zakres działania WTO

• Na spotkaniu w Marakeszu 15. kwietnia 1994 konczącym rokowania Rundy Urugwajskiej, sygnowano Akt końcowy a wraz z nim Porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu

• Wszystkie porozumienia są obligatoryjne dla Członków WTO (z wyjątkiem fakultatywnym)

• Ustanowiony został jednolity system zasad i procedur prowadzenia wymiany, nadzoru nad realizacją uzgodnionych porozumień, stosowania środków ochronnych w przypadku naruszania tych zasad przez partnerów, rozwiązywania ewentualnych sporów

• Po pierwszy raz ustalono wielostronne reguły w sferze handlu usługami, zasady ochrony praw własności intelektualnej i częściowo dokonywania inwestycji zagranicznych

Cele WTO

• Nadzór nad wcielaniem w życie i praktycznym funkcjonowaniem wszystkich porozumień Rundy Urugwajskiej; zwiększenie efektywności działań krajów w zakresie regulacji i liberalizacji wszystkich podstawowych dziedzin wymiany objętych porozumieniami Rundy

• WTO też stanowi forum do dalszych negocjacji dotyczących wielostronnej wymiany handlowej

• Współpraca z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym w zakresie spraw handlu, rozwoju i polityki walutowej

Struktura WTO i rozwiązania instytucjonalne

• Konferencja Ministerialna państwa członkowskich - najwyższy organ; zwoływana przynajmniej co 2 lata

• Pełni wszystkie funkcje WTO i odpowiada za niezbędne działania; ma uprawnienia do podejmowania wszelkich decyzji dotyczących porozumień wielostronnych wynegocjowanych w Rundzie Urugwajskiej

• Rada Generalna - rozwiązywanie sporów

• Podporządkowanejej są 3 inne rady: Rada do spraw Handlu Towarami; Rada do spraw Handlu Usługami; Rada do spraw Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej (TRIPS)

• Sekretariat WTO - kieruje Dyrektor Generalny

• Organy robocze - komitety, grupy robocze

• WTO w przeciwieństwie do GATT ma osobowość prawną → decyzje w większości spraw podejmowane są na zasadzie konsensusu = decyzje uważane są za przyjęte, jeśli żaden z Członków nie zgłosi formalnego sprzeciwu → gdy osiągnięcie konsensusu jest niemożliwe, przewidziane jest głosowanie

• Każde państwo członkowskie dysponuje jednym głosem

Dominujące kierunki dyskusji na forum WTO w świetle kolejnych Konferencji Ministerialnych

1. Pierwsza konferencja - w Singapurze (1996); organizacją kompetentną do rozpatrzywania kwestii standardów pracy jest Międzynarodowa Organizacja Pracy; decyzja o utworzeniu grupy roboczej do przestudowania kwestii dotyczących związków między handlem a polityką konkurencji

2. Konferencja w Genewie (1998) - w celu wypracowania rekomendacji dotyczących implementacji istniejących porozumień i wypracowania agendy następnej rundy; kompleksowy program prac WTO w zakresie handlu elektronicznego

3. Konferencja w Seattle (1999) - miała rozpocząć milenijną rundę wielostronnych negocjacji handlowych WTO i wytyczyć ramy globalnego systemu handlowego w XXI w.; spotkanie zakończyło się niepowodzeniem

Rosja w WTO

21 lipca 2012 prezydent Władimir Putin ratyfikował protokół o przystąpieniu Rosji do Światowej Organizacji Handlu (WTO). Formalnie proces akcesyjny Federacji Rosyjskiej do tej organizacji zakończy się wraz z wpisaniem Rosji na listę państw członkowskich, co zgodnie z procedurami WTO nastąpi za miesiąc. Zgodnie z wynegocjowanymi warunkami Rosja wprowadzi okresy przejściowe (nawet 8-letnie). Rosyjska średnioważona importowa stawka celna obniżać się będzie stopniowo z 10% w 2011 do 7,8% w 2018 roku. Zmiany te wprowadzone zostaną również do wspólnotowej taryfy Unii Celnej, którą Rosja utworzyła wraz z Kazachstanem i Białorusią. Federacja Rosyjska będzie mogła również wspierać swoje rolnictwo subsydiami w wysokości 9 mld USD rocznie, tj. ponad dwukrotnie więcej aniżeli wydano na ten cel w 2011 roku. Wprowadzone zostaną mechanizmy ochrony rosyjskich sektorów bankowego, ubezpieczeń i telekomunikacyjnego przed nadmiernym napływem zagranicznych inwestycji.

 Rosja w dużej mierze traktowała negocjacje akcesyjne do WTO jako instrument polityczny. Przedłużanie procesu akcesyjnego w ostatnich latach pozwalało Moskwie m.in. stosować politykę protekcjonistyczną nie tylko dla ochrony wewnętrznego rynku ale również w charakterze narzędzie polityki zagranicznej (np. wobec Gruzji, Ukrainy). Kreml zdecydował się zakończyć te negocjacje i wejść do WTO bardziej z pobudek politycznych niż oczekiwanych korzyści gospodarczych. Dzięki akcesji bowiem Rosja uzyska m.in. wpływ na mechanizmy regulowania międzynarodowych stosunków gospodarczych, co w obecnej trudnej sytuacji ekonomicznej na świecie ma szczególnie duże znaczenie. Członkostwo Rosji w WTO jest warunkiem finalizacji rozmów akcesyjnych z Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Moskwa ma nadzieję stać się członkiem tej organizacji do końca 2012 roku). Ponadto rosyjska gospodarka była jedyną dużą gospodarką, która pozostawała poza WTO, co obniżało prestiż kraju na arenie międzynarodowej.

 Oceny konsekwencji wstąpienia Rosji do WTO nie są jednoznaczne. Z jednej strony zgodnie z ocenami rosyjskiego rządu straty poniesie rosyjski budżet, w związku z obniżeniem ceł, choć będą one zapewne częściowo rekompensowane wzrostem handlu. Wprowadzenie ułatwień w handlu i inwestycjach oznaczać będzie również wzrost konkurencji na rosyjskim rynku, co może uderzyć w niektóre branże gospodarki, np. rolnictwo, przemysł spożywczy i lekki. Zgodnie jednak z analizami Banku Światowego dzięki akcesji rosyjska gospodarka w ciągu kolejnych 10 lat wzrośnie nawet o dodatkowe 11%. Będzie to efektem wzrostu handlu i inwestycji. To, na ile Rosja zdoła wykorzystać swoje członkostwo w WTO dla rozwoju gospodarczego, zależeć będzie jednak od tego, na ile zdecyduje się poprawić swój klimat inwestycyjny.

Gospodarka światowa

4

---