Opracowanie:	Konrad Cieśla Wojciech Ciemski
Grupa:	ID-I0-11
Temat:	Zawodność Rynku I Polityka Państwa

Spis treści

Jakie są ułomności rynku?

Od pewnego już czasu widoczna jest wyraźna tendencja do wzrostu rynku, jako mechanizmu alokacji zasobów. Jednak ten mechanizm zawodzi. Pomimo wyższego rozwoju i wzrostu: nasze rzeki są zanieczyszczone, życie ludzi podporządkowane jest interesom, jakość produktów jest mierna itp.

Wszystko to sprawia, że rola państwa w gospodarce wcale nie maleje. Od państwa oczekuje się m. in. Utrzymanie dróg w należytym porządku, zapewnienie edukacji, ochrony zdrowia, regulacji prawa itp.

1. Cele Społeczne

Aby rozstrzygnąć, jaka jest optymalna skala interwencji państwa w gospodarce, należy najpierw zdefiniować cele społeczne, których osiągnięciu ma służyć działalność państwa.

Ekonomiści wyróżniają:

• Równość (sprawiedliwość):

Współcześnie za zgodne z wymaganiami sprawiedliwości uznaje się przeciw­działanie zjawisku tworzących się i coraz bardziej oddalających od siebie biegunów bogactwa
i niedostatku w świecie.

• Efektywność społeczną:

Produkcja i konsumpcja na takim poziomie, przy którym MSB=MSC.

MSB > MSC -> zwiększyć produkcje

MSB = MSC -> utrzymać poziom produkcji

MSB < MSC -> zmniejszyć produkcje

W rzeczywistym świecie mechanizm rynkowy rzadko prowadzi do efektywności społecznej.

Wynika to m. in. z:

• dezinformacji

• efektów zewnętrznych

• braku konkurencji

• niskiej mobilności czynników wytwórczych

2. Efekty zewnętrzne

Efekty zewnętrzne są to koszty lub korzyści z produkcji, bądź konsumpcji ponoszone przez społeczeństwo, a nie przez samych producentów czy konsumentów. Niekiedy nazywane też efektami ubocznymi lub efektami odczuwalnymi przez osoby trzecie.

Mechanizm rynkowy nie zapewni efektywności społecznej, gdy działania producentów lub konsumentów wpływają na sytuacje innych osób.

Efekty zewnętrzne mogą być:

• pożądane (korzyści zewnętrzne)

• niepożądane (koszta zewnętrzne)

Koszty/korzyści społeczne = Suma kosztów/ korzyści prywatnych + korzyści/kosztów zewnętrznych

Efekty Zewnętrzne:

• Zewnętrzne koszty produkcji (MSC > MC)

Wnioski: Nadprodukcja

• Zewnętrzne korzyści z produkcji (MSC < MC)

Wnioski: Za niski poziom produkcji

• Zewnętrzne koszty konsumpcji (MSB < MB)

Wnioski: Faktyczna konsumpcja zbyt duża ze społecznego pkt. widzenia.

• Zewnętrzne korzyści konsumpcji (MSB > MB)

Wnioski: Faktyczna konsumpcja zbyt mała ze społecznego pkt. widzenia.

Dobrami publicznymi nazywamy dóbr, których konsumpcja jednej jednostki nie ogranicza konsumpcji danego dobra przez innych.

Cechują je:

• Nierywalizacyjność - konsumpcja pewnego dobra przez jedną osobę nie zmniejsza możliwości konsumpcji tego dobra przez innych.

• Niewyłączalność - nie jest możliwe dostarczenie jakiegoś dobra jednej osobie
  i jednoczesne ograniczenie dostępu do niego innym.

3. Monopol

Kiedy struktura rynku odbiega od modelu gospodarki doskonałej, jak to się dzieje,
np. w przypadku monopolu rynek nie jest w stanie zapewnić MSC = MSB, nawet wtedy,
gdy nie występują efekty zewnętrzne. Rozważmy przypadek monopolu.

Istnienie dużych przedsiębiorstw może zapewniać pewne korzyści np. korzyść skali.
Zatem można sformułować tezę, że idealną sytuacją byłoby sytuacja, w której przedsiębiorstwa sytuacja, w której przedsiębiorstwa miałyby duże rozmiary (korzyści skali itp.), a jednocześnie zmusić je w jakiś sposób do tego, aby zaczęły produkować na poziomie P=MC.

4. Inne wady mechanizmu rynkowego

• Niepełna informacja i niepewność

Niektóre firmy celowo nie udostępniają lub bazują na przeświadczeniu,
że konsumenci posiadają wszystkie informacje o oferowanym przez nich produkcie.

• Nieprzenośność czynników wytwórczych i opóźnienia reakcji

Wiele przedsiębiorstw posiada części nieprzenośne. Poprzez opóźnienia w informacji
i nieprzenośność przedsiębiorstwa nie są w stanie w 100% reagować wystarczająco szybko na rynku.

• Błędne decyzje podejmowane przez osoby działające we własnym imieniu

Wiele osób powierza dysponowanie swoimi środkami innym, nie zawsze odpowiednim, ludziom i organom, które mogą podejmować niewłaściwe i szkodliwe decyzje.

Co rząd może zrobić aby naprawić błędy rynku?

Rząd może działać na wolny rynek na różne sposoby.

5. Pierwszym sposobem jest nakładanie podatków i subsydiów na przedsiębiorstwa.

W interesie państwa jest ochrona środowiska, które jest zagrożone z powodu emisji groźnych produktów ubocznych działalności przedsiębiorstwa.

Rząd może również nałożyć na monopolistów podatek zryczałtowany, aby ograniczyć, poniekąd, działalność monopolową. Jeżeli z powodu podatku przedsiębiorstwo produkuje mniej, to państwo może wypłacić dotację zależną od liczby wyprodukowanych jednostek, co spowoduje zwiększenie podaży.

Podatki i subsydia mają zalety i wady.

Zalety:

• Możliwość wpłynięcia na przedsiębiorstwo - ograniczenie działalności lub manipulowanie podażą

• Elastyczność - można dostosować podatki i subsydia w zależności od potrzeb.

Wady:

• Trudność zróżnicowania wysokości podatków i subsydiów - niezwykle trudno dostosować podatki i subsydia do każdego przedsiębiorstwa oddzielnie, jest to nie tylko długotrwałe, ale i kosztowne

• Ograniczona wiedza państwa - trudno ocenić długoterminowe szkody wyrządzone przez przedsiębiorstwo.

6. Drugim sposobem interwencji państwa jest tworzenie prawa
   i regulowanie go.

Również ograniczenia prawne mają swoje zalety i wady.

Zalety ograniczeń prawnych:

• Zwykle sformułowane prosto i zrozumiale

• Ochrona interesów konsumentów - zakazy chronią przed manipulacją informacjami, które mogłyby zaszkodzić konsumentowi

• Całkowity zakaz pewnych działań

• Czasem lepszy jest zakaz pewnego działania, niż opodatkowania go - jeśli istnieje możliwość zaistnienia pewnego niebezpieczeństwa i nie sposób przewidzieć skali problemu, to rozsądnym działaniem jest zakaz działań mających na celu spowodowanie owych `zniszczeń'.

Wady ograniczeń prawnych:

Niekiedy podatek jest lepszym rozwiązaniem od zakazu - dobrym przykładem jest problem przedstawiony przez Johna Slomana:

Jeśli pewnemu przedsiębiorstwu nakazano ograniczyć emisję pewnej toksycznej substancji do określonej ilości, to firma ta nie będzie troszczyć się o ograniczenie emisji jeszcze bardziej, niż jest to wymagane.

Natomiast, jeśli zamiast nakazu zastosuje się podatek, to w interesie przedsiębiorstwa będzie coraz większe ograniczenie emisji, gdyż będzie płacić mniejsze kwoty za szkodzenie środowisku

Czasem zamiast nakładać pewne podatki lub zakazy, lepiej jest zatrudnić agencje regulacyjne, które mają za zadanie przeciwdziałać pewnym przypadkom (np. nadużywanie pozycji monopolistycznej, niedokładne informacje).

Agencje te przeprowadzają dochodzenie, a następnie sporządzają raport z zaleceniami.

Mogą też dysponować władzą, która sprawi, że zalecenia te zostaną wprowadzone w życie.

7. Inne przejawy interwencjonizmu w państwie

1. Zmiany praw własności

Prawa własności określają czyją własnością jest dana rzecz, jaki użytek może z niej zrobić właściciel, jaki jest zakres praw innych osób do niej oraz sposób przekazania własności.

Poprzez rozszerzenie zakresu tych praw właściciele starają się zapobiec sytuacji, w której działania innych ludzi przysporzyłyby im kosztów oraz że będę im przysługiwały opłaty z tytułu szkód wyrządzonych tymi działaniami.

Niestety rozszerzenie może stać się niepraktyczne. Dotyczy to przypadku, gdy stosunkowo niewielkie utrudnienia szkodzą jednocześnie wielu ludziom, zwłaszcza, jeśli te szkody powoduje więcej niż jedna osoba.

Nawet, jeśli, sprawców szkód jest niewielu problemem może być procesowanie się nimi. Sprawiedliwość kosztuje, a więc będzie ona sprzyjać głównie bogatym, których będzie stać na dobrych prawników. Zaś zwykłego człowieka ze średnią płacą nie stać na tak kosztowną sprawiedliwość.

2. Zapewnienie dostępu do informacji

W obliczu niepełnej informacji, państwo może poprawić funkcjonowanie mechanizmu rynkowego, dostarczając informacji bezpośrednio lub za pośrednictwem swoich agend.

3. Bezpośrednie dostarczanie dóbr i usług

Jak wszyscy wiemy, dobrami i usługami publicznymi zajmuje się państwo, rynek nie będzie z własnej inicjatywy zapewniał mieszkańcom chodników, ulic, czy obrony narodowej. Oczywiście państwo może zlecić odpłatnie pewien projekt przedsiębiorstwom prywatnym.

Przed budową każdej nowej inwestycji, państwo musi dokonać analizy kosztów
i korzyści.

Analiza polega na zidentyfikowaniu przez państwo wszystkich kosztów i korzyści (prywatnych i zewnętrznych) wynikających dla społeczeństwa z danego przedsięwzięcia, a następnie ich zestawienia ze sobą.

Przedsięwzięcie opłaca się zrealizować, jeśli społeczne korzyści z projektu przewyższają jego społeczne koszty.

Państwo dostarcza również bezpośrednio dobra i usługi, które nie są dobrami publicznymi, np. edukacja, czy ochrona zdrowia.

Istnieją cztery powody, dla których tego typu usługi są dostarczane bezpłatnie lub po niższej cenie.

1. Sprawiedliwość społeczna

Społeczeństwo może stwierdzić, że możliwość korzystania z danej usługi powinna być prawem każdego obywatela, a prawo to powinno być jednakowe dla wszystkich w zależności od potrzeb.

2. Znaczne dodatnie efekty zewnętrzne

Znaczne korzyści mogą odnieść inne osoby niż konsument tych dóbr. Np. służba zdrowia lecząc bezpłatnie chorego zakaźnie chroni innych obywateli przed zarażeniem się, a zatem przed ewentualną epidemią.

3. Osoby zależne

Gdyby oświata była całkowicie płatna, to osobami zależnymi byłyby dzieci, które uczyłyby się tego, za co rodzice zapłaciliby, a sam poziom ich wykształcenia byłby zależny od wysokości wynagrodzenia rodziców.

4. Niewiedza

Konsumenci mogą nie zdawać sobie sprawy z rzeczywistej ceny dobra. Gdyby przyszłoby im zapłacić za daną usługę, możliwe, że szybko zrezygnowaliby z niej.

8. Argumenty przeciw interwencji państwa w gospodarce

Interwencjonizm państwa ma pewne słabości:

• Niedobory i nadwyżki

Interwencja państwa może przejawiać się w postaci ustalania cen na poziomie,
który nie zapewnia równowagi rynkowej, czego skutkiem będą, albo niedobory,
albo nadwyżki.

• Niepełna informacja

Państwo może nie mieć pełnych informacji odnośnie preferencji konsumentów, całych grup konsumenckich lub błędnie interpretować informacje.

• Biurokracja i nieefektywność

Im szerszy jest zakres i szczegółowość interwencji, tym więcej zasobów ludzkich
i materialnych zostaje zaangażowanych, przez co koszty wzrastają. Może zdarzyć się, że państwo marnuje pieniądze na niektóre interwencje.

• Brak bodźców rynkowych

Jeżeli interwencja państwa prowadzi do wyeliminowania mechanizmów rynkowych, albo osłabienia ich wpływu na gospodarkę (np. dotacja, wypłacanie świadczeń społecznych, wprowadzenie cen lub płac minimalnych), to może ona też wyeliminować pewne pożyteczne bodźce rynkowe (np. podejmowanie się pracy - wypłacanie zasiłków, dotacje umożliwiające przetrwanie nieefektywnym firmom).

• Zmiana polityki gospodarczej

Częste zmiany polityki gospodarczej w państwie mogą bardzo utrudnić zarządzanie przedsiębiorstwem, gdyż trudno przewidzieć stawki podatków, subsydiów, zakresu kontroli cen, itp.

• Brak wolności jednostki

Zbytni interwencjonizm państwa może spowodować utratę dokonywania decyzji ekonomicznej przez jednostkę.

Wolny rynek, mimo wszystko, ma pewne zalety:

• Automatyczne dostosowanie do zmian popytu i podaży

• Długookresowy rozwój gospodarki - inwestycje w nowe rozwiązania technologiczne

• Duże natężenie konkurencji nawet w warunkach monopolu i oligopolu

Nawet w silnie zmonopolizowanej gałęzi może wystąpić silna presja konkurencyjna,
a wynika to z działania kilku czynników.

Czynniki występowania silnej presji konkurencyjnej:

• Istnieje obawa przed wejściem do gałęzi nowych firm zachęconych nadmiernie wysokimi zyskami

• Występuje konkurencja ze strony gałęzi pokrewnych

• Pojawia się zagrożenie konkurencją z zagranicy

• Istnieje przeciwwaga w postaci struktur monopsonistycznych po stronie popytu

• Istnieje rywalizacja o przejęcie kontroli nad przedsiębiorstwami.

Podsumowanie

Rola i ilość ingerencji państwa w gospodarkę wolnorynkową jest tematem niezwykle burzliwym i trudnym do rozstrzygnięcia, ponieważ każdy z nich posiada swoje wady i zalety.
Bardzo trudne, czasem wręcz niemożliwe, jest znalezienie w tym przypadku „złotego środka”.

2

---