Zastosowanie warsztatów w pracy opiekuńczo-wychowawczej

„Wielką sztuką jest odpowiednio wprowadzić dziecko

w świat dorosłych, ale niełatwo jest dorosłym

funkcjonować w świecie dziecka”

Irena Borecka

Praca z ludźmi może przyczynić się do zwątpienia i frustracji, ale może być również ciekawa i inspirująca. Są metody, techniki, zasady które pomagają w pracy, jest również człowiek odpowiedzialny za przeprowadzenie warsztatu lub ćwiczeń. Ten człowiek inspiruje grupę, wyzwala możliwości twórcze, natomiast nie stara się sterować grupą ani nie podporządkowuje ich do swoich zamierzeń. Prowadzący nie wie, jaki będzie efekt końcowy.

Ostatnimi czasy ludzie zaczynają postrzegać siebie jako podmiot w opozycji od wcześniejszego traktowania siebie jako przedmiot.

Przejście z jednej grupy ( traktującej siebie przedmiotowo) do drugiej grupy nie jest proste.

Treningowa i warsztatowa forma edukacji jest tą właściwą formą, przy pomocy której uczestnicy nabywają kompetencję. To stopniowe uczenie się przez uczestników porusza się w płaszczyźnie samoświadomości, stopniowy wgląd we własne myśli, uczucia i zachowanie.

Proces grupowy, dynamika warsztatu to sytuacje, w których uczestnicy nawzajem uczą się od siebie, postrzegają się jako podmiot autonomiczny oraz uczą się umiejętności potrzebnych do bycia autorem samego siebie.

Uczestnicy treningu (warsztatu) świadomie bądź nieświadomie decydują o jego tempie i przebiegu.

Treningi psychoedukacyjne odznaczają się następującymi cechami modelowymi:

• na ogół są grupową formą uczenia się, polegającą na wspólnym rozwiązywaniu problemów, wyrażaniu opinii, uczuć wobec innych, kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych;

• w celu wypracowania odpowiednich umiejętności i poprawy jakości działania wielokrotnie powtarzane są ćwiczenia;

• uczestnicy dobrowolnie zawierają kontrakty, umowy grupowe, ustalając cele treningu, formę, reguły, normy postępowania, stosunki z prowadzącym.

Najczęściej spotykane normy to: otwartość, prawdo do nie uczestniczenia w ćwiczeniach, stosowanie komunikatów typu „ja”, dyskrecja, nie oceniania innych.

• Rola prowadzącego polega na przodownictwie i pomocy uczestnikom, podtrzymywaniu klimatu bezpieczeństwa i zaufania;

• Uczenie się w grupie treningowej to uczenie się przez doświadczenie;

• Jednym z głównych procesów, które realizuje prowadzący to nauka członków grupy dawania i odbierania informacji zwrotnych, który ma im uświadomić wpływ własnego zachowania na innych;

• Zachęcanie uczestników do wykorzystania i przekazywania zdobytych doświadczeń i umiejętności nabytych do zadań praktycznych w życiu codziennym.

Przedstawiam przykładowe metody treningowe , które mogą być stosowane w pracy z dziećmi i młodzieżą.

Arteterapia jest to terapia przez sztukę stosowana obecnie w dwóch znaczeniach: szerszym-jako terapia z wykorzystaniem muzyki, plastyki, choreografii, teatru, tańca, poezji itp. oraz węższym - przy pomocy sztuk plastycznych. Poprzez arteterapię wydobywa się z dzieci, młodzieży siły oraz energię, które pomagają im we własnym rozwoju. To poszukiwanie motywacji do procesu twórczego, w którym często dochodzi do głosu zjawisko katharsis. Do dzieci i młodzieży stanowi bezpieczny jak i akceptowany sposób wypowiedzi tego, co jest trudne do opisania słowami, jest odzwierciedleniem problemów i negatywnych emocji nagromadzonych i przechowywanych.

Arteterapia składa się z dwóch komponentów „arte” i „terapia”. Arte - łacińskie słowo oznacza wykonanie czegoś „doskonale”; „terapia” - greckie oznacza „opiekować się, oddawać cześć” a w szerszym znaczeniu oznacza leczenie.

Terapia traktowana jest tu jako specyficzny sposób oddziaływania na sferę fizyczną czy psychiczną człowieka chorego, ale bez użycia środków farmakologicznych czy też interwencji chirurgicznej.

Według M. Kulczyckiego arteterapia jest to „układ poglądów i czynności ukierunkowanych na utrzymanie i / lub podnoszenie poziomu jakości życia ludzi przy pomocy szeroko rozumianych dzieł sztuki i uprawiania sztuki”.

Do arteterapii możemy zaliczyć muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię, estezjoterapię (wykorzystującą malarstwo, rzeźbę, teatr i film).

Celami głównymi arteterapii są:

1. Diagnoza, która pozwoli rozpoznać potrzeby emocjonalne, poznawczo rozwojowe oraz możliwości manualne u dzieci i młodzieży.

2. Terapia, która podniesie zdolności percepcyjno-poznawcze, emocjonalno-społeczne, socjalizacyjne, pozwoli na uzewnętrznienie przeżyć i doznań oraz usprawnianie możliwości ruchowych.

3. Relaksacja, która pozwoli na odreagowanie wewnętrznych napięć, niepowodzeń, agresji oraz frustracji.

Funkcje arteterapii zależą od celu jej zastosowania. M. Kulczycki wyróżnia 3 podstawowe funkcje:

1. Rekreacyjna - mająca na celu tworzenie odpowiednich warunków wypoczynku, sprzyjającemu nabierania nowych sił pomocnych do przezwyciężania problemów życiowych jednostki.

2. Edukacyjna - dostarczenie podczas terapii dodatkowych wiadomości przydatnych uczestnikowi w interpretacji sensu i celu życia.

3. Korekcyjna - czyli przekształcenie szkodliwych mechanizmów na bardziej wartościowe.

Według innych autorów pełni również funkcję ekspresyjną (ujawnianie tłumionych emocji); funkcję diagnostyczną i rokowniczą; terapeutyczną, regulacyjną (zaspokojenie potrzeb samorealizacji).

Arteterapia definiowana w wąskim znaczeniu obejmująca terapię przy użyciu sztuk plastycznych posiada własne metody / techniki terapeutyczne (może być stosowana jako metoda pomocnicza w formie indywidualnej jak i grupowej).

Do najczęstszych form arteterapii należy grafoterapia w postaci psychorysunku (ma znaczenie jako technika diagnostyczna i projekcyjna, a także jako wskaźnik dojrzałości poznawczej jednostki). Następna metoda plastykoterapii to malowanie spontaniczne, które przyzwala na kreatywność. Najbardziej znaną metodą jest Metoda Malowania Dziesięcioma Palcami - przydatna jest w terapii dzieci, pozwala na zaspokojenie potrzeb związanych ze stadium analnym opisanym przez Z. Freuda.

Ważne jest aby zajęcia odbywały się w przyjaznej, swobodniej atmosferze, w poczuciu zaufania, bezpieczeństwa oraz braku obaw przed negatywną oceną.

Według B. Muraszko proces ten powinien przebiegać wg. następującej kolejności:

1. Następuje ujawnianie niebezpiecznych uczuć, które były wyparte do podświadomości i nie mogą zostać wyrażone w sposób tradycyjny.

2. Występuje uzewnętrznienie uświadomionych uczuć własnych poprzez różne formy ekspresji i przyjrzeniu się im poprzez bagaż doświadczeń.

3. Retrospekcja wydarzeń, uczuć.

4. Ważny element arteterapii to porównanie wytworów będących podsumowaniem terapii i analizy prac własnych.

Zasady stosowane w procesie arteterapeutycznym brzmią następująco:

• Uczestnik decyduje o swojej aktywności podczas ćwiczeń; dobrowolnie uczestniczy w zajęciach.

• Komunikacja polega na porozumiewaniu się w sferze werbalnej i niewerbalnej.

• Sprzeciw wobec rywalizacji.

• Stosowanie różnych środków wyrazów np. taniec, śpiew, malowanie.

• Zasada „tu i teraz” podkreślająca wagę doznań, które uczestnik doświadczył podczas zajęć.

• Wyrażanie emocji.

Innym rodzajem terapii mającej szerokie zastosowanie w pracy z dziećmi i młodzieżą ma muzykoterapia. Jest to obcowanie z muzyką, która wzbogaca osobowość i uwrażliwia na problemy własne i innych ludzi.

Definiowana jest jako „forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenie i rozwój osobowości człowieka”

Z medycznego punktu widzenia muzyka wywiera silny wpływ na psychikę człowieka, ma działanie aktywizujące lub osłabiające czynność mózgu, spowalnia akcję serca, obniża ciśnienie krwi, normuje oddech a także osłabia odczuwanie bólu.

W teorii nurtu psychologicznego można wyróżnić dwie orientacje:

1. Emocjonalną, która traktuje muzykoterapię jako środek do przeżywania zablokowanych emocji oraz uczenia różnorodnego wyrażania uczuć pozytywnych, jak i negatywnych.

2. Poznawczą, która postuluje aby praca terapeutyczna przebiegała na dwóch etapach:

-eksploracyjny zawiera w sobie cel dostarczenia uczestnikowi informacji na temat członków grupy i jego samego,

-regulacyjny ma na celu doprowadzenie u uczestnika reinterpretacji jego dotychczasowych modeli, wzorców postępowania oraz jego systemów reprezentacji poznawczych.

Terapia ta stanowi substytut „lustra”, w którym uczestnik może dostrzec prawdziwe oblicze swoich emocji.

Nurt psychomotoryczny eksponuje ruch. Przedstawiciele tego nurtu uważają, że zaburzenia emocjonalne łączą się ze wzmożonym napięciem mięśniowym, wtedy gdy człowiek nie radzi sobie z tłumionymi emocjami i uczuciem napięcia co powoduje pogłębienie się jego problemów osobistych. Ze względu na to główną formą terapii jest rytmika połączona z elementami pantomimy i technikami parateatralnymi.

Celem zajęć jest korekta zaburzonego napędu psychoruchowego oraz poprawa funkcjonowania społecznego.

M. Wójcik-Standio dzieli muzykoterapię na kilka rodzajów. Są to:

1. muzykoterapia kliniczno-diagnostyczna (podejmują ją specjaliści z dziedziny medycyny);

2. muzykoterapia naturalna- materiałem muzycznym są dźwięki natury np. śpiew ptaków, szum morza;

3. muzykoterapia spontaniczna jest wyrazem przeżywanych emocji;

4. muzykoterapia adoptowana- przypadkowy materiał muzyczny w celu uspokojenia;

5. muzykoterapia profilaktyczna stosowana w celu zapobiegawczym.

Występuje także muzykoterapia socjoterapeutyczna, której celem głównym jest eliminowanie nieprawidłowych wzorów zachowań i do nauki zachowań społecznie pożądanych.

Cele muzykoterapii to:

-cel terapeutyczny, czyli wytworzenie za pośrednictwem muzyki równowagi pomiędzy sferą przeżyć emocjonalnych a procesami fizjologicznymi. Działania pedagogiczne mające spełnić takie zadania powinny być dostosowane do możliwości i potrzeb dziecka.

-cel ogólnorozwojowy umożliwiający dziecku zdobyć doświadczenia pod względem poznawczym i emocjonalnym.

-cel umuzykalniający, dostarczający estetycznych wrażeń.

Cele te korespondują z funkcjami zajęć muzykoterapeutycznych.

Z. Konaszkiewicz wymienia funkcje terapeutyczne, których podstawowym zadaniem jest poprawa nastroju uczestnika oraz realizację ćwiczeń zaburzonych sfer psychofizycznych. Są to:

-funkcja emocjonalna muzykoterapii,

-funkcja poznawcza-głębokie zainteresowanie muzyką,

-funkcja kulturotwórcza- upowszechnia muzykę wśród ludzi,

-funkcja ekspresyjna-wyrażanie swych uczuć poprzez śpiew, grę na instrumencie,

-funkcja wspólnotowa- daje szansę na przełamanie bariery nieśmiałości i lęku przed interakcją,

-funkcja zabawowa- stwarza okazję do dobrej zabawy, jak również możliwości do bezpiecznego przepracowania traumatycznych wydarzeń.

Pracując w przedszkolu z małymi dziećmi stosuję rytmikę z elementami muzykoterapii. Zajęcia te rozwijają u dzieci przeżycia emocjonalne związane z percepcją i wykonywaniem zadań muzycznych, uwrażliwiają analizator słuchowy dzieci w zakresie słuchu akustycznego i muzycznego, pozwalają na rozwój koncentracji uwagi, pamięci muzycznej oraz logicznego myślenia i mowy. Wprowadzając taniec dziecko wykształca estetykę ruchu, reguluje emocje, rozładowuje swoją energię, zaspokaja naturalne potrzeby psychoruchowe i czuje radość.

Terapia poprzez muzykę umożliwia również komunikację niewerbalną, polegającą na aktywności muzycznej z pominięciem werbalnych środków przekazu.

Muzykoterapia transformuje złe doświadczenia na dobre, prowadzi do doświadczenia odrębności własnej osoby, wyraźnego przeżycia autonomii, sprzyja zbieraniu całościowych doświadczeń poprzez improwizowanie z grupą, przyczynia się do odreagowania emocji dotyczących egzystencji uczestnika, umożliwia mu realne spotkania z innymi osobami.

Ważną rolę w omawianej terapii mają również stosowane środki - „zdrowa muzyka”- czyli taka, która nie zakłóca naturalnych procesów emocjonalnych i fizjologicznych.

Prawidłowa sesja w procesie muzykoterapeutycznym przeprowadzona powinna być następująco:

1) faza odreagowania polegająca na wykonywaniu krótkich i szybkich ćwiczeń ruchowych - zmniejszanie napięcia psychofizycznego,

2) faza rytmizacji- ćwiczenia muzyczno-ruchowe z udziałem instrumentów perkusyjnych- pogłębianie odreagowania i zintegrowanie grupy,

3) faza uwrażliwienia- ćwiczenia z zakresu pantomimy i psychodramy muzycznej- uwrażliwienie percepcji słuchowej, wdrożenie do ekspresyjnego wyrażania uczuć poprzez wykonywanie prac plastycznych (wypowiadanie się uczestników różnymi środkami przekazu),

4) faza relaksacji-elementami wizualizacji- wywołanie określonych obrazów- ćwiczenia te poprawiają sprawność fizyczną i redukują napięcie,

5) faza aktywizacji- wysłuchiwanie utworów i analizowanie swojego nastroju, wywoływanie procesów wyobrażeniowych, które skłaniają do dyskusji.

Socjoterapia jest metodą , którą z powodzeniem możemy wykorzystać na lekcjach, na zajęciach w przedszkolu, w świetlicach, w czasie wychowawczych zajęć w internatach, wycieczce itp. Niesie ona pomoc dzieciom bardzo energicznym, nadpobudliwym, niestabilnym emocjonalnie, sprawiającym kłopoty sobie i innym w domu, przedszkolu, na podwórku oraz tym, którym na co dzień brakuje odwagi by poradzić sobie z trudną rzeczywistością. Podczas zająć socjoterapeutycznych wykorzystujemy różnorodne metody i formy pracy z grupą.

Podstawową formą pracy socjoterapeutycznej jest zabawa, która zaspokaja potrzeby kontaktu z drugą osobą, pozwala nabywać nowych doświadczeń przez osobiste przeżywanie. Ćwiczenia i zabawy grupowe sprzyjają aktywności wszystkich uczestników, wpływają na otwartą atmosferę, uczą odpowiedzialności, współpracy i współdziałania, wrażliwości na innych, podnoszą energię grupy, odprężają i relaksują.

Zabawa pozwala na doświadczenie humoru, bycia razem bez zobowiązań, odprężenia psychicznego i fizycznego.

Kolejną formą pracy w socjoterapii jest twórczość plastyczna, ważną zwłaszcza dla dzieci, które mają problemy z werbalizacją. W rysunkach i innych pracach plastycznych uczestnicy zajęć socjoterapeutycznych, mając zapewnioną swobodę mogą wyrazić siebie, swoje uczucia i przeżycia, rzutować swoje urazy na prace plastyczne.

Twórczość plastyczna umożliwia przeżycie sukcesu podczas prezentacji swojego „dzieła”.

Śpiew i muzykowanie to forma, w której szczególnie dzieci młodsze chętnie wyrażają swoje uczucia. Piosenki dobierane są pod kątem podejmowanej tematyki. Można wykorzystać również przedmioty wydające różnorodne dźwięki (łyżki , pokrywki, papier itp.)

W socjoterapii wykorzystuje się różne metody pracy z grupą.

Podstawową jest praca w kręgu. Jest stałym elementem zajęć na ich początku i końcu. Praca taka umożliwia uczestnikom bezpośredni kontakt wzrokowy, wyrównuje pozycje społeczne, zmniejsza dystans. W kręgu mogą być omawiane problemy grupy, mogą toczyć się różne zabawy.

Rundka jako technika pomaga zwerbalizować swoje odczucia. Wykorzystywana jest w podsumowaniu ćwiczeń. Rundka oznacza, że każdy ma prawo wypowiedzieć się, gdy inni słuchają i nie komentują wypowiedzi (dotyczy to również prowadzącego).

Burza mózgów to technika, która aktywizuje grupę do działania i wyzwala potencjał twórczy. Polega na rejestrowaniu wszystkich pomysłów ( tych realnych i nierealnych) bez ich oceny. Decyduje ich ilość wygenerowana w najkrótszym czasie. Burza mózgów daje możliwość wypowiedzenia się każdemu, nawiązania i utrzymania kontaktu oraz zaangażowania się.

Technika nawiązująca do psychodramy to inscenizacje i odgrywanie scenek. Stwarza możliwość wypróbowania i wyćwiczenia nowych sposobów zachowań. Tematem inscenizacji są rzeczywiste problemy członków grupy. Odgrywanie scenek daje dzieciom możliwość wczucia się w sytuację innej osoby, zrozumienie jej, poruszenie ważnego problemu.

Ważną techniką wykorzystywaną jest relaksacja. Obniża wzmożoną pobudliwość psychoruchową i afektywną. Realizowana może być poprzez masaż relaksacyjny ( ulubiony przez dzieci), trening autogenny, relaksację przy odpowiedniej muzyce.

Cenną zaletą przedstawionych form i technik jest to, że umożliwiają zaspokajanie podstawowych potrzeb psychospołecznych, rozwijanie umiejętności nawiązywania kontaktów interpersonalnych, wzajemnego komunikowania się i współpracy, zmniejsza dysonans pomiędzy nauczycielem a wychowankiem, radzenie sobie w trudnych sytuacjach, szukanie pomocy i podejmowanie właściwych decyzji.

Główne cele socjoterapeutyczne, które przeplatają się podczas prowadzonych zajęć to: cele terapeutyczne (dostarczającym wychowankom doświadczeń korygujących), cele edukacyjne czyli poznawcze oraz rozwojowe (zaspakajające podstawowe potrzeby dla danego wieku wychowanka).

Zajęcia socjoterapeutyczne posiadają swoją strukturę.

Rozpoczynają się powitaniem w kręgu-stosuje się różne formy aktywności werbalnej i ruchowej. Jest to wprowadzenie przyjemnej atmosfery. Następnie stosuje się ćwiczenia i zabawy aktywizujące lub wyciszające na rozgrzewkę.

Zajęcia zasadnicze- to czas zdobywania doświadczeń emocjonalnych i poznawczych. Następne ćwiczenia realizowane mogą być poprzez np. zabawy, muzykowanie itp., wykorzystywanie niektórych technik.

Elementem służącym wyróżnieniu, zaakceptowaniu pewnych treści jest podsumowanie ćwiczeń, które odbywa się w kręgu, tak jak i zakończenie.

Zakończenie i pożegnanie, czyli czas na odprężenie i relaksację-zawiera ćwiczenia i zabawy pozwalające odreagować napięcia powstałe w trakcie spotkania.

Metoda Weroniki Sherborne jest metodą uniwersalną, którą można zaliczyć do niewerbalnych treningów interpersonalnych. Jest ona skuteczna jako metoda terapeutyczna, daje się wykorzystać w profilaktyce, w poszerzaniu doświadczeń psychologicznych i społecznych osób zainteresowanych własnym rozwojem.

Znajduje zastosowanie jako metoda terapii:

• w pracy z dziećmi z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego;

• z dziećmi z tzw. normą intelektualną, przewijających zaburzenia w zakresie sfery społecznej i emocjonalnej;

• dla dzieci mających trudności w czytaniu i pisaniu;

• z dziećmi jąkającymi się.

Może także pełnić funkcję stymulatora rozwoju dla dzieci przebywających w instytutach wychowania zbiorowego.

W zakresie profilaktyki metoda W. Sherborne może być dobrą formą pomocy dzieciom, młodzieży i dorosłym w różnych sytuacjach trudnych.

Zapobiegania powstawaniu zaburzeń, jeśli włączymy ją w program:

• przygotowania dziecka, które ma pójść do przedszkola;

• przygotowania dziecka, które rozpoczyna naukę szkolną;

• zajęć integrujących klasę szkolną;

• przygotowania rodzin zastępczych, adopcyjnych do przyjęcia dziecka, a także w początkowym okresie jego pobytu z nową rodziną.

Metoda Ruchu Rozwijającego W.Sherborne, może także służyć jako sposób osiągania odprężenia:

• w zajęciach odprężająco - relaksacyjnych w trakcie zająć szkolnych lub przedszkolnych;

• w zajęciach relaksacyjnych dla rodziców.

Można stosować tą metodę jako pełny cykl zajęć, ale również wykorzystać niektóre jej elementy, w ten sposób wspomagając innego rodzaju działania terapeutyczne.

Zajęcia tą metodą można stosować jako oddziaływanie indywidualne, ale bardziej korzystne ze względu na możliwość kontaktu z innymi osobami mają zajęcia grupowe, w formie pracy w parach.

Grupa nie może być zbyt liczna ( najbardziej komfortowa to grupa 6-14 dzieci), wiek nie jest ograniczony. Najczęściej pracuje się z dziećmi przedszkolnymi i szkolnymi. Dobrze jest zapewnić każdemu dziecku starszego partnera np. rodzic, starsze dziecko, możliwe jest też prowadzenie zajęć dla grupy, w której same dzieci dla siebie nawzajem są partnerami. Pary dobierane są zależnie od potrzeb i możliwości każdego dziecka.

Zajęcia Metodą Ruchu Rozwijającego charakteryzują się stałą strukturą.

Ćwiczenia oparte są na twórczym wykorzystaniu ruchu, bliskim kontakcie fizycznym, sprzyjającym tworzeniu się więzi emocjonalnych i budowaniu poczucia bezpieczeństwa. Jest zbiorem wskazówek ( nie stanowią jednolitego formalnego problemu narzucającego konkretne działanie w określonej kolejności), przykładów ćwiczeń do wykorzystania w zależności od potrzeb oraz możliwości formułowania własnych propozycji ćwiczeń, tworzenia programów oraz wymyślania zabaw dla dzieci.

Można wyróżnić kilka kategorii ćwiczeń w metodzie W. Sherborne:

• ćwiczenia prowadzące do poznania siebie i własnego ciała;

• ćwiczenia pomagające budować poczucie bezpieczeństwa w swoim otoczeniu

i pomagające zdobyć pewność siebie;

• ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu a także współpracę z towarzyszem i grupą - oparte na relacji „z”- dziecko nabiera m.in. zaufanie do partnera,

- oparte na relacji „przeciwko”- dziecko uświadamia sobie, że siły można używać bez agresji,

- oparte na relacji „razem”- partnerzy zwracają uwagę na swoje wzajemne potrzeby

i realizują je,

• ćwiczenia twórcze.

Ważne jest, ażeby zajęcia odbywały się systematycznie- minimum jeden raz w tygodniu, czas trwania ok. 1 godziny ( początkowo mogą być krótsze 20-30 minut w zależności od samopoczucia i możliwości dzieci). Prowadzeniem grupy powinny zajmować się dwie osoby, wzajemnie wspomagając się.

Najważniejszą zasadą w ćwiczeniach jest dobrowolność uczestnictwa, ćwiczenia muszą być radosną zabawą. Początek zajęć to ćwiczenia, które dają poczucie oparcia

i bezpieczeństwa, a na końcu występują zawsze ćwiczenia relaksacyjne.

Zasada na przemienność to ćwiczenia dynamiczne i relaksacyjne, a przemienność roli dziecka ( uległa, dominująca)- uczciwość w użyciu siły.

Należy utrzymywać kontakt wzrokowy z dzieckiem. Większość ćwiczeń ma odbywać się na poziomie podłogi.

Dzięki metodzie Ruchu Rozwijającego dziecko poznaje przestrzeń wokół siebie, zaczyna mieć zaufanie do siebie oraz zyskuje poczucie bezpieczeństwa. Uczy się również kontrolowania przestrzeni, dzieli tą przestrzeń z innymi ludźmi, co jest źródłem empatii. Początkowo nawiązuje kontakt z jedną osobą a następnie z grupą.

      Postrzeganie jednostki jako autonomicznej i twórczej pozwoliło odkryć dla edukacji zupełnie nowe obszary. Stworzyło to ogromne możliwości w formowaniu konstruowaniu i przygotowywaniu nowych propozycji.
      Tak szeroka oferta edukacyjna wymaga od osób, które chcą pracować, wykorzystując metody grupowe, wiedzy dotyczącej metody oraz świadomości własnych kompetencji. Pozwala to rozpoznawać i spożytkować realne potrzeby i emocje grupy oraz adekwatnie wykorzystać procedury i techniki

Bibliografia:

1. Arciszewska-Binnebesel A., „Szczęśliwy świat tworzenia czyli ARTETERAPIA”, Toruń 2008

2. Bogdanowicz M., Kisiel B., Przysnyska M., „Metoda Weroniki Sherborne w terapii

i wspomaganiu rozwoju dziecka”, WSiP, Warszawa 1997

3. Konieczna E. J., „Arteterapia w teorii i praktyce”, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

4. Stasiak M. K., Frydzińska-Świątczak L., „Od twórczości do podmiotowości”, WSHE, Łódź 2005

5. http://www.literka.pl/techniki-i-formy-pracy-socjoterapeutycznej---sposoby-roznorodnego-ich-stosowania,artykul,6712.html

Ewelina J.Konieczna, „Arteterapia w teorii i praktyce”, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007, s 19

Ewelina J.Konieczna, „Arteterapia w teorii i praktyce”, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007, s. 41

4

---