17. Potencjalne i rzeczywiste skutki występowania pozostałości leków weterynaryjnych w żywności pochodzenia zwierzęcego
18. Okres karencji dla leku i jego praktyczne implikacje, przykłady
Leki weterynaryjne stosowane u zwierząt, których tkanki i produkty są przeznaczone do konsumpcji, mogą występować jako pozostałości w produktach żywnościowych pochodzenia zwierzęcego.
DEFINICJA POZOSTAŁOŚCI LEKU:
Za pozostałość leku uważa się obecność w tkankach przez określony czas:
substancji czynnych (substancji macierzystych)
produktów powstałych z rozpadu leku (metabolitów).
substancji pomocniczych tworzących postać leku podanego zwierzętom
Pozostałość leku wprowadzonego do organizmu zwierzęcia, w zależności od stężenia, może świadczyć o nieprzydatności tkanek i produktów do spożycia.
Nie każda pozostałość leku podanego zwierzętom i nie w każdym stężeniu świadczy o niezdatności tkanek i produktów do spożycia.
Ocena bezpieczeństwa pozostałości leku lub jego metabolitów dla konsumenta związana jest ściśle z ustaleniem wartości najwyższych dopuszczalnych pozostałości czyli MRL (Maximum Residue Limits) w tkankach i produktach przeznaczonych do konsumpcji.
Analiza ryzyka (risk assessment) jest trzystopniową procedurą, na którą składają się:
ocena ryzyka (risk evaluation)
zarządzanie ryzykiem (risk management)
powiadamianie o ryzyku (risk communication)
I procedura: OCENA RYZYKA
Ocena ryzyka powstaje na podstawach naukowych i składa się z czterech etapów:
identyfikacji zagrożenia (hazard identification)
charakterystyki zagrożenia (hazard characterisation)
oszacowania wielkości narażenia (exposure assessment)
charakterystyki ryzyka (risk characterisation)
ETAP 1. IDENTYFIKACJA ZAGROŻENIA
Celem tej procedury jest określenie pozostałości leków i/lub ich metabolitów, wywołujących lub mogących wywołać działania niepożądane dla zdrowia ludzi i mogących występować w określonych produktach żywnościowych pochodzenia zwierzęcego.
ETAP 2. CHARAKTERYSTYKA ZAGROŻENIA
W przypadku pozostałości leków weterynaryjnych procedura ta obejmuje:
oszacowanie zależności dawka-odpowiedź, co dokonywane jest na podstawie prowadzonych na zwierzętach laboratoryjnych badań farmakologicznych i toksykologicznych określonych leków.
Efektem tych badań jest ustalenie wielkości dawki leku przy której nie obserwuje się działania farmakologicznego lub niepożądanego = NOEL (No Observable Effect Level).
ETAP 2. CHARAKTERYSTYKA ZAGROŻENIA
Ustalenie zasad ekstrapolacji na człowieka wyników badań prowadzonych na zwierzętach laboratoryjnych.
Jeżeli są dostępne, brane są też pod uwagę obserwacje poczynione u ludzi.
Efektem działań tego zakresu jest ustalenie dla każdej substancji czynnej wielkości akceptowanego przez organizm człowieka dziennego pobrania = ADI (Acceptable Daily Intake).
WSKAŹNIK ADI
Wielkość akceptowanego dziennego pobrania oznacza ilość substancji czynnej, która może być spożywana codziennie przez całe życie człowieka bez żadnego uszczerbku dla jego zdrowia.
ADI (mg/dz.) = _NOEL (mg/kg) x 60 kg__
wskaźnik bezpieczeństwa
NOEL - wartość dla najistotniejszego toksycznego działania badanego
leku
60 kg - przeciętna waga człowieka
wsk. bezpieczeństwa = 100
ETAP 3. OSZACOWANIE WIELKOŚCI NARAŻENIA
Polega na jakościowym i ilościowym określeniu prawdopodobieństwa narażenia konsumentów na pozostałości leków weterynaryjnych obecnych w żywności pochodzenia zwierzęcego.
Określona zostaje wielkość pobrania pozostałości przez konsumentów.
Ważnymi elementami tego etapu jest ustalenie:
tkanek docelowych
wartości dziennego spożycie żywności
pozostałości markerowych i ich relacji do pozostałości całkowitych
ETAP 4. CHARAKTERYSTYKA RYZYKA
Jest to:
jakościowe i ilościowe określenie ryzyka dla konsumentów w związku z możliwością obecności pozostałości leków w żywności pochodzenia zwierzęcego,
oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia potencjalnych działań niepożądanych dla zdrowia populacji
określenie siły działania szkodliwości na podstawie identyfikacji i charakterystyki zagrożenia oraz oceny zagrożenia
Wynikiem charakterystyki ryzyka jest decyzja o ewentualnej konieczności ustalenia wartości najwyższej dopuszczalnej pozostałości leku w tkankach (MRL)
II. Procedura: ZARZĄDZANIE RYZYKIEM - KONTROLOWANIE RYZYKA
Jest to proces polegający na rozważaniu wszystkich faktów i przesłanek, w celu wybrania i zastosowania odpowiednich środków zapobiegawczych i kontrolnych (włącznie z aktami prawnymi - zarządzeniami)
ustalenie Aneksów leków (I-IV) zależnych od ustalonych wartości MRL
ustalenie okresów karencji na tkanki jadalne i produkty
kontrola pozostałości zgodnie z dyrektywą 96/23, dla realizacji której należy stosować zwalidowane metody analityczne
III Procedura:KOMUNIKOWANIE O RYZYKU
Jest to wymiana informacji i opinii związanych z ryzykiem stosowania leków u zwierząt, których tkanki i produkty są przeznaczone do konsumpcji
KARENCJA
Okres karencji jest to czas od podania ostatniej dawki leku do momentu, kiedy tkanki i produkty pochodzące od zwierząt rzeźnych są zdatne do spożycia.
Okres karencji dla danej substancji czynnej zależy od:
postaci leku
drogi podania
preparatu zawierającego substancję czynną
rodzaju rozpuszczalnika i/lub substancji uzupełniających zwartych w preparacie
gatunku zwierzęcia, którego tkanki bądź produkty przeznaczone są do konsumpcji.
KARENCJA
Okres karencji dla danego preparatu ustalany jest na podstawie badań określających pozostałości substancji czynnych lub ich metabolitów w tkankach jadalnych lub produktach (mleko, jaja) po uwzględnieniu wartości MRL.
Okres karencji dla poszczególnych preparatów dopuszczonych do lecznictwa weterynaryjnego zawierających te same substancje czynne może być różny.
Producent preparatu zobowiązany jest do doświadczalnego udokumentowania zalecanego dla preparatu okresu karencji, który musi być podany w ulotce informacyjnej stanowiącej integralną część dokumentacji rejestracyjnej preparatu.
OKRES KARENCJI
Okres karencji dla substancji czynnych wyznaczany jest na podstawie badań farmakokinetycznych i metabolicznych przeprowadzanych na danym gatunku zwierząt.
Do wyznaczenia okresu karencji badania powinny być wykonane w kilku punktach czasowych
dla krów mlecznych (8 szt.) w tym - 4 szt. we wczesnym okresie laktacji i - 4 szt. w późnym okresie laktacji,
dla świń - 4 szt.
dla drobiu - 6 szt.
dla jaj - 100 szt.
dla ryb - 10 szt.