Z DOŚWIADCZEŃ W NAUCE CZYTANIA DZIECI GŁĘBIEJ UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

Wstęp

 

Proces rozwoju człowieka nie zawsze przebiega prawidłowo. Na skutek jego patologicznego przebiegu powstaje upośledzenie umysłowe posiadające następujące cechy:

1 poziom inteligencji ogólnej jednostki jest znacznie niższy od przeciętnej. W badaniu testowym równa się 70 lub mniej punktów.

2. Jednostka wykazuje znacznie obniżoną zdolność przystosowania się, co najmniej w dwóch dziedzinach: komunikowaniu się, uczeniu się, samoobsłudze, kierowaniu własnym postępowaniem, trosce o zdrowie i własne bezpieczeństwo.

3. Występowanie zaburzeń datuje się przed 18 rokiem życia.

W zależności od nasilenia objawów wyróżnia się następujące stopnie upośledzenia umysłowego:*

-          lekki stopień upośledzenia umysłowego ( iloraz inteligencji od 52 - 67 )

-          umiarkowany stopień upośledzenia umysłowego ( iloraz inteligencji od 36 - 51 )

-          znaczny stopień upośledzenia umysłowego ( iloraz inteligencji od 20 - 35 )

-          głęboki stopień upośledzenia umysłowego związany z ilorazem inteligencji niższym niż 20 punktów.

Dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym mają wyższy iloraz inteligencji i większe możliwości przystosowawcze w odróżnieniu od dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym, których proces rewalidacji jest trudniejszy. Wymaga on stosowania różnorodnych metod specjalnych dobieranych indywidualnie do potrzeb jednostki lub grupy.

Grupę osób upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym przyjęto nazywać głębiej upośledzonymi.

Dzieci głębiej upośledzone umysłowo uczęszczają do szkół nazywanych potocznie „Szkołami Życia” funkcjonującymi w oparciu o Ramowy Statut Publicznej Szkoły Specjalnej ( Zarządzenie MEN z dn. 04. 10. 93 r.) Do chwili zatwierdzenia przez MEN „ Programu wychowania i nauczania dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym”, praca dydaktyczna szkoły życia prowadzona była w oparciu o zespoły klasowe i trzy poziomy nauczania.

Obecnie zrezygnowano z poziomów nauczania, kwalifikując uczniów do grup zwanych zespołami edukacyjno - terapeutycznymi według ich możliwości rozwojowych na danym etapie edukacji.

W reformującej się „szkole życia” dobór treści programowych i ich zakres należy do decyzji nauczyciela. Samodzielnie opracowuje on zindywidualizowany program edukacyjno - terapeutyczny z zachowaniem proporcji pomiędzy wymaganiami, jakie stawia życie, a możliwościami psychofizycznymi uczniów.

W takiej szkole pracuję jako nauczyciel od 1978 roku. W okresie tym zebrałam wiele doświadczeń, którymi pragnę podzielić się z nauczycielami rozpoczynającymi pracę edukacyjną, poszukującymi rozwiązań problemów metodycznych, jakie stawia przed nimi praca z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo.

Każdy nauczyciel terapeuta pracujący z dzieckiem głębiej upośledzonym musi wiedzieć, że nauka technik szkolnych tj. czytania, pisania, liczenia nie jest najważniejszym zadaniem „szkoły życia”.

Zgodnie z obowiązującym programem nauczania, treści, zakres oraz stopień trudności stosowanych ćwiczeń

w obrębie technik szkolnych, powinny być dostosowane do indywidualnych możliwości rozwojowych poszczególnych uczniów.

W trakcie nauki czytania i pisania uczniowie głębiej upośledzeni umysłowo napotykają na ogromne trudności, które wynikają z ich ograniczeń poznawczych i wad rozwojowych.

Nauczyciel podejmujący trud nauczania dzieci upośledzone umysłowo w stopniu głębszym techniki czytania i pisania musi być świadomy tego, iż nawet długotrwałe, mozolne ćwiczenia nie gwarantują osiągnięcia efektów.

W populacji osób głębiej upośledzonych umysłowo wypowiedzi słowne i pisane wykorzystywane są na ogół

w ograniczonym zakresie. Tylko nieliczni opanują, bowiem umiejętność poprawnego mówienia, tylko nielicznym udaje się opanować sztukę pisania i czytania. Niemniej jednak warto podejmować próby nauczania technik szkolnych, aby absolwenci „szkół życia” nie kończyli edukacji specjalnej jako analfabeci.

 

*) klasyfikacja wprowadzona przez Światową Organizację Zdrowia w 1968 r.

 

Jak uczyć czytać głębiej upośledzonych umysłowo?

 

Naukę czytania i pisania dzieci głębiej upośledzone umysłowo podobnie jak w przypadku dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym podzielić można na etapy. Wszystkie poprzedzone muszą być okresem przygotowawczym, który dla danej jednostki czy zespołu będzie odpowiednio rozłożony w czasie. Trudno też określić czas trwania każdego z etapów nauki czytania i pisania. Na podstawie własnego doświadczenia proponuję, aby na etap czytania i pisania całościowego bez znajomości liter przeznaczyć 2 - 3 lata ( dla niektórych uczniów będzie to jedyny możliwy do opanowania etap nauki czytania i pisania ).

 

Etap I Czytanie całościowe bez znajomości liter

 

Naukę czytania rozpoczynamy od wprowadzania imion, nazw dni tygodnia, etykietowania przedmiotów

w najbliższym otoczeniu dziecka.

Stosujemy loteryjki obrazkowo - wyrazowe lub codzienne ćwiczenia np.

-          rozwieszanie etykiet

-          pokazywanie przez n-la etykiet z poleceniem - pokaż taką samą

-          pokazywanie przez n-la obrazka z poleceniem - wyszukaj nazwę

-          wypowiadanie przez n-la wyrazu z poleceniem - wyszukaj etykietę

 

Po opanowaniu tych ćwiczeń rozpoczynamy układanie zdań. Uczymy poprawnej budowy zdań uświadamiając dziecku, że zdanie, a nie wyraz jest podstawową jednostką w mowie ludzkiej.

Operowanie zdaniami, jak wykazują moje obserwacje, budzi duże zainteresowanie pracą, rozwija uwagę

i aktywność uczniów. Ponadto układanie zdań z pojedynczych wyrazów i rozkładanie tych zdań na wyrazy, to właściwie analiza i synteza zdania, która przygotowuje dzieci do analizy i syntezy wyrazów ( procesu bardzo trudnego dla naszych dzieci ).

Starajmy się jak najwcześniej wprowadzać układanie i czytanie zdań obrazowo - wyrazowych. Stosujmy rozsypanki.

Ważne jest, abyśmy nie ograniczali wprowadzania spójników, czasowników, przymiotników czy zaimków, bowiem umożliwiają one budowę poprawnych zdań.

( Rzeczowniki możemy przedstawić w formie rysunków, a w ich miejsce wprowadzać inne wyrazy umożliwiające nam układanie czytanek wyrazowo - obrazkowych do danego „ośrodka pracy” ).

Czasowniki możemy wprowadzać w postaci pytania Co to jest?, Co ma Ola?. Wprowadzając czasownik np. „ma” możemy również wprowadzić pojęcie „miał”. Jest to ćwiczenie stosunków w czasie.

Czasowniki możemy wprowadzać również na podstawie obrazków danej czynności ( ważne, aby na obrazie była tylko jedna postać wyrażająca daną czynność )

Przypomnieć należy również o tym, iż każde słowo - wyraz lub czynność, które pokazujemy dziecku musi rozpoczynać się od innej litery - znacznie się od niej różnić.

Wprowadzając pojęcie zdania - układając je, zwracamy uwagę na początek i koniec zdania wprowadzając wyrazy z wielkiej litery i kropkę. Uczymy również rozróżniania zdania pytającego zakończonego znakiem?.

Każdy nowy wyraz zaznaczamy na etykiecie kolorem czerwonym.

Jednocześnie z nauka czytania uczymy pisania przez całościowe odwzorowanie wyrazów.

Kiedy nie wprowadzamy nowego wyrazu, układamy zdania, czytanki z wyrazów poznanych i rysunków, przedmiotów i zjawisk zgodnie z tematyką ośrodka pracy.

Każdy z nas powinien sam wypracować sobie „elementarz”

- wyrazy i teksty do czytania łączące się z ośrodkiem

- wprowadzać kartę ćwiczeń matematycznych zgodną z tematyką ośrodka

-          wprowadzać kartę do ćwiczeń grafomotorycznych.

 

Etap II Czytanie z zapoznaniem z literami ( bez zmiękczeń i dwuznaków )

 

Podczas nauki na tym etapie zapoznajemy uczniów z literami oraz przeprowadzamy próby rozkładania wyrazów na litery ( analiza ) i składanie wyrazów z liter ( synteza ).

Realizując ten etap nauki musimy zaplanować czas na ćwiczenia w czytaniu i pisaniu wyrazów składających się z poznanych liter.

Rozpoczynamy od ćwiczeń wyszukiwania w wyrazach sylab i liter znanych dzieciom z I etapu jako samodzielne wyrazy np. mama tato Ola oko itp. w formie gier i zabaw.

( Tego rodzaju zabawy powinniśmy stosować pod koniec I etapu ).

Litery wprowadzamy na wyrazach znanych ( pozwala to dziecku skupić uwagę na procesie wyodrębniania litery, poznaniu nowej litery oraz zastosować ją w wyrazie ).

Kolejne wyrazy mogą być nowe. Pamiętać jednak musimy o tym, aby były to wyrazy krótkie, proste. Wymowa i pisownia musi być taka sama. Nowa litera powinna być na początku wyrazu. Pozostałe litery muszą być dziecku znane.

W toku poznawania nowej litery dziecko musi usłyszeć jak ona brzmi i zobaczyć jaki ma kształt, czyli uczymy wymawiać i pisać. Następnie uczymy rozpoznawać i wyszukiwać jej w różnych wyrazach oraz układać wyrazy z użyciem tej nowo poznanej litery.

Czytanki budujemy sami zgodnie z potrzebą i możliwościami dzieci.

Trudno określić czas, jaki przeznaczyć na wprowadzenie liter. W przypadku dzieci głębiej upośledzonych umysłowo proces zapoznania dziecka z daną literą należy powtarzać kilkakrotnie na różnych wyrazach związanych z tematyką ośrodka pracy.

Nie możemy zapomnieć o utrwalaniu litery oraz ćwiczeniach w czytaniu i pisaniu. Do tego celu możemy ograniczyć ekspresję konkretną i więcej czasu poświęcić na uczenie technik pisania czy liczenia.

 

Etap III - to okres, w którym dziecko poznaje wyrazy ze zmiękczeniami oraz dwuznakami. Postępowanie dydaktyczne w tym okresie analogiczne do etapu II.

 

Etap IV - to okres, kiedy dziecko zapoznaje się z wyrazami trudnymi zawierającymi zbieg dwóch dwuznaków typu: szczotka, deszcz, barszcz. Zapoznaje się też ze zmiękczeniami przy pomocy „i” jak: ciasto, babcia itp.

 

Na etapach tych powinniśmy wykorzystać dużo rozsypanek wyrazowych i zdaniowych, które pomogą wprawiać się dziecku w czytaniu.

Możemy również prowadzić ćwiczenia takie jak :

-          składanie wyrazu z liter wskazywanych przez n-la

-          dopasowywanie napisów do elementów obrazka, rysunku

-          rozsypanki literowe, wyrazowe

-          dobieranie zdań do obrazków

-          dobieranie wg treści kartek zawierających pytania i odpowiedzi.

Należy pamiętać, że czytane i przepisywane wyrazy i zdania muszą być dziecku znane.

 

PONIŻEJ ZAMIESZCZAM PRZYKŁADY WYRAZÓW DOBRANYCH ODPOWIEDNIO DO TEMATYKI PROWADZONYCH

ZAJĘĆ, PODCZAS, KTÓRYCH DZIECKO MOŻE POZNAWAĆ, BĄDŹ UTRWALAĆ DANĄ LITERĘ,WZBOGACAĆ SWOJE SŁOWNICTWO CZY TEŻ TYLKO POSZERZAĆ WIEDZĘ O OTACZAJĄCYM GO ŚWIECIE.

DOBIERAJĄC WYRAZY DO KOLEJNYCH ETAPÓW NAUKI KIEROWAŁAM SIĘ ICH STOPNIEM TRUDNOŚCI W WYMOWIE I PISOWNI. POD UWAGĘ BRAŁAM RÓWNIEŻ MOŻLIWOŚCI POZNAWCZE DZIECKA GŁĘBIEJ UPOŚLEDZONEGO UMYSŁOWO.

 

WYRAZY DO NAUKI CZYTANIA GLOBALNEGO - ETAP I

 

Samogłoski jako łączniki - A, O, I

Sylaby jako łączniki - TO, TU, CO

  Wyrazy - MAMA, TATA, OKNO, OKO, KOT, LALA, CEBULA, MLEKO, SER, TABLICA, KLASA, FARBY, BUTY, OWOCE, NOS, GŁOWA, NOGA, DOM, SALA, ULICA, WRONA, PTAKI, OGRÓD, WARZYWA, KWIATY, LAS, PARK, POLE, ŁĄKA, TAK, NIE, PAN, PANI, DNI TYGODNIA..............

PORY ROKU.............. IMIONA ...............

 

Czasowniki - MA, MAM, MAMY, JEST, SĄ, ROBI, PISZE, IDZIE, JEDZIE, STOI, JE, MYJE, PIJE, LEŻY, BIEGNIE, SKACZE, BAWI SIĘ, SMIEJE SIĘ, PŁACZE, PADA, WIEJE, ŚWIECI itp.

Pytania - CO TO?, KTO TO?, CO ROBI?, CO TO JEST?, GDZIE?, ILE?, KIEDY?, Z KIM?,Z CZYM?

Zaimki - JA, TY, ON, ONA, MY.

Przyimki - W, ZA, POD, NAD, NA.

Wyżej wymienionych wyrazów używamy do budowania zdań wyrazowo-obrazowych.

W pierwszej kolejności wprowadzamy łączniki - I, O, TO, A, CO.

Wprowadzamy pytanie CO TO? Wprowadzamy wyrazy JEST, SĄ, MA.

Wprowadzamy pojęcie zdania ( wielka litera-początek zdania, kropka-koniec zdania).

Uczymy rozpoznawać zdanie pytające i twierdzące.

Dokonujemy analizy słuchowej i wzrokowej zdań wyrazowo-obrazowych wykorzystując rozsypanki.

Nowy wyraz piszemy kolorem czerwonym.

Uczymy odwzorowywania nowych wyrazów.

 

WPROWADZANIE LITER - ETAP II

TEMATYKA ZAJĘĆ WYRAZY I LITERY

WAKACJE	A a ( aaa ) L l ( lala )
W SZKOLE	Imiona O o ( Ola ) A a ( Ala ) Ee ( Ela ) U u ( Ula )
PRZYBORY	I i ( Oli, Uli, Ali )
OGRÓD, PARK	M m ( mama ) T t ( tata )
PRZYGOTOWANIA DO ZIMY	ma, mam, to, tu, te, lata, B b ( buda ), W w ( wata )
ODZIEŻ	B b ( but ), Y y ( buty )
DOM RODZINNY	D d ( dom ), K k ( kot ), taty, mamy, lubi, domy, da, dla, lody, motyl, kto, kotek, domek, lok, mleko
PRZYGOTOWANIE POSIŁKÓW	C c ( cebula ) R r ( robot ) S s ( sok ) co, taca, tort, krem, kroi, burak,. robi, ser, deser, stolik, sobota
ZWIERZĘTA ZIMĄ	las, lis, stoi, sroka,
ZABAWY ZIMOWE	N n ( narty ) sanki, nos,
NASZE DOMY	H h ( hak ) okno, brama, most, noc
MIESZKANIE	R r ( rama ) F f ( fotel ) G g ( garnek ) Z z ( zegar ) P p ( portret, plama)
PRACA KOBIET	kupi, lepi, sklep
POCZTA	list, telefon
WIELKANOC	J j ( jajko ) pisak, pisanki, palma, maluje
NADCHODZI WIOSNA	ą ( pąk )
NA ULICY	stoi, motor, koło, auto ,jadą ,idą
ZDROWIE - CIAŁO	W w (woda ,wata worek) oko ,nos usta, broda, apteka ę (zęby)
NARZĘDZIA OGRODNICZE	Ł ł (łopata ) , G g (grabie) ,dołek ,błoto, kopie, dostał ,grabi
ZWIERZĘTA HODOWLANE	koza, kura, krowa, gąska, kogut, indyk
WIOSNA W SADZIE	sad, ule, osa, owady,
BIBLIOTEKA	bajka, gazeta,
NOWALIJKI	S s (sałata)
ŁĄKA	Ż ż ( żaba), łąka, motyle
DZIEŃ MATKI	H h (herbata), daje, leje, kupuje, tuli, całuje, smaruje
DZIEŃ OJCA	ą (wąsy), F f ( fabryka), kuje, leży
NADCHODZI LATO	plaża, żniwa, wakacje, owoce

 

WPROWADZENIE LITER - ETAP III

PO WAKACJACH	Sz sz (szkoła)
PRZYBORY	Ó ó (ósemka), ołówek, półka, zeszyt
UCZEŃ W SZKOLE	DZ dz (dzwonek), dyżur, dyżurny
OWOCE	grusza, gruszka, śliwa
WARZYWA	RZ rz (warzywa)
UPRAWA I ZBIOR PLONÓW	CH ch (chleb), mąka, zboże, kasza
W LESIE	jeż, pająk, wrzos
W PARKU	Ź ź (gałąź), drzewo, korzenie, kasztan
MIASTO	H h (hotel)
POCZTA	telefon, telegram, listonosz
SKLEPY	DŻ dż (dżem)
PRZYGOTOWANIA DO ZIMY	CZ cz (czapka), SZ sz (szal) węgiel, górnik
W DOMU	żona, mąż, Ć ć (ćma)
USŁUGI	szewc, szyje, fotograf, fryzjer
ŚWIĘTA BOŻEGO NARODZENIA	choinka, szopka
ZWIERZĘTA W DOMU	psy, chomik, ryby
ZIMA	Ś ś (śnieg), Ć ć (zamieć), mróz, lód, szron
ZWIERZĘTA ZIMĄ	wróbel, zając
ZABAWY ZIMOWE	bałwan, ślizgawka, śnieżki
NASZE DOMY	DŹ dź (dźwig), wieżowiec, hak, dach
MIESZKANIE	świeca, drzwi, szafa, pożar, pralka
RUCH ULICZNY	ulica, droga, szosa, policja
HODOWLA ZWIERZĄT	Ń ń (koń), Ż ź (źrebak), stajnia, chlew, obora, kurnik
CO DAJE WIEŚ ?	kasza, cukier, mąka, skóra, futro, pierze, mleko, ser, jajka,
ZWIASTUNY WIOSNY	pąki, bazie, słońce
ŚWIĘTA WIELKANOCNE	pisanki, kraszanki
W TROSCE O ZDROWIE	zęby, okulary, ucho, ręka, noga, lekarz, recepta, choroba
WIOSNĄ W OGRODZIE	grządka, motyka, sekator, mrówki, kret, stonka
POWRÓT PTAKÓW	jaskółka, szpak, skowronek, kukułka
NASZ KRAJ	flaga, godło, stolica, mapa, góry, morze, rzeki, atlas, globus, wojsko, żołnierz
SAD WIOSNĄ	owady, mucha
NA ŁĄCE	ślimak, łąka, motyle, żaby, rzeka
NOWALIJKI	RZ rz (rzodkiewka) szklarnia, ogórek
KWIATY WIOSNY	żonkil, róża, tulipan, pelargonia
ŚWIĘTO DZIECI	Murzyn, Eskimos
ZWIERZĘTA ŚWIATA	Ń ń (słoń), wąż, żółw, żyrafa, struś, nosorożec
OWOCE ŚWIATA	cytryna, ananas, banan, kokos, kiwi
OWOCE Z DZIAŁKI	czereśnia, porzeczka
CZYM PODRÓŻUJEMY?	samochód, pociąg, statek, okręt, samolot, kajak, balon, chłopiec

WPROWADZENIE LITER I WYRAZÓW - ETAP IV  

WAKACJE	rzeka, morze ,góry, chabry, ważki, ryby, kozice, pszenica, żyto, owies, jęczmień
WRACAMY DO SZKOŁY	wieś miasto, szkoła, legitymacja
UCZEŃ W SZKOLE	chłopiec, dziewczyna, uczeń, piórnik, regulamin, dzwonek
ROŚLINY WOKÓŁ NAS	warzywa, owoce, drzewa, kwiat, łodyga, liść, gałąź
PRACOWNICY SZKOŁY	pan, pani, sekretarka, woźna, sprzątaczka, dyrektor
ZBIÓR OWOCÓW	jesień, sad, jabłoń, jabłko, grusza, gruszka, śliwa, śliwka
ZBIÓR PLONÓW Z DZIAŁKI	ziemniak, pomidor, seler, por, groch, pietruszka, burak, barszcz
PARK JESIENIĄ	deszcz, żołędzie, kasztany, łabędzie, wiewiórka, chryzantemy, astry, liście
LAS JESIENIĄ	wrzos, grzyby, świerk, sosna, lis, zając, jeleń, leśnik
OSIEDLE MIESZKANIOWE	wieżowiec, winda, klatka schodowa, strych, piętro, sklep, bar, urząd
PRZYGOTOWANIA DO ZIMY	piwnica, zapasy, opał, spiżarnia, buda, ptaki,(wrona ,wróbel ,sikorka ,gil),ziarno, karmić, nora, dziupla, niedźwiedź, lis, wiewiórka, jeż
MOJA ODZIEŻ	koszula, podkoszulka, skarpety, rajstopy, kurtka, płaszcz, buty, kapcie
USŁUGI	krawcowa,- miara, nici, igła, stolarz-piła, młotek, deska, gwóźdź, gwoździe, praczka-pralnia, pralka, proszek, żelazko, fryzjer-nożyczki, suszarka, szczotka, grzebień
MÓJ DOM	dach, okno, komin, drzwi, schody, podwórko, gospodarz, żarówka, piec, kaloryfer, ogień pożar, straż pożarna
MIESZKANIE	szczotka, miska, miotła, nóż, talerz, wanna, szafa.....
MOJA RODZINA	rodzina, rodzice, dzieci, córka, syn, mąż, żona, babcia, dziadek, ciocia
ŻYCIE W RODZINIE	śniadanie, obiad, kolacja
ŚWIĘTA BOŻEGO NARODZ.	choinka, kolęda, ciasto, porządki
ZWIERZĘTA W DOMU	pies, kot, żółw, papugi, ryby, ziarno, karmić
PTACTWO DOMOWE	gęsi, indyki, kaczki, kury, pisklęta
ZWIERZĘTA HODOWLANE	świnia, prosię, krowa, cielę, koń, źrebak....
ZIMA I SPORTY	saneczkarstwo, narciarstwo, łyżwiarstwo
ŚRODKI LOKOMOCJI	samochód, pociąg, autobus, łódka, bilet, stacja, dworzec, lotnisko,
POCZTA	list, koperta, znaczek, adres, paczka, skrzynka pocztowa, telegram, numer
NADCHODZI WIOSNA	pąki, bazie, krokus, przebiśnieg, marzanna
POWRÓT PTAKÓW	bocian, szpak, jaskółka, skowronek, gniazdo, pisklęta
ŚWIĘTA WIELKANOCNE	palma, pisanki, ciasto, święconka
ZDROWYM BYĆ	opatrunek, badanie lekarskie, pielęgniarka, szpital, apteka, apteczka, recepta
WIOSENNE PRACE W OGRODZIE	narzędzia ogrodnicze, widły, nawóz, nasiona, siew, wiosna, szczypiorek
WIOSNA W POLU	orka, siew, maszyny rolnicze rośliny uprawne, polne kwiaty, zwierzęta-mysz, kuna, zając
LAS I JEGO MIESZKAŃCY	roślinność - zawilec, sasanka, konwalia, fiołek, ptaki - słowik, puszczyk, sowa, wilga, dudek, ssaki leśne - wilk, dzik, sarna, - mrówki, mrowisko
ZAWODY	piekarz, malarz, ślusarz ...
NA DZIAŁCE	pielenie, podlewanie, chwasty, pokrzywa, ropucha, dżdżownica, biedronka, szkodniki - gąsienica, stonka, - krzewy - bez, jaśmin, kwiaty - bratki, żonkil ....
NA ŁĄCE	trawa,, siano, sianokosy, stokrotka, pasikonik, świerszcz, rak, żaby
W SADZIE	pszczoła., czereśnia, wiśnia
DZIECI ŚWIATA	Chińczyk, Indianin, Murzyn, Europejczyk
ZWIERZĘTA ŚWIATA	krokodyl, małpa, foka, pingwin, wieloryb
NASZ CZAS WOLNY	kino, teatr, film, muzyka, taniec, biblioteka, książka, wycieczka, sporty, uroczystości rodzinne - ślub, pogrzeb, urodziny, imieniny, podróż, wczasy, kolonie, bagaż

Pamiętajmy o tym, że nauka technik szkolnych nie może przysłaniać w pracy rewalidacyjnej głównego zadania „szkoły życia”, jakim jest przystosowanie uczniów do samodzielnego ( na miarę ich możliwości ) funkcjonowania społecznego. Jednakże tworzenie sytuacji edukacyjnej i wykorzystywanie sytuacji życiowych do rozwijania umiejętności komunikowania się uczniów w tym także umiejętności czytania i pisania jak również elementarnych umiejętności matematycznych należy do zadań szkoły zawartych w „PODSTAWIE PROGRAMOWEJ KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO UCZNIÓW Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU UMIARKOWANYM I ZNACZNYM W SZEŚCIOLETNICH SZKOŁACH PODSTAWOWYCH I GIMNAZJACH”. 

---