ZYGMUNT BAUMAN „JAK STAĆ SIĘ OBCYM I JAK PRESTAĆ NIM BYĆ?”

Każde społeczeństwo wytwarza obcych swoistego gatunku i w swoisty sposób

• Społeczeństwo, aby funkcjonować wytwarza pewne granice (kultura, normy), które jego członkowie powinni przestrzegać

• Aby pilnować przestrzegania granic powołani są ludzie w mundurach, którzy jako przedstawiciele państwa uwolnieni są od moralnego potępienia i rozgrzeszeni wolą państwa z tego, co czynią

• „państwo nowoczesne - takie, które uzasadniło własne istnienie potrzebą zaprowadzenie i ochrony porządku, które stanowiło prawa określające, na czym ów porządek polega i które utożsamiało ideę porządku z jasnością obowiązujących podziałów, klasyfikacji i granic”. Zakłada się, iż państwo jako jedyne wie jak wyglądać ma ład społeczny

• „obcy” nie przystają do stworzonego przez państwo ładu, nie przewidziano dla nich w nim miejsca => porównanie do dzielenia pewnego obszaru liną, obcy są tymi, których nie można jednoznacznie umieścić tylko po jednej albo po drugiej stronie, bądź są niedookreśleni, bądź można definiować ich pojęciami wzajemnie sprzecznymi

• Państwo nowoczesne zakłada, że w ustalonym ładzie społecznym nie ma miejsca na ambiwalencję, czyli na „ni to, ni owo”, dlatego toczy wojnę przeciwko niedookreśloności za pomocą dwóch strategii
  - strategia antropofagiczna - polega na „pożeraniu obcych i przeobrażaniu ich” na podobnych sobie, kiedyś był to kanibalizm, współcześnie jest to nazywane asymilacją (tępienie wszelkiej odmienności i obowiązek ślepego posłuszeństwa wobec panującego porządku
  - strategia antropoemiczna - „wymiotowanie”, odrzucenie i wykluczenie obcych poza granice obszaru objętego ładem (zamykanie w gettach, czystki aż po całkowite wytępienie)

• Strategie te są różna, ale wzajemnie się uzupełniają. Wpływy ich można zauważyć w projektach liberalno-demokratycznym i nacjonalistyczno-rasistowskim

• W państwie nowoczesnym destrukcja (pewnego rodzaju twórcze niszczenie odmienności) jest koniecznym elementem budowania ładu
  - obcy w takich warunkach żyją w stanie odroczonej egzekucji, wiadomo, że są stanem przejściowym, tymczasowym i nie ma potrzeby zastanawiania się jak z nimi współżyć na stałe
  - stan taki może utrzymywać się tylko, jeżeli realizacja założonego projektu spoczywa w rękach silnego państwa

Jestestwo zakotwiczone, jestestwo dryfujące

• Zakładany przez państwo nowoczesne ład uwzględniał „obezwładnienie wspólnot, tradycji lokalnych, przez co jednostka byłaby odkotwiczona od kultury

• W projekcie tym jednostka wolna byłaby od tożsamości odziedziczonej, więc mogłaby kształtować swoją tożsamość od zera tak jak chciałoby tego państwo, władza

• Trwałe, spójne jestestwo człowieka miało być budowane jak dom, cegła po cegle, piętro po piętrze według ustalonego wcześniej planu, projektu

• Projekty te mogły być trwałe i realizowalne tylko, jeśli państwo zapewniło odpowiednie ramy zewnętrzne
  2) długość życia jednostki pokrywać ma się z czasem potrzebnym na realizację projektu
  1) kształt projektu skutecznie może oprzeć się modom
  - społeczeństwo nowoczesne z grubsza spełniało takie warunki, instytucje zdawały się być nieśmiertelne, wyznaczały pewien kanon wartości, osiągnięć, do których realizacji jednostka ma dążyć, podejmując świadome a czasem nieświadome działania

• Era ponowoczesna zdecydowanie nie zapewnia takich warunków jednostce
  - ludzie podejmują próby „ponownego zakotwiczenia tożsamości”, choć najczęściej są one daremne, co nie jest wynikiem ich indywidualnych porażek, lecz braku trwałości i solidności struktur
  - cechą otaczającego jednostki świata jest niepewność, która nie jest związana z brakiem zaufania do samej siebie i swoich działań, ale dotyczy kształty świata jutro, pojutrze
  - niepewność jest w świecie ponowoczesnym zjawiskiem stałym, nie jest chwilową dolegliwością, którą można usunąć

Wymiary dzisiejszej niepewności

• Poczucie niepewności wyraża się w przekonaniu, że przyszłość świata jako takiego, ale także najbliższego otoczenia należy do zjawisk niedecydowalnych, wymyka się spod kontroli jednostki

• Niektórzy autorzy piszą o życiu w stanie wszechprzenikliwego lęku, w stanie niezogniskowanej nerwowości

Niektóre aspekty ponowoczesnej niepewności

• Powszechny nieład światowy
  - niedawna polityka bloków zastąpiona została nierównym podziałem sił politycznych na świecie
  - najbogatsze mocarstwa uzależniły od siebie biedniejszą część świata, która sama nie ma szans na utrzymanie się przy życiu

• Powszechna deregulacja, czyli priorytet ślepej konkurencji rynkowej, pierwszeństwo niczym nieskrępowanej swobody finansowej i wolnego rynku nad innymi wolnościami człowieka
  - taki stan gospodarki prowadzi do ogromnych nierówności zarówno między poszczególnymi rejonami świata, państwami, jak i pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi czy jednostkami
  - dodatkowo propagowany kult konsumentyzmu w zderzeniu z brakiem środków materialnych prowadzi do poczucia osobistej klęski, upokorzenia
  - tak naprawdę nawet bogacze i karierowicze nie są pewni jutra, nie mają pewności swojej nienaruszalnej pozycji na rynku

• Nowy typ stosunków międzyosobowych
  - rozpad wspólnot rodzinnych, sąsiedzkich powoduje brak poczucia bezpieczeństwa
  - partnera postrzega się jako źródło przyjemnych przeżyć
  - związki budowane są na zasadzie czasowego układu, z którego wystąpić można w każdej chwili i bez zobowiązań
  - rośnie udział rynku usługowego w zaspokajaniu osobistych potrzeb
  - nietrwałość więzi międzyludzkich

• Tożsamość kształtowana jest na zasadzie zbioru życiowych epizodów
  - w świecie, w którym niczego nie wiadomo na pewno, związki to tylko seria spotkań człowiek nie ma punktów oparcia, zaczepienia do uformowania samego siebie
  - świat stwarza jednostkom możliwość nieustannego eksperymentowania i atutem jest zdolność zapominania zdarzeń przeszłych, aby zarejestrować nowe zdarzenia, teraźniejszość

Niepewność czasów ponowoczesnych sprawia, że nawet „obcy” nie są wyraźni, przejrzyści, wyselekcjonowani, nie istnieje trwały projekt ładu a więc i obcy są nietrwali, jak zmienna jest ich tożsamość, są to produkty uboczne społeczeństwa istniejącego a więc posiadać będą podobne jak to społeczeństwo cechę niepewności

Wolność, niepewność i wolność od niepewności

• Jak wcześniej powiedziano „obcy” to ludzie kłopotliwi, stwarzający problemy, ze względu na rozmazywanie istniejących w społeczeństwie granic

• W czasach ponowoczesnych granicami, których społeczeństwo najbardziej potrzebuje jako tych najbardziej wyraźnych jest poczucie przyczynowości swoich działań oraz istnienie trwałych i solidnych podstaw do budowy tożsamości

• Potrzeba budowania tożsamości powszechna jest w ponowoczesnym społeczeństwie, ale posiadanie trwałej i odpornej na zmiany tożsamości i postępowanie zgodne z normami nastręcza pewnych trudności

• Ludzie w różny sposób przeżywają konflikty z własną tożsamością, dlatego też w różny sposób postrzegają i interpretują nasycenie świata elementami obcości

Za Mary Douglas odwołuje się do pojęcia le visquex - oślizgłej, lepkiej substancji, która przysysa się do człowieka i obezwładnia go w stopniu zależnym od poczucia jego wolności i siły, aby postawić na swoim
- „obcy” postrzegani są przez społeczeństwo jako le visquex, coś obrzydliwego i odpychającego
- odczuwana wobec nich niechęć zależy od poczucia niemocy lub wolności i siły odczuwającego
- niektórzy członkowie ponowoczesnego społeczeństwa, mogący pozwolić sobie na komfort względnego poczucia bezpieczeństwa, głównie dzięki ugruntowanej pozycji finansowej, traktują obcych jako urozmaicenie życia, płacą za ich usługi i w każdej chwili mogą z nich zrezygnować
- inaczej sprawa przedstawia się w odniesieniu do ludzi którzy nie posiadają tak szerokich możliwości wyboru, nie są bezpiecznie zakotwiczeni w życiu, a dostępne im skromne środki finansowe nie pozwalają skutecznie bronić się przed „lepkością”, podejmują oni inne rodzaje walki(rytuały, łamanie przepisów) muszą oni walczyć z intruzami, obcymi, aby nie dać zatriumfować własnej bezsilności

Zawiła droga do wspólnego człowieczeństwa

• Różnica między obcymi czasów nowoczesnych i ponowoczesnych
  - pierwsi łamiąc granice pozostają na obszarze ładu społecznego, skazani są na zagładę
  - drudzy są stałymi elementami ładu (za zrezygnowaną lub milczącą zgodą reszty społeczeństwa) są potrzebni i ich odmienność należy chronić, gdyż wytyczają nowe kierunki i nieprzebyte obszary ładu

• W społeczeństwie ponowoczesnym obcy są czymś naturalnym, różnorodność świata, wielorakość życia wyklucza istnienia, zbudowanie monolitycznego świata, tak, więc obcość nie jest już postrzegana jako chwilowa i przemijająca, wymagająca środków zaradczych, ale jako twór, z którym należy nauczyć się współżyć na dzień dzisiejszy i na stałe

• Myśl ponowoczesną cechuje powszechne niemal przekonanie, że zróżnicowania nie da się uniknąć i że jest ono czymś dobrym, cennym, wartym ochrony i pielęgnacji
  - „najlepszą receptą na współżycie z obcymi jest utrzymanie wzajemnego dystansu
  - konieczne jest skupienie wysiłku i uwagi na formalnym i praktycznym prawie do wyboru własnej tożsamości jako jedynym wyznacznikiem człowieczeństwa i jedynej prawdzie uniwersalnej cesze ludzkiej oraz na niezbywalnej i niewywłaszczalnej odpowiedzialności jednostki za ów wybór
  - ta szansa wolności opierać się ma na prawie na równi przyznanym swoim i obcym

1

---