PRZEJĘCIE WŁADZY W POLSCE PRZEZ KOMUNISTÓW
1. Udział wojsk polskich w końcowym etapie II wojny światowej:
Polskie Siły Zbrojne - ok. 200tys. żołnierzy.
pod Falaise - 1. Dywizja Pancerna gen. Maczka zajęła bazę niemieckiej marynarki wojennej w Wilhelmshaven
pod Arnhem - 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Sosabowskiego, nieudana operacja aliancka Market-Garden
Drugi Korpus Polski gen. Andersa - wyzwolił Ankonę i Bolonię
1.Armia LWP gen. Stanisława Popławskiego - walczyła o Pomorze, zajęła Kołobrzeg, forsowała Odrę
1. Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki wzięła udział w walkach o Berlin
2. Armia LWP gen. Karola Świerczewskiego stoczyła walkę pod Budziszynem, wyzwalała Czechosłowację
2. Rozwiązanie AK:
Mikołajczyk, po informacji, że granica wschodnia na linii Curzona została przyjęta w Teheranie, podał się w listopadzie 1944 do dymisji. Nowym premierem został Tomasz Arciszewski.
31 grudnia 1944 PKWN przekształcił się w Rząd Tymczasowy z premierem Edwardem Osóbką-Morawskim. W lutym 1945 rząd przeniósł się z Lublina do Warszawy. Komuniści zachowali pozory demokracji. Działały Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne były kierowane przez komunistów, nazywano je koncesjonowanymi.
reforma rolna - przymusowa i nieodpłatna parcelacja wszystkich majątków o powierzchni 50 ha w środkowej Polsce i ponad 100 ha w zachodnich rejonach kraju. Skonfiskowano majątki Niemców, kolaborantów i osób uchylających się od służby wojskowej. Reforma rolna doprowadziła do likwidacji polskiego ziemiaństwa - właścicielom odebrano ziemie, domy, pamiątki rodzinne, a wielu aresztowano.
19 stycznia 1945 gen. Leopold Okulicki rozwiązał AK.
3. Jałta a sprawa polska:
4-11 luty 1945, konferencja na której dyskutowano o sprawie polskiej. Nowy polski rząd miał nosić nazwę Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Zdecydowano o zorganizowaniu w Polsce wyborów. Określono ostateczny kształt polskiej granicy wschodniej - wzdłuż linii Curzona, północna i zachodnia granica miała zostać przesunięta. Decyzje zostały ogłoszone publicznie, oznaczały koniec nadziei na niepodległe demokratyczne państwo. Rząd emigracyjny uznał postanowienia za zdradę i nowy rozbiór Polski.
4. Proces szesnastu:
Przykrywką propozycji dialogu ze strony radzieckiej 27 marca 1945 wywieziono do Moskwy i osadzono w więzieniu na Łubiance przywódców Polski Podziemnej. Stanęli oni w czerwcu 1945 przed radzieckim sądem wojskowym. Oskarżono ich o działalność kontrrewolucyjną - szpiegostwo, terror, dywersję, działalność przestępczą. Najwyższy wyrok otrzymał gen. Okulicki - 10 lat więzienia. W radzieckich więzieniach zmarli Okulicki, Jankowski, Pużak. Aresztowanie i proces spowodował rozbicie sił podziemia.
5. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej:
W czerwcu 1945 ustalono ostateczny skład TRJN. 28 czerwca 1945 premierem został Edward Osóbka-Morawski, wicepremierami Władysław Gomułka i Stanisław Mikołajczyk. Przeważali komuniści (17 na 21). W czerwcu 1945 TZRJ uznały Francja, Szwecja, w lipcu Wielka Brytania i USA, a po nich inne państwa, co było równoznaczna z delegalizacją rządu emigracyjnego.
6. Poczdam:
17 lipca 1945 - Harry Truman, Clement Attlee i Stalin. Omawiano sprawę polską, a także niemiecką. Uzgodniono kwestię polskiej granicy zachodniej, oddając pod „administrację polską” byłe ziemie niemieckie leżące na wschód od linii rzek Odra i Nysa Łużycka, część Prus Wschodnich oraz Wolne Miasto Gdańsk. Rozpoczęto przesiedlenia ludności niemieckiej z terenów przyznanych Polsce.
7. Nowa Polska:
Polska zmniejszyła swój obszar o ok. 20%, 312,7 tys. km². 24mln mieszkańców, 6mln zginęło podczas wojny. Zmiany granic, migracje i wymordowanie większości Żydów sprawiło, że Polska stała się krajem jednolitym narodowo. Poza granicami znalazły się Kresy Wschodnie - Lwów i Wilno. Ziemie odzyskane kryły w sobie duży potencjał ekonomiczny, Polska uzyskała szeroki dostęp do morza co wiązało się z rozwojem stoczni, rybołówstwa, żeglugi. Zaolzie zostało przyznane Czechosłowacji, A Kotlina Kłodzka Polsce.
8. Podstawy społeczeństwa w nowej sytuacji politycznej:
Władzę komunistów zaakceptowała część społeczeństwa zachęcona obietnicami reform socjalnych. Powstała legalna opozycja, której przywódcą był Stanisław Mikołajczyk. Polskie Stronnictwo Ludowe stało się najsilniejszą organizacją polityczną. Stronnictwo Pracy - Karol Popiel. „Tygodnik Powszechny” - Jerzy Turowicz. 1 lipca 1945 Rada Jedności Narodowej rozwiązała się.
Na czele podziemia stanął płk Jan Rzepecki. ZSRR szybko wykrywało polskie organizacje rozwiązując je - organizację „Nie”, Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj, Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” (unikało działań zbrojnych, skupiało się na pracy wywiadowczej i propagandowej).
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe - organizacja wojskowa skupiająca byłych żołnierzy AK, przeprowadzała akcje zbrojne.
Ukraińska Powstańcza Partia - walczyła o utworzenie niepodległej Ukrainy, zorganizowała zasadzkę na gen. Karola Świerczewskiego. W ramach akcji „Wisła” część Ukraińców przesiedlono do ZSRR, a część na zachodnie ziemie Polski.
9. Referendum ludowe 1946:
„Władzy raz zdobytej nie oddamy” - Władysław Gomułka.
Datę wyborów przesuwano uzasadniając postępowanie problemami związanymi z migracją oraz wojną z podziemiem, jednak w rzeczywistości zyskiwano czas na rozbudowę aparatu terroru, który mógłby wpłynąć na wyniki. KRP, aby przesunąć termin ogłosiło referendum ludowe w sprawie:
- likwidacji senatu,
- zatwierdzenia reform społeczno-gospodarczych,
- uznania granic na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej.
Propaganda komunistyczna apelowała o głosowanie „3 x tak”. PSL Mikołajczyka mówiło, by na pierwsze pytanie odpowiedzieć „nie”. Służby bezpieczeństwa masowo aresztowały działaczy PSL, niszczyły ich gospodarstwa i dopuszczały się zabójstw. Referendum ludowe odbyło się 30 czerwca 1946. Według sfałszowanych wyników głosowało 85% ludności, „tak” odpowiedziało na pierwsze pytanie 68%, na drugie 77%, a na trzecie 91%. W tajnych raportach podano, że na wszystkie pytania „tak” odpowiedziało 27%. W Krakowie podano prawdziwe wyniki, tam „3 x tak” zagłosowało 16%.
10. Wybory 1947:
Propagandę wymierzono w Mikołajczyka nazywając go zdrajcą, angielskim agentem. SP w praktyce zostało zlikwidowane, od władz odsunięto Karola Popiela.
Rozbudowano aparat terroru, działała Milicja Obywatelska, Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (formacja wojskowa powołana do walki z niepodległościowym podziemiem), Urząd Bezpieczeństwa (policja polityczna).
Wydawano dekrety umożliwiające zwalczanie opozycji, KRN powołała dekretem Komisję Specjalną do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, której podlegały obozy przymusowej pracy (kierowano do nich osoby na podstawie decyzji władz administracyjnych).
Ogólnikowe sformułowania małego kodeksu karnego ułatwiały komunistom zwalczanie opozycji (niepisana zasada: „Dajcie człowieka, a my znajdziemy na niego paragraf”).
Wprowadzono cenzurę - zlikwidowano wolność słowa i druku, powołano Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk.
5 lutego 1947 prezydentem został Bolesław Bierut, premierem Józef Cyrankiewicz. 19 lutego 1947 sejm uchwalił Małą konstytucję nawiązującą do podstawowych założeń konstytucji z 1921. Ustrój państwa - „demokracja ludowa”, władza wykonawcza - Rada Państwa, której podporządkowano rady narodowe.
Stosowano terror wobec politycznych przeciwników władz.