Etyka w biznesie
Etyka w biznesie - wstęp.
Do czynników wpływających na zainteresowanie się etyki biznesem zaliczamy:
procesy zachodzące we współczesnym świecie ( procesy gospodarcze oraz zmiany strukturalne jakie są przez nie wywoływane ) - w gospodarce wyróznia się 3 główne sektory ( usług, przemysłowy, rolnictwa ) pomiędzy którymi widoczne sa zależności a każdy z nich ma 3 cechy którymi rózni się od pozostałych - zalicza się do nich produkty jakie są wytwarzane w tym sektorze, wielkość produkcji oraz zatrudnienia w tych sektorach. Dla etyki istotny jest przede wszytskim aspekt zatrudnienia i jego tendencji w poszczególnych sektorach.
I tak w poszczególnych sektorach zatrudnienie wygląda nastepująco:
rolnictwo - tendencje zatrudnienia w rolnictwie maleją
przemysł - tu tendencje sa zróżnicowane ( im kraj bardziej rozwinięty tym tendencja jest bardziej spadkowa ), ewentualny wzrost ztrudnienia w tym sektorze związany jest z dopiero co powstaniem tego sektora. Stale następuje odchodzenie od produkcji przemysłowej na korzyść usług. Struktura przemysłu w krajach jest również bardzo różna - wyróżnia się:
strukturę monokulturową - struktura oparta o jeden przemysł wydobywczy np. Kuwejt
struktura kompleksowa - na bazie przemysłu wydobywczego mamy rozwinięty przemysł przetwórczy np. hutniczy
struktura kompleksowa - wysoko-wyspecjalizowana - w takiej strukturze ogranicza się przemysł wydobywczy na korzyść rozwoju przemysłu wytwarzania i przetwarzania wiedzy - przemysł taki wymaga ludzi o odpowiednich kwalifikacjach
usługi - zatrudnienie w usługach niezaleznie od poziomu rozwoju kraju zawsze ma tendencję wzrostową ( najwyższy udział ma USA usług w swojej gospodarce ) . Aczkolwiek należy pamiętać iż rynek ten jest bardziej pracowchłonny niżeli kapitałochłonny i zazwyczaj wchłania wolną siłę roboczą z sektora przemysłowego i rolniczego.
Wszytskie powyższe zjawiska powoduja zmiany podziału pracy a więc i zmiany tendencji jak i wielkości zatrudnienia.
nasilające się działania nieetyczne w biznesie ( chciwość, wykorzystywanie pracowników itd.. )
Zmiany zachodzące w gospodarce oraz chęć dążenia przedsiębiorstw do osiągnięcia przewagi na rynku powoduje konieczność zatrudnienia ludzi o wysokich kwalifikacjach - ludzi zdolnych do pracy , twórczych ale jednocześnie nie można zapomnieć o etyce i obowiązującym systemie wartości który musi zostać częściowo przekształcony. Etyka w biznesie próbuje zaznaczyć fakt iż to człowiek jest najcenniejszym ogniwem w biznesie - wszelkie dobra materialne są drugie co do ważności. Z tego też powodu istnieje potrzeba regulacji etycznych ( problemy etyczne w biznesie muszą zostać poruszone ).
Etyka - obejmuje powszechnie uznane wartości, zasady ( zasady również religijne ) . Odwołuje się ona do honoru oraz godności. W biznesie powinno się stosować zasady etyczne ( biznes ludzki ) gdyż działalność danego przedsiębiorstwa przynosi korzyści nie tylko samemu właścicielowi ale również całemu społeczeństwu.
Etyka biznesu - etyka normatywna zajmuje się oceną i określeniem standardów moralnych przystających do konkretnej sfery działalności gospodarczej. Jest ona konkretyzacją etyki ogólnej - i mówi o tym „jak być powinno”. Do celów etyki w biznesie zaliczamy:
podejmowanie trafnych decyzji organizacyjnych uzasadnionych tak etycznie jak i ekonomicznie
rozwiązywanie konfilktów etycznych powstałych w wyniku działania organizacji
zapewnienie maksymalnej efektywności poprzez eliminację możliwości konfilktów
połączenie wymogów organizacyjnych w biznesie z posznowaniem wartości osobowych
poszerzanie okresu racjonalności
działania integracyjne - poprzez ustalanie jednolitych norm obowiązujących wszytskich działających na rzecz organizacji
Działanie w biznesie jest moralne wtedy gdy prowadzi do szczęścia indywidualnego. Natomiast moralność personalistyczna oznacza iż organizujemy etykę wokół siebie. Dzieki uczciwości personalistycznej budujemy zaufanie ludzi do naszej marki/firmy. Jest to ważne z tego punktu iż od wielu wieków dostrzegano iż działania gospdarcze dość często są w pewnym konflikcie z moralnością.
Samo pojęcie etyki odnosi się jedynie do działalności legalnej - etyka jako dyscyplina naukowa zajmuje się badaniem morlaności i tworzeniem systemów myślowych z których można wyprowadzać zasady moralne ( etykę można podzielić na indywidualną - dotyczącą osoby/instytucji oraz etykę społeczną której częścią jest etyka biznesu i dotyczy ona zbiorowości ) . Podejmuje ona rozważania o charakterze moralnym ( moralność - to zespół poglądów, ocen, norm ukształtowanych historycznie i regulujących w danym społeczeństwie całokształt stosunków między jednostkami a grupami społecznymi z punktu widzenia, dobra i zła, słuszność i krzywdy, prawości i podłości ). Wyróznić można dwa rodzaje morlaności:
moralność indywidualna - powinnośc jednostki ludzkiej wobec niej samej ( szacunek do siebie itd. )
moralność społeczna - reguły dotyczące postepowania jednostek wobec innych ludzi oraz zbiorowości
Wyróżnia się nastepujące elementy wchodzące w skład moralności:
Wyobrażenia wartości moralnych, poglądy na to, co jest dobre, słuszne, a co złe, niegodne, niepożądane.
Oceny moralne, wyrażające emocjonalny stosunek człowieka do zjawisk i ludzkich czynów, polegający bądź na ich akceptacji, bądź dezaprobacie, negacji.
Normy moralne, odnoszące się do postępowania ludzi, określające ich powinności, z reguły względem innych ludzi, i wyrażane w postaci nakazów (np. "bądź sprawiedliwy", "dotrzymuj przyjętych zobowiązań", "szanuj starszych") lub zakazów ("nie nadużywaj ludzkiego zaufania", "nie kradnij", "nie zabijaj" itp.).
Motywacja moralna, intencje czynów moralnych.
Wzory osobowe, synteza cech i wartości moralnych idealnej postaci ( autorytet )
Sankcje moralne - sankcje zapewniające skuteczność norm
Oprócz tego moralność ma następujące cechy:
jest elementem refleksji
rozwija się historycznie
jest potrzebna człowiekowi
niezbędna w społeczeństwie ( bez niej społeczeństwo nie jest się w stanie rozwijać )
Etykę rozpatrywać można w kilku aspektach :
aspekt normatywny - czyli aspekt dotyczący tego co jest dobre a co złe, obejmuje on aksjologię ( teoria wartości, analiza dobra ) oraz deontologię ( dyscyplina naukowa zajmująca się rozważaniem co decyduje o wartości morlanej czynu ) - oprócz tego można tą etykę podzielić na etykę intencji oraz skutków.
aspekt opisowy - aspekt opisowy dotyczy obrazów faktycznych , faktycznego stanu moralności określonej grupy społecznej w określonym czasie.
Rozwój oraz problemy związane z etyka.
Zjawiska moralne zmieniają się w zależności od epoki - jednak cały czas istnieje pewna moralność uniwersalna ( niezmienna i niezalezna od religii - niezmienna jest kwestia godności, prawdy oraz artości życia rodziny ).
Do głównych 3 wartości obecnych w działalności gospodarczej zalicza się:
efektywność
ekonomiczność
etyczność ( chodzi tu o etykę gospodarczą która ma związek z etyką w biznesie ) - dominuje pogląd iż w działalności gospodarczej niezbędna jest etyka biznesu ( elementy przyzwoitości , solidności - a to własnie buduje zaufanie do partnera ). Są zwolnnicy etyki w biznesie jak i przeciwnicy - zwolennicy uważają iż morlanośc to sparwa osobista każdego człowieka natomiast przeciwnicy uważają iż jednej etyki w biznesie nie ma a sama etyka odwoływuje się do ogólnych zasad morlanych.
Nie ulega jednak wątpliwości iż w działalności gospodarczej potrzebna jest moralność i etyka - dzieje się tak dlatego iż zjawisko ekonomii wiąże się z takimi zjawiskami jak praca, posiadanie czy nauka a wszytsko to łączy się w pewien sposób z kwestiami morlanymi. Każdy przedsiębiorca musi mieć swiadomość morlaną ( poczucia iż istnieją pewne normy których nie powinno się łamać ). Wyróznia się następujące poziomy etyczności:
poziom organizacyjno-instytucjonalny - etyczność na tym poziomie tyczy się problemu wytyczenia celów dla danej instytucji tak aby były zgodne z normami etycznymi.
poziom osobowych relacji międzyludzkich - w biznesie relacje osobowe dotyczą realacji przedsiębiorstwo-dostawcy, sprzedawcy-nabywcy, sprzedawcy-inst.kontrolujące. Poziom ten ściśle połączony jest z poziomem 1. Wszlkie normy na tym poziomie są bardziej spracyzowane i dokłądne.
poziom elementranej przyzwoitości - obejmuje głęboko zakorzenione normy moralne kierujące zachowaniem ludzi ( czyli propagowanie empatii - wczuwania się w sytuację drugiej osoby ) , czyli reguły postępowania. W ramach tego poziomu :
powstają wzorce postępowania w związku z przyzwoitością ( istnieje potrzeba w zyciu społecznym do posługiwania się wzorcami )
ludzie potrzebują autorytetów do naśladowania - potrzeba tworzenia autorytetów ( współczesnie niestety autorytety padają - następuje dezorganizacja życia, nie wiadomo co jest dobre a co złe ) - istnieją również próby przełożenia wartości realizowanych przez pewne autorytety w postaci kodeksów.
Problemy w związku z etyką - problemy donoszące się do etyki związane są bezpośrednio z pojęciem obowiązku , dość często aby wypełnić obowiązek musimy się wyżec ( zrezygnować z czegoś ) np. jakiś norm etycznych. Etyka biznesu dąży do sytuacji aby obowiązek wypełniać ale jednocześnie nie posuwać się do łamania norm etycznych ( zaniedbania, oszustwa ) - pozwoli to na kontynuację biznesu i jednoczesne nie łamanie norm i wartości etycznych.
Czynniki przeszkadzające w realizacji norm etycznych :
szybki postęp gospodarczy i techniczny, nie nadążamy z postrzeganiem norm etycznych.
ryzyko prowadzenia działalności gospod. jest coraz większe, jest związane z kwestią egzystencji nie tylko firmy ale i osoby.Z tego też powodu aby zarobic i utrzymać się na rynku ludzie dążą do pomijania norm etycznych ( obchodzenie podatków, poszukiwania luk prawnych )
niejasne przepisy prawa
brak autorytetów które są potrzebne i wzbudzają zaufanie
zwyczaje
dążenie do bogactwa za wszelką cenę ( egoizm , włądza , pogoń za korzyściami )
Powyższe czynniki w znacznym stopniu przeszkadzają w realizacji ogólnoprzyjętych norm etycznych gdyż etyka ogranicza wybór celów do osiągnięcia jak i środków do ich realizacji - z tego też powodu wypełnianie obowiązków bez łamania lub naciągania norm etycznych jest na parwdę trudne tak w np. przedsiębiorstwie jak i całym społeczeństwie. Jednocześnie w biznesie należy dążyć do tego aby wypełniać obowiązki wraz z przestrzeganiem norm etycznych - to może dać przewagę nad konkurencją gdyż buduje zaufanie klientów do firmy która postępuje etycznie.
Kategorie norm etycznych oraz etyka zawodowa.
Wyróżnia się nastepujące kategorie norm etycznych ( norm etycznego postepowania ) :
normy obowiązujące bezwzględnie określające jedyne słuszne wybory, normy te są fundamentalne i uniwersalne dlatego też należy ich przestrzegać - z drugiej strony ograniczają one znacznie realizację celów.
normy względne - normy przestrzegane w odniesieniu do pewnych osób lub grup społecznych, ważne jest aby umieć stwierdzić co jest moralne a co morlane nie jest - normy te powinny być przestrzegane ale są sytuacje w których można je pominąć.
Kategorie etyczne w odniesieniu do biznesu:
kwestia zdolności własnej
sprawiedliwość
uczciwość
zaufanie, solidność dotrzymanie umów
prawość, wiarygodność
troszczenie się o dobro własne, firmy, kraju
wrażliwość na krzywdę, zło
Stwierdzono iż jeśli istnieje potrzeba norm etycznych to również istnieje potrzeba stworzenia kodeksu etycznego dla poszczególnych zawodów. Kodeks tych norm etycznych znany jest pod nazwą etyki zawodowej ( moralność zawodowa ) -system norm moralnych związany z podziałem pracy i sposobem jej wykonywania . Normy zawodowe ( będące częścią etyki zawodowej ) wynikają z norm ogólnych, ale dotyczą zdarzeń, które mają miejsce przy wykonywaniu danego zawodu i dlatego potrzebne są kodeksy zawodowe. Kodeks zawodowy nie usparwiedliwia wszytski działan co należy mieć oczywiście na względzie.
Główne funkcje kodeksu etycznego dla danego zawodu ( kodeks taki potrzebny jest szczególnie tam gdzie istnieją zawody w których wykonawca może mieć wątpliwości co do podejmowanej decyzji natury moralnej ) to:
kreowanie wzorców postepowania
określanie tego co słuszne ( określanie norm )
rozstrzyganie wątpliwości moralnych wykonawców danego zawodu
Kwestia potrzeby etyki w zawodzie pstrzegana jest różnorako ( tworzyć powinni go ludzie doświadczeni życiowo , autorytety - muszą mieć odpowiednią wiedzę ) :
pogląd o tym iż etyka zawodowa jest niezbędna (wszystkie zasady postępowania to zasady ogólne )
pogląd o tym iż kodeksy zawodowe mogą inaczej niż normy ogólne kreować normy etyczne
pogląd o tym iż kodeksy zawodowe służą określeniu profesji, nie mają znaczenia dla innych
Podobnie sprawa się ma co do kodeksów firmowych ( dla firm ) - zazwyczaj firmy globalne potrzebują takiego kodeksu z powodu iż działają na rynku globalnym , w różnych kulturach a kodeks musi łagodzić egoizm biznesowy.
Zasady etyki w działaniach gospodarczych.
Zasady etyki w działaniach gospodarczych wywodzą się z przyjętych norm morlanych i nie mogą być sprzeczne z prawem. Do głównych zasad etyki w działaniach gospodarczych należą :
fakt iż wolność gospodarcza powinna sprzyjać całej gospodarce jak i podmiotom ją prowadzącym - podmioty muszą wspólnie tworzyć tą wolność a interesy podmiotów gospodarczych prowadzących działalność muszą być w miarę zgodne z interesem społecznym np. godziwe wynagrodzenie za pracę. Występuje z tego powodu konflikt gdyż intersy podmiotu mogą przynosić wiekszy zysk gdyby nie musiły się godzić z interesami społecznymi ( nie wolno szkodzić interesom społecznym np. poprzez wprowadzanie towarów złej jakości ) - ale grozi to naruszeniem norm etycznych np. poprzez niegodne wynagrodzenia, zwolnienia.
należy godzić interesy własne z ochroną środowiska - nie wolno przedkłądać własnego zysku nad ochronę srodowiska, jeśli się tak dzieje to taki podmiot winien ponieść za to karę lub dodatkowe koszty działalności ( podatki itd. ) . Pozatym takie działania kłóca się z etyką gdyż podmioty w takim razie same niszczą świat w którym żyją.
nie wolno podejmowac działalności gospodarczej której podmiot nie potrafi - nie wolno podejmować się jakiś działań z chciwości.
podmioty w obrocie gospodarczym nie mogą działać podstępnie
podmiotom gospodarczym nie wolno w sposób świadomy szkodzić innym uczestnikom obrotu gospodarczego - nie wolno doprowadzac do sytuacji przymusowaych dla niektórych podmiotów z obrotu gospodarczego.
Do zasad szczegółowych etyki w działaniach gospodarczych zaliczamy:
nie wolno w praktyce gospodarczej odwzajemniać się niewłaściwym zachowaniem
nie należy szkodzić innemu podmiotowi wystawiając mu zła opinię
nie należy wymuszać niczego na podmiocie w czasie negocjacji - nie używanie technik negocjacyjnych mogących urazić rozmówcę
nie wolno wprowadzać do umów stwierdzeń niejasnych, które mogą być źle zinterpretowane - nie wolno wykorzystywać naiwności innych ludzi
nie wolno dyskryminować podmiotów gospodarczych
nie wolno stosować niedozwolonych form reklamy ( reklama nie może wprowadzać w błąd potencjalnego nabywcę )
Etyka z punktu widzenia działalności gospodarczej - Etyka w działalności gospodarczej nieodzownie łaczy się z marketingiem. Wiadomym faktem jest iż wysiłek marketingowy polega na nakłonieniu klienta do zakupu a sam marketing uważa się iż mieści się w ramach teorii manipulacji. Z tego też powodu głównym problemem etyki w działalności gospodarczej ( również marketingu ) jest taka manipulacja klientem która nie przekroczy granic etycznych.
Obszarem zainteresowania etyki marketingiem sa nastepujące funkcje marketingu :
funkcja kształtowania produktu - dotyczy przede wszytskim cech jak i jakości produktu, dla producenta dość często lepiej jest wyprodukowac produkt gorszy który będzie działał krócej ( potem może być zastąpiony przez produkt nowy ) niżeli produkt lepszy. Zadaniem jego jest jednak wytwarzanie produktów o możliwie najwyższej jakości - dzieje się tak jednak dość rzadko. Zazwyczaj producent w swej koncepcji rozwoju produktu zakłąda iż lepiej jest wyprodukować coś co będzie potem zastąpione przez kolejne udoskonalenie. Jest to swego rodzaju manipulacja klientem - nie jest to do końca etyczne ale jeśli nie przakracza dozwolonych granic to jest często praktykowane. W tej funkcji zawiera się również koncepcja przetwarzania starcyh produktów przez producentów ( wykorzytywanie części starych do nowszych ). Prócz tego dość często zachowania etyczne odnoszą się nie tyle do samego produktu co do jego opakowania - opakowanie sgeruje czasmi większą ilość produktu a w rzeczywistości tak nie jest co jest ewidentnie zachowaniem nieetycznym ze strony producenta.Podobne działania dotyczą tzw. podróbek - wprowadzanie konsumenta w błąd poprzez podobną nazwę firmy , podobne logo.
funkcja kształtowania nabywcy - narzędziami do tego są środki promocji ( reklama, akwizycja ) i to poprzez nie dokonuje się nejwięcej nadużyć etycznych dokonywanych przez podmioty w ich działalności gospodarczej. Najczęściej dochodzi do łamania zasad etycznych poprzez wmawianie klientowi iż firma ma długie tradycje. Pozatym aby ukryć swoje porażki firmy zajmują się sponsoringiem w celu odciągnięcia uwagi od ich niepowodzeń. Sama reklama jest już instrumentem manipulacji , instrumentem nieetycznym ale tylko w pewnej jej elementach ( np. przekazy podprogowe - działanie na podświadomość co ogranicza naszą wolę ).
funkcja kształtowania cen - producenci poprzez cenę starają się nakłonić nabywców do zakupu , zdarza się iż oferta nie jest zgodna z zakupionym towarem co jest zachowaniem nieetycznym ze strony producenta. Producneci kuszą ceną oraz ilościa produktów - jednocześnie nie prezycują innych ważnych aspektów umowy co powduje iż resztę konsument sobie dopowiada. Ważny jest również prawidłowy sposób realizacji umowy kupna i sprzedaży poprzez:
spełnienie powinności kupieckiej - poprzez to iż umowy powinny być przestrzegane i dotrzymywane
sposób wywiązywania się z umowy - należy dotrzymywać zobowiązań gdyż tylko w taki sposób tworzymy atmosferę zaufania wokół siebie i firmy.
ocenę skutków umowy - czyli ocena korzyści każdej ze stron, umowa musi być zadowalająca dla obu stron
ocena z punktu widzenia intencji - jeśli mieliśmy dobre intencje w sprzedaży to czyn można uznać za moralny i zgodny z etyką
Konflikty występujące w działalności biznesowej.
Konflikty wystepujące w działalności biznesowej mają dwa podłoża:
konflikty między odpowiedzialnością społeczna pracownika a jego lojalnościa wobec firmy ( w stosunku pracownik - pracodawca ) - lojalność sama w sobie najczęściej rozumiana jest jako wierność obowiązkom wynikającym z przynalezności do grupy lub jako działanie nie nacechowane dwuznacznością w stosunku do drugiej osoby ( jednakowe czyny i postawy wobec tej osoby - nasza postawa jest niezmienna w obecności jak i nieobecności drugiej osoby w stosunku do której jestesmy lojalni ). Istota lojalności samej w sobie jest zawsze utrzymywanie tych samych poglądów, tej samej postawy ( odwaga mówienia prawdy ) . Dość często jednak mówienie prawdy może prowadzić do konfliktów , podobnie jak jej niemówienie ( częściej ) . Jednak bycie lojalnym wobec firmy/osoby jest zachowaniem etycznym w przeciwieństwie do bycia nielojalnym. Pracownicy firmy zawsze postepują etycznie jeśli są lojalni wobec firmy ale muszą być też lojalni wobec klientów co czasmi bywa bardzo trudne np. zawód telemarketera- czyli jeśli firma oszukuje to powinni oni o tym powiedzieć zarządowi tak aby zarżąd miał jasność iż np. nabywcy wiedzą o tym. Prawo samo nakazuje ujawnianianie negatywnych działan jeśli wiemy o ich istnieniu.
Jedynym wyjściem z sytuacji utrzymania lojalności w stosunku do firmy jak i społeczeństwa jest sytuacja w której firma sama w sobie kojarzy własny interes z interesem społecznym. Sam pracownik natomiast powinien być na tyle lojalny aby nie narażać firmy w której pracuje na szkodę ( powinien się troszczyć o firmę, będąc lojalnym wobec niej ale musi przy tym działac etycznie )
konflikty związane z obowiązkiem uczciwego przekazywania informacji o usługach/produktach klientom - wiadome jest iż jeśli klient bezie wiedział mniej negatywnych cech o produkcie to będzie on dla niego wydawał się atrakcyjniejszy. Stąd ciągły dylemat firm pomiędzy podawaniem wszytskich informacji o produkcie a jedynie informacji najbardziej istotonych - a przez to wprowadzanie w błąd klienta. Etycznie firma postępuje tylko wtedy gdy przedstawia tak uboczne jak i pozytywne cechy produktu ( zyskuje zaufanie klientów ) oraz przy zawieraniu umowy z klientem przedstawia wiarygodne i niezbędne informacje do zawarcia uczciwej umowy tak aby nie żerowac na jego niewiedzy lub łatwowierności. Do elementów uczciwej ( zgodnej z etyka ) transakcji zaliczamy:
* odpowiednią informację o cechach produktu i jego jakości
* informacje o ewentualnych ubocznych działaniach produktu ( lepiej je ujawnić niż zataić )
* powinna ( jeśli może ) ujawnić informacje o podstawach swojej egzystancji jeśli jest to konieczne przy podawaniu składu produktu.
Zasady samej etyki kupieckiej są zapisywane głównie w Kodeksie Handlowym. Każdy producent/sprzedawca musi zdać sobie sprawę iż uczciwość wobec nabywcy , rzetelność oraz prawdomównośc są czynnikami sprzyjającymi w handlu ( umacniają zaufanie klienta do marki ). Jeśli chodzi o informacje to sam pracownik musi przestrzegać tajemnicy firmy - informacje które stają się wartością firmy i nie mogą być ujawniane ( dośc często w tej sparwie pracownicy muszą podpisywac szczególne klazule do umów o pracę o nieujawnianiu informacji - lojalność obowiązuje w tej sferze bezwzględnie ). Informacje te to informacje techniczne, organizacyjne czy technologiczne i nie mogą one dostać się do wiadomości publicznych ( przestrzeganie zasad poufności i tajamnicy produkcyjnej ).