EMPATIA
Według Adama Smitha empatia jest „współodczuwaniem inaczej uczuciem, którego doświadczamy, obserwując stany emocjonalne innych ludzi: współczucie, jakie żywimy dla nich, kiedy są smutni: oburzenie - kiedy są traktowani z lekceważeniem; radość - gdy osiągają sukces”.
Natomiast Martin Hoffman stworzył inną definicję empatii; definiuje ją jako „reakcję afektywną bardziej odpowiadającą cudzej niż własnej sytuacji”. W takim ujęciu reakcja empatyczna nie musi pozostawać w bliskim związku z uczuciami, których doświadcza obserwowany, może natomiast stanowić dowolną reakcję emocjonalną, przynajmniej w przybliżeniu kompatybilną w stosunku do warunków, w jakich znalazł się obserwowany.
Empatia składa się z kilku powiązanych ze sobą teoretycznych konstrukcji dotyczących reakcji obserwatora na doświadczenia obserwowanego, przyznaje jednakowe znaczenie poznaniu i emocjom. Empatia zajmuje strategiczną pozycję we współczesnej psychologii, znajdując się na granicy oddzielającej jednostkę od reszty jednostek. Zdolność wyzbycia się egocentrycznych zmartwień i przyjęcia cudzego punktu widzenia stwarza rodzaj pomostu, który umożliwia nawiązanie kontaktu pomiędzy osobami, które inaczej pozostawałaby odizolowane - umożliwiając odrębnym jednostkom, przynajmniej na chwilę, podzielenie się myślami, uczuciami i zamierzeniami. Taka wspólnota umożliwia podejmowanie niektórych spośród najlepszych ludzkich działań, takich, które zmieniają nasze motywacje z czysto egoistycznych na bezinteresowne i które od czasu do czasu stwarzają nam możliwość wykazania się szlachetnością dążeń.
Po raz pierwszy termin (gr. empathes - dominujący, wzruszony) został zastosowany przez E. B. Titchenera w 1909 r. dla określenia procesu wczuwania się w stany psychiczne innych osób. Jest to swoisty proces poznawczy i emocjonalny, mający doniosłe znaczenie we wzajemnych relacjach międzyludzkich. Zdolność myślenia i odczuwania razem z inną osobą jest pewną formą uczestnictwa w jej życiu i brania odpowiedzialności za jej los. Zdolność ta wiąże się z umiejętnością głębszego wglądu w swoje własne wnętrze oraz z osobistą wrażliwością na wszystko, co istnieje; w etyce: wczuwanie się w przeżycia innej osoby drogą identyfikacji uczuciowej siebie z nią lub rzutowania na cudzą psychikę takich uczuć, których sam człowiek doświadcza w danej sytuacji; w psychologii: ujmowanie relacji interpersonalnych przechodzących niekiedy w rzeczywiste zestrajanie własnych stanów emocjonalnych ze stanami innych osób; w sztuce: empatia wchodzi w skład kontemplacji, przeżywania piękna; w literaturze: przejawia się jako dążność identyfikacji z bohaterem lub przeżywanie jego losów. Psychoanalitycy radykalni utrzymywali, iż każde identyfikowanie się z określonym obiektem w procesie empatii powoduje utratę tożsamości, np. wg Z. Freuda w przypadku postawy altruistycznej. Inni z kolei preferowali przeciwieństwo. Zdolność empatii jest pozytywnym czynnikiem rozwoju osobowości oraz postaw społecznie aprobowanych, bowiem pozytywnie wpływa na kształtowanie takich cech charakteru, jak np. życzliwość, serdeczność, zainteresowanie sprawami innych oraz kontaktami interpersonalnymi. Z pewnością empatia stanowi pierwszy etap komunikacji międzyludzkiej, która zachodzi między matką a dzieckiem w okresie niemowlęcym. W psychoterapii empatia pełni również zasadniczą funkcję, ujawniającą się w technikach psychoterapeutycznych opartych na teoriach psychoanalitycznych.
INTELIGENCJA EMOCJONALNA
Jeszcze w latach 80. XX wieku inteligencję sprowadzano do zdolności czysto intelektualnych. Obecnie uważa się, że inteligencja współdziała ze zdolnościami w sferze emocjonalnej, motywacyjnej, interpersonalnej.
Inteligencja emocjonalna odnosi się do zdolności rozpoznawania przez nas naszych uczuć i uczuć innych, do zdolności motywowania się i kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i osób, z którymi łączą nas jakieś więzi. Inteligencja emocjonalna to jeden z rodzajów inteligencji, która jest wyrazem aktywności pewnej części kory mózgowej. Ośrodki emocjonalne znajdują się głębszych warstwach komórek mózgowych.
Ogólną teorię inteligencji emocjonalnej ogłosili w 1990 roku dwaj psychologowie, Peter Salovey i John Mayer, którzy określili inteligencję emocjonalną jako zdolność rozpoznawania i regulowania swoich własnych emocji i emocji innych osób oraz wykorzystywania uczuć do kierowania myśleniem i działaniem.
Na inteligencję emocjonalną składa się pięć podstawowych kompetencji emocjonalnych i społecznych (według Daniela Golemana):
Samoświadomość: wiedza o tym, co odczuwamy w danej chwili oraz wykorzystanie tych uczuć dla kierowania naszym procesem decyzyjnym; realistyczna ocena naszych zdolności i dobrze uzasadniona wiara w swoje możliwości.
Samoregulacja: panowanie nad emocjami, aby zamiast utrudniać nam wykonanie bieżącego zadania, ułatwiały to: sumienność i umiejętność odłożenia nagrody na później, po to, by zająć się osiągnięciem wyznaczonego celu; szybkie dochodzenie do siebie po kłopotach emocjonalnych.
Motywacja: kierowanie się swoimi największymi preferencjami w wyznaczaniu celów i dążeniu do nich, przejmowaniu inicjatywy i staraniach doskonalenia się oraz w nieustawaniu w wysiłkach mimo niepowodzeń, porażek i zawodów.
Empatia: wyczuwanie uczuć innych osób, umiejętność spojrzenia na sytuację z ich punktu widzenia, tworzenie i podtrzymywanie więzi porozumienia z nimi.
Umiejętności społeczne: dobre panowanie nad emocjami w kontaktach z innymi i dokładne rozpoznawanie sytuacji społecznych oraz sieci powiązań, bezkolizyjne utrzymywanie kontaktów z innymi oraz wykorzystywanie tych umiejętności dla przewodzenia, negocjowania i łagodzenia sporów, współpracy i pracy zespołowej.
1. Davis M., Empatia: o umiejętności współodczuwania”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 1999 r.,
2. Goleman D., Inteligencja emocjonalna w praktyce, Media Rodzina, Poznań
1999 r.
3. Rembowski J., Empatia: studium psychologiczne, Warszawa 1989 r.,