1. Cechy charakterystyczne prawa feudalnego, treść, nurty.
Główne nurty: prawo rodzinne (głównie we wczesnym średniowieczu, do XII w); prawo rzymskie - w późnym średniowieczu, zaczęło silnie oddziaływać na obowiązujące systemy prawa zwyczajowego. Nurt ten wsparty został dodatkowo przez oddziaływanie prawa kanonicznego.
Cechy charakterystyczne prawa feudalnego:
Dominacja prawa zwyczajowego:
- zwyczaj - powszechnie uznana forma zachowania się przyjęta w danej społeczności
- reguły zwyczajowe wiążą się z ogólną aprobatą; zaczęły być sankcjonowane prawnie tworząc system prawa zwyczajowego ( pierwotnie niepisany, wyjaśniany na wiecach)
- w związku z szybko postępującymi zmianami i bezradnością prawa zwyczajowego zaczęto tworzyć prawo stanowione
b) Partykularyzm prawa
- prawo zwyczajowe nie miało nigdy charakteru powszechnego
- zasada osobowości prawa - jednostka podlegała prawu plemienia, z którego pochodziła, bez względu na miejsce pobytu, zaczęła ona z czasem ustępować zasadzie terytorialności prawa - stosowano prawo obowiązujące na określonym terytorium
- prawo zwyczajowe kształtowało się regionalnie, powodując partykularyzm terytorialny
c) Stanowość prawa
- wykształcenie się stanów - grup społecznych rządzących się odmiennymi prawami, spowodowało wyodrębnienie się oddzielnych praw dla każdego ze stanów: szlachta - prawo ziemskie i lenne, duchowieństwo - kanoniczne, mieszczaństwo - miejskie, chłopstwo - wiejskie, dworskie
d) kazuistyka prawa
- podstawą tworzenia prawa była działalność jurysdykcyjna i orzecznictwo sądów. Treść prawa określały rozstrzygnięcia przypadków indywidualnych
- prawo nabrało charakteru kazuistycznego, będąc sumą uregulowań poszczególnych przypadków
2. Leges barbarorum - charakterystyka
Były to zbiory praw zwyczajowych, powstałe w państwach germańskich, obejmowały prawa poszczególnych plemion
- spisów dokonywano przeważnie z inicjatywy władcy plemiennego (szczepowego)
- spisane były w zwulgaryzowanej łacinie
- przeważały postanowienia z zakresu prawa karnego, uzupełnione normami prawa procesowego
- cechą charakterystyczną oddziaływania na prawo germańskie prawa rzymskiego i kanonicznego
- zgodnie z zasadą osobowości prawa stosowane w stosunku do danej osoby prawo szczepu, z którego się wywodzi
Kodeks króla Euryka - Codex Euricianus - II połowa V wieku, potem uzupełniany i nowelizowany.
- wpływy romanistyczne
- pod względem formy napisany poprawną zwulgaryzowaną łaciną
- w treści przejął wiele rzymskich instytucji prawnych
b) Edykt Teodoryka - Edictum Theodorici legis - VI w. W państwie Ostrogotów
- oparty na źródłach rzymskich - kodeksie Teodozjański, Gregoriańskim i Hermogeniańskim, oraz na zwyczajach germańskich
- miał Obowiązywać rzymian i ostrogotów, ostrogotów sprawy, których nie regulował, miały być rozwiązane za pomocą dawnego germańskiego prawa zwyczajowego
c) Lex Burgundionum - koniec V wieku, król Gundobad
- zbiór ustaw królewskich, późniejsze przeróbki to Lex Gundobada
- wpływ kodeksu Euryka i prawa rzymskiego
d) Lex Salica - VI w, zbiór prawa zwyczajowego Franków halickich
- pierwotny tekst to Pactus Legis Salicae
- Frankowie nie ulegli romanizacji
- zbiór jest pomnikiem o charakterze rdzennie germańskim, spisany prymitywną łaciną z licznymi zwrotami starogermańskimi
e) Lex Ribuaria - spis prawa franków rypuarskich, VIII w.
- zbliżony treścią do prawa halickiego
- wpływy działalności królewskiej i kościoła, nieliczne prawa rzymskiego
f) Lex Alamanorum - prawo szczepu Atamanów, VIII w
- bezpośredni wpływ duchowieństwa
- I część poświęcona ochronie interesów kościoła, dwie następne prawom świeckim
g) Lex Baiuvariorum - VIII w. Spis prawa Bawarów
- I część - sprawy kościelne, II świeckie, zapożyczenia z kodeksu Euryka
h) Lex Saxonum - z inicjatywy Karola Wielkiego, prawo Sasów, początek IX w
i) Edykt Rotara - 643
- charakter ściśle germański, bez rzymskich naleciałości
- systematycznie uporządkowany materiał normatywny, wg. Kryterium osobowego
- nie uznawał mocy obowiązującej prawa rzymskiego
3. Leges Romanae barbarorum
-Po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 r. prawo rzymskie obowiązywało nadal na jego byłym obszarze w wersji zwulgaryzowanej
- Zgodnie z zasada osobowości prawa posługiwała się nim ludność rzymska
- Leges Romanae barbarorum miały formę skróconą, niekompletną, zawierającą naleciałości germańskie
Brewiarz Alaryka - Breviarium Alaryka, Lex Romana Visigothorum
- wydany przez króla Alaryka w 506 roku
- oparty na kodeksie teodozjański, Sentencjach Paulusa i na przeróbce konstytucji Gaiusa
- miał obowiązywać wyłącznie i wykluczać stosowanie innych źródeł prawa
- używany do 654 roku
Lex Romana Brugundiorum - około V w.
- dopuszczał stosowanie innych źródeł prawa rzymskiego w kwestiach nie uregulowanych
4. Źródła prawa frankońskiego
- obowiązywała zasada osobowości prawa, w skład prawa frankońskiego weszły pomniki praw szczepowych, które uległy romanizacji, oraz takie, gdzie wypływy te nie istniały
Spisy i ustawy prawa zwyczajowego:
Z powodu braku oficjalnych spisów zaczęły powstawać zbiory prywatne (XIII w.), miały charakter zbiorów nieoficjalnych, zdobyły jednak uznanie i stosowano je powszechnie
- najstarsza księga prawa zwyczajowego Normandii z około 1200 roku
- Wielka Księga Prawa zwyczajowego Normandii ok1250
- Zwyczaje Beauraisis z ok. 1280
- w drugiej połowie XVI w ukazały się zweryfikowane spisy większości praw prowincjonalnych, np. paryski
Ustawodawstwo królewskie - kapitularze
- Kapitularze - rozporządzenia królów i cesarzy frankońskich
- capitularia legibus addende, capitularia missorum, capitularia per se scribenda
- ze względu na treść odróżnia się kapitularze świeckie, kościelne i mieszane
Dokumenty praktyki królewskie i prywatne
- akty spisane dla potwierdzenia dojścia do skutku jakiejś czynności prawnej - dokumenty lub dyplomy
- kartularze - zbiory dokumentów; kodeksy dyplomatyczne
- przy sporządzaniu dokumentów posługiwano się zbiorami wzorów do ich redagowania - formularzami
Spisy prawa rzymskiego
Spisy prawa germańskiego
5. Prawo kanoniczne - źródła, znaczenie, kodyfikacja
Prawo kanoniczne - normy prawne tworzone przez Kościół; nie pokrywało się pod względem zasięgu i nie było jednorodne z prawem kościelnym. Pochodziło wyłącznie od władzy kościelnej i mogło dotyczyć nie tylko stosunków kościelnych, ale i spraw świeckich.
Normy kościelne czerpano najpierw z Pisma św. Jednak ST. Testament nie stanowił źródła prawa kanonicznego w sensie właściwym, było to jedynie źródło wzorcowe.
Prawo Nowego testamentu stanowiło główne i szczególne źródło prawa kanonicznego.
Prawo kanoniczne stanowiło system prawny o charakterze powszechnym, stosowany bezpośrednio w wymiarze sprawiedliwości przez działalność sądów duchownych. Jego wpływ nie ograniczał się do spraw duchownych, ale dotyczył też świeckich podlegających jurysdykcji duchownej.
Inne źródła:
- Pisma Ojców Kościoła
- Pisma Doktorów kościoła
- ustawodawstwo synodalne - postanowienia soborów powszechnych
- ustawodawstwo prywatne
Szczegółowe źródła:
- kompendium 5 ksiąg bernarda z Pawii, koniec XII w- obejmowało kwestię źródeł, hierarchii, sądów i procesu, duchowieństwa, małżeństwa, prawa i postępowania karnego
- Dekretały Grzegorza IX, powstałe w 1234, sporządzone przez Rajmunda z Pennaforte, miały 5 ksiąg wg schematu poprzedniej:
iudex, Iudicium, clerus, conubia, crimen.
Miały charakter oficjalnej, autentycznej i wyłącznie obowiązującej księgi ustaw papieskich, wszystkie inne uchylono
- Liber Sextus; wydane po 1234 konstytucje papieskie z polecenia papieża Bonifacego VIII ułożone w 1298, jako 6 księgę dołączoną do 5 dekretariałów
- Clementinae - XIV w, z inicjatywy papieża Klemensa V, ukazała się w nieukończonej formie, systematyczny zbiór dekretariałów papieskich i uchwał soborowych
- Extravagantes - obowiązujące obok Clementinae luźne przepisy, ułożone na początku XVI w. w dwa zbiory o charakterze prywatnym
- Extravagantes Joannie Papae XXII - dwadzieścia dekretów papieża Jana XXII
- Extravagantes Communes - reszta konstytucji papieskich
Wszystkie te źródła określano wspólną nazwą Corpus iuris canonici
Kodyfikacje:
- zbiór Burcharda z Wormacji z 1012r
- Collectio Tripartita - Iwon z Chartes
- Kolekcja Pseudo Izydora - będący apokryfem zbiór z IX w.
- Concordatia discordantium canonum, - Dekret Gracjana z XII w
Pierwszy okres rozwoju prawa kanonicznego - od połowy XII do połowy XVI w, zwany był epoką glosatorów
6. Źródła prawa w Niemczech: źródła prawa ziemskiego i miejskiego.
Landrecht - prawo ziemskie
Hofrecht - prawo dworskie
Prawo ziemskie:
- najdawniejszym i równocześnie najbardziej znanym spisem zwyczajowym prawa niemieckiego było Zwierciadło Saskie (1215-1235). Był to spis prywatny, autorstwa Nike von Repkow'a, składał się z dwóch części - prawo ziemskie (Landrecht) i prawo lenne (Lehnrecht); oraz z prologu. Spisane zostało najpierw po łacinie, potem po niemiecku, autor nie znał prawa rzymskiego. Było wyczerpującym zbiorem norm z wszystkich dziedzin prawa sądowego, jak również ustroju, w pewnej mierze uwzględniało ustawy cesarskie i przepisy prawa kanonicznego. Uwzględniało również wyższość władzy cesarskiej nad papieską - min. Przepisy o niedopuszczalności wyklęcia cesarza przez papieża i nieuznawania prawa papieży, co do stanowienia spraw sprzecznych z prawem ziemskim lub lennym. Było powszechnie znane.
- Zwierciadło Szwabskie - cesarskie prawo ziemskie i lenne, prawo zwyczajowe Niemiec w końcu XIII w. Przepisy prawa zwyczajowego, rzymskiego, kanonicznego
Prawo miejskie:
- przepisy zawarte w przywilejach, aktach lokacyjnych
- wydawane przez miasta macierzyste dla miast filialnych pouczenia prawne, orzeczenia sądowe sądów wyższych miast macierzystych w sprawach przesłanych przez filialne - tzw. Ortyle
- wilkierze - ustawy wydawane przez władze miejskie
- prejudykaty - wyroki sądów miejskich
- zbiory, spisy zwyczajowego prawa miejskiego - statuty
7. Recepcja prawa rzymskiego w Europie
Odrodzenie zainteresowania prawem rzymskim w I Rzeszy niemieckiej w II połowie XV w. Przybrało charakter recepcji prawa rzymskiego. Polegało na oficjalnym uznaniu go za prawo obowiązujące i stosowane w praktyce wymiaru sprawiedliwości. Przenikanie tego prawa do Niemiec odbywało się za pośrednictwem kleru, urzędników duchownych i sądownictwa kościelnego. Była to recepcja wczesna, gdzie zaczęto stosować w sądownictwie duchownym normy prawa rzymskiego. Najsilniej normy prawa rzymskiego adoptowane były przez miasta.
W czasach recepcji pr. Rzymskie traktowane było jako prawo wydane przez poprzedników cesarzy niemieckich - prawo cesarskie.
Dwie drogi przenikania:
Działalność sądu kameralnego Rzeszy - Reichstkammergericht - jedyny wspólny organ sądowy dla całej Rzeszy, za jego przykładem stosowano pr. Rzymskie posiłkowo w sądownictwie poszczególnych terytoriów Rzeszy.
W procesie sądowym strona powołująca się na prawo rzymskie nie musi, jak w przypadku prawa zwyczajowego, udowadniać istnienia danego przepisu - stosowano domniemanie prawne ważności norm prawa rzymskiego.
Działalność fakultetów prawnych - związana ze zwyczajem przesyłania akt. Opinie te, stanowiące wiążącą podstawę wyroku, opierało się na rozwiązaniach zaczerpniętych z prawa rzymskiego.
Przedmiotem recepcji nie było klasyczne prawo rzymskie, czy kodyfikacja justyniańska jako całość - jedynie te części zawarte w digestach, które były przedmiotem zainteresowania glosatorów, oraz komentatorów w ich interpretacji.
Recepcja polegała na wykorzystywaniu przez naukę prawa siatki pojęć wypracowanej przez rzymską jurysprudencję; abstrakcyjnych pojęć, konstrukcji prawniczych, nadających się do wykorzystania.
Inaczej:
Recepcja - przyjęcie obcego systemu prawa za obowiązujący
Recepcja teoretyczna - założenie, że prawo rzymskie jest rodzimym systemem prawa. Cesarstwo rzymskie narodu niemieckiego uważano za kontynuatora imperium rzymskiego.
Recepcja w Italii:
- odrodzenie zainteresowania prawem rzymskim - glosatorzy, prawnicy szkoły w Bolonii
- zaczęto badać prawo rzymskie na podstawie Diegstów Justyniańskich. Wg Nich prawo rzymskie było prawem żywym
- połowa Xiv. - Komentatorzy - twórcze przystosowanie prawa rzymskiego do potrzeb współczesności; pogodzenie czysto teoretycznych rozważań nad prawem z potrzebami praktyki
8. Constitutio Criminalis Carolina
Ogólnoniemiecka kodyfikacja karna.
Powstanie:
- wydanie w 1507 Constitutio Criminalis Bombergensis
- na sejmie w Wormns 1521 pierwszy projekt ustawy ogólnopaństwowej
- 1524 - drugi projekt -rewizja norymberska
- na sejmie w Ratyzbonie umieszczono w tekście ustawy Klauzulę schematoryjną, nadającą jej jedynie moc posiłkową w stosunku do praw miejscowych
- ustawę opublikowano za zgodą Karola V 27 VI 1532 jako Constitutio Criminalis Karolina
Budowa i treść:
- Zbiór liczył 219 art., Z czego 76 dotyczyło prawa materialnego, a 143 prawa procesowego.
W dziedzinie prawa karnego materialnego:
- o przestępstwie decyduje nie skutek zewnętrzny a wina sprawcy
- wprowadzała kary publiczne
- dopuszczała stosowanie analogii w odniesieniu do przestępstw w niej nieprzewidzianych
W dziedzinie procesu:
- zapewnienie pierwszeństwa przed tradycyjnym postępowaniem skargowym postępowaniu inkwizycycyjnemu
- Karolina zajmuje się wyłącznie procesem karnym
- proces inkwizycyjny: sędzia wdrażał go z urzędu, łączył w sobie funkcje prowadzącego dochodzenie, oskarżyciela i wydawał wyrok. Rozwinął się system dowodów formalnych 9 przepisy prawa określały, jaką wartość miały poszczególne środki dowodowe). Najlepszy dowód - przyznanie się do winy, był wymuszany przez stosowanie tortur. Postępowanie było pisemne i w zasadzie tajne.
9. Źródła prawa we Francji
Obszary prawne:
- strefa północna prawa zwyczajowego 9 nikłe wpływy prawa rzymskiego)
- strefa południowa prawa pisanego ( silny wpływ prawa rzymskiego)
Badania prawa rzymskiego ( włoski sposób wykładu)
- podwaliny odrodzonej nauki prawa rzymskiego stworzyła szkoła glosatorów w Bolonii
- badanie prawa justyniańskiego metodą egzogenezy - tłumaczenia, w formie glos - objaśnień, niejasnych wyrazów i zwrotów wpisywanych między wierszami albo na marginesie
- szkoła postglosatorów (komentatorów) - Bartolus de Saxoferrato, Xiv, stworzyli obszerne komentarze, poddając teksty źródłowe swobodnej interpretacji
Ordonanse - miały charakter norm ogólnych, regulowały głównie kwestie z dziedziny ustroju politycznego, wprowadziły ważne zmiany w dziedzinie procesu cywilnego Ordonanse karnego
Wielkie Ordonanse o:
- postępowaniu cywilnym 1667 - stanowił podstawę wszystkich późniejszych rozwiązań legisakcyjnych w tej materii
- postępowaniu karnym 1670 - zawierał również postanowienia z dziedziny prawa karnego materialnego
- handlu 1673
- czarny kodeks 1685 - regulował stanowisko prawne Murzynów
Za Ludwika XV zostały wydane 3 fragmentaryczne Ordonanse z dziedziny prawa prywatnego:
- Ordonans o darowiznach - 1731
- Ordonans o testamentach - 1735
- Ordonans o substytucjach fideikomisarnych - 1747
Tam, gdzie zwyczaje miały bardziej zwarty charakter od XIII w zaczęły się pojawiać najpierw prywatne, spisy prawa zwyczajowego.
Najdawniejszy, zredagowany ok. 1200 r. spis prawa zwyczajowego Normandii, zastąpiony potem metodycznym i doskonalszym spisem - Wielką Księgą Prawa Zwyczajowego Normandii.
Ok. 1280 Filip de Beaumanoir sporządził spis prawa zwyczajowego okręgu Clermont - Coutumes de Beauraisis.
Beauraisis XVI wieku nastąpiła unifikacja kilku większych praw zwyczajowych, spośród których duże znaczenie miał spis prawa zwyczajowego okręgu paryskiego Coutume de Paris, szczególnie w II redakcji z 1580 roku - stanowił on wzorzec dla dalszych prac nad redakcją praw zwyczajowych.
10. Źródła prawa w Anglii
System common law:
- Centralistyczne tendencje monarchów normandzkich po 1066r. umożliwiły królom zwiększenie zakresu własnej władzy oraz narzucenie krajowi systemu scentralizowanego sądownictwa
- stopniowo likwidowano partykularne prawo zwyczajowe umożliwiając wykształcenie się jednolitego dla całego państwa prawa powszechnego - common law
Common law wykształciło się nie tyle w drodze ze zwyczaju, ile przez świadome nawiązywanie w orzecznictwie do wyroków sądowych, zapadłych uprzednio w analogicznych sprawach. Ze swego charakteru i pochodzenia było prawem precedensowym.
Termin common law miał kilka znaczeń:
- prawo zwyczajowe w ogóle
- prawo dla całej ludności
- rodzime prawo powszechne
Jego głównym źródłem było orzecznictwo sądów królewskich - zapadłe wyroki uznano za precedensy sądowe
- twórcami byli sędziowie sądów królewskich, stąd też możemy je nazwać prawem sędziowskim - judge -made law
- zlikwidowano ostatecznie w XIII w partykularyzm prawny i wprowadzono na obszarze całego państwa prawo powszechne
- prawo angielskie miało charakter narodowy - nie wpływało na nie ani prawo rzymskie ani kanoniczne
System equity law:
- potrzeby gospodarcze i społeczne wymusiły konieczność uelastycznienia i dostosowania się do nowych okoliczności prawa common law
- powstał Sąd Kancelarski niezwiązany prawem powszechnym i orzekający na podstawie norm słuszności (equity)
- postępowanie przed tym sadem było uproszczone i łatwo dostępne dla stron
- podstawą zad słuszności były: łaska monarsza, sumienie, litość
- system equity law łagodził, korygował i uzupełniał normy common law
Sądownictwo Kancelarskie wywodzi się z uprawnień kanclerza do samodzielnego rozstrzygania petycji skierowanych na jego ręce do króla.
Zaczęła się tworzyć dwutorowość prawa angielskiego - jedne sprawy rozstrzygały sądy common law, drugie sądy kancelarskie i zależne od niego judykatury
- przyjęło się z czasem, że prawo zwyczajowe jest normą podstawowa, zaś zasady słuszności oparte na prawie rzymskim regułą nadzwyczajną, przy czym odwoływanie się do nich należały tylko, gdy pierwsze okazały się nieskuteczne
Sądy królewskie
- organizacja królewskiego wymiaru sprawiedliwości, wywodziła się z podziału kurii królewskiej
a) Sąd Spraw Pospolitych- rozpatrywał przede wszystkim sprawy cywilne ( XII w)
b) Sąd Ławy Królewskiej - rozpatrywał głównie sprawy karne ( XIII w)
c) Sąd Exchequeru - skargi przeciw koronie w dziedzinie skarbowej (XIII w)
Wszystkie powyżej nazywano łącznie Sądami Westminsterskimi
Sąd kancelarski - na czele lord kanclerz, postępowanie uproszczone, zasady słuszności (XIII w)
Razem z poprzednimi tworzył Najwyższe Trybunały Królewskie
W XIV w ustaliła się organizacja sądów koronnych delegowanych, sędziowie delegowani rozstrzygali zarówno sprawy cywilne jak i karne
Istniały również inne instytucje sądowe:
- sędziowie pokoju - 8 w każdym hrabstwie, uzyskiwali uprawnienia administracyjne i władzę sądowa w sprawach karnych
- od XIII w rozwinęły się też sądy przysięgłych, stanowiły formę udziału niefachowego czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości
- Wielka Ława - wstępne badanie sprawy celem stwierdzenia istnienia podstaw do oskarżenia. Decyzja o umorzeniu lub przekazaniu sprawy do Ławy Mniejszej zapadała większością głosów
- Ława Mała dla spraw karnych
- Ława dla spraw cywilnych
Odrębnym źródłem prawa w Anglii było prawo stanowione ( statute law)- ustawodawstwo królewskie. Ustawy zwano asyzmami, konstytucjami a od XIV w statutami.
Rodzajem prawa stanowionego w dziedzinie prawa sądowego były także wydawane przez kancelarię królewską, pisemne rozkazy, ryty ( brevi, writs) - ich nieprzestrzeganie traktowano na równi z obrazą majestatu królewskiego
Oraz:
- zbiory wyroków, literatura prawnicza
Records - najwcześniejsze zbiory orzeczeń sądowych, rządowe protokoły rozpraw sądowych wraz z wyrokami
Reports - uzupełnienie records, zawierające szczegółowe motywy wyroków, wraz z prawną argumentacją
11. Źródła prawa na Rusi Kijowskiej i w Rosji
a) dane o źródłach poznania prawa na Rusi Kijowskiej można znaleźć w najstarszej kronice ruskiej, pochodzącej z XII w zwanej „Powieścią doroczną”. Zawierała min wiadomości o traktatach zawieranych z Bizancjum przez Rurykowiczów : Olega -907 i 911, Igora 944, Światosława 971.
Zawierały przepisy z dziedziny prawa prywatnego, karnego, procesu oraz normy, które zaliczamy do prawa międzynarodowego, np. przepisy znoszące prawo nadbrzeżne
b)Ruska Prawda - jeden z najstarszych pomników prawa Słowiańskiego, cenne źródło poznania prawa z XI i XII w. Zawierała normy prawa zwyczajowego i elementy książęcego ustawodawstwa, oraz wiadomości z praktyki sądowej
Miała 3 redakcje:
- Krótka Prawda - przepisy głównie z dziedziny prawa karnego i procesowego, złożona z Prawdy Jarosława (zbiór ustaw Jarosława Mądrego z lat 30 XI w) oraz z Prawdy Jarosławowiczów (1054-1073, wydana przez synów Jarosława na podstawie prawa zwyczajowego, ustaw książęcych i praktyki sądowej) Zaznaczył się feudalny charakter prawa oraz charakter klasowy norm prawnych. Składała się dwóch części.
- Obszerna Prawda, XII w, przepisy Krótkiej Prawdy, uzupełnione i zmienione przez wnuków Jarosława Mądrego, oraz statut Włodzimierza Monomacha, przepisy uzupełniały postanowienia z zakresu prawa prywatnego
-Skrócona Prawda z XV w - wyciąg Prawdy Obszernej, przystosowany do nowych warunków społecznych.
Wszystkie redakcje Prawdy Ruskiej spisane były w języku ruskim.
ustawy cerkiewne - wydawane przez książąt w celu regulacji spraw kościelnych, szczególnie sądownictwa duchownego, np.
Statut Księcia Włodzimierza o sądach cerkiewnych
Statut Księcia Jarosława - rozszerzał zakres spraw podległych sadownictwu duchowemu
Wpływ Bizancjum
Geneza:
Zależność duchowieństwa ruskiego od patriarchy Konstantynopola, duża liczba Greków wśród prawosławnego duchowieństwa
- zbiory cesarzy bizantyjskich były rozpowszechnione praktyce sądownictwa cerkiewnego, nazywano je Nomokanonami
- Nomokanon 50 rozdziałów, będący wyciągiem z kodyfikacji Justyniańskiej
- Zbiór Socjusza - najobszerniejsza kodyfikacja prawa kościelnego
- Nomokanon 14 rozdziałów, od XIII w - jako księga Wytyczna (Kormczaja Kniga) do której weszły potem Ekologa, Procheiron
Ustawodawstwo ogólnorosyjskie:
- w 1498 r ukazał się pierwszy zbiór ogólnorosyjski - Subiednik, wykonany na zlecenie cara Iwana III, opierał się częściowo na prawie zwyczajowym i postanowieniach Ruskiej Prawdy, oraz przywilejów terytorialnych, tzw. Ustawnych Gramot, oraz rozwiązania oryginalne. R4egulował organizację sądów i postępowanie sądowe, w mniejszym zakresie dotycząc prawa materialnego i karnego. Miał 68 art., podzielonych na 4 części - sądownictwo centralne, sądownictwo lokalne, prawo rzeczowe i inne zagadnienia
- Carski Subiednik, 1550, miał 100 art., nowe postanowienia dziedziny sądownictwa i procesu
- 1551 Stogłow -100 art., regulował wewnętrzna organizację cerkwi
- 1589 Subiednik Cara Fiodora, a w latach 1606 i 1607 Swobodnyj Subiednik. Nie uzyskały jednak mocy obowiązującej, stosowano je w praktyce sądowej
- Sobornoje Ułożenije, 1649, car Aleksy Michajłowicz, Obowiązywał w Rosji prawie 200 lat. Opierał się na Subiednikach, Ukazach cesarskich, na prawie bizantyjskim i III statucie Litewskim. Miał 967 art. Cechował się wysoką techniką ustawodawczą, zawierał przepisy prawa państwowego, administracyjnego, karnego, cywilnego i procesu.
12. Prawo prywatne w średniowieczu - ogólna charakterystyka
OSOBOWE
Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych
Zdolność prawna - zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków
- w średniowieczu przyznawano ją osobom fizycznym i prawnym
- nie każda jednostka w jednakowym zakresie wyposażona była w zdolność prawną
- posiadali ją ludzie wolni, miała charakter stanowy
- cudzoziemcy początkowo nie posiadali podmiotowości prawnej
- Zdolność prawna uzależniona była od tzw. Dobrej sławy, ograniczeniem mogło być uprawianie pewnych zawodów, uważanych za niesławne (np. kata)
- niektóre prawa ograniczały zdolność prawną dzieci ze związków pozamałżeńskich
- utrata czci z reguły wiązała się z utratą zdolności prawnej
- ograniczeniom podlegały kobiety
- na zakres i charakter podmiotowości prawnej wpływał też wiek i stan zdrowia
- nabycie zdolności prawnej wiązało się z przyjęciem do rodziny przez podniesienie dziecka przez ojca, warunkiem było urodzenie się żywego dziecka
- utarta zdolności: śmierć, śmierć fikcyjna, zwana później cywilną - w skutek wyjęcia danej osoby spod prawa, wstąpienie do klasztoru, utrata wolności
Zdolność względna - korzyść ze zdolności tylko w ramach własnego stanu
Zdolność częściowa - ograniczona w określonym zakresie
Zdolność do czynności prawnych - zdolność do tego, by za pomocą własnych oświadczeń woli, wolnych od wad, nabywać uprawnienia bądź zaciągać zobowiązania
- pełną zdolność do czynności prawnych posiadała osoba pełnoletnia, płci męskiej, zdrowa fizycznie i psychicznie
II) Małżeństwo
Formy zawarcia:
Świecka:
- porwanie (raptus)
- kupno żony, które z czasem przekształciło się w kupno opieki nad żoną, z ceny nabycia wywodziła się opłata znana jako wiano
- umowa, pierwotnie jednolity akt prawny, zawierany pomiędzy opiekunem prawnym kobiety a narzeczonym,, potem rozpadł się na:
a) zmówiny - wstępna umowa ślubna, regulująca warunki i termin zawarcia małżeństwa, narzeczony uiszczał cenę kupna, lub tylko zadatku - w zamian otrzymywał obietnicę dokonania zdanin, oraz przedmioty symbolizujące podjęcie zobowiązania
b) zdaniny - uroczysta czynność prawa, treścią było zawarcie małżeństwa, początkowo wola kobiety nie była uwzględniania, potem stała się warunkiem koniecznym; potem następowały przenosiny i pokładziny
Kościelna
- wpływ kościoła zaznaczał się najpierw samym błogosławieństwie, potem zawieranie małżeństw zgodnie z zasadami prawa kanonicznego, od XI w.
- od 1563 roku ( Sobór Trydencki) podstawowym wymogiem zawarcia małżeństwa była zgodna wola stron
Sformułowano przeszkody małżeńskie:
-zrywające- powodowały nieważność małżeństwa ( pokrewieństwo do IV stopnia, powinowactwo, adopcja, pokrewieństwo duchowe, świecenia duchowne, śluby zakonne, istniejące małżeństwo, przymus, impotencja)
- wzbraniające - zabraniały zawarcia małżeństwa, ale nie czyniły go nieważnym
- prawo świeckie wprowadziło zakazy w przypadku różnicy pochodzenia i stanu
Rozwiązanie małżeństwa:
- śmierć małżonka
- za obopólną zgodną lub jednostronne ( z reguły przysługiwało wyłącznie mężowi), rozwód następował przez oddalenie żony z domu. Porzucenie jej bez ważnego powodu powodowało konieczność zapłaty określonej sumy na rzecz żony i jej krewnych. Kościół wprowadził najpierw zakaz ponownego małżeństwa, potem zasadę bezwzględnej nierozerwalności związku małżeńskiego
- separacja „od stołu i łoża”
III)Stosunki majątkowe małżeńskie
- w skład majątku wnoszonego przez żonę wchodziła wyprawa, a następnie posag, mąż wnosił wiano, wyprawa stanowiła własność żony, która mogła nią z reguły samodzielnie rozporządzać
- Otrzymanie posagu pozbawiało kobietę prawa do spadku po rodzicach
- wiano ustanawiane było najpierw w ruchomościach, potem w dobrach ruchomych. Po wyodrębnieniu się posagu polegało na ustanowieniu przez męża na swym majątku oprawy, stanowiącej zabezpieczenie posagu i odwzajemnienie się żonie przez męża. Zapisane było w księgach sądowych specjalnym listem wiennym lub wzdawnym, na określonej części dóbr męża
- Podarek poranny, był ofiarowany żonie przez męża w związku małżeńskim, jako wynagrodzenie utraconego dziewictwa
- Podarek poślubny - płacony jednorazowo lub corocznie, jako wyraz szczególnej miłości do żony
- dominująca pozycja męża w zakresie rozporządzania i zarządzania majątkiem
- system pełnej wspólności majątkowej - cały majątek wspólną własnością małżonków
- ograniczona wspólność - wspólne ruchomości i nieruchomości nabyte podczas trwania małżeństwa ( wspólnota dorobku)
- utrzymanie odrębnej własności wniesionych do małżeństwa nieruchomości. Mąż miał zarząd zarówno nad majątkiem wspólnym jak i tym wniesionym przez żonę
- jedność zarządu majątkowego - żona właścicielką nieruchomości i ruchomości wniesionych, zarząd i użytkowanie należały do męża, nieruchomościami dysponował za zgodą żony lub jej krewnych
- Rząd posagowy ( południe Francji), mąż miał wyłączne prawo zarządzania nieruchomościami należącymi do posagu i stanowiącymi jego własność, ale z jednoczesnym zakazem ich alienacji i obciążania długami
IV) Rodzice i dzieci
- ojciec na czele rodziny, władza nad wszystkimi domownikami
- nad dziećmi prawymi ( urodzonymi w małżeństwie) niezmiernie rozległa, ojciec decydował o przyjęciu do rodziny, mógł je porzucić, zastawić, sprzedać w niewolę, zabić, z czasem podlegało to ograniczeniom, jednak zachował tzw. Prawo karcenia domowego, wykluczającego w pewnym zakresie jurysdykcję publiczną, miał prawo ożenienia syna czy córki bez ich zgody
- w czasie demokracji wojennej władza ojca nad synem gasła z chwilą, gdy stawał się zdolny do noszenia broni, potem, gdy gospodarczo się usamodzielnił
- władza ojca nad córką gasła w chwili jej wyjścia za mąż, czy do klasztoru za jego zgodą
- dzieci nieprawe (spurius)nie wchodziło do rodziny ojca, nie miało prawa do jego nazwiska, ani dziedziczenia po nim, nie miały zdolności do czynności prawnych, odsunięte od godności i urzędów
- pokrewieństwo sztuczne - opierające się na akcie prawnym: adopcja (anatomia)
- opieka zastępowała władzę ojcowską; opiekun przyrodzony 0 najbliższy krewny linii męskiej, opieka ojcowska - sprawowana przez osobę wyznaczoną przez ojca, opieka urzędowa
RZECZOWE
V) Pojęcie rzeczy
- rzeczy nieruchome - ziemia i wszystko z nią trwale związane; dobra dziedziczne i dobra nabyte
- rzeczy ruchome - reszta, mniej wartościowe, były ściśle związane z osobę, zerwanie fizycznego związku ruchomości z osobą oznaczało zerwanie prawnych więzów
- ruchomości unieruchomione - ruchomości w znaczeniu fizycznym, zaliczane do nieruchomości ze względu na ich przeznaczenie, np. ryby w stawie ( po wyłowieniu stawały się ruchomościami)
VI) Posiadanie - własność
- w prawie wczesnego średniowiecza brak ścisłego rozgraniczenia
- każde władztwo nad rzeczą było rozumiane jako określone prawo do niej
- posiadanie - nie znano i nie odróżniano Corpus od animus, posiadanie ruchomości polegało wyłącznie na faktycznej detencji
- posiadanie nieruchomości faktycznej detencji nie wymagało, ale wymagało pobierania pożytków
- własność stanowiła najwyższy stopień posiadania
- proces posesoryjny - uproszczone i skrócone postępowanie przed sądem celem ustalenia naruszenia posiadania i tymczasowe przywrócenie stanu poprzedniego
- własność podzielona - odnosiła się zasadniczo do własności ziemi, istniały własność bezpośrednia (zwierzchnia), oraz podległa (użytkowanie) - podział ten stanowił podstawę ustroju lennego, miała charakter czasowy, dożywotni lub wieczysty
- własność alodialna - własność pełna, wolna i niepodlegająca innemu władztwu prawnemu
- własność zbiorowa - niedział ojcowski lub braterski
- ograniczenia własności:
Regalia - zastrzeżone wyłącznie dla monarchy prawa gospodarcze
Prawo bliższości - przysługujące krewnym, miało na celu ochronę interesów majątkowych rodziny
Prawo pierwokupu - zapewnienie krewnym, w kolejności pokrewieństwa, pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości dziedzicznej
Prawo retraktu - wykupu, wykup dóbr od nabywcy przez krewnych zbywcy po cenie kupna
VII) Nabycie własności
- charakter pierwotny: zawłaszczenie, znalezienie rzeczy, łupy wojenne, własność rzeczy wyrzuconych na brzeg z rozbitego okrętu
- formą prawną potwierdzenia czyjegoś prawa na zawłaszczonym gruncie była zapowiedź - jej cel to zakazanie wstępu i korzystania z ziemi przez inne osoby
- charakter pochodny - przeniesienie prawa własności z jednej osoby na drugą na podstawie kupna - sprzedaży, darowizny czy zamiany
- przeniesienie własności nieruchomości: pierwotnie dwa akty prawne - umowa realna między zbywcą a nabywcą - sala, traditio, łączyło się czasem z wywiązaniem się zbywcy; drugim aktem było wejście w posiadanie, zwane też wwiązaniem
- utrata własności: przeniesienie prawa własności, porzucenie rzeczy, wywłaszczenie, konfiskata, zniszczenie rzeczy
ZOBOWIĄZANIA
VIII) Źródła zobowiązań. Umowy.
- prawa obligacyjne: względny charakter, skuteczność między stronami zobowiązania, wierzyciel może domagać się określonego zachowania, ma roszczenie wobec konkretnej osoby - dłużnika
- pierwotnie rodziły się z deliktów, sam fakt wyrządzenia szkody rodził po stronie sprawcy obowiązek jej naprawienia
- umowy formalne - zobowiązanie się kogoś do świadczenia w przyszłości, które dokonywane było drogą uroczystego ślubowania wiary; gesty: przybicie - złożenie ręki w dłoń wierzyciela, wadiacja - wręczenie symbolicznego przedmiotu
- umowa realna: - zobowiązanie się jednej strony do świadczenia w określonym terminie wynikało z faktu przyjęcia świadczenia, otrzymania rzeczy od drugiej strony
IX) Odpowiedzialność z tytułu zobowiązania
- - początkowo dotykał osoby dłużnika, był wyjęty spod prawa i mógł być bezkarnie zabity, lub brano go w niewolę
- odpowiedzialność majątkiem dłużnika
- sama umowa uzasadniała wprawdzie powinność jej wypełnienia, ale nie rodziła jeszcze odpowiedzialności prawnej
- odpowiedzialność brana na osobę trzecią
X) Sposoby umacniania umów
- zakładnictwo - osoba (nie dłużnik) stawała się zakładnikiem wierzyciela do czasu wypełnienia przez dłużnika zobowiązania
- rękojemstwo - odpowiedzialność przechodziła na osobę zwaną ręczycielem, który ręczył za dłużnika swoją osobą i majątkiem, ale pozostawał na wolności
- zastaw - przysługiwał wierzycielowi na rzeczy cudzej, z której mógł zaspokoić swą wierzytelność
- rodzaje zastawu:
Zastaw umowny -, dany, umowa między wierzycielem a dłużnikiem
Zastaw wzięty - nie wynikał z umowy i powstawał bez woli dłużnika
SPADKOBRANIE
XI) dziedziczenie beztestamentowe:
- przedmiotem spadkobrania były najpierw ruchomości
- ograniczenie kobiet ( czasem do dóbr pochodzących od matki)
- najbliższymi do spadku i wyłączającymi innych byli synowie spadkodawcy
- w prawie frankońskim dziedziczono według parantel, w Zwierciadle Saskim spadkobierców podzielono na dwa koła
- niedopuszczenie do spadkobrania współmałżonka zmarłego
- nabycie spadku następowało przez samą śmierć spadkodawcy, potem formalnie
XII) Dziedziczenie testamentowe
- prawo wyczekiwania - umożliwiało zachowanie majątku w rękach rodziny w nienaruszonym stanie
- część swobodna majątku - pozostawała do dyspozycji spadkodawcy, początkowo jedynie na cele pobożne, potem uzależniona była od liczby synów
- przedmiotem ruchomości, z nieruchomości dobra nabyte, inne tylko dziedzicom koniecznym
- nie wymagano ustanowienia dziedzica
XIII) Dziedziczenie lenn
- zasada niepodzielności lenn - wprowadzenie sukcesji jednostkowej, przechodzenie lenn w razie śmierci lennika na jednego z synów
- frafagium - pr. Francuskie - najstarszy syn obejmujący lenno zatrzymywał sobie pewną jego część, mniejsza nadawał w podleśno młodszym braciom
- odsuwanie od dziedziczenia wstępnych
13. Prawo karne okresu wczesnego średniowiecza. Przestępstwo publiczne i prywatne, pojęcie przestępstwa, podstawy odpowiedzialności, kary państwowe, kary prywatne, system kar kompozycyjnych.
Przestępstwo - czyn zabroniony, wyrządzający szkodę jednostce lub społeczeństwu, oraz naruszający porządek publiczny i społeczny, ustalony przez zwyczaj i obowiązujące prawo. Było również grzechem obrażającym Boga; za przestępstwo uznawano takie czyny, które wywoływały zmiany w świecie zewnętrznym, oceniano je od strony skutku
Przestępstwo prywatne - naruszały interes jednostki lub rodziny ( rodu), wymierzenie kary miało charakter prywatny.
Rodzaje przestępstw prywatnych:
- przeciwko życiu i zdrowiu ( zabójstwo, uszkodzenie ciała)
- przeciwko mieniu ( kradzież, rozbój, rabunek, podpalenie)
- przeciwko czci ( zniewaga czynna, słowna, pisemna)
- przeciwko wolności ( porwanie, bezprawne więzienie)
- przeciwko moralności ( cudzołóstwo, kazirodztwo, nierząd, sodomia)
Przestępstwo publiczne - naruszało interes ogółu, pojawiło się wraz z powstaniem państwa plemienno-szczepowego; dotykały najważniejszych interesów grup rządzących oraz kardynalnych podstaw porządku prawnego, ścigane przez aparat państwowy i zagrożone karami państwowymi
Rodzaje:
- przeciwko władzy i państwu( zdrada państwa, obraza majestatu)
- przeciwko religii ( wróżbiarstwo, czary, świętokradztwo, bluźnierstwo)
- złamanie miru
Podstawy odpowiedzialności:
- nie zajmowano się podmiotową stroną przestępstwa
- odpowiedzialność zależna była od winy, często występowała bezkarność usiłowania popełnienia przestępstwa
- nie istniało odróżnienie odpowiedzialności karnej od cywilnej
- z czasem tendencje do subiektywizacji odpowiedzialności; starano się odróżniać czyny popełnione przypadkiem od usiłowania
- zaczątki uwzględniania okoliczności popełnienia przestępstwa, takie jak zatajenie, porzucenie zwłok
- instytucja początku - protoplasta obrony koniecznej, oznaczała zabójstwo tego, kto dał początek zwady czy napaści
- występowała odpowiedzialność zbiorowa
Kara - okoliczność zastosowana wobec sprawcy przestępstwa
Kary publiczne:
- kara śmierci zwykła ( ścięcie, powieszenie), kwalifikowana ( łamanie kołem, utopienie, spalenie)
- kary mutylacyjne ( obcięcie członków)
0 kary na czci - wyjęcie spod prawa, wygnanie
- kary cielesne - chłosta, post, noszenie siodła
- kary majątkowe - konfiskata całego majątku, grzywna
- kara pozbawienia wolności ( małe znaczenie)
Kary prywatne:
- krwawa zemsta ( samopomoc)
- system kar kompozycyjnych - kary prywatne, uiszczane w pieniądzach, oznaczał połączenie elementu kary i odszkodowania,
- główszczyzna - suma płacona za „głowę” zabitego jego rodzinie, uzależniona od stanowiska społecznego ofiary, płci i wieku
- kary pokutne - okup za przestępstwa
14. Prawo karne w ustawodawstwie średniowiecznych miast włoskich.
- Włochy kolebką nowych rozwiązań i teoretycznych konstrukcji z dziedziny prawa karnego. Przyjęto wiele rozwiązań prawa rzymskiego, uczeni włoscy potrafili operować definicjami
- zwyciężyła zasada publicznoprawna - uznanie każdego przestępstwa za czyn naruszający w jakieś mierze interes ogółu, przez sam fakt zakłócenia ustalonego przez państwo porządku publicznego. Wymierzenie kary winowajcy stało się sprawą władzy państwowej a z czasem jej wyłącznym atrybutem
- pojednanie pomiędzy sprawcą a pokrzywdzonym lub jego rodziną nie może uchronić przestępcy przed karą publiczną
- w miejsce systemu kar pieniężnych wprowadzono system kar cielesnych, które przy cięższych przestępstwach stają się obligatoryjne
- klasyfikacja przestępstw opierała się na kryterium wielkości grożącej za nie kary. Przestępstwo dzielono na najcięższe ( crimina atrocissima), ciężkie (atrocia) atrofia lekkie (leva)
- przestępstwa dzielono również na przewidziane w przepisach, tzw. Zwyczajne ( crimina ordinaria) i nieprzewidziane, nadzwyczajne (crimina extraordinaria)
- uznano stronę podmiotową przestępstwa za czynnik stanowiący podstawę odpowiedzialności sprawcy i decydujący o jej zakresie
- dawna rzymska reguła, że przy przestępstwach należy patrzeć nie na rezultat, lecz na wolę, została w prawie statutowym i judykaturze miast włoskich podniesiona do rangi zasady
- nie doszło do skonstruowania definicji winy, rozróżniano jednak winę umyślną od winy nieumyślnej
- dolus - obejmowało działanie umyślne, świadome, gdy sprawca wykazywał zamiar, wolę wywołania skutku przestępnego
- wina nieumyślna, culpa, cechowała się brakiem znamion popełnienia przestępstwa, chodziło o działania z lekkomyślności, niedbalstwa
- zaczęto rozróżniać winę nieumyślną od czystego przypadku, za który sprawca z reguły nie ponosił odpowiedzialności
- znacznemu ograniczeniu uległy przejawy odpowiedzialności zbiorowej
- zrównano odpowiedzialność karną kobiet i mężczyzn, różnice tylko w zakresie wymiaru kar
- prawo statutowe normowało przesłanki odpowiedzialności karnej nieletnich - nieletniemu nie można było przypisywać takiej samej winy, co osobie dorosłej, ze względu na jego ograniczoną w młodym wieku poczytalność
- instytucja obrony koniecznej (defensio) - dopuszczała odparcie napaści, musiała być umiarkowana, dokonana z powodu napaści a nie zemsty, reakcja powinna nastąpić natychmiast, i dokonana środkiem odpowiadającym środkom napastnika. Przekroczenie granic obrony koniecznej podlegało karze
- pomoc własna - egzekwowanie swych praw w drodze samopomocy było niedopuszczalne
- zezwalano na zemstę na złodzieju przyłapanym nocą we własnym domu
- czasem bezkarne były czyny popełniane w afekcie - w stanie silnego wzburzenia umysłu, ograniczającego świadomość sprawcy, np. zabicie cudzołożnika
- kradzież z nędzy pod warunkiem, że dokonana w szczególnych warunkach, dla zaspokojenia natychmiastowej potrzeby
-o przestępstwie decydować powinien zamiar z nie skutek, pod względem podmiotowym mimo braku skutku przestępca powinien ponosić odpowiedzialność
- wyodrębniło się pojęcie usiłowania, prawnicy włoscy odróżnili poszczególne stadia czynu przestępnego, pojawiły się 3 elementy usiłowania - zamysł, zły zamiar (cogitare); przystąpienie do działania, czynności przygotowawcze (agitare); niedopuszczenie do skutku ( non perducere ad efectum).
- powstały 3 stopnie usiłowania: oddalony, bliski i najbliższy; czynności zaliczane do drugiego stopnia były niekiedy traktowane jako usiłowanie karalne
- odpowiedzialność za udział w przestępstwie ponosił nie tylko sprawca, ale każdy, kto brał w nim jakikolwiek udział
- trzy rodzaje udziału w przestępstwie:
Mandat - polecenie lub nakaz popełnienia przestępstwa, consilium 0- udzielenie rady, pomocy moralnej do przestępstwa); auxilium - pomoc natury fizycznej
Przy mandacie odpowiedzialność zleceniodawcy i wykonawcy była z reguły jednakowa
- odrębną formą udziału był spisek - conspiratio
System kar:
- publicznoprawny charakter kary
- kary na życiu i ciele
- zakaz wykupienia się od kary mężobójstwa
- całkowite wypieranie kar kompozycyjnych
- wprowadzono kary ściśle oznaczone bądź arbitralne
15. Zmiany w prawie karnym późnego średniowiecza
Nowa klasyfikacja przestępstw
- wzrost liczby czynów naruszających interes ogółu, np. sprawy królewskie - przestępstwa skierowane przeciw interesom króla, sądzone przez organa królewskie
- zasada publicznoprawna
- podział ze względu na wagę przestępstw causa maiores
- - wyróżnienie zbrodni i przekroczeń
- podział ze względu na wolę dokonania przestępstwa
- podział na gardłowe i niegardłowe
- - zbrodnia obrazy majestatu
- nowe kategorie czynów przestępnych - przestępstwa przeciwko władcom i sadom
- pojęcie herezji
- przestępstwo przeciw czci
- subiektywizacja odpowiedzialności
- indywidualizacja odpowiedzialności
- każdy przestępstwo naruszało w jakiś sposób istniejący w państwie porządek
- „Carolina” nie przewidywała możliwości wykupienia się od kary
- konstytucja z 1588 - zakaz pojednania się stron poza sądem przy przestępstwach mężobójstwa
- rozpowszechnienie się poglądu o winie jako podstawie odpowiedzialności
- rozróżnienie stopni winy
- opracowanie okoliczności wyłączających np. niezawiniony przez sprawcę błąd
- konstrukcja stanu wyższej konieczności
- czary zaliczano do zbrodni obrazy majestatu boskiego
- państwo miało publiczne prawo karania wszystkich przestępstw. „Carolina”, nie znała już kar prywatnych, wszystkie miały charakter publiczny, a ich celem było odstraszenie innych od popełnienia przestępstwa drogami jak najsurowszej represji karnej
- niezwykłe rozbudowanie katalogu kar- kara sprawiedliwa była ściśle dopasowana do charakteru i ciężkości popełnionego przestępstwa
- kary odzwierciedlające, 8 rodzajów kar śmierci
17. Proces sądowy w średniowieczu, ogólna charakterystyka
- brak rozróżnienia bezprawia karnego od cywilnego, cywilnego postępowaniu sądowym czyny naruszające prawo karne, przestępstwa i krzywdy o charakterze prywatno - prawnym były dochodzone w tym samym trybie, zmierzały do ukarania sprawcy
- brak odrębności postępowań w sprawach cywilnych i karnych
- ok. XII w. rozróżnienie skarg na cywilne i karne
- w dziedzinie procesu sądowego - rozróżnienie przestępstw naruszających interesy ogółu od naruszających interesy jednostek
- przestępstwa publiczne dochodzone był z urzędu, prywatne w drodze postępowania prywatno - skargowego
- specjalne postępowanie przed obliczem króla - proces rugowy
18. Cechy procesu zwyczajnego i jego przebieg. Środki dowodowe, nagana wyroku, proces rugowy, egzekucja wyroków.
- skargowość podstawową cechą procesu
- toczyło się postępowanie, gdy ktoś wystąpił ze skargą, która wznoszona była przed sędziego wraz z wezwaniem przeciwnika do stawienia się w sądzie. Formalne wezwanie zwało się pozwem. Miał on początkowo charakter prywatny; proces zastąpiony przez pozew sądowy, urzędowy, zagwarantowany środkami państwowego przymusu
- pozew formułowany był na podstawie wniesionej do sądu skargi, obok nazwiska pokrzywdzonego zawierał termin stawienia się w sądzie
- strona obowiązana była początkowo uczestniczyć osobiście, potem za pomocą zastępcy
- ustność i jawność procesu
- spór stron przed sądem zaczynała skarga powoda, poprzedzona przysięgą lub okazaniem dowodu przestępstwa, potem następowało wezwanie pozwanego do odpowiedzi
- 3 części procesu: ścisły formalizm, kontradyktoryjność(sporność), wolna rozprawa stron
- skarga i odpowiedź musiały być sformułowane w ściśle określonych słowach, pomyłka powodowała przegranie sporu
- proces toczył się jako spór między dwoma stronami, którego obserwatorem był sąd
-, gdy pozwany uznał skargę albo odrzucił pretensje powoda zapadał wyrok merytoryczny, jeśli nie, zapadał wyrok warunkowy (dowodowy) - otwierający postępowanie dowodowe
Środki dowodowe:
- dowody oparte na wierze, irracjonalny charakter, w schyłku średniowiecza dowody racjonalne, jak dokumenty, zeznania świadków
- przysięga najważniejszym środkiem dowodowym, miała charakter samoprzekleństwa, składana z zachowaniem określonych formuł i gestów, pomyłka powodowała upadek strony w procesie, a nawet osobną karę
- przysięga oczyszczająca - sposób uwolnienia się od zarzutu przez pozwanego, gdy prawo przyznawało mu bliższość dowodu
- przysięga oskarżająca -składał powód na dowód popełnienia przestępstwa, gdy miał bliskość przeprowadzenia dowodu. Wymagano jej składania ze wspólprzysiężnikami ( od 2 do 72) im cięższe przestępstwo tym ich większa liczba
- współprzysiężnicy nie składali przysięgi o prawdziwość faktów, a jedynie świadczyli o wiarygodności osoby przysięgającego
- świadkowie potwierdzali fakt uczestnictwa w jakimś akcie prawnym, ich zeznanie miało charakter formalny
- ordalia - sady boże - jednostronne, np. próba wody, dwustronne - np. pojedynek sądowy; zakazane w 1215
- pisemne dokumenty - pełną moc dowodową miał dokument królewski; dokumenty prywatne mogły być zaczepione przez odmówienie im wiarygodności, lub przez uroczyste przedziurawienie
Nagana wyroku
- sposób zaczepienia decyzji sądu
- każdy uczestnik postępowania mógł z nią wystąpić
- musiała zawierać zarzuty, że wykonujący świadomie złamał prawo, była naganą sędziego
- rozstrzygana w drodze pojedynku sądowego, przegrany płacił grzywnę
- w późniejszym okresie sądy rozpatrujące naganę zajęły się merytoryczna stroną
Proces rugowy
- wykształcone w monarchii frankońskiej, w sądach królewskich lub królewskich wysłanników, którzy ścigali na terenie hrabstw przestępstwa nieujawnione, zawodowe i notoryczne
- wybierano najpoważniejszych z mieszkańców, rugowników, którzy zeznawali na temat zbrodni popełnionej w ich miejscowości, pod przysięgą
Egzekucja wyroków:
- najpierw pozasądowa
- potem sądowa, przeprowadzana przez urzędników na wniosek strony, która wygrała sprawę, dotyczyła najpierw nieruchomości, potem nieruchomości, o ile dobra ruchome nie zaspokoiły pretensji wierzyciela
- niedopuszczenie do egzekucji powodowało karę pieniężną
19. Proces rzymski - kanoniczny.
- podstawą postępowania zasady rzymskiego procesu kognicyjnego, stosowany od XIII w. najpierw w praktyce komun włoskich
- pisemność postępowania, wymiana pism procesowych między stronami
- proces skargowy
- zasada dyspozycyjności - tylko od woli stron zależało rozpoczęcie procesu, sędzia działał dopiero po otrzymaniu skargi powoda, strony dysponowały swymi prawami procesowymi i materialnymi, mogły w pewnych stadiach procesu zawrzeć ugodę
- zasada kontradyktoryjności (sporności)
- sędzia opierał się na materialne zebranym przez strony i w wyrokowaniu musiał się trzymać treści żądań powoda
- opierał się na zasadzie prawdy formalnej
- miał dwa stadia:
a) wdanie się w spór - litis contestatio, rozpoczęte od wniesienia przez powoda pozwu do sądu, wraz z pisemną skargą, zawierającą nazwisko powoda, przedmiot roszczenia, określenie sądu, podstawę prawną, oraz nazwisko pozwanego
b) merytoryczny rozbiór sporu, nie wolni się było z niego wycofać bez zgody sądu i przeciwnika procesowego, ani zmieniać treści skargi
- ze środków dowodowych najważniejsze było przyznanie się strony, oraz przysięga stron, zeznania świadków, dokumenty
- środkiem odwoławczym była apelacja ( możliwość dwukrotnej)
- prawomocny wyrok stawał się tytułem egzekucyjnym
20. Proces inkwizycyjny - cechy, charakter i przebieg postępowania inkwizycyjnego - rola tortur.
Proces inkwizycyjny był wszczynany z urzędu przez sędziego lub specjalny organ powołany do ścigania przestępstw. Wszystkie funkcje procesowe złączone były w osobie sędziego ( rola oskarżającego, wyrokującego, broniącego). Był tajny i pisemny. Oskarżony przestawał być podmiotem, a stawał się przedmiotem procesu. Pierwsze stadium postępowania inkwizycyjnego ( inkwizycja generalna) miało na celu ustalenie czynu przestępnego i zebranie poszlak wystarczających do wdrożenia śledztwa przeciw osobie sprawcy - miała charakter postępowania informacyjnego. Wszczynana była na podstawie donosu, obejmowała wizję lokalną i sumaryczną i przesłuchania świadków bez przysięgi. Drugie stadium, zwane inkwizycją specjalna, polegał na działaniu inkwirenta przeciw podejrzanemu, który stawał się oskarżonym, z reguły wtedy następowało jego uwięzienie. Przesłuchania były tajne. Postępowanie dowodowe miało na celu zebranie określonej liczby dowodów formalnych, które mogłyby stanowić podstawę do wydania wyroku. Do dowodów określanych jako niepełne lub pośrednie należały poszlaki. Najlepszym dowodem było przyznanie się, do wyroku skazującego wymagano pełnego dowodu winy oskarżonego. Niekiedy wyodrębnia się ostatnie stadium, zwane rozprawą końcową, albo końcowym przesłuchaniem oskarżonego, było ono jawne i ustne. Możliwość odwołania się była ograniczona.
Stosowanie tortur było sposobem zmuszania oskarżonego do składania zeznań, które po torturach musiały być potwierdzone przez oskarżonego. W razie sprzeczności w zeznaniach tortury można było ponowić. Stosowano je również po zakończeniu postępowania, w celu pozyskania informacji o wspólnikach. Osoby wyższych stanów z reguły nie były im poddawane, a wobec wszystkich dopuszczalne jedynie w przypadku istnienia odpowiednich poszlak. Ich stosowanie było nieodłącznym elementem postępowania inkwizycyjnego.
21. Rozwój i charakter prac kodyfikacyjnych w oświeceniu.
Oświecenie nazywano wiekiem kodyfikacji, pojawiły się dzieła z zakresu polityki ustawodawczej, zasad sztuki legislacyjnej, min Monteskiusz „O duchu praw”, rozważania o doskonalszym prawodawstwie „O nauce prawodawstwa” Kajetana Filangieriego. Twórcą pojęcia kodyfikacji był Jeremiasz Bentham, a jego program reformy opierał się na idei pełnego zbioru praw. Ogółem ruchowi przewodziła idea całkowicie nowego, oderwanego od średniowiecza porządku prawnego, zbudowanego od podstaw.
Założenia:
- zbudowanie całkowicie nowego porządku prawnego
- zerwanie z feudalnym partykularyzmem prawnym istnieniem wielu rozproszonych, niezgodnych ze sobą przepisów
- prawa zwyczajowe zastąpione jednolitym zbiorem
- myśl wyłącznego obowiązywania kodeksu
- idea zupełności kodeksu
- krótki kodeks
- wymóg jasności i powszechnej zrozumiałości kodeksu
- ideę porządkowania i spisywania prawa oparto na kulcie rozumu oraz doktrynie prawa natury
- najszybciej udało się zrealizować idee kodyfikacyjne na gruncie prawa karnego
22. Wpływ szkoły prawa natury na proces kodyfikacyjny.
Wspólną cechą kodyfikacji XVIII w. było to, ż ich podstawą ideologiczną była filozofia prawa natury, odwoływanie się do pewnych stałych, niezmiennych, wartości, poszukiwania ideałów w wymiarze absolutnym. Człowiek był uważany za cząstkę wielkiego mechanizmu natury, wizja nowego porządku społecznego wywodzona była z poznawalnych rozumem praw przyrody. Oświeceniowe postulaty przebudowy istniejącego porządku prawnego, nacechowanego były w dziedzinie prawa prywatnego egalitaryzmem i liberalizmem, w dziedzinie prawa karnego humanitaryzmem i bezpieczeństwem prawnym jednostki.
Szkoła prawa natury wiąże się z osobą Hugona Grocjusza, holenderskiego prawnika, który sformułował katalog występujących w społeczeństwie stałych niezmiennych, wynikających z natury człowieka prawideł. Postulowano przenikanie prawa natury do każdego z istniejących ustawodawstw jako czynnika służącego przebudowie porządku prawnego bądź weryfikacji prawa dotychczasowego
23. Kodyfikacja prawa karnego - Constitutio Criminalis Theresiana, Józefina, Francisiana, Leopoldina, Landrecht pruski.
Constitutio Criminalis Theresiana 1768, na polecenie Marii Teresy:
- kodeks dzielił się na 2 części; I zawierała w większości przepisy z zakresu postępowania karnego oraz nieliczne artykuły homomaterialne, które miały charakter przepisów ogólnych; II zawierała postanowienia o poszczególnych przestępstwach i sposobach ich karania; całość liczyła 104 artykuły, były one wieloparagrafowe.
- mieściła się całkowicie w feudalnym porządku prawnym
- obejmowała przepisy prawa karnego materialnego i procesu karnego
- wychodziła z założenia publicznoprawnego charakteru przestępstwa
- wyodrębniała przestępstwa publiczne i prywatne, oraz mieszane
- ze wzg. na rodzaj kary dzieliła przestępstwa na bardzo ciężkie ( zagrożone kwalifikowaną karą śmierci), ciężkie ( karane śmiercią lub wyjęciem spod prawa) i lekkie.
- dopuszczała stosowanie analogii i kar arbitralnych
- uwzględniała różnice stanowe w wymiarze kary
- kara miała charakter wyłącznie odstraszający
Józefina na polecenie cesarza II w 1787r.
- dotyczyła wyłącznie prawa karnego materialnego
- składała się z dwóch części: I - o przestępstwach i karach kryminalnych, II - o przestępstwach i karach politycznych; precyzyjne rozróżnienie po raz pierwszy między przestępstwami ciężkimi ( kryminalnymi) a mniejszej wagi
- składała się z 264 paragrafów, wolna od kazuistyki, napisana jasnym i prostym językiem
- w pierwszym paragrafie przyjmowała zasadę, że przestępstwem jest tylko taki czyn, który za przestępstwo jest w niej uznany, dawała próbę formalnej definicji przestępstwa, sankcjonując po raz pierwszy zasadę nullum crimen sine lege
- znosiła arbitralność sądów w dziedzinie systemu kar, stosując jedynie te zawarte w kodeksie - nulla poena sine lege
- nie przewidywała żadnego zróżnicowania odpowiedzialności karnej ze względu na stan społeczny sprawcy
- zrównała usiłowanie z dokonaniem przestępstwa
- zniesiono instytucję przedawnienia przestępstwa i kary
= dążenie do ujęcia zbrodni obrazy majestatu jako zamachu przeciwko państwu, a nie tylko osobie panującego
- zniesienie karalności czarów
- wprowadzenie karalności pojedynków
- karalność samobójstwa
- spojrzenie humanitarne na funkcję kary jako czynnika dającego możliwość poprawy
- zniesienie kary śmierci w postępowaniu zwyczajnym, w postępowaniu doraźnym tylko przez powieszenie
- podstawowe kary pozbawienia wolności
- kary więzienia ze względu na czas trwania dzieliły się na czasowe, długie i długotrwałe, a na stopień dolegliwości na łagodne, ciężkie i najcięższe
Francisiana 1803
- składała się ze wstępu i 210 paragrafów - 24 księgi
- dokonała ścisłego podziału przestępstw na dwie kategorie zbrodni i ciężkich przestępstw policyjnych; każda z dwóch ksiąg dzieliła się na część ogólną i szczególną, oraz zawierała odrębne przepisy proceduralne
- zbrodnie karane były przez władze sądowe, ciężkie policyjne przestępstwa ( wszelkie przestępstwa z działania lub zaniechania popełnione nieumyślnie, oraz lżejsze uszkodzenia ciała i czyny naruszające dobre obyczaje) przez administracyjne
- przywrócenie instytucji przedawnienia
- rozszerzenie kategorii przestępstw przeciwko władzy państwowej
- przestępstwa przeciw religii i obyczajowe zaliczone do zbrodni
- wprowadzenie kary śmierci za najcięższe przestępstwa
- zniesienie kary konfiskaty majątku
- wprowadzała możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary i przedterminowego zwolnienia z więzienia.
Leopoldina - 1786
- składała się z 119 art. Ich treść normowała nie tylko prawo karne materialne, lecz również zawierała przepisy dotyczące postępowania sądowego i organizacji sądów, powodowało to małą przejrzystość kodeksu
- pierwszy w europie kodeks karny, realizujący podstawowe postulaty doktryny humanitarnej
- nowa humanitarna koncepcja kary, jako środka służącego poprawie przestępcy
- skreśliła z katalogu wszystkie okrutne kary cielesne i hańbiące oraz karę śmierci
- podstawową karą kara więzienia o surowych rygorach- zlikwidowano wszelkie formy odpowiedzialności zbiorowej
Landrecht pruski 1794, na zlecenie Fryderyka II, składał się z 19 187 paragrafów, zawierał przepisy nie tylko z prawa karnego, ale też z prawa państwowego i administracyjnego.
- przepisy karne zawarte w tytule XX, cz.II obejmujące 1577 paragrafów
- archaiczny, kazuistyka, brak ścisłego rozróżnienia norm prawnych od wskazówek natury moralno - obyczajowej
- element nowy - przyjęcie zasady nullum crimen sine lege
- dopuszczał stosowanie wobec niektórych kategorii przestępców, recydywistów, włóczęgów, żebraków środków zabezpieczających, pozwalających na zamykanie ich w domach pracy już po odbyciu kary, na dowolnie długi czas
- system kar na gruncie teorii odstraszania
- przeważały kary pozbawienia wolności, jednak utrzymano kwalifikowane kary śmierci
- utrzymywał prawo karcenia domowego - ius castigandi
24. kodyfikacja prawa cywilnego: Landrecht pruski, ABGB.
Landrecht pruski - 1794, wynik kodyfikacji podjętej w 170 na polecenie Fryderyka II, przez C.G. Savareza., składał się z 19 187 paragrafów, zawierał przepisy nie tylko z prawa karnego, ale też z prawa państwowego i administracyjnego. 15 000 paragrafów dotyczyło prawa prywatnego.
- oparty w zakresie norm na prawie powszechnym
- regulował sytuacje osób prawnych - „towarzystw” czy „osób moralnych”
- ujmował instytucję małżeństwa jako umowę cywilnoprawną, regulowaną ustawodawstwem państwowym, wprowadzał ważna koncesję na rzecz prawa wyznaniowego, utrzymując kościelną formę zawarcia związku małżeńskiego
- formalnie był prawem subsydiarnym w stosunku do praw prowincjonalnych, których kodyfikację zapowiedziano
- przyjęto metodę kazuistycznego uregulowania wszelkich możliwych rozwiązań
- całość podzielona była na dwie części - prawo indywidualne i prawo społeczne
- spisane po niemiecku, stosowano jednak nieprawniczą i zawiłą terminologię
Kodeks cywilny austriacki - ABGB, składał się z 1502 paragrafów, poza krótkim wstępem dzielił się na trzy działy - o prawie osobowym, rzeczowym, o przepisach wspólnych prawom osobowym i rzeczowym.
- opierał się na prawnonaturalnych, ujmowanych abstrakcyjnie założeniach równości podmiotów prawa, nieograniczonej własności i swobody umów
- operował sformułowaniami krótkimi i prostymi, odwołaniami do zasad zdrowego rozsądku i słuszności
- zmiany w postaci trzech nowel - I z 1914 wprowadzała zmiany w dziedzinie prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego. Nowela II z 1915 - zawierała przepisy o sprostowaniu i odnowieniu granic, nowela II z 1916 zmieniała niektóre przepisy prawa zobowiązań
- określał małżeństwo jako umowę, przewidywał jurysdykcję świecką we wszystkich sprawach dotyczących ważności małżeństwa, rozłączenia czy rozwodu
- zawarcie małżeństwa następowało w formie alternatywnej: wyznaniowej, lub świeckiej
- separacja, rozłączenie było możliwe dla wszystkich, rozwód jedynie dla niekatolików; przewidywał odrębne zasady zawierania i rozwiązywania małżeństw żydowskich, wraz z zaczerpniętą z Talmudu instytucją listu rozwodowego
- rozdział majątku przy domniemaniu, że mąż jako ustawowy zastępca zarządza majątkiem żony
- nowelizacja dawała małoletniemu, pozostającemu na utrzymaniu rodziców, prawo samodzielnego zobowiązywania się do świadczenia usług, a tylko „ważne przyczyny” uzasadniać mogły odwołanie takiej umowy przez ojca lub opiekuna
25. kierunek humanitarny w wieku Oświecenia: czołowi humanitaryści, główne postulaty humanitarystów, początki realizacji postulatów humanitarnych.
- humanitaryzm narodził się na początku XVIII w, poprzez protest przeciwko okrutnemu systemowi prawa karnego, opartego na Carolinie
-jednym z prekursorów był Chrystian Thomasius, był zwolennikiem tolerancji religijnej, negował istnienie przestępstwa czarów
- encyklopedyści francuscy: Denis Diderot, Monteskiusz, Jan Jakub Rousseau, Wolter
-we Włoszech Kajetan Filangieri “Nauka prawodawstwa”
- 1764 „O przestępstwach i karach” Cezarego Beccarii
- humanitarna teoria kary:
* Kara jako środek „pedagogiki społecznej” której celem jest prewencja
* Miała być sprawiedliwa, proporcjonalna do wyrządzonej szkody, winy sprawcy
* Miała być określona ustawowo
- postulat usunięcia kar okrutnych i hańbiących, oraz zmiany hierarchii środków represji karnej
- za najwłaściwszy środek represji karnej uznano karę pozbawienia wolności
- domagano się określenia, jaki czyn uważa się za zabroniony
- w kwestii przestępstw przeciwko państwu kładziono nacisk nie na osobę monarchy, lecz ochronę państwa
- zindywidualizowanie odpowiedzialności - likwidacja odpowiedzialności zbiorowej
26. Kodyfikacje napoleońskie: kodeks cywilny (c.c. - Kodeks Napoleona), kodeks procedury cywilnej, kodeks handlowy, kodeks karny. Francuskie prawo sądowe w okresie ponapoleonskim.
Code Civile des Francais (Kodeks cywilny Francuzów/Kodeks Napoleona) 1804
- składał się z 2281 artykułów podzielonych na trzy księgi:
I o osobach ( prawo osobowe małżeńskie, adopcja, opieka, kuratela; przepisy o nabywaniu i utracie praw cywilnych, prawo małżeńskie osobowe, przepisy o władzy ojcowskiej)
II o majątkach i różnych rodzajach własności ( własność, użytkowanie, służebności)
III o różnych sposobach nabycia własności ( spadkowe, zobowiązaniowe)
- nie wyodrębniono części ogólnej
- użyto prostego i zrozumiałego języka, zastosowano normy generalne
- wielkie znaczenie przywiązywał do własności nieruchomości
- połączył normy prawa rzymskiego z dawnym prawem zwyczajowym i radykalnymi prawami rewolucji
- problemem była wykładnia jego przepisów- przeciwdziałanie próbom jego interpretacji
- oparty na prawnonaturalnych założeniach równości, nieograniczonej własności prywatnej, swobody umów, realizował postulaty burżuazjo
- miał charakter antyfeudalny, opierał się na zasadach indywidualizmu i liberalizmu burżuazyjnego
- zachował wiele elementów dawnej epoki, szczególnie w patriarchalnej koncepcji legalnej rodziny, podporządkowanej całkowicie władzy męża i ojca
Kodeks Handlowy 1807:
- składał się z 648 artykułów podzielonych na 4 księgi
I prawo handlowe i wekslowe
II prawo morskie
III prawo upadłościowe
IV jurysdykcje i organizacja sądów handlowych
- podstawą ujęcia materiału prawnego było kryterium przedmiotowe ( obiektywne), którego centralną materią były czynności handlowe
Code penal - Kodeks Karny Napoleona 1810
- składał się z rozdziału wstępnego i 4 ksiąg
I o karach kryminalnych i poprawczych
II O sposobach karnych -część ogólna
III O zbrodniach i występkach oraz ich karalności
IV O wykroczeniach i karach policyjnych - część szczegółowa
- ustanowiono trójpodział przestępstw na:
Zbrodnie - wymierzano kary dręczące ( śmierci, dożywotnich lub czasowych robót publicznych, więzienia, deportacji) oraz kary hańbiące ( pręgierza, wygnania, pozbawienia praw obywatelskich, piętnowania, konfiskaty majątku)
Występki - wymierzano kary poprawcze ( np. umieszczano w domu poprawy, czasowe pozbawienie praw obywatelskich i cywilnych, grzywny, więzienie)
Wykroczenia - groziły kary policyjne ( np. grzywna do 15 franków, areszt do 5 dni)
- w sprawach o zbrodnie orzekały trybunały dystryktu z udziałem ławy przysięgłych
- występki sadziły trybunały policji poprawczej
- wykroczenia rozpoznawały sądy policji manipulacyjnej
- powrócono do szerokiego stosowania kar śmierci, przywrócono karę konfiskaty majątku, niektóre przestępstwa karane były dodatkowo piętnowaniem poprzez wypalanie znaków na ciele
- zadaniem kodeksu była przede wszystkim ochrona prawa własności prywatnej
Kodeks procedury cywilnej 1806
- zawierał charakterystyczne cechy nowożytnego procesu cywilnego, zasady ustności, jawności, kontradyktoryjności, swobodnej oceny dowodów przez sędziego, formalizmu procesowego, dyspozycyjności
- przed wytoczeniem powództwa przewidywał przeprowadzenie przed sędzią pokoju próby pojednania
- pertraktacje pomiędzy pełnomocnikami stron kończyły się wnioskiem o wniesienie sprawy na wokandę
0 pierwsze posiedzenie - charakter porządkujący ( złożenie wniosków z zarzutów procesowych)
- drugie - ustna debata z udziałem stron i ich adwokatów
- postępowanie dowodowe poza sądem prowadził specjalnie delegowany sędzia
- wyrok zapadał przynajmniej większością głosów ( wyrok poprzedzała narada składu orzekającego)
- wyrok zaoczny w wypadku niestawienia przez pozwanego obrońcy, lub jednego z obrońców lub strony
- w sprawach drobniejszych proces sumaryczny przed sędzią pokoju
Środki odwoławcze:
- zwyczajne - apelacja, 3 miesiące od doręczenia wyroku lub upływu terminu sprzeciwy
- nadzwyczajne - restytucja, opozycja
- kasacja - środek odwoławczy, skierowany przeciw wyrokowi ostatecznemu
27. Szkoła historyczna, pandektysytka, pozytywizm prawniczy. Kierunki opozycyjne w stosunku do pozytywizmu: jurysprudencja interesów, szkoła wolnego prawa.
Pandektystyka - nauka recypowanego prawa rzymskiego; jej systematyka dzieliła system prawa cywilnego na część ogólną, prawo zobowiązań, rzeczowe, rodzinne i spadkowe
Pozytywizm prawniczy:
- sprowadzał naukę prawa wyłącznie do analizy zawartych w kodeksach norm prawnych
- stan taki zainicjowały już dwie pierwsze kodyfikacje - kodeks Napoleona i ABGD; do ich tworzenia w skład komisji kodyfikacyjnych powołano wyłącznie przedstawicieli nauki prawa, nigdy nieczujących się związanymi z rzeczywistością społeczno - gospodarczą, którą zawsze traktowali intuicyjnie
- sens i znaczenie przepisów prawa oderwały się od aktualnej rzeczywistości
Szkoła egzegezy ( odmiana pozytywizmu prawniczego) - traktowanie kodeksów cywilnych jako zamkniętej i spójnej całości; rola sędziego sprowadzona do stosowania przepisów odnoszących się do konkretnych stanów faktycznych
Jurysprudencja interesów:
- powstała na niemieckim uniwersytecie w Tybindze
- prawo nie powinno być tworzone samo dla siebie, lecz spełniać rolę służebną wobec społeczeństwa, którego interesy ma odzwierciedlać
- przebudowa istniejących systemów prawa w kierunku ich bliższego związania z istniejącymi w państwie stosunkami społeczno - gospodarczymi
Szkoła wolnego prawa:
- wypełnienie luk w prawie poprzez prawotwórczą działalność sędziego, nie przez urzędową wykładnię prawa
- uzupełnianie luk miało się opierać na zasadach określonych przez teorię prawa
28. BGB- powstanie i charakterystyka
- opracowany w 1896, miał 2385 paragrafów, podzielonych na pięć ksiąg
I część ogólna, II prawo zobowiązań, III prawo rzeczowe, IV prawo rodzinne, V prawo spadkowe
- systematykę tę wypracowała szkoła pandektowa ( nauka recypowanego prawa rzymskiego)
- rozbudowany aparat abstrakcyjnych i precyzyjnie sformułowanych pojęć
- język był precyzyjny, ale nasiąknięty trudna terminologią
- wprowadzenie klauzul generalnych, zezwalających sędziemu na rozstrzyganie spraw, również na podstawie zasad dobrej wiary, zwyczajów obrotu
- wywierał wpływ na ustawodawstwo cywile Europy i świata
29. Szwajcarski kodeks cywilny - ZGB
- 1907/1912, część ogólną zastąpił krótki wstęp, dalej następowały cztery księgo
I o prawie osobowym, II rodzinnym, III spadkowym, IV rzeczowym
- jakby księgę V tworzyło prawo zobowiązań
- ZGB uważany jest za najlepsze dzieło ustawodawcze nowożytnej i współczesnej myśli ustawodawczej, zamknął jednocześnie epokę wielkich kodyfikacji cywilnych
- udało się w nim połączyć odrodzone prawo rzymskie z tradycją rodzimego prawa zwyczajowego - wpłynęło to korzystnie na zastosowana technikę legislacyjną jak i treść kodeksu
- tekst był prosty i powszechnie zrozumiały, przepisy były krótkie, a ich stylistyka zgrabna
- wprowadzono normy ogólne, będące jedynie wytycznymi dla orzecznictwa sądowego
- treść ZGB wyrażała zasady porządku prawnego charakterystycznego dla stadium przejściowego od kapitalizmu wolnokonkurencyjnego do monopolistycznego, uwzględniono interesy warstw uboższych
- opiera się na tendencji egalitarnej i liberalnej, z uwzględnieniem sytuacji ekonomicznej słabszych uczestników obrotu
- art. 1 upoważniał sędziego, w razie luki w ustawie, do rozstrzygania według reguł, które by ustanowił, gdyby sam był ustawodawcą, był to przepis oparty o tzw. Szkołę wolnego prawa
30. Kodyfikacja prawa rosyjskiego XVIII/XIX w
Zbiór praw cesarstwa rosyjskiego ( Swod Zakonow) 1832
- składał się z ośmiu części ujętych w 15 tomach
- normował prawie wszystkie dziedziny prawa
- przepisy prywatnoprawne były przestarzałe ( dominująca pozycja szlachty, utrzymanie podziałów stanowych)
- nowe konstrukcje były rzadkością
- dominowała kazuistyka, niejednolita terminologia, rozwlekły, mało zrozumiały język
- w porównaniu do Kodeksu Napoleona czy ABGB był bardzo opóźniony
Kodyfikacje prawa karnego:
Instrukcja Katarzyny II 1767
- 526 paragrafów poświęconych głównie prawu karnemu
- czyny podlegające karze: katalog kar miała ustalać wyłącznie ustawa
- represja karna uznana została za działanie państwa zapobiegające popełnianiu przestępstw
- wśród kar należało ograniczyć stosowanie kary śmierci, kładąc nacisk na więzienie
- Instrukcja nie doczekała się praktycznej realizacji
Kodeks kar głównych i poprawczych 1845
- wprowadzenie zasad nullum crimen sine lege i nulla poena sine lege, w wyjątkowych sytuacjach sędzia mógł wykorzystać analogię
- wolna wola złego zamiaru podstawą uznania czynu za przestępstwo
- przewidziano istnienie kilku stopni usiłowania, oraz karalność czynności przygotowawczych, nawet zamiaru przestępnego
- kary podzielono na główne ( pozbawienie praw, kary śmierci, zesłania na katorgę) i poprawcze ( osadzenie w twierdzy, więzienie, kary cielesne, grzywnę)
Kodeks Tagancewa 1903
- trójpodział przestępstw na: zbrodnie - zagrożone karą śmierci, katorgą, zesłaniem, długoletnim więzieniem; występki - zagrożone więzienie do 6 lat lub twierdzą, oraz wykroczenia - zagrożone aresztem i grzywną
- realizował nullum crimen sine lege i nulla poena sine lege, równość wobec prawa, subiektywizację odpowiedzialności karnej
- w życie wprowadzono jedynie przepisy części ogólnej
Kodyfikacja procesu cywilnego
Ustawa o postępowaniu sądowym cywilnym 1864
- zasady kontradyktoryjności, ale z uwzględnieniem instrukcyjności
28