17.10.2012

Wykład 3-4

Temat: Normy prawa finansowego.

1. Agenda:

• Charakter norm prawa finansowego

• Koncepcje struktury norm prawa finansowego (model trójczłonowej struktury normy oraz model norm sprzężonych)

• Typologia norm prawa finansowego

Uwagi wprowadzające:

• Prawo finansowe stanowi całokształt regulacji prawnych, które - opierając się na określonym ustroju pieniężnym odnoszą się do publicznej gospodarki finansowej państwa, jednostek samorządu terytorialnego. Unii Europejskiej oraz różnych publicznych instytucji, agend i jednostek organizacyjnych tworząc określony system prawny.

• Wyznaczenie granic prawa finansowego wiąże się z właściwym przyporządkowaniem norm prawnych w ramach systemu prawa:

• Koncepcja minimalistyczna - zaliczane do prawa finansowego bądź to wyłączenie wszystkich norm, których nie można zakwalifikować do innych dziedzin prawa.

• Koncepcja maksymalistyczna - objęcie w prawie finansowym wszystkich norm pranych regulujących gospodarkę finansową.

• Prawo finansowe stanowi instrument osiągania celów polityki społeczno-gospodarczej i finansowej państwa, a normy prawne mają stymulować określone zachowanie. Natomiast przepis prawny to jednostka techniczna aktu prawnego a nie reguła prawna.

• Pojęcie normy prawa finansowego:

• Norma prawa to - wynikająca z przepisów prawa - reguła zachowania się adresatów, która ma charakter:

• Generalny (nie konkretyzuje osoby, do której się odnosi, Np. „podatnik”)

• Abstrakcyjny (dotyczy zachowania, które może się zdarzyć wielokrotnie, Np. „Zobowiązanie podatkowe”)

• Reguła zachowania zawarta w normie prawa finansowego daje odpowiedzi na poniższe pytania:

• Kto? W jakich Warunkach?

• Jak powinien postąpić? (Co mu jest nakazane, zakazane, dozwolone)

• Jaka może go spotkać kara za niewłaściwe zachowanie?

• Charakterystyka norm prawa finansowego wskazuje na odmienne elementy

• Cechy norm prawa finansowego:

• Obiektywizm - obowiązki prawno-finansowe konstruuje norma prawna o charakterze obiektywnym

• Automatyzm - obowiązywanie normy prawno-finansowej bez uprzedniej integracji organu stosującego prawo

• Ekonomizacja - dążenie do uregulowania w prawie kategorii ekonomicznych.

• Europeizacja - zachowanie standardów w Unii Europejskiej

• Koncepcje struktury normy prawa finansowego:

• Model trójczłonowej struktury normy prawnej (hipoteza, dyspozycja, sankcja)

• Model norm sprzężonych (norma sankcjonowana i norma sankcjonująca)

• Normy prawa finansowego:

• Normy prawa finansowego budowę trójczłonową (H-D-S) ale poszczególne elementy tej konstrukcji wykazują różnice w porównaniu z elementami norm prawnych regulujących inne obszary życia społecznego, gospodarczego i politycznego.

• Budowa normy prawa finansowego

• Hipoteza - określa w sposób ogólny abstrakcyjny sytuację, która wywołuje skutki prawne zawarte w dyspozycji

• Dyspozycja - wskazuje właściwą regułę postępowania w danej sytuacji

• Sankcja - określa ujemne skutki, jakie pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji

• Elementy normy prawa finansowego:

• Powołanie się na akt normatywny (źródło prawa), z którego wynika jej obowiązywanie

• Określenie stanu faktycznego (hipoteza), który uzasadnia zastosowanie normy (fakty prawne lub adresaci przepisów prawa finansowego)

• Dyspozycja (reguła powinnego zachowania się), na którą składa się:

• Przedmiot normy - określone zachowanie się stanowiące uprawnienie jednego podmiotu, a z drugiej strony zobowiązanie innego podmiotu

• Podmiot normy - czynny (uprawniony) albo bierny (zobowiązany)

• Sankcja normy (może występować w innych działach prawa)

• Fakty prawne:

• Fakty prawne w prawie finansowym to wydarzenia (okoliczności), z którymi normy wiążą powstanie, zmianę, lub ustania uprawnień i obowiązków prawno-finansowych.




• Fakty prawne:

• Zdarzenia

• Zachowania - mamy wpływ

• Działania

• Zaniechania

• Adresaci norm prawa finansowego:

• Adresaci norm prawa finansowego, do których ustawodawca kieruje nakazy i zakazy lub zachęty określonego zachowania, wiążąc z tym odpowiedzialność i sankcje prawne.

• Adresatami norm prawa finansowego są podmioty o zróżnicowanym charakterze

• Dyspozycja normy prawa finansowego:

• W dyspozycji normy prawa finansowego - określającej zachowanie wynikającej z faktów prawnych oraz odnoszące się do danych adresatów - zawarte są uprawnienia i obowiązki prawno-finansowe.

• Sankcja wyraża ujemne konsekwencje dla adresatów przepisów prawa finansowego w sytuacji naruszenia dyspozycji normy prawa finansowego.

• Przykładowe podstawy sankcji:

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny

• Ustawa z dnia 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy

• Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

• Ustawy podatkowe.

• Sankcje w prawie finansów publicznych:

• Zwrot dotacji

• Pozbawienie możliwości otrzymania bezzwrotnych środków finansowych

• Blokowanie limitów wydatkowych

• Sankcje za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:

• Kary pieniężne

• Nagany

• Upomnienia

• Zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi

• Sankcje w prawie podatkowym:

• Odsetki za zwłokę (od zaległości podatkowych)

• Oszacowanie podstawy opodatkowania

• Opodatkowanie restrykcyjną stawką nieujawnionych źródeł dochodu

• Przejęcie własności nieruchomości lub praw majątkowych w postępowaniu egzekucyjnym

• Utrata praw do ulg podatkowych

• Utrata prawa do obniżonego podatku lub jego odliczenia

• Rodzaje norm według struktury:

• Jednoelementowe

• Dwuelementowe

• Trójelementowe

• Sprzężone

• Norma sankcjonowana:

• To norma pierwotna skierowana do określonej kategorii osób określonych rodzajowo

• Hipoteza - zawiera okoliczności, przy spełnieniu, których stosuje się daną normę

• Dyspozycja - zawiera nakaz, zakaz lub uprawnienia = reguła powinnego zachowania się

• Norma sankcjonowana (sankcja)

• To norma posiłkowa (wtórna) skierowana do organów pastwa i ma zastosowanie wówczas, gdy adresat pierwotny narusza dyspozycję normy sankcjonowanej

• Hipoteza - przewiduje zastosowanie sankcji w sytuacji naruszenia normy sankcjonowanej

• Dyspozycja - zawiera konsekwencje naruszenia normy sankcjonowanej i upoważnienie dla organów państwa do realizacji negatywnych skutków.

• Klasyfikacja norm prawnych:

• I. Bezwzględnie (IUS COGENS, IMPERATWNE) i względnie obowiązujące (IUS DISPOSITIVIUM, dyspozycyjne) oraz semiimperatywne (IUS SEMIIMPERATIVUM)

• II. Nakazujące, zakazujące i uprawniające

• III. Odsyłające i blankietowe

• IV. Reguła powszechna (LEX GENERALIS) i reguła szczególna (LEX SPECIALIS)

• Rodzaje norm prawa finansowego:

• Normy prawa finansowego mają zawsze charakter atrybutywno-imperatywny (tzn. określają obowiązki prawno-finansowe za pomocą parametrów, wzorów, opisów technik finansowych)

• Część norm prawa finansowego ma jednocześnie charakter norm technicznych, ponieważ wyraża uprawnienia i obowiązki prawno-finansowe za pomocą parametrów, wzorów, opisów technik finansowych.

• Zadanie domowe:

• Znaleźć źródło informacji określone w prawie finansowym, w jaki sposób możemy się rozliczyć z fiskusem z tytułu uzyskanych dochodów.

• Normy parametryczne - normy prawne, których przedmiot (zachowanie się adresata), które według normy powinno nastąpić w warunkach, przez nią przewidzianych, wyznaczają (współwyznaczają) wielkości liczbowe (parametry).

• Normy parametryczne:

• Normy prawno-finansowe

• Normy określające cechy techniczne produktów

• Normy określające procesy technologiczne

• Normy określające szybkość pojazdów mechanicznych itp.

• Normy ostrożnościowe:

• Normy dotyczące Np. utrzymania kwoty państwowego długu publicznego na odpowiednim z ekonomicznego punktu widzenia poziomie (art. 86 i nast. Ustawy o finansach publicznych)

• Art. 86 ust 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157,poz 1240)

• W przypadku, gdy wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, ogłoszonej zgodnie z art. 38:

• 1) jest większa od 50%, a nie większa od 55%, to na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa z roku bieżącego wynikająca z ustawy budżetowej;

• Normy planowane (tworzące budżet):

• Normy składające się na budżet mają wiele swoistych cech, o których budowie i charakterze przesądza to, że budżet jest planem finansowym.

• Normy planowane (tworzące budżet) to:

• Normy generalne (ma charakter powtarzalny), ale nie w klasycznym tego słowa znaczeniu

• Normy indywidualne (zawsze skierowane do podmiotu oznaczonego nazwą jednostkową)

• Normy o szczególnym charakterze (charakteryzują się szczególną dyrektywnością, określoną w ustawie o finansach publicznych)

• Czy ustawa budżetowa jest źródłem prawa?

• Pod względem norm nie ma charakteru normatywnego

• Ale z innego powodu jest

Temat: Podmioty prawa finansowego.

1. Agenda:

• Pojecie podmiotowości w prawie finansowym

• Podmioty bierne i czynne w prawie finansowym

• Klasyfikacja adresatów przepisów prawa finansowego

• Odcinkowe zdolności prawne w prawie finansowym

• Podmiotowość prawno-finansowa:

• Pojęcie podmiotowości prawno-finansowej oraz pojęcia pochodne, jak „podmiot prawno-finansowy”, zdolność prawno-finansowa, czy zdolność do działań prawno-finansowych, nie występują w polskim prawie finansowym jako pojęcia normatywne. Należą one do kategorii pojęć, którym w różnych okolicznościach nadaje się odmienne znaczenie

• Podmiotowość prawna jest cechą normatywną, czyli właściwością, w którą wyposażają daną jednostkę obowiązujące normy prawne.

• Np. osoba, która ma 25 lat, studiuje, ale nie ma dochodów nie nabywa podmiotowości prawnej

• Np. zarabiam 2000 - nabywam, ale jestem zwolniony z podatku

• Na gruncie prawa finansowego przyznanie podmiotowości prawno-finansowej następuje zawsze w sposób generalny, kategorialny, tj. kreowane zostają określone kategorie podmiotów prawa.

• Podmioty bierne i czynne:

• Oznaczenie podmiotów prawa finansowego - w ujęciu uniwersalnym..

• Status prawno-finansowy podmiotów prawa finansowego jest przesłaną odmiennych wzorców zachowań określonych wobec podmiotów biernych i czynnych.

• Podmiot czynny prawa finansowego:

• Podmiot publiczno-prawny wyposażony w określone kompetencje władcze w odniesieniu do podmiotów biernych (Np. Minister Finansów, Komisja Nadzoru Finansowego, Narodowy Bank Polski, Naczelnik Urzędu Skarbowego)

• Ma uprawnienia i obowiązki przede wszystkim o charakterze proceduralnym - służą realizacji uprawnień i obowiązków materialnych podmiotów biernych.

• Podmiot zależny, zmuszony do poddania się określonym obowiązkom, wynikającym z kompetencji podmiotów czynnych, co nie wyklucza, że przysługują także określone uprawnienia.

• Podmiot bierny prawa finansowego:

• Ma uprawnienia i obowiązki o charakterze materialnym i proceduralnym (nie mają charakteru samoistnego)

• Status prawno-finansowy nie ma charakteru uniwersalnego - zależy od okoliczności a nie od właściwości podmiotów.

• Co wpływa na zakres uprawnień i obowiązków podmiotów prawa finansowego?

• (C. Kosikowski)

• Czy są to osoby fizyczne, osoby prawne bądź jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej?

• Czy są to podmioty krajowe czy zagraniczne?

• Czy są to podmioty publiczne bądź podmioty prywatne?

• Czy są to podmioty wykonujące działalność gospodarczą…?

• Status prawno-finansowy podmiotów biernych:

• Status prawno-finansowy wyznaczają uprawnienia i obowiązki podmiotów biernych. Katalog uprawnień i obowiązków nie jest jednolity i wynika wprost z regulacji prawnych danego działu prawa finansowego.

• W ramach każdego działu prawa finansowego podmioty bierne prawa finansowego są oznaczone swoistymi dla danego obszaru regulacji nazwami własnymi.

• Podmioty bierne w prawie budżetowym:

• Liczy się przede wszystkich przynależność do kategorii jednostek sektora finansów publicznych oraz sposób powiązania danej jednostki z budżetem.

• Sektor finansów publicznych tworzą (art. 9 ustawy finansach publicznych 2009):

• 1. Organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;

• 2. Jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

• 3. Jednostki budżetowe

• 4. Samorządowe zakłady budżetowe

• 5. Agencje wykonawcze

• 6. Instytucje gospodarki budżetowej

• 7. Państwowe fundusze celowe

• 8. Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;

• 9. Narodowy Fundusz Zdrowia;

• 10. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

• 11. Uczelnie publiczne;

• 12. Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

• 13. Państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;

• 14. Inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego.

• Podmioty bierne w prawie podatkowym:

• Do podmiotów biernych należy przede wszystkim podatnik, czyli podmiot, z którym ustawy podatkowe wiążą obowiązek ponoszenia świadczeń podatkowych…

• Płatnik podatkowy

• Inkasent podatkowy

• Osoby, na których spoczywa odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe (Np. następcy prawni, spadkobiercy) i zaległości podatkowe podatnika (tzw. Osoby trzecie, art. 110-117a O.p.)

• Podmioty bierne w prawie walutowym:

• Dla układu uprawnień i obowiązków ważny jest status podmiotu biernego. Inne uprawnienia i obowiązki mają podmioty krajowe, inne zaś podmioty zagraniczne (Np. stosowanie waluty narodowej lub waluty obcej w stosunkach zobowiązaniowych).

• Podmioty bierne zostały oznaczone nazwami własnymi, za pomocą, których prawodawca określił status dewizowy tych podmiotów - rezydent, nierezydent, nierezydent z krajów trzecich (kryterium: miejsce zamieszkania lub siedziba, terytorium, na którym prowadzona jest faktyczna działalność gospodarcza)

• Podmioty bierne w prawie rynku finansowego:

• Oznaczenie podmiotów biernych jest niejednolite i przebiega odmiennie ze względu na różne sytuacje, w których te podmioty występują.

• Banki lub instytucje parabankowe (towarzystwa leasingowe)

• Zakłady ubezpieczeniowe

• Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych i pośrednicy ubezpieczeniowi

• Giełdy pieniężne i biura maklerskie

• Towarzystwa funduszy inwestycyjnych i emerytalnych

• Klienci tych instytucji (Np. posiadacz rachunku bankowego, ubezpieczony, emitent papierów wartościowych)

• Odcinkowe zdolności prawne:

• Zdzisław Kubot, odcinkowe zdolności prawne Praca i Zabezpieczeni, Społeczne Nr 8/2012

15. Pytania do wykładu:

• Pytanie 1:

• Normy prawa finansowego służące realizacji celów polityki społeczno-gospodarczej i finansowej państwa:

• A) Mają zawsze charakter dyspozytywny

• B) Mają charakter imperatywno-atrybutywny

• C) Mogą mieć charakter norm technicznych

• Pytanie 2:

• Podmiotem czynnym na rynku prawa finansowego jest:

• A) Podatkowa grupa kapitałowa

• B) Minister Finansów

• C) Komisja Nadzoru Bankowego

• Pytanie 3:

• Która z podanych formuł umieszczona w akcie prawnym jest przepisem blankietowym?

• A) Minister właściwy do spraw finansów określi, w drodze rozporządzania, warunki i tryb przyznawania ogólnych zezwoleń dewizowych

• B) Traci moc Rozporządzanie Ministra Finansów z dnia 30 listopada 2011 r.

• C) Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia

• Pytanie 4:

• Organ II instancji przeprowadził postępowanie podatkowe, a wydaną w sprawie decyzję skierował do osoby zmarłej, która była stroną. Czy w stosunku do osoby zmarłej można wszcząć i przeprowadzić postępowanie podatkowe i wydać wiążącą strony decyzję? Jakie skutki prawne może wywołać decyzja?

• Należy odnieść się do kwestii następstwa prawnego.

• Podatnik traci swoją podmiotowość prawną w chwili śmierci.

• Skoro organ II instancji przeprowadził postępowanie podatkowe…

• Postępowanie prowadzone z udziałem osoby nieżyjącej i skierowanie do niej decyzji ma charakter postępowania nieistniejącego i rażąco naruszającego prawo. Prowadzenie postępowania w stosunku do osoby zmarłej i wydanie decyzji, której jest adresatem stanowi uchybienie, w wyniku, którego, powstają skutki niemożliwe do zaakceptowania z punktu widzenia praworządności.

• Art. 110 ordynacji podatkowej - wymienia odpowiadające subsydiarnie osoby trzecie. Katalog zamknięty.

Finanse i Rachunkowość	Przedmiot: Prawo finansowe (wykłady)
Rok akademicki 2012/2013	Semestr I
Dr D. Benduch	Autor notatki: lic. Krzysztof Podgórski

4

---