ŹRÓDŁA PRAWA ADMINISTRACYJNEGO

Źródła prawa administracyjnego są to akty normatywne zawierające normy prawa administracyjnego:

• Konstytucja - rozdział III art. 87-94;

• ustawa o umowach międzynarodowych;

• ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych;

• rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”;

• ustawy zawierające upoważnienie do wydawania aktów normatywnych przez organy administracji rządowej, m.in. ustawa o administracji rządowej w województwie;

• ustawy samorządowe, które przyznają organom samorządu terytorialnego kompetencje do stanowienia prawa w formie aktów prawa miejscowego - ustawa o samorządzie gminnym, ustawa o samorządzie powiatowym i ustawa o samorządzie województwa.

Konstytucja i jej przepisy:

• art. 2 Konstytucji określa, że Polska jest państwem prawa - zasada państwa prawnego: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.”

• w art. 7 wyrażona jest zasada praworządności na podstawie której państwo egzekwuje przestrzeganie prawa: „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.”

• zgodnie z art. 8 Konstytucja jest najwyższym prawem RP, to podstawowy zbiór norm, który obowiązują w państwie - przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, szczególnie w sferze prawa administracyjnego, gdzie Konstytucja stanowi o podstawowych prawach i obowiązkach obywateli: „1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.”

• w art. 87 określono podstawowe formy w jakich stanowi się prawo powszechnie obowiązujące - źródła prawa powszechnego: „1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.”

• art. 92 określa warunki wydawania rozporządzeń: „1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu w jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. 2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.”

• art. 93 określa warunki stanowienia aktów wewnętrznych: „1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. 2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. 3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.”

Źródła prawa mają w Polsce charakter konstytucyjny, są określone przez Konstytucję. Wykaz z art. 87 Konstytucji jest wykazem źródeł prawa o charakterze ogólnym i generalnym dla wszystkich gałęzi prawa.

Źródła prawa można podzielić na:

• źródła prawa powszechnego;

• źródła prawa wewnętrznego.

Źródła prawa powszechnego - Konstytucja, ustawy zwykłe oraz ustawy dotyczące ratyfikacji umów międzynarodowych, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego.

Katalog źródeł prawa powszechnego jest zamknięty.

W Konstytucji w art. 93 zawarte są jeszcze formy prawa wewnętrznie obowiązującego - akty wewnętrzne skierowane do podmiotów organizacyjnie podporządkowanych: uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów, przy czym akty wewnętrzne są źródłami prawa ustrojowego.

Konstytucja nie zamyka katalogu aktów prawa wewnętrznego, system źródeł prawa wewnętrznego jest otwarty.

Normy prawa administracyjnego materialnego można stanowić tylko w formie źródeł prawa powszechnie obowiązującego, system źródeł prawa administracyjnego materialnego ma charakter powszechny.

Stanowienie prawa - wydawanie aktów normatywnych:

• Zgodnie z Konstytucją prawo powszechnie obowiązujące stanowi parlament - Sejm i Senat posiadający pierwotne (autonomiczne) uprawnienie do stanowienia prawa.

• Umowy międzynarodowe stanowią organy międzynarodowe oraz Sejm podejmując ustawę ratyfikacyjną.

• Rozporządzenia i akty prawa miejscowego wydają:

• organy administracji publicznej - naczelne, centralne, terenowe zespolone i niezespolne;

• organy samorządu terytorialnego,

• organy samorządów zawodowych, w stosunku do swoich członków;

• organy zakładów administracyjnych, w stosunku do swoich destynatariuszy.

Podstawę wydawania rozporządzeń i aktów prawa miejscowego stanowi upoważnienie ustawowe, a organy muszą mieć kompetencję do stanowienia prawa (jest to kompetencja heteronomiczna, tzn. pochodna i pomocnicza).

Kompetencja do stanowienia prawa:

Normy kompetencyjne do stanowienia prawa należą do prawa konstytucyjnego, natomiast prawo administracyjne to prawo ustanowione, a więc kompetencja do wydawania prawa nie należy do prawa administracyjnego, nie jest normą prawa administracyjnego.

Od innej strony patrząc normy prawa administracyjnego są częścią prawa konstytucyjnego, ponieważ prawo administracyjne określa obowiązki i uprawnienia obywateli, reguluje proces oddziaływania administracji na obywatela, a organy administracji publicznej tworzą warunki życia społecznego stanowiąc, stosując i kontrolując przestrzeganie prawa oraz wykonując różne czynności materialno-techniczne. Z tego punktu widzenia normy kompetencyjne do wydawania prawa są częścią prawa administracyjnego.

Warunki wydawania źródeł prawa, w tym prawa administracyjnego:

1. szczegółowe wytyczne Konstytucji - w odniesieniu do:

• ustawy - rozdziały Konstytucji dotyczące Sejmu i Senatu oraz Prezydenta,

• rozporządzenia - art. 92 Konstytucji,

• aktów wewnętrznych - art. 93 Konstytucji.

szczegółowe upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia;

szczegółowe warunki zawarte w konkretnej delegacji ustawowej;

zakaz subdelegacji.

System prawa musi być spójny i niesprzeczny.

Ustawa jako źródło prawa administracyjnego:

Kwestię ustawy jak źródła prawa reguluje Konstytucja. Konstytucja nazywa ten akt ustawą oraz określa organ właściwy do wydawania ustaw (Sejm wraz z Senatem).

Ustawa jest podstawowym źródłem prawa administracyjnego, jest podstawową formą za pomocą której stanowi się normy prawa administracyjnego. Normy prawa administracyjnego określają sytuację obywatela, a regulacja sytuacja obywatela należy do materii ustawowej.

Ustawa w sposób kompleksowy reguluje dane zjawisko społeczne w związku z czym w swej treści zawiera różnego typu normy właściwe do regulowania tego zjawiska - treść ustawy reguluje dane zjawisko za pomocą różnych rozwiązań prawnych: administracyjnych, cywilnych, karnych.

Wszystkie ustawy są sobie równe - mają taką samą moc prawną.

Co do zasady ustawy mają jednolitą nazwę, ale czasami ustawa nazywa się jest kodeksem. Kodeks jest to szczególny typ ustawy, który zawiera normy prawne dotyczące całej grupy zjawisk społecznych. W prawie administracyjnym pod nazwa kodeks występuje ustawa, która zawiera prawo administracyjne proceduralne - Kodeks postępowania administracyjnego.

Ustawa należy do źródeł prawa administracyjnego w tej części, w której zawiera normy prawa administracyjnego.

Do materii ustawowej zalicza się, oprócz praw i obowiązków obywateli oraz kompetencji organów administracji do oddziaływania na obywateli, również problemy ustrojowe.

Umowy międzynarodowe jako źródło prawa administracyjnego:

Istnieją dwa porządki obowiązywania umów międzynarodowych:

1. zasada monizmu prawnego oznacza, że w danym państwie obowiązuje tylko prawo wewnętrzne stanowione przez organy państwa, a żeby umowa międzynarodowa weszła w życie musi zostać wprowadzone (przepisane) do porządku wewnętrznego;

2. zasada dualizmu prawnego - obowiązują dwa porządki prawne: porządek państwowy oraz porządek międzynarodowy (przepisy prawa międzynarodowego ustanowione przez państwa lub organizacje międzynarodowe).

W Polsce występuje zasada dualizmu prawnego, a źródłem prawa administracyjnego obok wewnętrznego prawa polskiego jest prawo międzynarodowe.

Prawo międzynarodowe można podzielić na:

• umowy ratyfikowane - zgodnie z art. 91 Konstytucji umowa ratyfikowana przez Sejm i podpisana przez Prezydenta jest źródłem prawa polskiego na równi z ustawami: „1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. 3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację między- narodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.”

• umowy nie wymagające ratyfikacji - najczęściej są to umowy zawierane przez organy administracji publicznej, w szczególności są to umowy rządowe i porozumienia zawierane przez ministrów lub organy centralne, przy czym wymagane jest upoważnienie ustawy (umowy te obowiązują tylko podmioty wewnętrznie podporządkowane).

Obowiązywanie umów międzynarodowych na terytorium RP:

• obowiązywanie umów międzynarodowych bezpośrednio „proprio vigore” - przepisy umów nie muszą być przenoszone do ustaw i wdrażane w drodze ustawy (wszystkie ratyfikowane umowy tak obowiązują);

• inkorporacja (włączenie) przepisów prawa międzynarodowego do krajowego porządku prawnego - ustawodawca włącza do tekstu ustawy przepisy umowy międzynarodowej;

• implementacja (wdrożenie) - wprowadzenie do polskiego porządku prawnego przepisów zawartych w aktach międzynarodowych (wiele umów administracyjnych jest w ten sposób wprowadzanych do polskiego porządku prawnego).

Europeizacja prawa polskiego - zgodność prawa polskiego z prawem obowiązującym w Unii Europejskiej. Podstawą są: układ z Maastricht z 1992 r. i układ z Nicei z 1999 r. Są to ratyfikowane konwencje określające zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed polskim porządkiem prawnym. Prawo Unii Europejskiej obowiązuje bezpośrednio i wymaga inkorporacji bądź implementacji do prawa polskiego.

Na porządek prawny Unii Europejskiej składa się:

• prawo pierwotne - do aktów prawa pierwotnego zalicza się traktaty, które tworzyły Unię, traktaty o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej i Unii Europejskiej (w Unii Europejskiej obowiązuje zasada, że prawo pierwotne obowiązuje przed prawem krajowym);

• prawo wtórne - do aktów prawa wtórnego zalicza się rozporządzenia dyrektywy, a także decyzje, zalecenia i opinie.

Rozporządzenia obowiązują w danym państwie członkowskim bezpośrednio i stają się częścią krajowego porządku prawnego (nie wymagają inkorporacji bądź implementacji) - polskie prawo powinno być z nimi zgodne. Rozporządzenia wywierają bezpośrednie skutki na obywateli, z rozporządzeń można wyprowadzić sytuację prawną obywateli. Rozporządzenie musi być ogłoszone w Dzienniku Urzędowym Wspólnoty Europejskiej.

Dyrektywy z zasady skierowane są do państw, a nie do obywateli. Oznacza to, że państwo powinno je inkorporować bądź implementować do krajowego porządku prawnego, przy czym dyrektywa musi być wprowadzona w określonym terminie, a jeśli termin ten minie można powoływać się wprost na dyrektywę, co potwierdził Europejski Trybunał Sprawiedliwości w swoim orzecznictwie.

Rozporządzenie jako źródło prawa administracyjnego:

Charakter prawny rozporządzenia nie jest jednolity. Rozporządzenie to nazwa własna pewnego typu aktu - jest to akt wykonawczy w stosunku do ustawy.

Rozporządzenie jest to rodzaj źródła prawa administracyjnego, bowiem w swej treści może zawierać normy prawa administracyjnego. Rozporządzenie jest najszerzej wykorzystywanym źródłem prawa administracyjnego, ponieważ treść rozporządzenia uszczegóławia obowiązki i uprawnienia obywateli oraz określa sposoby działania administracji wobec obywateli.

Kryterium wyjściowym do wydania rozporządzenia są jednak wytyczne zawarte w ustawie (przy wydawaniu rozporządzeń nie można wykraczać poza dyspozycję ustawową).

W drodze rozporządzenia nie można wprowadzać nowych obowiązków i praw obywatela, ponieważ w rozporządzeniach regulowane są rzeczy techniczne - rozporządzenie jest formą wykonania ustawy.

Rozporządzenia z punktu widzenia administracji są formą administrowania, ponieważ są stanowione przez organy administracji publicznej. Organy maja kompetencję do wydawania rozporządzeń po to, aby administrować, oddziaływać za pomocą przepisów na obywatela.

Typy rozporządzeń:

• rozporządzenia z mocą ustawy (mają charakter ustawy) - art. 234 Konstytucji: „1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. 2. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa.”

• rozporządzenia prezydenckie - art. 142 Konstytucji: „1. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporządzenia i zarządzenia na zasadach określonych w art. 92 i art. 93. (...)” - Prezydent wydaje rozporządzenia na podstawie ustawy (rozporządzenie prezydenckie jest aktem wykonawczym w odniesieniu do spraw przypisanych Prezydentowi);

• rozporządzenia rządowe;

• rozporządzenia terenowe.

Organy mające prawo wydawania rozporządzeń:

• Prezydent - rozporządzenia z mocą ustawy i rozporządzenia prezydenckie;

• Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz przewodniczący komitetów - rozporządzenia rządowe;

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji;

• wojewoda - rozporządzenia terenowe, które obowiązują na terenie województwa (akty normatywne ustanowione przez wojewodę są jednocześnie zaliczane do aktów prawa miejscowego).

Podstawę prawną do wydania rozporządzenia stanowi szczegółowa kompetencja zawarta w ustawie - delegacja ustawowa / upoważnienie ustawowe, czyli szczególny tytuł prawny do wydawania rozporządzenia.

Upoważnienie może mieć charakter:

• obligatoryjny - organ ma obowiązek wydać rozporządzenie do ustawy,

• fakultatywny - organ może w drodze rozporządzenia ustalić pewną regulację.

Rozporządzenia podlegają kontroli, chodzi tutaj o zgodność z Konstytucją i ustawami. Podstawowym organem kontroli jest organ wymiaru sprawiedliwości, jakim jest Trybunał Konstytucyjny. Oprócz tego istnieje kontrola w trybie nadzoru, np. w stosunku do ministrów organem do tego kompetentnym jest Rada Ministrów.

Akty prawa miejscowego jako źródło prawa administracyjnego:

Akty prawa miejscowego jako źródło prawa powszechnie obowiązującego:

• przestrzennie obowiązują tylko na części terytorium kraju - na obszarze jednostek zasadniczego podziału terytorialnego kraju: w gminie, powiecie lub województwie, przy czym mogą być też takie akty prawa miejscowego, które obowiązują na obszarze jednostek podziału specjalnego.

Akty prawa miejscowego mogą funkcjonować na obszarach specjalnych - jest to obszar wyodrębniony z terytorium państwa ze względu na szczególny reżim, który trzeba dla tego obszaru ustanowić.

• podmiotowo obowiązują „erga omnes” - wszystkich adresatów, którzy znajdują się na obszarze, na którym akt ustanowiono.

Akty prawa miejscowego są stanowione przez terenowe organy administracji publicznej:

• organy administracji rządowej terenowej zespolonej i niezespolonej,

• organy samorządu terytorialnego.

Administrację rządową zespoloną reprezentuje wojewoda, który ma prawo do wydawania aktów praw miejscowego zwanych rozporządzeniami wojewody, z kolei organy administracji rządowej niezespolonej wydają zarządzenia.

Organy samorządu terytorialnego stanowią akty prawa miejscowego w formie uchwał lub zarządzeń. W zależności od jednostki samorządu terytorialnego:

1. gmina - rada gminy podejmuje uchwały, a wójt, burmistrz lub prezydent miasta wydaje zarządzenia;

2. powiat - rada powiatu podejmuje uchwały, a zarząd powiatu (w szczególnych przypadkach starosta) wydaje zarządzenia;

3. województwo - sejmik województwa podejmuje uchwały, a zarząd województwa wydaje zarządzenia, przy czym na szczeblu województwa organy samorządu nie posiadają kompetencji do wydawania przepisów porządkowych, ponieważ w województwie wydaje je wojewoda.

Formy stanowienia aktów prawa miejscowego:

• rozporządzenia stanowione przez wojewodę,

• uchwały organów kolegialnych samorządy terytorialnego,

• zarządzenia organów monokratycznych samorządu terytorialnego i organów administracji rządowej niezespolonej.

W zakładach administracyjnych i samorządach zawodowych wydawane są akty prawa na podstawie ustawy i na podstawie wewnętrznych przepisów, ale obowiązują one wewnątrz instytucji i są skierowane do członków tej instytucji.

W świetle Konstytucji wyłączone są z aktów prawa miejscowego akty stanowione przez zakłady administracyjne i organy samorządów zawodowych, mimo tego że określają prawa i obowiązki obywateli - członków zakładu lub samorządu zawodowego.

Podstawy prawne stanowienia aktów prawa miejscowego - można wyróżnić delegację ustawową (upoważnienie) do stanowienia aktów wykonawczych w stosunku do ustaw oraz delegację do stanowienia przepisów porządkowych.

• dla rozporządzeń wojewody nie ma podstawy prawnej konstytucyjnej, ale podstawa prawna jest zawarta w ustawie o administracji rządowej w województwie - delegacja do stanowienia aktów wykonawczych do ustaw i przepisów porządkowych (w województwie przepisy porządkowe wydaje tylko wojewoda);

• dla zarządzeń organów administracji rządowej niezespolonej delegacja jest zawarta w konkretnych ustawach (potrzebna jest konkretna delegacja ustawowa do stanowienia konkretnych aktów prawa miejscowego);

• w gminie - ustawa o samorządzie gminnym:

art. 40 ustawy o samorządzie gminnym: „1. Na podstawie upoważnień ustawowych gminie przysługuje prawo stanowienia aktów prawa miejscowego obowiązujących na obszarze gminy. 2. Na podstawie niniejszej ustawy organy gminy mogą wydawać akty prawa miejscowego w zakresie: 1) wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych, 2) organizacji urzędów i instytucji gminnych, 3) zasad zarządu mieniem gminy, 4) zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. 3. W zakresie nie uregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. (...)”

art. 41 ustawy o samorządzie gminnym: „1. Akty prawa miejscowego ustanawia rada gminy w formie uchwały. 2. W przypadku niecierpiącym zwłoki przepisy porządkowe może wydać wójt, w formie zarządzenia. (...)”

• w powiecie - ustawa o samorządzie powiatowym:

art. 40 ustawy o samorządzie powiatowym: „1. Na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach rada powiatu stanowi akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze powiatu. 2. Akty prawa miejscowego stanowione są w szczególności w sprawach: 1) wymagających uregulowania w statucie, 2) porządkowych, o których mowa w art. 41, 3) szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu, 4) zasad i trybu korzystania z powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.”

art. 41 ustawy o samorządzie powiatowym: „1. W zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, rada powiatu może wydawać powiatowe przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego albo do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego, o ile przyczyny te występują na obszarze więcej niż jednej gminy. (...)”

art. 42 ustawy o samorządzie powiatowym: „1. Akty prawa miejscowego powiatu stanowi rada powiatu w formie uchwały, jeżeli ustawa upoważniająca do wydania aktu nie stanowi inaczej. 2. Powiatowe przepisy porządkowe, o których mowa w art. 41, w przypadkach nie cierpiących zwłoki, może wydać zarząd. (...)”

• w województwie - ustawa o samorządzie województwa:

art. 89 ustawy o samorządzie województwa: „1. Na podstawie tej ustawy oraz na podstawie upoważnień udzielonych w innych ustawach i w ich granicach sejmik województwa stanowi akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze województwa lub jego części. (...)”

Procedura i technika prawodawcza:

Każdy akt normatywny wydawany jest w drodze odpowiedniej procedury legislacyjnej - ustawodawca wprowadził szczególne procedury legislacyjne, a podmioty mające inicjatywę do stanowienia aktów prawa zostały określone w Konstytucji.

• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawi „Zasad techniki prawodawczej” zostało wydane w celu ujednolicenia sfery redakcyjnej stanowionych aktów prawnych.

• przy Radzie Ministrów funkcjonuje Rada Legislacyjna oraz Rządowe Centrum Legislacji.

Ogłaszanie aktów prawa:

Zasada jawności prawa - art. 88 Konstytucji: „1. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. 2. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa. 3. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa.”

Organy promulgacyjne (publikatory) w Polsce określone w ustawie o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych:

• Dziennik Ustaw,

• Monitor Polski i Monitor Polski B,

• dzienniki urzędowe organów i urzędów centralnych,

• dziennik urzędowy danego województwa,

• Monitor Sądowy i Gospodarczy, itp.

Informacja o obowiązywaniu aktów prawa może także nastąpić w formie obwieszczenia, w prasie, radiu i telewizji lub w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.

Kontrola i nadzór nad stanowieniem prawa

Kontrola to stosunek między dwoma podmiotami, które nie muszą być organizacyjnie związane - porównanie stanu rzeczywistego ze stanem porządnym.

Akty normatywne podlegają kontroli przez organy zwierzchnie lub organy niezależne. Kontrola przez organy niezależne to kontrola sprawowana przede wszystkim przez organy wymiaru sprawiedliwości:

• Trybunał Konstytucyjny - bada zgodność ustaw z Konstytucją i rozporządzeń z ustawami;

• sądy administracyjne - kontrola legalności aktów prawa miejscowego z podstawami do ich wydania.

Nadzór to pewna więź organizacyjna polegająca na tym, że organ nadzorczy może podjąć środki decyzyjne (zwane środkami nadzoru) i w ten sposób może uchylić bądź zmienić akt już uchwalony, np.:

• Rada Ministrów ma uprawnienie nadzorcze w odniesieniu do rozporządzeń ministrów;

• w przypadku aktów prawa miejscowego w trybie nadzoru działa Prezes Rady Ministrów i minister w odniesieniu do wojewody, natomiast w odniesieniu do aktów samorządowych gminy, powiatu lub województwa istnieje nadzór wojewody, a do uchwał o charakterze finansowym powołany jest specjalny organ Regionalna Izba Obrachunkowa.

Kontrola społeczna nad stanowieniem prawa sprawowana przez obywateli:

• w odniesieniu do ustaw jest to skarga konstytucyjna, którą może złożyć obywatel po wyczerpaniu wszystkich środków proceduralnych - art. 79 Konstytucji: „1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. (...)”

• z zakresu prawa administracyjnego kontrola dotyczy aktów prawa miejscowego, które naruszają sytuacje prawną obywatela - istnieje możliwość zaskarżenia tego aktu do sądu administracyjnego:

art. 101 ustawy o samorządzie gminnym: „1. Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętymi przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może - po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia - zaskarżyć uchwałę lub zarządzenie do sądu administracyjnego. 2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił. 2a. Skargę na uchwałę lub zarządzenie, o których mowa w ust. 1, można wnieść do sądu administracyjnego w imieniu własnym lub reprezentując grupę mieszkańców gminy, którzy na to wyrażą pisemną zgodę. (...)”

art. 101a ustawy o samorządzie gminnym: „1. Przepisy art. 101 stosuje się odpowiednio, gdy organ gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne narusza prawa osób trzecich. (...)”

Katalog źródeł prawa administracyjnego materialnego jest zamknięty, chociaż istnieją takie przepisy, które mają charakter umowny - oprócz zamkniętego katalogu istnieją odesłania i normy pozasystemowe, źródła prawa nieformalne bądź niesformalizowane, swoiste źródła praw. Nie są to źródła prawa administracyjnego, są to akty prawne, które nie zawierają norm należących do prawa administracyjnego.

• przepisy planistyczne z wyjątkiem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i budżetu;

• zwyczaj - nie jest przepisem prawa, ale normy prawa administracyjnego odsyłają do zwyczaju (odesłanie pozasystemowe);

• orzecznictwo sądowe - sąd interpretuje przepisy i orzeka w indywidualnej sytuacji, ale jego orzecznictwo ma walor jak norma prawa, przy czym w Polsce nie ma prawa precedensowego i orzecznictwo sądowe nie jest wiążące;

• opinia „iuris” - doktryna i nauka prawa administracyjnego zawarta w podręcznikach, artykułach, komentarzach i glosach, która pomaga w orzecznictwie.

23

Akty prawa

akty normatywne

- akty abstrakcyjne i generalne, które zawierają normy prawne

akty indywidualne

źródła prawa

decyzje administracyjne

wyroki sądowe

formy stanowienia

norm prawa administracyjnego

formy stanowienia

norm prawa ustrojowego

formy konstytucyjne

źródła prawa powszechnego

formy

konstytucyjne

formy

pozakonstytucyjne

źródła prawa powszechnego

źródła prawa

wewnętrznego

źródła prawa

wewnętrznego

Konstytucja

umowy międzynarodowe

ustawy

rozporządzenia

akty prawa miejscowego

generalne akty kierownictwa wewnętrznego

---