EWIDENCJA I WYCENA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH
SPIS TREŚCI
Wstęp 4
Rozdział I
Ogólna charakterystyka środków pieniężnych 5
Pojęcie, klasyfikacja i wycena środków pieniężnych 5
Środki pieniężne w kasie 8
Środki pieniężne na rachunkach bankowych 12
Inne środki pieniężne 15
Rozdział II
Formy obrotu środkami pieniężnymi 19
Ogólna charakterystyka form rozliczeń pieniężnych krajowych i zagranicznych 19
Organizacja obrotu gotówkowego 21
Obrót bezgotówkowy 30
Polecenie przelewu 31
Polecenie zapłaty 32
Czeki 34
Inkaso 38
Akredytywa 38
Okresowe rozliczenia saldami 41
Rozliczenia planowe 42
Weksle 43
Karty 45
Formy rozliczeń zagranicznych 49
Rozdział III
Dokumentacja i ewidencja środków pieniężnych na przykładzie zakładu budżetowego 55
Pojęcie dokumentu księgowego i jego kontrola 56
Dokumenty księgowe i ewidencja środków pieniężnych w kasie 59
Dowody księgowe w banku 61
Ewidencja środków w kasie 62
Ewidencja środków na rachunkach bankowych 64
Zakończenie 67
Bibliografia 68
Załączniki 69
WSTĘP
Środki pieniężne są najbardziej płynnym składnikiem majątku obrotowego, przeznaczonym na bieżące wydatki oraz zapłatę bieżących zobowiązań o najkrótszym terminie ich wymagalności. Środki pieniężne obejmują krajowe i zagraniczne środki płatnicze przechowywane w kasie jednostki lub na rachunku bankowym.
Celem tej pracy jest przedstawienie i scharakteryzowanie środków pieniężnych znajdujących się w przedsiębiorstwie oraz zaprezentowanie ewidencji i dokumentacji wymaganej w prawidłowym obrocie tymi środkami zaprezentowanej na przykładzie zakładu budżetowego. Praca ta składa się z trzech rozdziałów.
W pierwszym rozdziale znajduje się ogólna charakterystyka środków pieniężnych gromadzonych w kasie jednostki oraz lokowanych na rachunkach bankowych, oraz klasyfikacja i wycena tych środków w ciągu roku obrotowego i na dzień bilansowy.
W drugim rozdziale ujęty jest obrót środkami pieniężnymi, który może być realizowany w formie gotówkowej lub bezgotówkowej i dotyczyć transakcji wyrażonej w walucie polskiej i obcej.
W ostatnim trzecim rozdziale przedstawiona jest w jaki sposób w praktyce dokonywana jest ewidencja środków pieniężnych oraz zasady sporządzania i kontroli dokumentów księgowych na przykładzie Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych.
I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH
1. Pojęcie, klasyfikacja i wycena środków pieniężnych
Środki pieniężne obejmują krajowe i zagraniczne środki płatnicze przechowywane w kasie lub na rachunkach bankowych. Za ich pomocą są regulowane różnego rodzaju należności i zobowiązania między kontrahentami. Środki pieniężne krajowe i zagraniczne obejmują:
środki płatnicze przechowywane w kasach jednostki /banknoty i monety/ oraz bony skarbowe
pieniądze zgromadzone na rachunkach bankowych lub w formie lokat pieniężnych
czeki i weksle obce, płatne w okresie niedłuższym niż 3 miesiące od daty ich wystawienia
metale szlachetne, jeśli nie są zaliczane do rzeczowych składników majątku obrotowego.
Rozliczenia środków pieniężnych mogą być dokonywane w formie gotówkowej lub bezgotówkowej i dotyczyć transakcji wyrażonych w walucie polskiej i obcej. Obrót gotówkowy realizowany jest w każdej jednostce gospodarczej za pośrednictwem kasy. Obrót bezgotówkowy realizuje się za pośrednictwem banków, w których jednostka gospodarcza posiada otwarte rachunki. Forma rozliczeń zależy od zawartych umów z innymi podmiotami, a także od ograniczeń wynikających z obowiązkowych regulacji prawnych.
Według obowiązującego układu bilansu dla jednostek gospodarczych środki pieniężne są ujmowane w pozycjach:
środki pieniężne w kasie ,
środki pieniężne na rachunkach bankowych,
inne środki pieniężne.
Formę rozliczeń pieniężnych ustalają strony w drodze umowy. Jednak ustawa o działalności gospodarczej ogranicza stosowanie operacji gotówkowych między kontrahentami prowadzącymi księgi rachunkowe lub podatkowe księgi przychodów i rozchodów. Jednostki te mają obowiązek posiadania rachunku bankowego i za jego pośrednictwem rozliczania wszystkich transakcji gospodarczych.
Środki pieniężne wycenia się na dzień bilansowy według wartości nominalnej. Gotówkę wyrażoną w walutach obcych znajdujących się jednostkach prowadzących kupno i sprzedaż walut obcych wykazuje się na dzień bilansowy po kursie, po którym nastąpił ich zakup, jednak w wysokości nie wyższej od obowiązującego na dzień bilansowy średniego kursu ustalonego dla danej waluty przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Gotówkę oraz pieniądze ulokowane na rachunkach bankowych wyrażone w walutach obcych wycenia się na dzień bilansowy po obowiązującym w tym dniu średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Powstałe różnice kursowe w związku z wyceną na dzień bilansowy środków pieniężnych zalicza się do przychodów lub kosztów operacji finansowych.
Natomiast w ciągu roku obrotowego ujmuje się w księgach rachunkowych wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze dotyczące środków pieniężnych po kursie kupna lub sprzedaży banku, z którego usług korzysta jednostka.
Rozchód zagranicznych środków pieniężnych zakupionych po różnych kursach wycenia się, stosując zasadę:
kursów przeciętnych,
pierwsze przyszło - pierwsze wyszło,
ostatnie przyszło - pierwsze przyszło.
Zgodnie z umową wartość otrzymanych środków pieniężnych jest niższa od zobowiązania zapłaty za nie, to różnica ta stanowi czynne rozliczenie międzyokresowe kosztów, które odpisuje się w koszty operacji finansowych w równych ratach w ciągu okresu na jaki zaciągnięto zobowiązania.
2. Środki pieniężne w kasie
Środkami pieniężnymi przeznaczonymi do obrotów gotówkowych są krajowe i zagraniczne środki płatnicze oraz bony pieniężne. Część środków pieniężnych jednostki gromadzona jest w kasie na bieżące płatności. Przyjmowanie i wydatkowanie gotówki z kasy nazywa się obrotem gotówkowym, a zasady dokonywania tego obrotu określane są jako gospodarka kasowa. Organizacja gospodarki kasowej może przybierać różne formy w zależności od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej, struktury organizacyjnej jednostki, czy rozmiarów działalności. Jednostka gospodarcza gromadzi na ogół w kasie:
niezbędny zapas gotówki na bieżące wydatki
gotówkę podjętą z rachunku bankowego na pokrycie określonych rodzajowo wydatków
gotówkę pochodzącą z bieżących wpływów do kasy jednostki
gotówkę przechowywaną w formie depozytu, otrzymaną od osób prawnych i fizycznych.
Wysokość niezbędnego zapasu gotówki w kasie, zwanego pogotowiem kasowym, bądź rezerwą jest ustalana przez kierownika jednostki i zależy od potrzeb jednostki w zakresie obrotu gotówkowego, warunków zabezpieczenia gotówki w kasie i możliwości bezpiecznego jej przekazywania do banku. Przy ustalaniu wysokości niezbędnego zapasu gotówki należy uwzględnić minimum potrzeb w zakresie obrotu gotówkowego wszystkich komórek jednostki. Niezbędny zapas gotówki w kasie jednostki w miarę jego wykorzystywania może być uzupełniony do ustalonej wysokości ze środków:
podjętych z rachunku bankowego jednostki
pochodzących z własnych wpłat do kasy jednostki.
Osobą materialnie odpowiedzialną za gotówkę w kasie jest kasjer, do którego obowiązków należy przyjmowanie i przekazywanie do banku gotówki. Podstawowym zadaniem jest właściwy wybór kasjera, do którego kierownictwo jednostki ma pełne zaufanie co do uczciwości i fachowości.
Znajdującą się w kasie na koniec dnia nadwyżkę gotówki ponad ustaloną jej wysokość niezbędnego zapasu powinno przekazywać się na rachunek bankowy. Gotówka podjęta z rachunku bankowego jednostki na pokrycie określonych rodzajowo wydatków może być przechowywana w kasie jednostki pod warunkiem należytego jej zabezpieczenia.
Gotówka przechowywana w kasie w formie depozytu, podlegająca zwrotowi osobie prawnej lub fizycznej, nie może być wykorzystana na pokrycie wydatków jednostki, jak również na uzupełnienie niezbędnego zapasu gotówki.
Przychody gotówki muszą być udokumentowane dowodami kasowymi (asygnaty „KP” - kasa przyjmie), natomiast wypłaty - dowodami źródłowymi (faktury, listy płac) lub zastępczymi dowodami kasowymi (asygnaty „KW” - kasa wypłaci) wystawionymi w przypadkach uzasadniających ich tworzenie. Nie udokumentowane dowodami przychody i rozchody gotówki są uznawane za nadwyżki lub niedobory. Niedobory gotówki spowodowane wypadkiem losowym (np. kradzież) obciążają ubezpieczyciela do wysokości objętej ubezpieczeniem majątkowym. Natomiast niedobory w części nie pokrytej przez ubezpieczyciela zalicza się do strat nadzwyczajnych. Obroty gotówki są ewidencjonowane pod datą ich rzeczywistego przychodu lub rozchodu na koncie „Kasa”. Stwierdzone niedobory i nadwyżki są rejestrowane pod datą ich ujawnienia. Na koncie „Kasa” ewidencjonuje się krajowe środki pieniężne, a ewidencję obrotu gotówkowego w kasie w walutach obcych na odrębnym koncie „Kasa zagranicznych środków pieniężnych”. Konto to obciąża się za wszelki przychody gotówki , bonów pieniężnych, a także za nadwyżki kasowe, a uznaje się za - rozchody gotówki, bonów pieniężnych, także za niedobory kasowe.
Wszystkie operacje kasowe oraz stan gotówki ujmuje się w raporcie kasowym. Jest on sporządzany codziennie lub za okresy kilku dniowe. Kasjer jest zobowiązany kontrolować zgodność rzeczywistego stanu gotówki w kasie z raportem kasowym. Wpłaty i wypłaty gotówki w zagranicznych środkach płatniczych powinny być ujmowane w odrębnych raportach prowadzonych dla każdego rodzaju waluty. Raporty te są podstawą ewidencji syntetycznej na koncie „Kasa”. Pozwalają one kontrolować zgodność stanu faktycznego gotówki ze stanem ewidencyjnym. Raportu kasowego nie musi prowadzić jednostka, która opłaca wszystkie wydatki gotówkowe z rachunku bankowego sum do rozliczenia. Pracownik, który dysponuje tymi sumami powinien każdy wydatek udokumentować, a pozostałość gotówki wpłacić na rachunek bankowy.
Stan gotówki w kasie powinien być zgodny ze stanem wynikającym z raportu kasowego. Stan ten podlega inwentaryzacji nie rzadziej niż jeden raz w roku.
Środki pieniężne w kasie powinny być inwentaryzowane w przypadku przekazania kasy innej osobie materialnie odpowiedzialnej, a obligatoryjnie - na ostatni dzień każdego roku obrotowego. Potwierdzeniem dokonanej inwentaryzacji jest protokół z przeliczenia gotówki w kasie sporządzony przez powołany przez kierownika jednostki zespół spisowy.
Za ujawniony w wyniku spisu niedobór gotówki w kasie odpowiada osobiście kasjer. Niedobór ten jest wykazywany w raporcie kasowym na podstawie dowodu „KW”. Natomiast ujawnione rzeczywiste nadwyżki gotówki w kasie są udokumentowane w raporcie kasowym dowodem „KP” i stanowią jedno ze źródeł zysków nadzwyczajnych w każdej jednostce gospodarczej. W kasie może być przeprowadzona kontrola bieżąca i kontrola okresowa. Kontrola bieżąca kasy może ograniczyć się do sprawdzenia wszystkich dokumentów dotyczących operacji kasowych pod względem formalnym i rachunkowym. Przeprowadzenie kontroli potwierdza kontrolujący swoim podpisem. Raport kasowy wraz z załącznikami podlega kontroli merytorycznej przez kierownika działu finansowego i zatwierdzeniu przez głównego księgowego. Kontrola okresowa dokonywana jest zgodnie z zakładowym regulaminem kontroli wewnętrznej. Doraźne kontrole kasy dokonywane są na polecenie dyrektora zakładu. Fakt dokonania kontroli powinien być udokumentowany protokołem.
3. Środki pieniężne na rachunkach bankowych
Krajowe i zagraniczne środki pieniężne służące głównie rozliczeniom bezgotówkowym są lokowane w banku na rachunkach bankowych. Każda jednostka gospodarcza może posiadać jeden lub kilka rachunków bankowych w jednym lub kilku bankach. W przypadku posiadania kilku rachunków w kilku bankach jednostka musi poinformować właściwy urząd skarbowy oraz banki, który z tych rachunków jest podstawowy. Obowiązek posiadania rachunku bankowego i gromadzenia na nim oraz wydatkowania za jego pośrednictwem środków pieniężnych nakłada na jednostki gospodarcze ustawa o działalności gospodarczej.
Podpisanie umowy rachunku bankowego i nadanie mu numeru upoważnia do przeprowadzenia za jego pośrednictwem różnych operacji rozliczeniowych. Prawo bankowe definiuje bankowe rozliczenia pieniężne jako operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują takie zmiany. Bankowym rozliczeniom pieniężnym towarzyszą zapisy na rachunkach bankowych, powodujące zwiększenie lub zmniejszenie stanu posiadania, czyli salda. Zapisy dokonywane są zależnie od ich charakteru, po stronie debet lub credit rachunku, a saldo występuje po stronie, która wykazuje mniejsze obroty.
Główne zasoby środków pieniężnych jednostki są gromadzone na rachunku bieżącym otwartym w dowolnym oddziale banku niezależnie od siedziby jednostki. Rachunek ten służy do gromadzenia środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz przeprowadzania rozliczeń pieniężnych krajowych. Inne rachunki bankowe to:
rachunki lokat terminowych - służą do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku przez czas określony w umowie z bankiem,
rachunki bankowe środków wyodrębnionych (np. Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych),
rachunki pomocnicze otwarte w innych bankach dla filii zamiejscowych,
rachunki dla rozliczeń zagranicznych - są prowadzone w określonych walutach obcych i służą rejestracji operacji związanych z rozliczeniem obrotów zagranicznych.
Obok rachunków bankowych w walucie polskiej jednostki gospodarcze mogą otwierać w bankach dewizowych także rachunki walutowe. Na tych rachunkach gromadzi się dewizy uzyskane ze sprzedaży towarów i usług za granicą oraz za ich pośrednictwem dokonuje się rozliczeń transakcji eksportowych z kontrahentami zagranicznymi. Zapisy na tych kontach są dokonywane w walutach obcych i równocześnie w walucie polskiej.
Jednostki gospodarcze mogą posiadać także rachunki walutowe za granicą. Muszą jednak poinformować o otwarciu takiego rachunku Narodowy Bank Polski oraz w okresach kwartalnych przekazywać informacje o obrotach i saldach tych kont.
Środki pieniężne jednostki gospodarczej zgromadzone na rachunkach bankowych lub walutowych mogą być oprocentowane. Doliczone lub ewentualnie potrącone przez bank odsetki oraz różnice kursowe wynikające ze zmienności kursów walut obcych przy ich kupnie lub sprzedaży stanowią przychody lub koszty finansowe. Wyjątkiem od tej zasady są odsetki od środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, które powiększają lub zmniejszają stan funduszy. Środki pieniężne na rachunkach bankowych ewidencjonuje się na koncie „Rachunki bankowe”. Po stronie Winien tego konta księguje się wpływy, a po stronie Ma - wypłaty środków pieniężnych. Ewidencja jest dokonywana na podstawie dokumentów bankowych, a ewentualne błędy są poprawiane za pomocą bankowych not korygujących.
Jeżeli własne środki jednostki gospodarczej nie wystarczają na pokrycie jej potrzeb w zakresie finansowania działalności może ona ubiegać się o kredyt bankowy krajowy lub dewizowy.
4. Inne środki pieniężne
Obok rachunków bankowych jednostka może posiadać w banku inne rachunki, na których gromadzi się środki pieniężne przeznaczone na określone cele. Do innych środków pieniężnych zalicza się:
czeki obce
weksle obce
środki pieniężne w drodze
Tego rodzaju środki są ujmowane na koncie „Inne środki pieniężne”, które służy do ewidencji:
otrzymanych i nie zrealizowanych czeków i weksli obcych
środków pieniężnych w drodze
metali szlachetnych nie zaliczanych do rzeczywistych składników majątku obrotowego.
Czeki i weksle obce są papierami wartościowymi, jednak ze względu na ich funkcje płatnicze, rozrachunkowe i kredytowe są zaliczane w rachunkowości do innych środków pieniężnych, przy czym muszą spełniać warunek, że płatność ich nastąpi w ciągu trzech miesięcy od daty ich wystawienia. Dokumenty te stanowią formę zapłaty za wykonane dostawy i usługi. Służą rozliczeniom finansowym i ułatwiają obieg pieniężny.
Czek jest pisemnym poleceniem zapłaty przez bank określonej sumy pieniężnej okazicielowi czeku lub określonej osobie podanej na czeku. Czeki mogą być odstępowane przez indos. Czek zawiera nazwę „czek”, polecenie bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej, wskazania trasata, oznaczenie miejsca płatności, datę i miejsce wystawienia czeku, podpis wystawcy czeku.
Weksel jest dokumentem kredytu krótkoterminowego wystawionym w ściśle określonej przez prawo formie, na specjalnym blankiecie ostemplowanym opłatą skarbową. Zawiera on bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie, w ustalonym terminie i miejscu, sumy pieniężnej, na którą został wystawiony.
Posiadacz weksla może regulować za jego pomocą swoje zobowiązania lub zdyskontować go w banku, zamieniając go na środki pieniężne. Weksel może być także źródłem pozyskiwania kredytu pieniężnego, polegającego na uzyskaniu gotówki w momencie jego wystawienia, z obowiązkiem spłaty tej kwoty w terminie płatności weksla. Kredyty udzielone na podstawie weksla są oprocentowane w formie dyskonta. Weksel obcy (trasowany, ciągniony) zawiera polecenie wystawcy (trasanta), wydane innej osobie (trasatowi) zapłacenia określonej kwoty, na rzecz osoby trzeciej (remitentowi). Jeżeli remitent zgłosi się do trasata przed terminem płatności, aby potwierdził on zgodę na wykonanie polecenia trasata, to wówczas trasat uznający polecenie staje się akceptantem, a sam weksel nosi nazwę akceptowanego.
Zakup przez bank lub przekazanie weksla przed terminem płatności innej osobie w formie zapłaty wiąże się z dyskontem. Dyskonto jest to potrącenie oprocentowania od sumy weksla należnego po upływie terminu jego płatności.
Weksle obce indosowane innym kontrahentom lub zdyskontowane przekazane w zamian za gotówkę z potrąceniem odsetek od daty skupu do dnia płatności powodują powstanie w jednostce zobowiązania warunkowego w stosunku do kontrahentów, którym weksle przekazano. Wygaśnięcie tego zobowiązania następuje na skutek wykupienia weksli obcych przez dłużnika.
Nie wykupiony w terminie weksel obcy podlega oprotestowaniu przez notariusza na podstawie żądania protestu posiadacza weksla. Oprotestowany weksel może być egzekwowany bez procesu sądowego.
Zalety weksla wiążą się z tzw. rygorem wekslowym, zapewniającym egzekwowanie zapłaty w przypadku niewywiązania się dłużnika z obowiązku jej regulacji. Posiadacz weksla, składając odpowiednie oświadczenie na jego odwrocie i przekazując go innej osobie, przenosi jednocześnie uprawnienia wynikające z weksla.
Bank także może posiadać weksle obce otrzymane od kredytobiorcy dla zabezpieczenia zwrotu kredytu bankowego. Kredytobiorca wystawia weksel gwarancyjny, najczęściej w postaci in blanco, z reguły bez kwoty i daty płatności, lecz podpisany przez niego. Wystawca weksla upoważnia bank do jego wypełnienia w przypadku nie zwrócenia kredytu i odsetek w należnym terminie.
Środki pieniężne w drodze stanowią równowartość własnych wpłat i przelewów na rachunek bankowy lub do kasy jednostki gospodarczej oraz równowartość czeków obcych przesłanych do realizacji itp. wpłat, na które księgowość ma dowód dokonania wpłaty lub przelewu, natomiast ze względów technicznych brak jest dokumentu bankowego lub kasowego potwierdzającego przyjęcie wpłaty. Środki pieniężne w drodze znajdujące się między:
kasą jednostki, a jego rachunkiem bankowym,
poszczególnymi rachunkami bankowymi jednostki prowadzonymi przez różne oddziały banku,
kasą lub rachunkiem bankowym jednostki macierzystej, a kasą lub rachunkiem bankowym jego oddziałów.
Środki pieniężne w drodze występują głównie w jednostkach handlowych prowadzących punkty sprzedaży detalicznej oraz zakłady gastronomiczne, które zrealizowane utargi przekazują na rachunek bankowy za pośrednictwem tresora bankowego, inkasentów lub poczty. Do czasu potwierdzenia przez bank wpływu tych środków na rachunek bankowy są one ujmowane w ewidencji jako środki pieniężne w drodze.
II. FORMY OBROTU ŚRODKAMI PIENIĘŻNYMI
1. Ogólna charakterystyka form rozliczeń pieniężnych krajowych i zagranicznych
Środki pieniężne są najbardziej płynnym składnikiem majątku obrotowego, przeznaczonym na bieżące wydatki oraz zapłatę bieżących zobowiązań o najkrótszym terminie ich wymagalności. Dlatego też zapewnienie bieżącej płynności finansowej jest związane z posiadaniem odpowiedniego stanu gotówki w kasie i lokat na rachunkach bankowych.
Obrót środkami pieniężnymi może być realizowany w formie gotówkowej lub bezgotówkowej i dotyczyć transakcji wyrażonych w walucie polskiej i obcej. Formę rozliczeń ustalają strony w drodze umowy. Rozliczenia bezgotówkowe polegają na uregulowaniu rozrachunków pomiędzy podmiotami za pośrednictwem i pod kontrolą banku, który na polecenie dłużnika przenosi odpowiednią kwotę z jego rachunku na rachunek wierzyciela. Rozliczenia te występują w postaci zapisów na rachunkach bankowych.
Rozliczenia pieniężne występują zarówno w obrocie krajowym jak i w obrocie zagranicznym. Powstające w przedsiębiorstwie należności i zobowiązania są regulowane przy zastosowaniu odpowiedniej formy rozliczeń pieniężnych. Powinna być ona ustalona w umowach zawieranych między kontrahentami, a w przypadku niektórych rozliczeń publiczno prawnych może być wyznaczana przepisami prawa. Przy wyborze formy rozliczeń przez partnerów należy uwzględnić szereg elementów takich jak sposób zapłaty (gotówka czy kredyt), szybkość przeprowadzenia rozliczeń, bezpieczeństwo obrotu pieniężnego, jego koszty itp. występujące w praktyce formy rozliczeń pieniężnych można podzielić na dokonywane bezpośrednio między kontrahentami oraz za pośrednictwem banków. W obu przypadkach zapłata należności może nastąpić gotówką lub bezgotówkowo.
Rozliczenia bezpośrednie gotówkowe polegają na regulowaniu zobowiązań przez dłużnika gotówką wypłaconą z kasy i wpłaconą do kasy wierzyciela. W normalnych warunkach forma ta występuje powszechnie w handlu detalicznym, przy wypłatach wynagrodzeń, przy regulowaniu drobnych należności z tytułu usług. Powszechnie preferowane są natomiast obroty za pośrednictwem banków ze względu na większe bezpieczeństwo oraz odsetki uzyskiwane dzięki przechowywaniu gotówki w bankach.
Rozliczenia bezpośrednie bezgotówkowe są przede wszystkim rezultatem kredytu kupieckiego. Wówczas należności i zobowiązania ewidencjonowane są na kontach w księgowości partnerów, a dopiero później występuje moment zapłaty gotówkowej.
Wysyłając towary odbiorcy zagranicznemu, eksporter powinien już w kontrakcie uwzględnić formę zapłaty należności, która zapewniłaby jej inkaso we właściwej wysokości oraz ustalonym z góry terminie. W szczególności chodzi o uzależnienie w miarę możliwości przyjęcia przez importera prawa do dysponowania nabytymi przez niego towarami od zapłaty należności lub o jej takie zabezpieczenie przy dostawach kredytowych, aby ryzyko niewypłacalności było ograniczone do minimum. Dlatego tylko między kontrahentami o dużym stopniu wzajemnego zaufania stosuje się nieuwarunkowane formy zapłaty przy pomocy przekazów bankowych, czekowych. Wówczas eksporter dostarcza towary po odbiorze których importer daje polecenie przekazu należności.
Jednak powszechne zastosowanie przy realizacji kontraktów z zagranicznymi partnerami mają uwarunkowane formy rozliczeń finansowych, zapewniające większą gwarancję zapłaty zobowiązań.
2. Organizacja obrotu gotówkowego
Środki pieniężne są najbardziej płynnym składnikiem majątku obrotowego, przeznaczonym na bieżące wydatki oraz zapłatę bieżących zobowiązań o najkrótszym terminie ich wymagalności. Dlatego też zapewnienie bieżącej płynności finansowej jest związane z posiadaniem odpowiedniego stanu gotówki w kasie i lokat na rachunkach bankowych.
Obrót środkami pieniężnymi może być realizowany w formie gotówkowej lub bezgotówkowej i dotyczyć transakcji wyrażonych w walucie polskiej i obcej. Formę rozliczeń ustalają strony w drodze umowy. Udział obrotów gotówkowych w operacjach pieniężnych jest w Polsce znacznie większy niż w krajach rozwiniętych, gdzie przeważają rozliczenia bezgotówkowe. w związku z tym istnieje problem zorganizowania gotówkowego obiegu pieniężnego. Ruch pieniądza gotówkowego uległ zmianie w skutek urynkowienia gospodarki. W przeszłości pieniądz gotówkowy był wypłacany z kas NBP, docierał do rąk ludności za pośrednictwem uspołecznionych jednostek gospodarczych i budżetowych, powracał do kas bankowych w postaci wpłat utargów z działalności handlowo-usługowej oraz z podatków, opłat i wkładów oszczędnościowych. Obecnie pieniądz gotówkowy opuszczając bank emisyjny trafia do banków operacyjnych i instytucji finansowych, za których pośrednictwem trafia do jednostek gospodarczych oraz ludności, w ten sposób dokonuje wielu obrotów.
Wygoda w posługiwaniu się pieniądzem papierowym zależy w dużej mierze od jego cech łatwości zapamiętywania, które umożliwiają łatwe rozróżnienie nominału. procesy inflacyjne sprawiły, że wysokość nominałów banknotów utrudniała obsługę płatności gotówkowych, a liczba zer w zapisach komplikowała ewidencję i statystykę. Dlatego powstała potrzeba przeprowadzenia denominacji oraz towarzyszącej jej wymianie znaków pieniężnych.
Denominacja - jest reformą pieniężną polegającą na wycofaniu znaków pieniężnych znajdujących się w obiegu i zastąpieniu ich znakami pieniężnymi o niższym nominale, przy równoczesnej zmianie skali cen. Taka denominacja jest nazywana denominacją ekwiwalentną, czyli gotówkowe zasoby pieniężne są wymieniane, a wkłady bankowe i oszczędnościowe są przeliczane w tej samej proporcji co przeliczenie cen i płac. Istnieje także dokumentacja nieekwiwalentna, która polega na wymianie tylko części zasobów pieniężnych, bądź też gdy wymiana lub przeliczanie zasobów pieniężnych następuje w mniej korzystnej relacji dla ich posiadaczy, niż wynika to z przeciętnej stopy denominacji. (np. Polska 1950r.) Denominacja nieekwiwalentna jest zabiegiem antyinflacyjnym, stosowanym tylko jako środek nadzwyczajny. Wymiana ta podważa w społeczeństwie zaufanie do pieniądza, co w konsekwencji zmniejsza skłonność do oszczędzania. Denominacja ekwiwalentna przeprowadzona w Polsce w 1995r. polegała na skreśleniu czterech zer. Po denominacji wynagrodzenia, renty, emerytury oraz ceny i opłaty przeliczano w relacji 1:10.000. oznacza to, że jeden nowy złoty ma wartość 10.000 starych złotych. Ułatwiło to operacje statystyczne, księgowe oraz rachunkowe.
Obsługa rozliczeń gotówkowych w bankach wykonywana jest przez wydzielone komórki organizacyjne składające się z:
- kas,
- sortowni,
- skarbca.
Kasy są obsługiwane jednoosobowo przez kasjerów. W zależności od wielkości banku, występuje o jednej do kilku kas.
Sortownia pieniędzy występuje, gdy obroty gotówkowe są tak duże, że kasjerzy nie są w stanie przeliczyć wszystkich pieniędzy. Dlatego organizuje się pomoc w formie sortowni, w której pracują wieloosobowe zespoły tzw. liczników. Najmniejszy taki zespół musi składać się z co najmniej dwóch osób, aby zachować zasadę komisyjności przy liczeniu pieniędzy. W sortowniach pracownicy przeliczają i sortują banknoty wpłacane do banku zarówno te, które nadają się jak i te, które nie nadają się do obiegu. Banknoty nie nadające się do obiegu, czyli zniszczone, nadmiernie zabrudzone są niszczone przez NBP.
Skarbiec służy do przechowywania banknotów i monet. Jest pomieszczeniem specjalnie zabezpieczonym i chronionym, gwarantującym całkowite bezpieczeństwo przechowywanych wartości. Skarbiec obsługiwany jest przez dwóch skarbników, odpowiadających za jego zawartość.
Najprostszą formą operacji gotówkowej jest dokonywanie wpłaty gotówkowej do kasy dziennej banku przy użyciu „dowodu wpłaty” lub asygnaty „kasa przyjmie” oraz asygnaty sprzedaży zagranicznych środków płatniczych.
Szczególną formą wpłaty jest wrzucanie pieniędzy do skarbców nocnych. Skarbiec nocny jest to urządzenie techniczne umożliwiające wrzucenie woreczka z wpłatą przez specjalną wrzutnię do odpowiednio przystosowanego skarbca. Jest to możliwe do wykonania o każdej porze, ponieważ otwory wyrzutni znajdują się na zewnątrz banku. Rano skarbiec jest komisyjnie otwierany, jego zawartość przelicza się w sortowni. Wiele przedsiębiorstw przekazuje wpłaty za pośrednictwem urzędów pocztowych, ponieważ ich współpraca z bankami umożliwia wpłacającemu szybkie zapisanie wpłaty na właściwy rachunek bankowy. Inną formą wpłat, która może wystąpić w dużych miastach jest tzw. inkaso samochodowe. Za jego pomocą następuje odbieranie utargów przedsiębiorstw handlowych, usługowych i gastronomicznych. Wpłaty dokonywane są w formie zamkniętej w postaci pakietów lub woreczków inkasentom. Inkasent odpowiada za dostarczenie do banku nienaruszonego pakietu, który jest przyjmowany przez bank w kwocie zadeklarowanej przez przedsiębiorstwo.
Oprócz wpłat istnieją także operacje gotówkowe w formie wypłat. Wypłat dokonują kasy dzienne banku. Podjęcie gotówki jest możliwe za okazaniem dokumentu będącego podstawą wypłaty najczęściej jest to czek gotówkowy, a także asygnata „kasa wypłaci” lub asygnata skupu zagranicznych środków płatniczych.
Postęp techniczny umożliwia liczenie banknotów za pomocą maszyn do liczenia, maszyn sortujących banknoty w zależności od nominału i stopnia zużycia, a także rozpoznające banknoty fałszywe. Nowoczesna technika umożliwia również zastąpienie pracy kasjerów automatami zwanymi bankomatami. Za pośrednictwem tych urządzeń można dokonać wypłaty ograniczonej kwotowo. Urządzenia te są dostępne wewnątrz i na zewnątrz budynku. Wypłata gotówki za pomocą bankomatu następuje po wprowadzeniu przez użytkownika karty identyfikacyjnej do automatu i wybraniu na klawiaturze numeru identyfikacyjnego tzw. PIN oraz podanie żądanej wysokości kwoty. Wypłata jest rejestrowana automatycznie i obciąża rachunek oszczędnościowo-rozrachunkowy klienta.
Banki zawierają umowy między sobą o wzajemne honorowanie swoich kart płatniczych co przyczyni się do upowszechnienia tej nowoczesnej usługi bankowej.
Prezes NBP wydał zarządzenie obowiązujące wszystkie banki do jednolitego postępowania przy liczeniu, pakowaniu i oznaczaniu opakowań znaków pieniężnych w celu zapewnienia bezbłędności rozliczeń gotówkowych. Wyróżnia się trzy rodzaje liczenia banknotów:
- tzw. liczenie na pierwszą rękę,
- liczenie sprawdzające,
- liczenie kontrolne.
Liczenie na pierwszą rękę polega na ustalenie liczby banknotów i ich wartości z jednoczesnym ich przesortowaniem na banknoty obiegowe oraz zniszczone. Liczenie sprawdzające polega na ponownym przeliczeniu banknotów w paczkach. Liczenie kontrolne polega na dodatkowym przeliczeniu określonej części banknotów. Oprócz tego sprawdza się czy paczki banknotów zostały prawidłowo sformułowane, a opaski właściwie ostemplowane i podpisane. W rozliczeniach między bankami mogą wystąpić różnice kasowe.
Nowoczesny sprzęt techniczny umożliwia fałszowanie banknotów. Fałszerze nadają podrabianym banknotom kolorystykę i rysunek łudząco przypominające oryginalne banknoty, które są trudne do rozpoznania. Banknoty podrobione są w całości drukowane przez fałszerzy na kolorowych kserokopiarkach. Banknoty preparowane są klejone z różnych kawałków banknotów. Zapobieganie fałszowaniu banknotów polega na użyciu specjalnego papieru oraz zastosowaniu odpowiedniego sposobu ich drukowania. Pracownicy banku mają obowiązek zatrzymania wpłacanych krajowych i obcych znaków pieniężnych jeśli ich autentyczność budzi wątpliwości. Kasy w bankach zaopatrzone są w tzw. testery banknotów, wykorzystujące efekt luminescencji, które pomagają wykryć fałszywe banknoty. Bank nie przyjmuje falsyfikatu lecz go zatrzymuje. Zwrot równowartości falsyfikatu nie przysługuje wpłacającemu, nawet jeśli nie był świadomy fałszerstwa. Jeżeli nie ma pewności czy banknot jest fałszywy, można go przesłać do ekspertyzy w NBP. Gdy podejrzenie się potwierdzi sporządza się protokół zatrzymania fałszywych banknotów, który przekazuje się policji, a jego kopię przekazuje się wpłacającemu jako dowód zatrzymania banknotów.
W obrocie gotówkowym istnieje takie zjawisko jak „pranie pieniędzy”, które polega na włączeniu do legalnego obiegu pieniądza krajowego i walut zagranicznych pochodzących z przestępstw. Pieniądze te są lokowane na rachunkach bankowych i włączane do obrotu bezgotówkowego nadając tym środkom pozory legalności. Podjęto walkę z tym procederem, prezes NBP wydał zarządzenie ustalające zasady postępowania w tym zakresie. W trakcie wykonywania operacji rozliczeniowych banki zobowiązane są do identyfikowania klienta oraz przechowywania uzyskanych informacji wraz z dowodami księgowymi przez okres 5 lat. Obowiązek identyfikacji klienta dotyczy osób fizycznych i prawnych i dotyczy operacji bankowych, których wartość przekracza 20 tys. zł lub równowartość tej sumy w walutach obcych.
Kasy walutowe działają w bankach, które mają uprawnienia dewizowe. Kasy te obsługują operacje gotówkowe w walutach obcych, skupują i sprzedają waluty, przyjmują wpłaty i dokonują wypłat z rachunków walutowych oraz obsługują inne operacje walutowo-dewizowe.
Produkty kupna i sprzedaży walut obcych czyli tzw. kantory walut istnieją w Polsce od 1989r. Mogą one być prowadzone przez osoby fizyczne i prawne wyłączeniem banków. Transakcje kupna i sprzedaży obcych walut w kantorach dokonywane są po kursie rynkowym od fizycznych osób zagranicznych i krajowych, nie będących podmiotami gospodarczymi. Mogą również kupować oraz sprzedawać złoto dewizowe i platynę dewizową.
Kasy walutowe stosują w operacjach walutowych kursy transakcyjne ustalone przez prezesów banków. Stosują one kurs dnia, który może odchylać się od kursu NBP o ± 10%.
Kantory wymiany walut ustalają swobodne kursy w zależności od lokalnego popytu i podaży na poszczególne waluty obce.
W kasach walutowych i kantorach przedmiotem skupu i sprzedaży są przede wszystkim banknoty. Rzadziej natomiast skupowane są monety i zazwyczaj po niższym kursie.
Banki odprowadzają i pobierają waluty we właściwych dla nich oddziałach okręgowych NBP. Mogą też nabywać waluty w innych bankach. Pobrana waluta przez bank jest przeliczana przy odbiorze lub w obowiązujących terminach oraz sprawdza się czy nie ma falsyfikatów lub pieniędzy wycofanych z obiegu.
Obce znaki pieniężne przechowuje się w skarbcach i rejestruje w książce zapisu walut.
Kantory wymiany działają na podstawie zezwolenia NBP. Warunkiem otrzymania zezwolenia jest niekaralność za przestępstwa skarbowe lub inne przynoszące korzyści materialne. Drugim warunkiem jest fachowe przygotowanie do wykonywania czynności określonych w zezwoleniu, a także posiadanie odpowiednich pomieszczeń zapewniających bezpieczeństwo przeprowadzanym transakcjom. Właściciel kantoru ma obowiązek ewidencjonowania każdej transakcji oraz wydawania dowodów kupna-sprzedaży walut. Ma to zapobiegać ewentualnym spekulacją, a w razie jej stwierdzenia, zezwolenie może zostać cofnięte.
Na obrót gotówkowy w jednostce gospodarczej składa się zarówno obrót kasowy za pośrednictwem kasy jednostki, jak również obrót gotówkowy dokonywany za pośrednictwem banków, poprzez dokonywanie wpłat i wypłat gotówkowych na rachunek bankowy jednostki. Wpłaty gotówki dokonywane są najczęściej na podstawie dowodów wpłat. Obroty gotówkowe są dokonywane na podstawie czeku gotówkowego, przez wpłatę gotówki na rachunek wierzyciela, są także realizowane przez Pocztę Polską na podstawie pocztowych przekazów pieniężnych.
Przyjmowanie i wydatkowanie gotówki z kasy to obrót gotówkowy, a zasady dokonywania tego obrotu określane są jako gospodarka kasowa. Gospodarka kasowa musi być prowadzona w każdej jednostce gospodarczej zgodnie z zasadami systemu kontroli wewnętrznej obejmującej ruch i stan środków pieniężnych. Kontrola wewnętrzna wymusza warunki prawidłowej realizacji obrotu gotówkowego oraz pełnego jego bezpieczeństwa. Podstawową zasadą obrotu gotówkowego jest osobowe rozdzielenie funkcji dysponowania gotówką od funkcji realizacji tych dyspozycji. Dla prowadzenia prawidłowej gospodarki kasowej sprawą zasadniczą jest właściwy wybór kasjera, a także częste i nie zapowiadane przeprowadzanie inwentaryzacji stanu gotówki w kasie oraz prawidłowości dokumentów kasowych. Według zasad prowadzenia rachunkowości zgodnie z ustawą o rachunkowości inwentaryzację środków pieniężnych jednostki przeprowadza się na ostatni dzień każdego roku obrotowego, lecz taka częstotliwość nie jest wystarczająca dla bezpieczeństwa kasowego obrotu gotówkowego. Inwentaryzację środków pieniężnych dokonuje się także na dzień zakończenia działalności przez jednostkę oraz na dzień poprzedzający postawienie jej w stan likwidacji lub upadłości.
Obrót gotówkowy dokonywany za pośrednictwem banku odbywa się za pomocą czeku gotówkowego. Czek gotówkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą czeku oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku. Czek gotówkowy jest przedstawiony do zapłaty bezpośrednio u trasata lub w innym banku. Zapłata czeku gotówkowego przedstawionego do zapłaty w innym banku następuje zgodnie z Zarządzeniem Prezesa Narodowego Banku Polskiego, po uzyskaniu przez ten bank od trasata środków wystarczających do zapłaty czeku. Szczegółowe warunki przedstawienia czeku do zapłaty w innym banku określa umowa między tym bankiem a posiadaczem czeku.
Banki mogą zawierać porozumienia, w których na zasadach wzajemności, określają tryb przedstawienia do zapłaty czeków gotówkowych z rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych. Zasady dokonywania wpłat i wypłat na rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych, czyli tzw. kontach osobistych określają regulaminy banków.
Ze względu na znaczny zakres obrotu gotówkowego w Polsce, Prezes Narodowego Banku Polskiego określił warunki ochrony wartości pieniężnych. Wartości pieniężne powinny być przechowywane i transportowane w warunkach zapewniających ich należytą ochronę przed zniszczeniem, utratą lub zaginięciem. W tym celu wprowadzono określone normy techniczne i wartościowe. Jednostką wartościową jest tzw. jednostka obliczeniowa używana do określenia limitu przechowywanych lub transportowanych wartości pieniężnych.
3. Obrót bezgotówkowy
Rozliczenia bezgotówkowe polegają na uregulowaniu rozrachunków pomiędzy podmiotami za pośrednictwem i pod kontrolą banku, który na polecenie dłużnika przenosi odpowiednią kwotę z jego rachunku na rachunek wierzyciela. Rozliczenia te występują w postaci zapisów na rachunkach bankowych.
Jednostki gospodarcze mają obowiązek posiadania rachunku bankowego i przeprowadzania za jego pośrednictwem rozliczeń bezgotówkowych. Transakcja powinna być przeprowadzona w formie bezgotówkowej jeśli kwota przekracza wartość 3000ECU.
Formy rozliczeń bezgotówkowych między jednostkami gospodarczymi powinny umożliwiać dostawcy oddziaływanie na terminowe regulowanie zobowiązań przez odbiorcę, a odbiorcy powinni wpływać na należyte wywiązanie się przez dostawcę z umownych świadczeń.
Formę rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków ustalają w drodze umowy strony przeprowadzające rozliczenia. Rozliczenia te mogą być przeprowadzane przez bank, jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia posiada rachunek bankowy. Rozliczenia bezgotówkowe mogą być dokonywane w następujących formach:
polecenie przelewu
polecenia zapłaty
czek rozrachunkowy
akredytywa
rozliczenia saldami
rozliczenia planowe
Polecenie przelewu
Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Bank wykonuje dyspozycję dłużnika w trybie przewidzianym w umowie rachunku bankowego. Polecenie przelewu jest jedną z podstawowych form rozliczeń bezgotówkowych z różnych tytułów. Operacje rozliczeniowe są przeprowadzane na podstawie bankowego formularza „Polecenie przelewu”. Formularze te mogą być składane bezpośrednio w banku lub przesyłane pocztą.
Polecenie przelewu jest najpopularniejszą i uniwersalną formą rozliczeń bezgotówkowych. Polega ono na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku bankowego płatnika na wskazany przez niego rachunek w dowolnym banku. Z polecenia przelewu mogą korzystać wszystkie osoby prawne i fizyczne posiadające rachunek bankowy. Jeżeli dłużnik składa jednorazowo więcej jak dwa polecenia przelewu, bank może żądać od niego sporządzenia zbiorczego polecenia przelewu podpisanego firmowo. Polecenia przelewu mogą być składane bezpośrednio w banku przez pracowników przedsiębiorstwa, przesyłane pocztą lub doręczane przez wierzyciela.
Schemat 1
Rozliczenie za pomocą polecenia przelewu.
Przyjęte przez bank polecenie przelewu należy zaksięgować i wykonać w tym samym dniu, a najpóźniej w następnym dniu roboczym po jego przyjęciu. Kwotą polecenia przelewu bank powinien niezwłocznie uznać rachunek wierzyciela. Warunkiem wykonania polecenia jest posiadanie przez dłużnika odpowiednich środków na rachunku bankowym. Przyjęte do realizacji polecenie przelewu bez pokrycia na rachunku dłużnika bank przechowuje w kartotece zobowiązań do czasu jego pokrycia w okresie umownie uzgodnionym. Po upływie tego okresu polecenie przelewu zostaje zwrócone dłużnikowi z adnotacją banku „zwrot zgodnie z umową”. Za otrzymanie polecenia przelewu bez pokrycia bank może pobierać opłaty. Bank może również odmówić przyjęcia takiego polecenia przelewu. Dłużnik czyli zleceniodawca piśmienną dyspozycją może odwołać polecenie przelewu, jeżeli do momentu wpływu odwołania bank nie obciążył jego rachunku. Bank może również na życzenie dłużnika potwierdzić pisemnie wykonanie polecenia przelewu w celu uznania wskazanego w nim rachunku wierzyciela. Ma to zastosowanie, gdy zleceniodawca reguluje w ten sposób wpłaty na rzecz instytucji, które żądają natychmiast ich udokumentowania. Potwierdzone w tym trybie polecenie przelewu nie może być odwołane. Jest to tryb rozliczeń tradycyjnych operacji dokonywanych przy użyciu papierowych dokumentów rozliczeniowych. Postęp techniczny umożliwia, że coraz częściej polecenia przelewu są dokonywane w drodze teletransmisji, przy użyciu elektronicznych nośników informacji.
Polecenie zapłaty
Polecenie zapłaty stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Jest to forma odwrotna niż polecenie przelewu. Dyspozycja wierzyciela stanowi równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez bank dłużnika obciążenia rachunku dłużnika i cofnięcie uznania rachunku wierzyciela w przypadku dokonanego przez dłużnika odwołania polecenia zapłaty.
W poleceniu zapłaty stroną inicjującą rozliczenie jest wierzyciel. Polecenie zapłaty jest wygodną formą rozliczeń bezgotówkowych dla wierzyciela, ale może dotyczyć tylko wybranych wierzytelności. Jednak dłużnik musi wyrazić zgodę na stosowanie przez wierzyciela poleceń zapłaty w rozliczaniu jego określonych wierzytelności. Taka forma rozliczeń jest przydatna w przypadku rozliczania należności bezspornych.
W poleceniu zapłaty wierzyciel wydaje dyspozycję swemu bankowi, aby obciążył określoną kwotą rachunek bankowy dłużnika i uznał nią rachunek wierzyciela. Dyspozycja wierzyciela zawiera jego zgodę na cofnięcie przez bank dokonanego rozliczenia, gdyby dłużnik odwołał polecenie zapłaty. Przeprowadzanie rozliczeń w tej formie wymaga:
- posiadania przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienie o stosowaniu tej formy rozliczeń oraz ustaliły zakres swojej odpowiedzialności i stosowane procedury, m. in. w przypadku odmowy realizacji polecenia zapłaty przez dłużnika,
- zawarcia umowy między wierzycielem a jego bankiem o stosowanie poleceń zapłaty, ustalającej m. in. zakres odpowiedzialności i przyjęte procedury.
Uznanie rachunku bankowego wierzyciela następuje po uzyskaniu środków przez jego bank od banku dłużnika na pokrycie dokonywanego polecenia zapłaty. Dłużnik może w określonych terminach odwołać pojedyncze polecenia zapłaty. Bank dłużnika w tej sytuacji ma obowiązek natychmiastowego uznania jego rachunku kwotą odwołanego polecenia, a bank wierzyciela ma obowiązek przekazania tej kwoty do banku dłużnika.
Maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekroczyć równowartości 1000 EURO, gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej, a 10 tys. EURO w przypadku pozostałych dłużników.
Czeki
Czeki należą do najstarszych metod rozliczeń pieniężnych. Znajdują zastosowanie na całym świecie w obrotach krajowych i zagranicznych. Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydany bankowi przez posiadacza rachunku bankowego. W zależności od sposobu zapłaty rozróżnia się czeki:
- kasowe (gotówkowe) zlecający bankowi wypłatę gotówki,
- rozrachunkowe służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych.
Zgodnie z polskim prawem czekowym czek musi zawierać w treści słowo „czek”, bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej kwoty pieniężnej, oznaczenie miejsca płatności i banku czyli trasata, który ma zapłacić oraz datę wystawienia i podpisy wystawcy czyli trasanta. Trasatem czeku może być wyłącznie bank, a trasantem każda osoba fizyczna i prawna mająca zdolność do działań prawnych. Czek może być wystawiony na zlecenie własne i w tym przypadku trasat jest równocześnie remitentem. Może także być wystawiony z imiennym wskazaniem jako remitenta osoby trzeciej, remitentem może być także okaziciel, przy tzw. czeku na okaziciela. Prawa z czeku na zlecenie mogą być przenoszone przez indos, czyniąc w ten sposób czek surogatem pieniądza. Dotyczy to czeków imiennych, bo czeki na okaziciela są płatne każdej osobie, która je przedstawi w banku do realizacji. Występuje jednak forma czeku wystawionego na określonego remitenta, bez prawa przeniesienia uprawnień na inną osobę tzw. czek rekta.
Schemat 2
Uczestnicy operacji rozliczenia za pomocą czeku.
W krajach o gospodarce rynkowej czeki używane są jako środek płatniczy i często zmieniają swego posiadacza zanim zostaną zrealizowane przez bank. Wystawca czeku musi mieć w banku środki na pokrycie czeku. Pokrycie dla wystawionego czeku powinno znajdować się na rachunku bankowym przez co najmniej 10 dni, będących okresem ważności czeku krajowego. W tym czasie otrzymujący czek powinien przedstawić go bankowi do realizacji. Ustanowione sankcje karne i ich surowe egzekwowanie mają gwarantować bezpieczeństwo posługiwania się czekiem jako środkiem płatniczym.
Czeki rozrachunkowe są oznaczone napisem „tylko do rozrachunku”, służą do rozliczeń bezgotówkowych. Są one dogodną formą bezgotówkowego regulowania płatności, które muszą być pokryte natychmiast. Często należności za towar lub usługę mogą być obliczone dopiero w momencie świadczenia, co powoduje konieczność stosowania takich sposobów bezgotówkowej zapłaty, które umożliwiłyby natychmiastowe wyrównanie należności. Czek rozrachunkowy może być wystawiony w momencie ustalenia kwoty należności i wykorzystany do natychmiastowej zapłaty. Skraca to cykl rozliczeniowy, a w procesach wymiany maksymalnie zbliża przepływ strumieni pieniężnych do ruchu elementów rzeczowych. W warunkach występowania zatorów czeki rozrachunkowe mogą się przyczyniać do ich rozładowania. Ponieważ są one realizowane bezgotówkowo, używanie ich zamiast gotówki zwiększa bezpieczeństwo obrotu.
Formą zabezpieczenia jednostki przyjmującej czek rozrachunkowy przed ewentualnym brakiem pokrycia jest potwierdzenie czeku przez bank. Istota czeku potwierdzonego polega na zagwarantowaniu jego realizacji przez bank, który przelewa z rachunku wystawcy odpowiednią kwotę na specjalne konto, zapewniając w ten sposób środki na wykupienie czeku oraz dokonuje potwierdzenia czeku, umieszczając klauzulę potwierdzającą na jego odwrotnej stronie.
Czeki rozrachunkowe mogą być użyte do wszystkich rodzajów rozliczeń. Czeki rozrachunkowe potwierdzone bywają wystawiane na wyższe kwoty, często dla płatności zamiejscowych dokonywanych bezpośrednio przy odbiorze świadczeń. Gwarantują one wierzycielowi bezpieczeństwo przewozu środków pieniężnych i zapłatę.
Posiadacz czeku rozrachunkowego zwykłego lub potwierdzonego może przedstawić czek do realizacji w oddziale banku będącym trasatem czeku lub w banku, w którym posiadacz czeku ma rachunek. Uznanie rachunku bankowego posiadacza czeku rozrachunkowego następuje po uzyskaniu przez jego bank środków pieniężnych od banku będącego trasatem w kwocie wystarczającej do realizacji czeku. W tym celu bank podawcy czeku wysyła ten czek do trasata, który przekazuje mu niezbędną kwotę pieniędzy - wykorzystuje się przy tym listę inkasową.
Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. Wystawcą czeku może być każda osoba fizyczna i prawna mająca zdolność do działań prawnych. Płatnikiem czeku może być tylko bank. Na wniosek wystawcy czeku bank może potwierdzić czek rozrachunkowy, rezerwując jednocześnie środki na wykupienie czeku. Bank potwierdza czek umieszczając na nim klauzulę „czek potwierdzony”, a na odwrocie czeku bank potwierdza zarezerwowanie określonej kwoty na pewien okres. Czek rozrachunkowy jest przedstawiony bezpośrednio u trasata lub w banku, w którym posiadacz czeku posiada rachunek. Uznanie rachunku posiadacza czeku następuje po uzyskaniu przez jego bank od trasata środków wystarczających do zapłaty czeku.
W praktyce są stosowane tzw. czeki zakreślone, które zabezpieczają posiadaczy rachunków w przypadku zaginięcia czeków. Na takim czeku umieszcza się dwie równoległe linie na jego przedniej stronie, pomiędzy którymi wpisuje się nazwę oddziału banku prowadzącego konto. To oznacza, że tylko w tym oddziale banku można zrealizować czek. Bank staje się odpowiedzialny za szkody wynikłe z realizacji czeków zagubionych od momentu zawiadomienia przez właściciela konta o ich utracie oddziału prowadzącego jego konto.
Czeki w obrotach zagranicznych są używane głównie do regulowania niewielkich płatności. Wygodnym środkiem płatniczym za granicą są czeki bankierskie. Czek bankierski jest dokumentem wystawionym przez bank, który poleca innemu bankowi zapłacenie określonej sumy pieniężnej osobie wymienionej w tekście tego dokumentu. W podróżach zagranicznych znajdują zastosowanie czeki podróżnicze. Są one skupowane bezpośrednio przez banki, bądź przyjmowane przez hotele, które z kolei odstępują je bankom, które rozliczają je z wystawcami czeków. Szczególną odmianą czeków podróżniczych są euroczeki. Można na ich podstawie pobierać gotówkę w bankach, a także płacić za towary i usługi w walucie kraju pobytu. Euroczek jest czekiem gwarantowanym. Jego gwarancją jest karta gwarancyjna zawierająca termin ważności, numer konta właściciela, nazwę banku wystawiającego i prowadzącego rozliczenia euroczeków. Po zrealizowaniu euroczeku bank lub sklep przekazuje czek do banku, w którym klient ma konto.
Istnieją także czeki skarbowe, których trasantem jest Skarb Państwa. Banki krajowe skupują zagraniczne czeki bankierskie, podróżnicze i skarbowe, bądź przyjmują je do inkasa. Skup czeku polega na postawieniu do dyspozycji klienta odpowiedniej kwoty w zamian za przekazanie przez niego w drodze indosu praw do danego czeku. Banki najchętniej skupują czeki wystawione przez tzw. banki korespondentów. Korespondujące ze sobą banki łączy wzajemne prowadzenie rachunków. Rachunek prowadzony w banku krajowym dla banku zagranicznego nazywa się rachunkiem loro, natomiast rachunek danego banku krajowego prowadzony u korespondenta zagranicznego to rachunek nostro. Bank przyjmując czek do inkasa wysyła go do trasanta. Po otrzymaniu należności bank przekazuje środki klientowi.
Inkaso
Inną szeroko stosowaną formą rozliczeń w obrotach zagranicznych jest inkaso. Inkaso polega na pobieraniu przez bank należności klienta lub zabezpieczenia jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi. Bank wydaje dokumenty po zainkasowaniu należności lub zabezpieczeniu zapłaty. Podmiotem inkasa mogą być dokumenty handlowe potwierdzające dostawę towarów lub świadczenie usług i dające prawo ich posiadaczom do otrzymania towaru (faktura), albo dokumenty finansowe (czeki, weksle).
W Polsce powszechnie stosowaną formą rozliczeń w obrotach zagranicznych z innych tytułów niż transakcje obrotu towarowego, a mianowicie z tytułu składek dla organizacji międzynarodowych, kosztów utrzymania placówek zagranicznych, z tytułu usług są polecenia wypłaty. Polecenie wypłaty polega na wykonaniu przez bank zlecenia klienta wypłacenia lub zapisania na rachunek wskazanej osoby fizycznej lub prawnej określonej kwoty pieniężnej ze środków wpłaconych bankowi lub zapisanych na rachunek banku wykonawcy przez bank zlecający wypłaty. Od wykonania poleceń wypłaty banki pobierają prowizję, a także obciążają zleceniodawcę poniesionymi kosztami.
Akredytywa
Kolejną formą rozliczeń bezgotówkowych za pośrednictwem banków jest akredytywa. Akredytywa jest upoważnieniem wystawionym przez odbiorcę towaru, do zablokowania odpowiedniej kwoty środków pieniężnych, na określony czas, na rzecz wskazanego dostawcy towaru. Stanowi dla dostawcy zabezpieczenie terminowej zapłaty, gdy wywiąże się on z warunków dostawy określonych umową. Akredytywa gwarantuje dostawcy otrzymanie zapłaty, a u odbiorcy uzależnienia dokonania zapłaty od spełnienia przez dostawcę określonego świadczenia. W obrotach krajowych akredytywa nie ma zbyt szerokiego zastosowania, natomiast jest ona powszechniej stosowana w rozrachunkach zagranicznych. W transakcjach zagranicznych jest stosowana akredytywa dokumentowa. Jest ona pisemnym zobowiązaniem banku importera do wypłacenia eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących towar. Zleceniodawcą akredytywy dokumentowej jest importer, który zleca swemu bankowi otwarcie akredytywy na rzecz eksportera, który jest beneficjentem akredytywy. Beneficjent otrzymuje zapłatę po spełnieniu warunków zawartych w akredytywie, to znaczy po złożeniu przez niego dokumentów stwierdzających wykonanie dostawy.
Akredytywa dokumentowa jest tradycyjną metodą rozliczeń, która zapewnia realizację interesu dostawcy i odbiorcy. Dostawcy zapewnia natychmiastowe otrzymanie należności, a odbiorcy pozwala w pełni uzależnić swą zapłatę od spełnienia przez dostawcę ustalonych warunków. Akredytywa nadaje się do rozliczeń z nieznanymi kontrahentami, mającymi siedzibę w innej miejscowości lub ze słabo wypłacalnymi partnerami, gdy dostawca pragnie dodatkowo zapewnić sobie należną zapłatę.
Istota rozliczeń za pomocą akredytywy polega na pokrywaniu przez oddział banku właściwy dla wierzyciela określonych wierzytelności z wyodrębnionych na ten cel środków dłużnika, z zachowaniem warunków ustalonych przez dłużnika. Bank może zwolnić dłużnika od obowiązku wyodrębnienia środków udzielając mu zapewnienia pokrycia zobowiązań rozliczanych za pomocą akredytywy z kredytu bankowego.
Przy akredytywie krajowej płatności następuje w siedzibie banku wierzyciela.
Schemat 3
Rozliczenie za pomocą akredytywy.
Zgodnie z nowym prawem bankowym obowiązującym od 1998r. treść akredytywy dokumentowej musi zawierać: nazwę i adres zleceniodawcy oraz beneficjenta, kwotę i walutę akredytywy, termin ważności akredytywy oraz opis dokumentów, po których przedstawieniu benificjent jest uprawniony do żądania wypłaty w ramach akredytywy.
Podstawą otwarcia akredytywy jest wniosek dłużnika złożony w oddziale banku, a wskazujący wierzyciela i oddział banku wierzyciela, w którym będą dokonywane wypłaty. Ponadto wniosek powinien określić, jakie dokumenty będzie zobowiązany składać dostawca dla uzyskania wypłaty (np. listy przewozowe, faktury). Odwołanie lub zmiana warunków akredytywy przez dłużnika może nastąpić tylko w wypadku, gdy zastrzegł on sobie takie prawo w warunkach akredytywy. Odwołanie lub zmiana warunków następuje za pośrednictwem jego banku. w obrocie krajowym akredytywę uruchamia się na rzecz jednego wierzyciela.
Zamknięcie akredytywy następuje na polecenia dłużnika, jeśli zastrzegł to w warunkach akredytywy, po upływie terminu ważności lub po wyczerpaniu środków pieniężnych. Bank wierzyciela zamyka akredytywę zazwyczaj w 3 dni po otrzymaniu polecenia z banku dłużnika. Zamknięcie akredytywy oznacza bezwzględne wstrzymanie wypłat. Rozliczenie za pomocą akredytywy mają jednak wady. Technika towarzysząca tej metodzie jest pracochłonna i wpływa hamująco na ruch towarów. Wysyłka towarów może nastąpić dopiero po otrzymaniu przez dostawcę zawiadomienia o otwarciu akredytywy. W momencie otrzymania zawiadomienia dostawca może nie mieć kompletnej partii wysyłkowej zamówionych towarów lub odpowiednich środków transportu. Akredytywa jest terminowa i zmusza dostawcę do przystosowania terminów dostaw do okresu swojej ważności. Przy akredytywie występuje dwukierunkowy ruch dokumentów, przy czym do dokumentów bankowych dołącza się inne handlowe dokumenty przedsiębiorstw, co utrudnia mechanizm rozliczeń.
Okresowe rozliczenia saldami
Okresowe rozliczenia saldami następują, gdy kontrahenci świadczą sobie wzajemnie dostawy lub usługi i z tego tytułu występują wobec siebie jako dostawca i odbiorca. Mogą być wtedy dokonywane rozliczenia kompensacyjne, czyli na podstawie okresowego rozliczenia saldami. Tego typu rozliczenie jest dokonywane na podstawie zawartej pomiędzy kontrahentami umowy przyjętej przez obsługujące je oddziały banków. Okresowe rozliczenia saldami dotyczą zarówno rozrachunków krajowych jak i zagranicznych. W rozrachunkach zagranicznych występują także określone formy rozliczeń kompensacyjnych bezdewizowych. Najprostszą formą rozliczeń bezdewizowych jest barter, czyli wymiana towaru na towar.
Okresowe rozliczenia sald są formą rozliczeń kompensacyjnych, które mogą stosować kontrahenci wzajemnie świadczą sobie usługi i dostawy. Ponieważ występują oni wobec siebie w podwójnym charakterze jako dłużnika i wierzyciela - okresowe rozliczenia sald mogą znacznie uprościć procedurę rozrachunku, gdyż tylko jeden z uczestników będzie dokonywał rozliczenia w ustalonych odstępach czasu. Istota tej metody rozliczeń polega na zastąpieniu regulowania poszczególnych należności ewidencjonowaniem wzajemnych świadczeń oraz wyrównywaniem salda wzajemnych rozliczeń. Okresowe porównywanie sald zastępuje wielokrotne i dwustronne rozrachunki.
Rozliczenia planowe
Rozliczenia planowe mają zastosowanie zwłaszcza do rozrachunków z tytułu stałych i powtarzalnych dostaw pomiędzy kontrahentami współpracującymi ze sobą, kiedy to istnieje możliwość planowego ustalenia kwoty rozrachunków. Eliminuje się w ten sposób wiele indywidualnych dostaw. Rozliczenia planowe są sposobem zapłaty zmniejszającym pracochłonność rozliczeń. Następuje rozdzielenie konkretnej dostawy od finansowej zapłaty za nią. W umownie określonych dniach odbiorca przekazuje umówioną kwotę ze swojego rachunku na rachunek dostawcy, niezależnie od wartości bieżących dostaw. W umówionych terminach następuje obliczenie wartości dostaw i kwot przelewów oraz wyrównywania salda.
Rozliczenia planowe są wprowadzane dla dostaw o charakterze periodycznym, polegają na okresowym przelewaniu przez odbiorcę na rzecz dostawcy określonych kwot, wynikających z planowej wartości dostaw. Różnicę między przekazywanymi wpłatami, a wartością dostaw rozlicza się za dłuższy okres, co znacznie upraszcza technikę rozliczeń i zmniejsza pracochłonność czynności rozliczeniowych.
Odbiorca kontroluje dostawę i może nie opłacić dostawy niezgodnej z warunkami umowy. Ponieważ rozliczenia planowe dotyczą stałych, powtarzalnych dostaw i usług, przebiegają zazwyczaj między kontrahentami znającymi się z wieloletniej współpracy. Dlatego reklamacje dotyczące tych świadczeń są na ogół rozpatrywane i załatwiane w odrębnym, umownie regulowanym trybie, przebiegającym równolegle do rozliczeń.
Weksle
Nową formą są rozliczenia bezgotówkowe dokonywane za pomocą weksli. Regulowanie rozrachunków za pomocą weksla może pojawić się w:
- wystawieniu weksla dla wyrównania rachunku,
- zobowiązaniu formalnym.
Rodowód weksla sięga średniowiecza, a powszechny obrót wekslami w bankach i transakcjach handlowych XIX wieku. W Polsce wprowadzono prawo wekslowe w 1936r. po ratyfikowaniu konwencji w Genewie.
Dyskontowanie weksli czyli skupowanie ich przez banki, było przed pierwszą wojną światową podstawową formą kredytowania działalności gospodarczej.
Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie. Rozróżnia się weksle:
- własny (sola) w którym wystawca zobowiązuje się do zapłaty,
- ciągniony (trasowany) w którym wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie zapłacenie określonej kwoty.
W wekslu własnym występują dwie osoby, a wystawca jest płatnikiem na rzecz remitenta. Natomiast weksel trasowany jest poleceniem ciągnionym przez wystawcę weksla (trasanta) na płatnika (trasata), który ma zapłacić remitentowi (beneficjetowi) kwotę wymienioną w trakcie. Jednak zobowiązanie trasata powstaje dopiero po wyróżnieniu przez niego akceptu tego polecenia zapłaty. W wekslu ciągnionym występują co najmniej 3 osoby.
Stosownie do wymogów prawa wekslowego, dokument weksla powinien zawierać nazwę „weksel” w języku, w którym został wystawiony, bezwarunkowe zobowiązanie zapłaty określonej kwoty pieniężnej, nazwisko osoby, która ma zapłacić, oznaczenie terminu i miejsca płatności, nazwisko osoby, na której zlecenie ma być dokonana zapłata, datę i miejsce wystawienia oraz podpis wystawcy weksla.
Istotną cechą weksla jest możliwość przenoszenia praw w drodze indosu, polegającego na umieszczeniu na odwrocie weksla formuły „ustępuję na zlecenie” oraz podpisu indosanta, czyli osoby odstępującej weksel. Jest to tzw. indos pełny, imienny. Występuje także indos in blanco wyrażający się tylko podpisaniem odwrotnej strony weksla przez indosanta. Indos umożliwia łatwe i szybkie przeniesienie praw z weksla na inne osoby, przy solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania wekslowe wszystkich osób podpisanych na wekslu. Większa gwarancja na wyegzekwowanie należności daje większa ilość podpisów na wekslu, a w szczególności gdy są to podpisy banków. Dodatkową formą zabezpieczenia zapłaty jest poręczenie osoby trzeciej, najczęściej banku, zwane awalem. Wyraża się ono umieszczeniem na przedniej stronie weksla wyrazu „poręczam”, poręczyciel odpowiada solidarnie za zobowiązania wekslowe.
W razie niezapłacenia weksla w terminie płatności, dokonuje się protestu weksla, upoważniającego jego posiadacza do przymusowego egzekwowania należności w uproszczonym trybie i bez procesu sądowego. Protest z powodu niezapłacenia weksla powinien być dokonany w ciągu 2 dni powszednich po dniu płatności. Protesty weksli sporządzają biura notarialne.
Posiadacz weksla może dochodzić swoich roszczeń w drodze postępowania nakazowego, które jest znacznie uproszczone i przyspieszone w stosunku do normalnego trybu postępowania sądowego. Wszczyna on postępowanie wnosząc pozew i żądając nakazu zapłaty przeciwko każdemu zwrotnie zobowiązanemu z weksla. Nakazy zapłaty, wydawane przez biuro notarialne, zawierają stwierdzenie, że pozwani zobowiązani zwrotnie mają w ciągu 3 dni od doręczenia nakazu zaspokoić roszczenia. Po upływie tego terminu można przeprowadzić egzekucję należności.
Operacje dyskonta weksli polegają na nabywaniu weksli przez banki. Bank nabywający weksel staje się jego kolejnym indosariuszem i może go przedstawić do redyskonta w innym banku. bank dyskontujący weksel nie płaci jego pełnej kwoty, lecz potrąca z góry pewną kwotę zwaną dyskontem. Wielkość potrąconego dyskonta zależy od wysokości stopy dyskontowej i okresu liczonego od daty operacji do dnia płatności weksla.
Karty
Dynamiczny rozwój informatyki w dziedzinie teletransmisji, sprawił, że obok tradycyjnych metod rozliczeń pojawiły się nowe, które cechuje oszczędność czasu i kosztów. Pieniądz bankowy, występujący dotychczas w postaci zapisów w księgach bankowych, jest zastępowany przez tzw. „pieniądz elektroniczny”, rejestrowany w komputerach bankowych jako zapis elektromagnetyczny. Nowy rodzaj techniki rozliczeniowej wiąże się z wykorzystaniem w różnych rozliczeniach kart identyfikacyjnych, zwanych częściej płatniczymi, kredytowymi, czy debetowymi.
Karty te spełniają funkcje płatnicze, ponieważ na ich podstawie można dokonywać zakupów, często z możliwością zaciągania kredytu w ramach umownie określonej kwoty. Karty te oprócz dokonywania płatności za zakupy służą także dokonywaniu bezgotówkowych przelewów z konta jego posiadacza, podjęcia gotówki z bankomatu oraz korzystanie z innych usług bankowych. Karty płatnicze mogą mieć charakter:
- kart kredytowych
- kart debetowych
- kart z odroczonym terminem płatności
karty kredytowe - oznaczają, że bank zgadza się dokonywać płatności posiadacza karty nawet po przekroczeniu stanu jego konta. Warunki kredytowania są uzgadniane z bankiem.
Karta debetowa umożliwia dokonywanie płatności tylko do wysokości stanu posiadacza karty.
Karta z odroczonym terminem płatności oznacza, że w ciągu miesiąca posiadacze kart mogą przekroczyć stan konta, a bank dokonuje rozliczenia pod koniec każdego miesiąca i wtedy klient w określonym terminie musi zlikwidować dług wynikający z dokonywanych przez bank płatności.
Karty płatnicze, wprowadzone na początku lat pięćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych, szybko się rozpowszechniły w krajach rozwiniętych, przybierając różne formy służące rozmaitym rozliczeniom bankowym i pozabankowym. Karta kredytowa danego banku informuje, że jej posiadaczowi udzielono kredytu. Wykorzystany kredyt podlega spłacie na koniec ustalonego okresu lub ratalnie. Posiadacz korty bywa obciążony stałą opłatą roczną, a od wykorzystanego kredytu płaci odsetki. Bankowe karty kredytowe służą celom płatniczym, połączonym z możliwością zaciągania kredytu..
Posiadacz bankowej karty kredytowej może za jej okazaniem dokonywać zakupów przedsiębiorstwach handlowych, a należność pokrywana jest z jego rachunku bankowego, przy czym może on zaciągnąć kredyt w ramach określonej umownej kwoty.
Natomiast posiadacz karty debetowej może dokonywać płatności jedynie w granicach środków posiadanych w banku. Technika rozliczeń na ogół się nie różni, ale bardziej popularne są karty kredytowe. Karty płatnicze mogą być wykorzystywane również do podejmowania gotówki z bankomatów.
Karty kredytowe mogą być wielofunkcyjne, umożliwiając zarówno dokonanie bezgotówkowego przelewu z rachunku swego posiadacza, jak i podjęcia gotówki z bankomatu oraz otrzymanie wydruku wyciągu z rachunku bankowego, a także upoważniają do korzystania z innych usług bankowych. Wszechstronne wykorzystanie kart kredytowych w różnych operacjach rozliczeniowych sprawia, że konkurują one skutecznie z czekami, a ich zastosowanie systematycznie wzrasta w obrotach krajowych i zagranicznych.
Korzystanie z kart płatniczych w obrotach międzynarodowych wymaga przyłączenia się danego banku krajowego do międzynarodowej organizacji rozliczeniowej. Obecnie największy system rozliczeń międzynarodowych za pomocą kart płatniczych stworzyła Visa International, oprócz tego istnieje American Express czy Eurocard. Za pomocą karty Visa można dokonywać zakupów towarów i usług oraz podejmować gotówkę w ponad 20 tys. banków na całym świecie. Posiadacz karty Visa korzysta w rozliczeniach zagranicznych z przeliczeń waluty transakcji na walutę krajową według kursów stosowanych przez tę organizację.
W Polsce karty Visa jako pierwszy wprowadził Bank PEKAO SA, a po nim inne banki krajowe. Aby otrzymać także kartę, konieczne jest zawarcie umowy i zdeponowanie w danym banku kwoty gwarancyjnej oraz minimalnej kwoty wstępnej do dokonywania rozliczeń tą kartą. W zależności od miejsca dokonania płatności karta pomniejsza saldo rachunku prowadzonego w złotych lub saldo rachunku walutowego. Kwota gwarancyjna służy zabezpieczeniu ewentualnych zobowiązań banku wobec Visa International w przypadku nieprawidłowego wykorzystania karty płatniczej przez jej posiadacza. Szczegółowe zasady posługiwania się tą kartą określają regulaminy poszczególnych banków, nawiązujące do zasad obowiązujących w całej organizacji. Środki klientów zdeponowane na omawianych kontach, są zazwyczaj oprocentowane, a za wydanie karty płatniczej banki pobierają od klienta opłatę.
Krajowe banki należące do systemu rozliczeniowego Visa International, wypłacają także gotówkę posiadaczom kart Visa, wystawionych przez banki z całego świata, które należą do tej organizacji. Mogą one również pośredniczyć w rozliczaniu należności polskich przedsiębiorstw i osób fizycznych, które wynikają z transakcji opłaconych prze ich klientów kartami Visa.
Wielkopolski Bank Handlowy w Warszawie SĄ nawiązał współpracę z American Express Europe Ltd., a jego oferta została wzbogacona o produkty tej organizacji. Przedsiębiorstwom oferuje się karty firmowe, a klientom indywidualnym karty zielone i karty złote, o szczególnie ekskluzywnym charakterze. Podróżowanie z kartą złotą uwalnia od ryzyka braku środków finansowych, bo nie ma z góry określonego limitu wydatków. Do jej zalet należy także automatyczne ubezpieczenie w podróży, obejmujące posiadacza karty w każdym przypadku. Posiadacze kart złotych korzystają ze szczególnej formy ubezpieczenia. W przypadku nieprzewidzianych zdarzeń losowych.
Do rozliczeń krajowych powstała spółka Polcard, a jej karty stanowią automatyczny system płatniczy. Polskie banki wydają karty pod wspólnym logo Polcardu. Jest to obecnie najnowocześniejszy krajowy system rozliczeń bezgotówkowych, tańszy od kart międzynarodowych. Posiadaczem rachunku karty w banku może być każda pełnoletnia osoba o stałych źródłach utrzymania, mogąca wpłacić co miesiąc na ten rachunek kwotę wystarczającą na pokrycie jej wydatków. W ramach jednego rachunku może funkcjonować kilka kart płatniczych.
Procedura zapłaty kartą polega wręczeniu jej kasjerowi. Sprzedawca po sprawdzeniu czy karta nie jest uszkodzona i nie straciła okresu ważności, wpisuje kwotę do zapłaty na specjalnym formularzu rachunku. Następnie umieszcza kartę w urządzeniu zwanym powielaczem, na którym naniesiona jest nazwa, adres i numer punktu akceptującego kartę. Do powielacza wkłada wypisany rachunek i odbija na nim dane posiadacza oraz dane punktu, w którym dokonano zakupu. Po podpisaniu rachunku przez posiadacza karty, oryginał rachunku zachowuje właściciel karty, a kopię otrzymuje bank prowadzący rachunek karty. Druga kopia pozostaje u beneficjenta zapłaty. Na podstawie tego dokumentu następuje obciążenie rachunku nabywcy oraz uznanie rachunku sprzedawcy w ich bankach.
Faktoring.
Faktoring jest złożoną operacją, która może zastępować bankowe inkaso dokumentów handlowych czy dyskonto weksli. Stosowanie tej operacji zapoczątkowały w latach 60-tych banki europejskie.
Faktoring jest to przeniesienie wierzytelności handlowych z wierzyciela na faktora (bank), który równocześnie zobowiązuje się do ściągnięcia tych wierzytelności nawet w przypadku trudności płatniczych występujących u dłużników. Faktor może z wyprzedzeniem uregulować należności wierzyciela.
Faktoring jest nowoczesną formą kredytowania należności, gwarancją zabezpieczającą przedsiębiorstwo przed ryzykiem ich ściągnięcia, a także operacją rozliczeniową, polegającą na inkasowaniu należności.
Operacja faktoringu może mieć różne odmiany w zależności od treści umowy zawieranej między faktorem, a zleceniodawcą będącym wierzycielem. Funkcja usługowa faktora polega na inkasowaniu należności, ale może on dodatkowo prowadzić ewidencję należności zleceniodawcy, a także wykonywać inne związane z tym czynności. Może on również nabywać należności handlowe zleceniodawcy i dostarczyć mu pieniędzy w wysokości pomniejszonej o 10-20% w stosunku do sumy faktur. Wówczas wierzyciel nie tylko wcześniej dysponuje środkami płatniczymi, ale także może przenieść ryzyko na faktora.
Z każdej wypłaty dokonanej przez bank z tytułu nabytych wierzytelności bank potrąca:
- odsetki za cykl rozliczeniowy
- umowną prowizję.
Formy rozliczeń zagranicznych.
Rozliczenia dewizowe są bezgotówkową formą rozliczeń, która pozwala na usprawnienie techniki płatniczej w przebiegu płatności i na obniżenie kosztów. Dłużnik przesyła wierzycielowi dewizę, która w kraju wierzyciela stanowi tytuł do otrzymania pieniądza krajowego. Sprzedaż i kupno dewiz następują zazwyczaj za pośrednictwem banków, które pobierają za te czynności prowizje i opłaty. Sprawne funkcjonowanie rozliczeń za pomocą dewiz jest możliwe dzięki temu, że banki gromadzą na te cele dewizy i współpracują w tym zakresie z bankami zagranicznymi.
Sposób wykonywania zleceń płatniczych zależy od tego, czy klient uzależnia przeprowadzenie rozliczeń od spełnienia przez jego kontrahenta określonych warunków. W związku z tym rozróżnia się uwarunkowane i nie uwarunkowane formy rozliczeń. Główną przyczyną posługiwania się uwarunkowanymi formami rozliczeń jest ryzyko towarzyszące transakcjom z kontrahentami zagranicznymi. Podstawowymi sposobami rozliczeń uwarunkowanych są różne formy inkasa bankowego oraz akredytyw dokumentowych. Natomiast nie uwarunkowane formy rozliczeń znajdują zastosowanie głównie przy opłacaniu usług, spłacie długu lub odsetek, a także w przekazach na rzecz osób prywatnych. Zalicza się do nich czeki, weksle, akredytywy pieniężne, polecenia wpłat i przekazy pieniężne.
Polecenie wypłaty w rozliczeniach zagranicznych.
Najprostszą i coraz częściej stosowaną formą rozliczeń są polecenia wypłaty dokonywane techniką teletransmisji, może być także telegraficzne lub listowne. Polecenie wypłaty polega na wykonaniu przez bank polecenia klienta lub banku-korespondenta wypłacenia albo zapisania na rachunek wskazanej osoby fizycznej lub prawnej określonej kwoty pieniężnej, ze środków wypłaconych bankowi bądź zapisanych na rachunek banku wykonawcy przez bank zlecający wypłatę. Dokument płatniczy w obrotach międzybankowych nie ma samoistnego obiegu i nie może być indosowany.
Bank przyjmujący do wykonania zlecenie swego klienta działa jako komisant z polecenia i na rachunek zleceniodawcy, odpowiadając wobec zleceniodawcy jedynie za wykonanie polecenia ściśle według instrukcji w nim zawartych oraz za dokonanie wyboru korespondenta zagranicznego.
W polskiej praktyce polecenia wypłaty są stosunkowo szeroko stosowane w obrotach zagranicznych. Poleceniami wypłaty na ogół reguluje się wszystkie płatności z tytułów innych niż obrót towarowy, a więc składki do organizacji międzynarodowych, przekazy na koszty utrzymania placówek zagranicznych, renty, emerytury itp. polecenia wypłaty stosuje się również w płatnościach z tytułu usług.
Czek w rozliczeniach zagranicznych
Czek w obrotach zagranicznych jest zleceniem udzielonym zagranicznemu bankowi przez bank krajowy wypłacenia określonej kwoty pieniężnej okazicielowi czeku lub oznaczonej na nim osobie. Jest to tzw. czek bankierski.
W obrotach zagranicznych występują także czeki innych wystawców, przedsiębiorstw lub osób fizycznych. Wystawca czeku powinien dysponować w banku środkami na pokrycie czeku w okresie jego ważności. Ważność czeku zagranicznego płatnego w Polsce wynosi 20 dni, jeśli został wystawiony w kraju europejskim, a 70 dni, gdy jest wystawiony w kraju pozaeuropejskim.
Szczególnym rodzajem czeku jest czek zakreślony oznaczony dwiema równoległymi liniami po przekątnej na jego przedniej stronie. Może być realizowany tylko prze określonego remitenta.
Czeki podróżnicze są emitowane na okrągłe kwoty o różnym nominale. Czeki tego rodzaju są wystawione nie tylko przez banki, ale także przez instytucje finansowe i biura obsługujące turystykę.
Szczególną odmianą czeków są tzw. euroczeki. Banki współpracujące z organizacją Eurocheque International zaopatrują swych klientów w ujednolicone karty gwarancyjne oraz blankiety czeków, którymi mogą oni płacić w walucie kraju pobytu. Za pomocą euroczeku można pobierać gotówkę w bankach 40 krajów, a także płacić za towary i usługi.
W Polsce euroczek może być wystawiony w złotówkach i jest gwarantowany do określonej wysokości w złotych. Warunkiem gwarancji jest zamieszczenie na odwrocie blankietu czekowego numeru przedkładanej równocześnie karty gwarancyjnej, a także numeru konta, który musi być zgodny z prezentowaną kartą gwarancyjną.
Inkaso w rozliczeniach zagranicznych
Inkaso jest szeroko stosowaną formą rozliczeń w obrotach zagranicznych i usługą świadczoną przez banki. Polega ono na pobieraniu przez banki należności klienta i zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi. Dokumenty bank wydaje po zainkasowaniu należności lub po zabezpieczeniu zapłaty. Przedmiotem inkasa mogą być dokumenty handlowe potwierdzające dostawy towarów lub świadczenie usług, albo dokumenty finansowe w postaci czeków, weksli. W zależności od rodzaju inkasowanych dokumentów rozróżnia się inkaso dokumentowe oraz finansowe. W zależności od tego, czy zapłata za inkasowane dokumenty następuje równocześnie z ich wydaniem, czy po upływie określonego terminu, rozróżnia się inkaso a vista lub terminowe. Zależnie od rodzaju transakcji rozróżnia się inkasa:
- importowe dokumentów handlowych otrzymanych od zagranicznych zleceniodawców, którymi mogą być banki zagraniczne lub bezpośredni podawcy,
-eksportowe dokumentów reprezentujących towary lub usługi wyeksportowane z kraju.
Występują także specjalne rodzaje inkasa dokumentowego, charakteryzujące się przyspieszonym trybem pobierania należności. Znajdują one zastosowanie w przypadku, gdy eksportowany towar może nadejść do miejsca przeznaczenia równocześnie lub wcześniej niż odpowiednie dokumenty. Są to np. inkasa spedytorskie, gdy eksporter wysyła towar do spedytora z poleceniem wydania go importerowi po opłaceniu dokumentów towarowych w banku. inkaso z instrukcją telegraficzną, polegające na tym, że eksporter, po otrzymaniu dokumentów załadowczych, za pośrednictwem swego banku telegraficznie powiadamia bank importera o wysłaniu towaru, polecając zainkasowanie należnej kwoty od imoportera.
Inkaso gwarantowane znajduje zasotosowanie, gdy eksporter, pragnąc zabezpieczyć się przed ryzykiem nieterminowego wykupienia inkasowych dokumentów przez importera, żąda gwarancji bankowej. Gwarancji udziela bank importera, a jeżeli importer nie wykupi dokumentów złożonych do inkasa w ramach gwarancji, to musi je wykupić bank, który tej gwarancji udzielił.
Schemat 4
Przebieg operacji inkasowej
Okresowe rozliczenia saldami i rozliczenia planowe występują między podmiotami gospodarczymi, które świadczą sobie wzajemne usługi lub dostawy. Dla osób prawnych szeroko stosowane rozliczenia bezgotówkowe w obrocie krajowym oraz zagranicznym stosuje się inkaso i akredytywę. Rozliczenia bezgotówkowe między osobami fizycznymi i podmiotami gospodarczymi za pośrednictwem banku mogą występować w formie polecenia przelewu, polecenia zapłaty, czeku rozrachunkowego czy polecenia wypłaty. Także karty kredytowe mają zastosowanie zarówno dla osób fizycznych jak i osób prawnych do przeprowadzania rozliczeń międzynarodowych i krajowych.
III. DOKUMENTACJA I EWIDENCJA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH NA PRZYKŁADZIE ZAKŁADU BUDŻETOWEGO
Zaprezentowany przykład ewidencji środków pieniężnych jest oparty na danych Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych w Dąbrowie Górniczej (MZBM). Jest to zakład budżetowy stanowiący jednostkę organizacyjną gminy i podlega Zarządowi Miasta. Zakład ten nie posiada osobowości prawnej. Posiada odrębny rachunek bankowy, z którego można dokonywać wypłat do wysokości środków zgromadzonych na tym rachunku. Podstawą gospodarki finansowej zakładu roczny plan środków obrotowych i rozliczeń z budżetem miasta. Celem działania zakładu jest bieżące i nieprzerwalne zaspakajanie potrzeb ludności poprzez zapewnienie użytkownikom lokali, optymalnych warunków mieszkaniowych, właściwą eksploatację zasobów mieszkaniowych, utrzymanie właściwego stanu technicznego oraz usługi gospodarcze. Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych uzyskuje dochody własne z tytułu:
- opłat czynszowych za lokale mieszkalne,
- opłat czynszowych za lokale użytkowe,
- opłat za reklamy,
- wpływów za usługi lokatorskie,
- wpływów za usługi transportowe,
- wpływów za obsługę przejść podziemnych,
- wpływów za obsługę Placu Centralnego.
1. Pojęcie dokumentu księgowego i jego kontrola
Dokonanie operacji gospodarczej stwierdzają dowody księgowe. Zbiór tych dowodów określa się nazwą - dokumentacja księgowa. Według ustawy dowód księgowy powinien zawierać co najmniej:
- określenie rodzaju dowodu,
- określenie stron dokonujących operacji gospodarczej,
- opis operacji oraz jej wartość,
- datę operacji oraz datę sporządzenia dowodu,
- numer identyfikacyjny dowodu.
Dowody księgowe powinny być rzetelne. Oznacza to, że wykazywane w tych dowodach dane mają odzwierciedlać stan zgodny z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczej, a zarazem powinny być kompletne i zrozumiałe, zawierające co najmniej dane wymagane ustawą oraz wolne od błędów rachunkowych, sformułowane w sposób jednoznaczny wykluczający możliwość różnej interpretacji. Powinny być wystawione w sposób staranny, czytelny i trwały pismem maszynowym, przy użyciu komputera, długopisem. Nie mogą natomiast być wystawione ołówkiem zwykłym, kolorowym lub flamastrem. Dane zawarte w dowodzie księgowym nie mogą być zamazywane, przerabiane, wycierane lub usuwane w inny sposób uniemożliwiający odczytanie danych pierwotnych.
Błędy w dowodach księgowych wewnętrznych mogą być poprawiane przez skreślenie błędnej treści lub kwoty z utrzymaniem czytelności skreślonych wyrazów lub liczb, wpisanie treści poprawnej i daty poprawki oraz złożenie podpisu osoby do tego upoważnionej. Nie można poprawiać pojedynczych liter lub cyfr.
Błędy w dowodach źródłowych zewnętrznych obcych i własnych można korygować jedynie przez wysłanie kontrahentowi odpowiedniego dokumentu zawierającego sprostowanie wraz ze stosownym uzasadnieniem.
W dowodach dokumentujących sprzedaż towarów i usług błędy w fakturach VAT koryguje się wystawionymi w tym celu fakturami korygującymi z zachowaniem wymogów określonych przepisami podatkowymi.(załącznik nr 1).
Dowody księgowe, dla których istnieje ustalony odrębnymi przepisami zakaz dokonywania jakichkolwiek poprawek (np. czeki, weksle, dowody kasowe) poprawia się anulując pierwotnie wystawiony dowód i wystawia się nowy poprawnie wystawiony.
W każdej jednostce gospodarczej niezbędne jest określenie zasad sporządzania, kontroli i obiegu dokumentów. Zasady te powinny być ściśle określone dla każdej placówki gospodarczej i komórek organizacyjnych.
Kontrolę dowodów księgowych przeprowadza się w celu sprawdzenia prawidłowości, legalności i rzetelności operacji gospodarczej uwidocznionej w dowodzie. Dowód księgowy podlega kontroli:
- pod względem merytorycznym (rzeczowym) - polegającej na sprawdzeniu danych zawartych w dowodzie z rzeczywistością oraz czy wyrażona w dowodzie operacja była celowa z punktu widzenia gospodarczego i zgodna z obowiązującymi przepisami,
- pod względem formalno-rachunkowym - polegająca na stwierdzeniu czy dowód posiada cechy prawidłowego dowodu księgowego.
Pracownicy dokonujący kontroli dowodu księgowego uwidaczniają ten fakt na dowodzie umieszczając na nim datę dokonania kontroli oraz własnoręcznie złożony podpis. Stwierdzone w dowodach nieprawidłowości merytoryczne powinny być uwidocznione w dowodzie lub załączniku do dowodu wskazanym w treści dowodu i podpisane przez osoby zobowiązane do sprawdzenia dowodu. Nieprawidłowości formalno-rachunkowe powinny być skorygowane w sposób ustalony dla poprawiania błędów w dowodach księgowych.
Kontrola dokumentów przed zaksięgowaniem wynika z konieczności uchronienia się przed ewentualnymi niezamierzonymi nieprawidłowościami, jak też przed umyślnym działaniem osób na niekorzyść firmy.
2. Dokumenty księgowe i ewidencja środków pieniężnych w kasie.
Przychody i rozchody gotówki w kasie są dokonywane na podstawie odpowiednich dokumentów. Dokumentami źródłowymi w kasie są:
- dowody zakupu: faktury, rachunki
- dowody sprzedaży: faktury, rachunki
- wnioski o zaliczkę
- rozliczenie delegacji służbowej
- lista płac.
Dokumentami regulującymi organizację funkcjonowania i kontroli kasy są:
- instrukcja kasowa,
- oświadczenie o odpowiedzialności materialnej
- zakres czynności kasjera
- protokoły przejęcia - przekazania kasy
- protokoły inwentaryzacyjne.
Przychody do kasy są dokumentowane: przychodowymi kwitami kasowymi - „Dowód wpłaty” - „KP”. Przychodowe kwity kasowe są wystawiane przez kasjera lub inne upoważnione do tego osoby w trzech egzemplarzach, z których jeden, wręczony jest wpłacającemu, stanowi pokwitowanie wpłaty gotówki.
„Dowód wpłaty - KP” w dowodzie tym należy podać kwotę wpłaty cyfrowo i słownie oraz datę i tytuł wpłaty. Formularze przychodowych dokumentów kasowych należy ponumerować zachowując ciągłość numeracji w okresie każdego roku obrotowego.
Rozchody gotówki w kasie dokumentuje się źródłowymi dowodami kasowymi (np. faktury, listy płac, dowody wpłat własnych do banku, wnioski o wypłatę pożyczek, rozliczenie zaliczek), w wypadku braku odpowiedniego źródłowego dokumentu kasowego stosuje się zastępcze dowody wypłat gotówkowych - „Dowód wypłaty - KW”. „Dowód wypłaty - KW” wystawia pracownik wyznaczony do tego wewnętrznymi przepisami jednostki gospodarczej.
Faktura VAT powinna być opatrzona w kolejny numer, zawierać miejsce i datę wystawienia.(załącznik nr 2). Musi być oznaczony oryginał i kopia oraz data sprzedaży. Powinna także zawierać dane sprzedawcy i nabywcy: adres, nazwę, numer konta oraz NIP. Powinna zawierać nazwę towaru lub usługi, jednostkę w jakich wyrażony jest towar, ilość. W fakturze winnien być określony sposób w jakim nastąpi zapłata oraz kwota do zapłaty napisana słownie. Prawidłowo wypełniona faktura powinna zawierać podpisy osób upoważnionych do wystawienia i odbioru tego dokumentu.
3. Dowody księgowe w banku
Rozchody i przychody gotówki na rachunkach bankowych dokonywane są za pomocą odpowiednich dokumentów bankowych. Dokumenty bankowe to:
- polecenie przelewu,
- bankowy dowód wpłaty,
- czek gotówkowy,
- czek rozrachunkowy.
Podstawą do wystawienia przelewu są zatwierdzone do zapłaty oryginały faktur VAT. Polecenie przelewu musi być zatwierdzone przez głównego księgowego i dyrektora zakładu lub osoby przez nich upoważnione. Operacja ta jest dokonywana na podstawie formularza bankowego „Polecenie przelewu” zawierającego cztery odcinki A, B, C, i D. Egzemplarz D otrzymuje dłużnik, A zatrzymuje bank dłużnika, B zatrzymuje bank wierzyciela, a egzemplarz C otrzymuje wierzyciel.(załącznik nr 3).
Dokonując wypłat z kasy na rachunek bankowy kasjer wystawia bankowy dowód wpłaty w 3 egzemplarzach.(załącznik nr 4).
Czek gotówkowy jest dokumentem na podstawie, którego następuje podjęcie gotówki z rachunku bankowego do kasy zakładu. Czeki gotówkowe wystawia kasjer na blankietach wydanych przez bank i ujętych w książeczkach czekowych, zawierających nazwę banku i numer rachunku oraz zasadniczą treść czeku, którą uzupełnia się jedynie przez wypełnienie kwoty, miejsca wystawienia oraz podpisu wystawcy. Czeki gotówkowe zatwierdza główny księgowy i dyrektor zakładu.
Czek rozrachunkowy służy tylko do rozrachunków między stronami i stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną bankowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku odbiorcy czeku. Czeki rozrachunkowe wystawiane są na blankietach wydawanych przez bank i ujętych w książeczkach czekowych zawierających nazwę banku i numer rachunku oraz zasadniczą treść czeku, którą uzupełnia się jedynie przez wypełnienie sumy, miejsca wystawienia, na czyje dobro oraz podpisu wystawcy. Czeki rozrachunkowe zatwierdza główny księgowy i dyrektor zakładu.
4. Ewidencja środków w kasie
Ewidencję obrotu środkami pieniężnymi w kasie prowadzi się na koncie syntetycznym „101 -Kasa”, na którym po stronie Dt ujmuje się przychody, a po stronie CT rozchody gotówki. Konto „Kasa” na koniec okresu może wykazywać wyłącznie saldo debetowe.
Objaśnienia do schematu
1. Pobrano gotówkę z banku do kasy.
2. Wypłacono wynagrodzenia pracownikom.
3. Wypłacono zaliczki i świadczenia ze środków ZUS
Obciążono pracowników za powierzone im składniki majątkowe do
rozliczenia.
Wpłaty do kasy odbiorców z tytułu nieregulowania faktur za dostawy
i usługi.
6. Zakupiono za gotówkę czeki podróżnicze.
7. Ujawniono nadwyżkę w kasie.
8. Fałszywe znaki pieniężne zatrzymane przez bank.
9. Ujemne różnice kursowe.
Schemat 5.
Ewidencja operacji kasowych
5. Ewidencja środków na rachunkach bankowych
Ewidencję środków pieniężnych ulokowanych na rachunkach bankowych prowadzi się w ramach rachunków:
- Rachunek bieżący - konto 131 - służy do ewidencji krajowych środków pieniężnych. Na tym rachunku są gromadzone wszelkie wpływy oraz dokonywane wydatki pozabudżetowe. Oznacza to, że z rachunku bieżącego można dokonywać wydatków w granicach zrealizowanych wpływów i pozostałości środków na rachunku z lat poprzednich. Rachunek bieżący nie jest otwierany oddzielnie na każdy rok. Stan rachunku wyraża różnicę między wpływami, a wydatkami danego roku. Różnica pozostaje na następny rok jako saldo początkowe.
- Rachunek środków inwestycyjnych - konto 132 - służy do ewidencji środków pieniężnych przeznaczonych na finansowanie inwestycji, w tym także zakupu gotowych środków trwałych.
- Rachunek środków funduszy specjalnych - konto 135 - służy do ewidencji środków specjalnego przeznaczenia. Na koncie tym ujmuje się środki: Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych oraz kaucje mieszkaniowe.- Inne rachunki bankowe - konto 139 - służą do ewidencji operacji dotyczących środków pieniężnych wydzielonych na innych rachunkach bankowych niż rachunki bieżące i inwestycyjne. Są to czeki potwierdzone i sumy depozytowe.
Schemat 6.
Ewidencja operacji bankowych
Operacje:
1. Wpłata gotówki do banku.
2. Otrzymany kredyt.
3. Przekazano zaliczki na dostawy
4. Naliczone odsetki od kredytu na inwestycje w okresie realizacji.
5. Otrzymane odszkodowania.
6. Zapłacone kary.
7. Naliczone odsetki od środków na rachunku z działalności gospodarczej.
8. Naliczone odsetki od środków na rachunku ZFŚS.
9. Opłaty manipulacyjne za usługi bankowe.
ZAKOŃCZENIE
W pracy tej zostały scharakteryzowane środki pieniężne, które w przedsiębiorstwie są najbardziej płynnym składnikiem majątku obrotowego, przeznaczonym na bieżące wydatki oraz zapłatę bieżących zobowiązań. Prawidłowe dysponowanie środkami pieniężnymi umożliwia sprawne funkcjonowanie przedsiębiorstwa na rynku. Zapewnienie płynności finansowej jest związane z posiadaniem odpowiedniego stanu gotówki w kasie jednostki i lokat na rachunkach bankowych.
Ważną rolę w obrocie środkami pieniężnymi odgrywa dokumentacja, która musi być sporządzana na ściśle określonych zasadach przez osoby do tego upoważnione oraz podlega ciągłej kontroli w celu sprawdzenia prawidłowości, legalności i rzetelności operacji gospodarczych uwidocznionych w dowodach księgowych.
Każde przedsiębiorstwo musi dbać o zachowanie płynności finansowej, aby sprawnie funkcjonować, być rentownym i konkurencyjnym na rynku. W zakładzie budżetowym zaprezentowanym w części praktycznej istnieje problem zakłócenia płynności finansowej, który jest spowodowany nieterminowymi wpłatami należności z tytułu opłat czynszowych. Nieregulowane należności powodują powstanie zobowiązań u dostawców. Jednak zakłócenia płynności w tym zakładzie są równoważone przez otrzymywane dotacje z budżetu państwa i gminy. Również od stycznia 2000 roku została wprowadzona nowa bardziej rygorystyczna polityka ściągania należności od najemców lokali mieszkalnych i użytkowych. Po kilku miesiącach funkcjonowania tej polityki można zaobserwować znaczną poprawę i dobrze wróży przyszłości zakładu.
BIBLIOGRAFIA
M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, I. Olchowicz: „Rachunkowość Finansowa”, Wyd. DIFIN, Warszawa 1996r.
K. Baliński, K. Jankowska: „Rachunkowość bankowa”, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, W-wa 1996.
J. Turyna: „Rachunkowość finansowa”, Wydawnictwo C.H. Beck, W-wa 1997.
K. Sawicki: „Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw”, Ekspert Wydawnictwo i Doradztwa, Wrocław 1997.
Z. Kubala: „Rachunkowość jednostek i zakładów budżetowych”, Wyd. Commercium, Katowice 1996.
K. Kruczalak: „Prawo Handlowe”, Wydawnictwo Prawnicze PWN, W-wa 1997.
K. Sawicki: „Podstawy rachunkowości”, Wyd. PWN, W-wa 1997.
Z. Krzyżkiewicz: „Międzynarodowe rozliczenia bankowe”, Wydawnictwo Poltext, W-wa 1993.
A. Jarugowa: „Rachunkowość finansowa”, Agencja Wydawnicza Placet, Łódź 1995.
E. Kalwasiński: „Rachunkowość finansowa”, PWN, W-wa 1995.
J. Turyna: „Rachunkowość finansowa w świetle regulacji prawnych”, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1995.
Z. Krzyżkiewicz: „Rozliczenia pieniężne”, Biblioteka Menedżera i Bankowca, W-wa 1992.
M. Gmytrasiewicz: „Papiery wartościowe w rachunkowości”, Warszawa 1995.
W. Bień: „Rynek papierów wartościowych”, Stowarzyszenie Księgowy w Polsce, Warszawa 1992.
T. Żyznowski: „Rachunkowość spółek zo.o.”, DIFIN, Warszawa 1997.
W. Bień: „Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa”, DIFIN, Warszawa 1996.
Biuletyn informacyjny Nr 1(252), Rozliczenia pieniężne za pośrednictwem banków.
Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. Dz.U. Nr 121, poz. 591.
19. Zarządzenie Prezesa NBP z dnia 11 grudnia 1992 r. Monitor Polski Nr 39, poz. 293.
Por. K. Sawicki „Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw”, Ekspert Wydawnictwo i Doradztwo
Wrocław 1997, str. 70.
Z. Kubala „Rachunkowość jednostek i zakładów budżetowych”, Wyd. Commericum, Katowice
1996r., str. 35.
Por. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994r. Dz.U.Nr 121 poz. 592.
Por. M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, I. Olchowicz „Rachunkowość finansowa”, Wyd. DIFIN,
Warszawa 1996r., str. 317.
Por. M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, I. Olchowicz „Rachunkowość finansowa”, Wyd. DIFIN,
Warszawa 1996r., str. 318.
Por. Z.Krzyżkiewicz „Międzynarodowe rozliczenia bankowe”, Biblioteka Menedżera i Bankowca,
Warszawa 1992r., str. 38.
Por. K. Sawicki „Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw”, Ekspert Wydawnictwo i Doradztwo Wrocław 1997r., str.76.
Por. K. Sawicki „Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw”, Ekspert Wydawnictwo i Doradztwo Wrocław 1997r., str.77.
M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, I. Olchowicz, „Rachunkowość finansowa”, DIFIN, Warszawa 1996, str. 339.
K. Sawicki, „Podstawy rachunkowości”, Wrocław 1997, str. 138.
Por. M. Gmytrasiewicz „Papiery wartościowe w rachunkowości”, Wyd. DIFIN, Warszawa 1995, str. 42.
K. Sawicki, „Podstawy rachunkowości”, str.140, Wrocław 1997.
Z. Krzyżkiewicz „Rozliczenia pieniężne”, Biblioteka Menedżera i Bankowca, W-wa 1992, str.68.
13 K. Baliński, K. Jankowska „Rachunkowość bankowa”, str. 39, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne 1996.
M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, I. Olchowicz, „Rachunkowość finansowa”, str. 330, DIFIN, Warszawa 1996
M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, I. Olchowicz, „Rachunkowość finansowa”, str. 333, DIFIN, Warszawa 1996
Z. Kryżkiewicz „Międzynarodowe rozliczenia bankowe”, Wydawnictwo Poltext, W-wa 1993, str.112.
K. Kruczalak „Prawo Handlowe”, Wyd. Prawnicze PWN, Warszawa 1997, str.488.
K. Kruczalak „Prawo Handlowe”, Wyd. Prawnicze PWN, Warszawa 1997, str.498.
6
62
DŁUŻNIK
WIERZYCIEL
BANK DŁUŻNIKA
BANK WIERZYCIELA
faktura
zawiadomienie o dokonaniu przelewu
polecenie przelewu
Przelew środków
WYSTAWCA (TRASANT)
PŁATNIK (TRASAT)
zawsze bank
REMITENT (BENEFICJENT)
- podany imiennie
- okaziciel
Wniosek o otwarcie akredytywy
DŁUŻNIK
WIERZYCIEL
BANK WIERZYCIELA
BANK
DŁUŻNIKA
Zawiadomienie, faktura i list przewozowy
Faktura i list przewozowy
Zawiadomienie
o dokonanej płatności, faktura i list przewozowy
Zawiadomienie o otwarciu akredytywy
Polecenie otwarcia akredytywy
EKSPORTER
BANK EKSPORTERA
BANK IMPORTERA
IMPORTER
............................., dnia ................................. ..................r. Nr ..............................................
Pieczęć
Od kogo:
...................................................................................
za co zł gr Numer
Słownie złotych R a z e m
Winien
Kasa
Ma
Kasa
KP
SYMBOLE
PL Kas. Nr
Wystawił Sprawdził Zatwierdził Rap. Kasowy Kwotę powyższą otrzymałem
Nr ................... ............................................................
Poz. ................ podpis kasjera
Rachunki bankowe Kasa Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń
1 2
Rozrachunki z odb. i dost. Inne rozrach. publ-prawne
5 3
Rozlicz. niedoborów i nadwyż Inne rozrachunki z pracownikami
6 4
Przychody finansowe Inne środki pieniężne
7 5
8
. Koszty finansowe
9
nnnnnnnnnnnnwwww
Kasa Rachunki bankowe Rozrach. z odb. i dost.
1 3
Kredyty bankowe Inwestycje
2 4
Pozost. przychody operacyjne Pozost. koszty operacyjne
5 6
Przychody finansowe Pozostałe koszty
7 9
Fundusze specjalne
8
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
ewidencja i wycena srodkow pienieznych
EWIDENCJA INNYCH ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH
Ewidencja środków pieniężnych, Podstawy rachunkowości
ewidencja srodkow pienieznych
Ewidencja środków pieniężnych, Rachunkowość
Ewidencja środków pieniężnych X4PU6XA3L7PUCOPNKWPIXMQXKSHEYAA7MSKACGY
1 4 EWIDENCJA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH 16 03
Ewidencja środków pieniężnych, Podstawy rachunkowości
12Ewidencja środków pieniężnychid 14240 ppt
Instytucje sektora finansowego Obowiązkowy system gwarantowania środków pieniężnych (getinbank)
rachunkowosc i finanse, Rachunek przep2, Rachunek przepływu środków pieniężnych
Ocena sald z środków pieniężnych w ramach rachunku przepływów pieniężnych
proces przyznawania środków pieniężnych przez PHARE (7 str), Ekonomia, ekonomia
EWIDENCJA I WYCENA PORTFELA OBLIGACJI, rachunkowosc II
Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych
więcej podobnych podstron