Wykład 2 29.02.2008
Czy prawo można zdefiniować?
definicje prawa
realne - takie, które starają się ukazać cechy, które przysługują definiowanym przedmiotom i tylko tym przedmiotom
nominalne - takie, które nie tyle interesują się istotą definiowanego przedmiotu ile sposobem wyrażania się w danym języku o pewnych przedmiotach
Definicje realne o tyle nie maja zastosowania w odniesieniu do prawa, że prawo nie jest realnym przedmiotem, nie jest rzeczą, czymś obiektywnym a właśnie do rzeczy odnoszą się definicje realne. Także z definicjami nominalnymi są kłopoty w przypadku takich obiektów jak prawo. Zanim określimy co jest czym musimy odwołać się do pewnego tła filozoficznego gdyż określenie tego co jest prawem w dużym stopniu będzie zależeć od przyjętej koncepcji filozoficznej np. od tego czy bardziej skłaniamy się do koncepcji prawo-pozytywnych czy też bliższe nam są koncepcje prawno-naturalne. Innymi słowy w ujęciu klasycznym nie da się zdefiniować prawa.
Możemy podać tylko definicje operatywne, definicje cząstkowe. Definicje te buduje się relatywizując określone cechy do pewnych warunków jej zastosowania a więc wskazując warunki koniczne do tego aby przedmiot znajdujący się w polu badań mógł być uznany za definiowany obiekt. Dla definicji prawa w kulturze łacińskiej, kontynentalnej, takimi warunkami są:
Warunki definicji prawa w kulturze łacińskiej
prawo musi być zbiorem norm generalnych
prawo musi być powiązane z państwem innymi słowy prawo funkcjonuje przez organy państwa a państwo działa przez prawo
musi być zachowana autonomia prawa w kulturze i społeczeństwie, w tym muszą istnieć narzędzia pozwalające na oddzielenie prawa od moralności
ograniczona dyskrecjonalność w decyzjach rządowych i administracyjnych, wiąże się to z kontrolą niezależności i prawidłowości wydawania decyzji
prawo to zawiera pewne kryteria ocenne (np. zasady współżycia społecznego) przy czym wprowadzenie takich zwrotów oceniających musi być poprzedzone racjonalnym dyskursem oczywiście o ile nie są one wynikiem przyjęcia praw człowieka
realizowanie pewnej koncepcji sprawiedliwości tj. co najmniej sprawiedliwości formalnej
Innymi słowy prawo możemy zdefiniować w następujący sposób.
prawo - jest to system norm postępowania pochodzących od państwa zabezpieczonych możliwością legalnego użycia przez państwo przymusu, którego celem jest porządkowanie podstaw życia społecznego, politycznego i gospodarczego. W demokratycznym systemie politycznym prawo wyznacza struktury i kompetencje organów władzy publicznej a także procedury podejmowania decyzji. Określa ono również ramy działania różnorodnych podmiotów społecznych, którym zapewnia możliwość uczestniczenia w procesach decyzyjnych w państwie, gwarantuje podstawy bezpieczeństwa i pewności stosunków współpracy i konkurencji społecznej, wyznacza ono wzorce zachowań, które powinny być respektowane zarówno przez obywateli jak i organy władzy oraz określa zasady odpowiedzialności za ich naruszenie.
Można zdefiniować prawo poprzez jego funkcje.
Funkcje prawa
kontrola zachowań
normatywne
pozanormatywne
rozdział dóbr i ciężarów - podział praw i obowiązków. Taki rozdział powinien być sprawiedliwy. Jest wiele koncepcji sprawiedliwości ale dla wszystkich jedna zasada jest wspólna - zasada sprawiedliwości formalnej - „in paribus causis paria iura” - podobne pod relewantnymi (istotnymi) względami sytuacje, stany rzeczy, osoby należy traktować w podobnych przypadkach podobnie. Problematyczne jest w związku z tym jakie sytuacje, stany rzeczy czy osoby mogą być podobne czyli kiedy możemy zaliczyć je do takiej samej kategorii, do której odnosi się nakaz takiego samego czy podobnego traktowania. O tym mówią nam zasady sprawiedliwości materialnej.
zasady sprawiedliwości materialnej
sprawiedliwość dystrybutywną (rozdzielczą) - np. każdemu wedle zasług, każdemu stosownie do pozycji społecznej, każdemu to samo
sprawiedliwość komutatywną (wyrównawczą) czyli sprawiedliwy jest taki podział, który jest zgodny z zawartą umową.
Reguły sprawiedliwości materialnej odnoszą się do kwestii rozdziału dóbr i ciężarów natomiast problematyczne jest w jaki sposób należy zorganizować procesy podejmowania decyzji tak, aby podjęte w tych procesach rozstrzygnięcie mogło być uznane za decyzję słuszną, poprawną. Odpowiedź na to pytanie znajdujemy w regułach sprawiedliwości proceduralnej.
zasady sprawiedliwości proceduralnej
zasadę niezawisłości - żadna inna władza nie może ingerować w działalność władzy sądowniczej
bezstronności sądu
względna - gdy mamy do czynienia z obawą czy sędzia będzie bezstronny np. sprawa dotyczy kolegi z klasy
bezwzględna - gdy sędzia orzekałby drugi raz w tej samej sprawie
zasada równości stron - szczególne znaczenie ma ona w procesie cywilnym - polega na kontradyktoryjności , autonomiczności, dyspozycyjności stron. W zasadzie dzisiaj proces cywilny opiera się na zasadzie prawdy formalnej czyli sąd wyrokuje w oparciu o dowody i twierdzenia przedstawione przez strony. Do nadzwyczajnych wyjątków należy sytuacja gdy sąd z urzędu podejmuje inicjatywę dowodową a więc gdy sam poszukuje dowodów.
prawo do obrony
prawo do przedstawiania własnych argumentów
możliwość skorzystania z pomocy specjalisty - adwokata lub radcy - lub pomocy z urzędu (gdy ktoś jest biedny
regulacja konfliktów. Konflikt prawny to sytuacja w której jedna ze stron kwestionuje twierdzenia, żądania, roszczenia drugiej strony.
Cztery metody rozwiązywania konfliktów prawnych
tryb kontraktowy - w ramach którego strony same rozwiązują zaistniały spór poprzez złożenie zgodnych oświadczeń woli
tryb mediacyjno - koncyliacyjny - strony rozwiązują konflikt przy pomocy mediatora bądź koncyliatora na którego obie się zgodziły. Ta pomoc mediatora bądź koncyliatora nie ma charakteru wiążącego dla stron, to tylko swoisty głos doradczy mający służyć rozwiązaniu konfliktu.
tryb arbitrażowy - spór rozstrzygany jest przez arbitra na którego wybór strony się zgodziły i którego decyzja jest dla stron wiążąca np. pomiędzy armatorami morskimi jest rozstrzygany przez Izbę Morską.
tryb adjudykatywny - spór rozstrzygany jest przez właściwy powołany prawem organ wg. ściśle określonej procedury. Paradygmatem takiego postępowania jest postępowanie przed sądem. Wiadomo jaki sąd, w jakim składzie, wedle jakiej procedury ma rozstrzygnąć określoną zmianę.
partycypacyjna - prawo stwarza mechanizmy umożliwiające społeczeństwu wpływ na decyzje podejmowane w systemie politycznym czyli daje możliwość na pośrednie rządzenie krajem np. poprzez udział w wyborach, referendach czy innych formach demokracji pośredniej.
wychowawcza
prewencyjnie (zapobiegawczo) - prawo karne
- ogólna - mamy odstraszyć grupę od popełniania przestępstwa
- szczególna - mamy odstraszyć kogoś od ponownego popełnienia przestępstwa
resocjalizacyjnie
Skuteczność prawa
Aby prawo mogło dobrze funkcjonować musi być ono skuteczne.
Warunki skuteczności prawa
społeczne poczucie, że władza jest prawowita
powszechna i społeczna aprobata dla obowiązującego porządku prawnego
zapewnienie środków materialnych na zorganizowanie mobilnego i sprawnego systemu organów ochrony prawnej czyli aparatu przymusu państwowego
2