Skrypt z wykładów u prof. Trembickiej

1. PAŃSTWO FEUDALNE

Epoki w historii dziejów:

- starożytność

- feudalizm

- kapitalizm

- współczesność

Feudalizm:

- istniał od czasów państwa Franków (Karol Wielki) - VIII - pocz. IX w.

- do wieku XVIII w Europie

- w Europie Środkowej do XIX w.

- w Europie Wschodniej - prawie do XX w.

- w Azji (na przykładzie Japonii) do XIX w.

Podokresy feudalizmu:

Wczesnofundamentalny, rozdrobnienie feudalne, monarchia stanowa, monarchia absolutna

Okresy występowały na kontynencie europejskim w różnym czasie, najpierw w Europie Zachodniej. Różnice sięgały wieku lub nawet półtora. Nie wszystkie kraje przeszły przez te same formy rozwojowe. Anglia nie przeszła rozdrobnienia feudalnego, RP nie zaznała okresu absolutyzmu. RP wypracowała państwo, które było fenomenem w skali światowej.

Okres wczesnofeudalny:

- dał Europie wspólne podstawy ustrojowe:

• Chrześcijaństwo

• Wspólne korzenie

• Wspólne instytucje (które w zmodyfikowanej formie przetrwały do dzisiaj)

• Wojsko, skarb i sąd - aparat państwowy był mały, państwo pełniło nieliczne funkcje (m. In. Obronną, chroniło elitę władzy)

• Państwo patrymonialne - król, książę był władcą i właścicielem państwa, władza dziedziczona zazwyczaj z pokolenia na pokolenie, państwo charakteryzowało się silną pozycją monarchy, przemieszanie pojęcia własności i władzy, feudałowie - niżej, posiadający uprawnienia o charakterze publiczno - prawnym, w różnych okresach były różne dobra, ziemia była na ogół lennem, miała znaczyć wartość

• Związki, stosunki między mieszkańcami opierały się na wzajemnych relacjach - drabina feudalna

• Procesy społeczne i gospodarcze - panowała gospodarka rolna, ziemia była dobrem, byli właściciele ziemi i pozostała ludność

Rozdrobienie feudalne:

• Osłabienie władzy monarszej (centralnej), chociaż wciąż było to państwo patrymonialne

• Chaos wewnętrzny, zmiany terytorialne, niedostatek obrony z zewnątrz,

• Postulaty regionalizacji - aby podstawowymi jednostkami były regiony, nie państwa,

• Wiele polskich miast powstało na wzór matrycy prawa magdeburskiego (niemieckiego),

• Swobodne przemieszczanie się w celach osiedlowych (brak granic ściśle strzeżonych),

• Ze względu na tzw. Postęp cywilizacyjny był to okres pozytywny:

1. Rozpoczął się proces lokacji wsi i miast

2. XII - XIII w. powstał samorząd (wójt, sołtys, rady miejskie, zebrania gromadzkie)

Monarchia stanowa:

- XIV - XV w.

• Powstała po rozbiciu dzielnicowym

• Wzmocnienie władzy centralnej (królewskiej)

• Pojawiło się pojęcie korony królestwa, jako symbol suwerenności państwa, jego niepodzielności i integralności terytorialnej

• Nastąpiło oddzielenie władzy od państwa, kres państwa patrymonialnego, władca nie mógł już sprzedawać części państwa

• Pojawiły się nowe, bardziej wyspecjalizowane instytucje

• Słabość władzy głównie w Europie kontynentalnej

Anglia nie przeszła przez okres rozdrobnienia feudalnego, gdyż Wilhelm Zdobywca podbił Anglię w 1066r. i mógł jej narzucić znany sobie ustrój z kontynentu, ale bez negatywów dla władzy centralnej.

Cechy wzmocnionej pozycji monarchy w Anglii:

1. Przy rozdawnictwie lenn nie doszło do wykształcenia się zwartych kompleksów ziemskich, w Anglii król nie dopuszczał do koncentracji ziem ( i w tym samym władzy i powstawania `państw w państwie') rozdając ziemie w różnych częściach kraju

2. Feudałowie nie zagarnęli w swoich dobrach całej władzy, gdyż byli ograniczeni przez urzędników królewskich, zwanych szeryfami

3. Monarcha angielski zachowywał bezpośredni wpływ nad wszystkimi swoimi wasalami (nie obowiązuje zasada jak w Europie: „wasal mojego wasala nie jest moim wasalem”)

4. Tron mogły dziedziczyć kobiety

5. Król zapewniał sobie środki na zgromadzenie i wyposażenie armii np. Ci którzy nie szli do wojska płacili wysoki podatek (tarczowy)

W XII i na początku XIII w. władza królewska w Anglii była znacznie silniejsza niż w Europie Kontynentalnej.

Monarchiczny model państwa mógł dobrze funkcjonować tylko przy stałej obecności króla.

Okres panowania Ryszarda Lwie Serce zapoczątkował przemiany w Anglii. Możni korzystając z nieobecności króla (krucjaty) wyegzekwowali sobie wiele praw:

1215 - wielka karta swobód

1265 - początek parlamentu

Podział na Izbę Lordów i Izbę Gmin wynika z przeszłości.

Izba Lordów:

• bezpośredni wasale króla,

• najwyżsi dostojnicy państwowi

Izba Gmin:

• bardziej demokratyczny skład,

• oparta na cenzusie majątkowym,

• nie tylko szlachta, ale i bogaci mieszczanie,

• ewenement na świecie

• prawo cenzusowe w Europie stało się dostępne późno, dopiero w XIX w.

W państwie powinna rządzić klasa średnia - umie rządzić, gospodarować, jest mniej podatna na działania radykalne.

Specyfika systemu Anglii spowodowała, że Anglia, gdy zabrakło króla stworzyła nowy system i instytucje.

2. INSTYTUCJE HISTORYCZNE

1. Głowa państwa

Głowa państwa w wersji republikańskiej lub monarchicznej - w okresie o którym mowa była to głowa monarchiczna, z wyjątkiem niektórych rep. Weneckich.

Król był wodzem - u zarania feudalizmu, męstwo, sprawność dowodzenia była ważna. Do XII w. monarcha osobiście uczestniczył w wojnie. Do króla należała obrona, dlatego utrzymywał stałą armię w postaci drużyny, która zapewniała bezpieczeństwo i spokój wewnętrzny. Od początku XII w. monarcha zachował przy sobie jedynie hufiec przyboczny, a wojsko było zbierane w oparciu o obowiązek lenny - w zamian za posiadaną ziemię rycerz musiał bronić ojczyzny. Monarcha miał obowiązek zapewnić lokum i zabezpieczyć byt rodziny zmarłego żołnierza, a nawet zapewnić posag jego córce, opieka monarchy była ogromna.

Do króla zawsze można się było odwołać jako do ostatniej instancji sądownictwa.

Władca reprezentował państwo na zewnątrz, był źródłem sprawiedliwości, prowadził ogólnopaństwową politykę zagraniczną, dbał o bezpieczeństwo państwa.

Większość tych uprawnień pozostało do dziś, ale w nieco innej formie.

Silna władza królewska nie wykluczała oporu.

W XIII w. kształtowało się prawo oporu gdy panujący łamał prawo boskie można było go obalić. Zdarzało się to rzadko i wynikało z układu sił - kto był silniejszy - król czy buntownicy.

Państwo i monarcha mieli akty w postaci regaliów - monopoli władzy - regale bicia monety (do dziś sprawy bicia monety pozostają w gestii państwa), pobór ceł, bogactwa naturalne, dobra królewskie - ziemia.

W Europie Zachodniej domena władcy stale się kurczyła, natomiast w Rosji do dziś państwo jest właścicielem ziemi i nie ma indywidualnego rolnictwa.

W Polsce również znaczna część ziemi pozostaje w gestii państwa.

2. Rady

Jako pierwsza - Rada Książęca - zaplecze doradcze króla, powoływanie przez króla w razie konieczności. W czasach feudalnych powstawały różne tego typu urzędy. Do czasu monarchii stanowej były mało skomplikowane, bo nierozbudowane były funkcje państwa. W okresie monarchii stanowej brano pod uwagę kwalifikacje. W Europie przy rekrutacji na stanowiska decydowało pochodzenie. W innym kręgu kulturalnym (Chiny/Japonia) jeszcze przed narodzinami Chrystusa decydowały konkursy.

3. Sądownictwo

Do XIII było ono książęce/ królewskie.

4. Parlament

W Anglii w 1265 r - pojawił się parlament.

W XIV w. - na kontynencie europejskim.

W różnych krajach inne nazwy. Rosja - Sobór Ziemski, I RP - Sejm Walny, Niemcy - Reichstag, Francja - Stany Generalne, Anglia - Parlament.

Różna budowa, albo izby o różnych reprezentacjach albo na stany. Miał rożne (wszystkie ku*** różne) uprawnienia, niektóre rozstrzygały w sprawach sądowych, wybierały panujących.

Cechy wspólne:

- parlamenty uchwalały podatki (do dziś)

- decydowały o polityce zagranicznej państwa

Od zawsze w monarchii stanowej król i parlament były ze sobą związane. Monarcha musiał sankcjonować (wyrazić zgodę) na daną ustawę. Uznano, że głowa państwa musi być częścią procesu ustawodawczego, widzi sprawy z perspektywy całego kraju.

5. Immunitet poselski

Wraz z powstaniem parlamentu w Anglii pojawia się immunitet poselski, by uchronić posłów od konsekwencji działania.

6. Impeachment

Jest to odpowiedzialność polityczna i konstytucyjna rządzących.

7. Przywileje

Brały one się z tego, że każda władza chcąc utrzymać się na szczycie otrzymywała łaski. Pierwsze znane były immunitety:

• Sądowy - zwalniał spod mocy państwa królewskiego, a poddawał władzy księcia

• Ekonomiczny - ludność zwalniana była z podatku na rzecz skarbu państwa (płaciła na rzecz feudała) - uszczuplał się skarb królewski; przywilej miał charakter indywidualny - adresowany był do konkretnych osób

W XIII w. pojawiły się przywileje zbiorowe i trwają do dziś. Wcześniej były stanowe - adresowane do pewnej grupy społecznej. Dziś występują w formie np. deputatów węglowych albo kolejarzy. Przywileje to wyzbycie się przez państwo swoich regaliów (np. wyzbycie się regaliów monetarnych na rzecz mennicy prywatnej, w 1989 r. zrzeczono się monopolu spirytusowego, przez co traciło swoje zyski). Obecnie grupy społeczne trzymają się swoich przywilejów. By zmniejszyć te przywileje państwo próbuje je kupić i po to zadłuża się.

8. Stowarzyszenia

Stowarzyszenia były częścią większego procesu. Powstały w okresie lokacji (XV -XIV w.)

Samorządy, istniejące do dziś wykorzystują dawne instytucje (sołtys, wójt, rady miejskie, wiejskie). Wcześniej w ramach samorządu - ławy miejskie i wiejskie - organy sądowe, dziś już nieistniejące.

Lokowanie miast odbywało się w sposób charakterystyczny (ratusz, wokół rynek kwadratowy i odchodzące od niego prostopadła uliczki). W każdym mieście miał być kościół, szynk (gospoda), a na wsi - wspólne pastwiska i miejsca wypoczynku np. jezioro.

Plan lokacji miast i wsi był rozbudowany. Stowarzyszenia były częścią lokacji. Znane od czasów rzymskich. Jedno z pierwszych to szkoły naukowe tworzone przez filozofów.

W państwie feudalnym były to korporacje, złożone z cechów i gildii - były prawie zamknięte dla ludzi z zewnątrz. Jest to widoczne dziś, m.in. w środowisku akademickim, prawniczym.

Cechy - korporacje środowiska rzemieślniczego

Gildie - korporacje środowiska kupieckiego

3. PAŃSTWO DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ

Instytucje w państwie XVI w.

To moment przełomowy, gdyż możemy zaobserwować z Europie 3 rozwiązania ustrojowe:

• Państwo renesansowe - twór, który był jeszcze monarchią stanową, były symptomy do wzmocnienia władzy centralnej (np. RP za dwóch ostatnich Jagiellonów)

• Państwo demokratyczne - np. Rzeczpospolita Obojga Narodów

• Państwo absolutne

Państwo demokratyczne:

• Demokracja szlachecka

• Państwo jako swoisty fenomen

• W XVIII w. uległo podziałowi między 3 zaborców

• Czas zmian politycznych i gospodarczych, które warunkowały zmiany społeczne

• RP była rozległym państwem w Europie, państwo dość bezpieczne, wojny toczyły się, lecz przede wszystkim na obrzeżach

• Na tle Europy RP była państwem spokojnym, bezpiecznym, gdyż kraj unikał wojen religijnych

• Państwo bez stosów

• Szlachta była dumna za swojego państwa - było tworem, którego inni mogli pozazdrościć

Zasady ustrojowe:

1. RP była odmianą monarchii stanowej:

(można wyróżnić kilka stanów, które różniły się prawnym i faktycznym położeniem, każdy stan miał swoje prawa i obowiązki)

• Stanem uprzywilejowanym była szlachta - konstytucyjny suweren

• Naród polityczny - szlachta- miała prawo i obowiązek uczestniczenia w sprawach publicznych

• W kontekście I RP - obywatele są dla państwa

• Szlachta była wyjątkowo liczna, 10% społ. Miało wpływ na bieg państwowych spraw

• Była to grupa dość wykształcona

• Ruch egzekucyjny XVI w. - wszechstronny program reform anonsowany przez średnią szlachtę

- próba odebrania bezprawnie odebranych królewszczyzn

- oświata - potrzeba podniesienia poziomu szkół

• Szlachcić miał przywilej ginięcia za ojczyznę, uznawano, że bycie szlachcicem zobowiązuje (uczestnictwo w posłowaniu, sejmikach ziemskich, i In., służba publiczna)

• Formalnie szlachta była równo, ceniąca sobie swój stan, szlachta była przekonana, ze jest jedną wielką rodziną

• Bez względu na narodowość czy wyznanie zbudowała państwo, które nieźle funkcjonowało do XVII w.

• Potop Szwedzki (etap wojen ze Szwecją 1660 - 67) zniszczył folwark szlachecki będący podstawowym źródłem utrzymania średniej szlachty

• Potop zapoczątkował zły czas, szlachta była uzależniona finansowo od magnatów (rządzący chcąc uzyskać poparcie rozdawali dobra na prawo i lewo)

2. Państwo dualistyczne:

• Od 1569 połączone unią realną z Litwą, a w 1385 - 1569 unią personalną

• RP była państwem wielonarodowym, wielowyznaniowym

• Trudno było doprowadzić do połączenia P i L

• Litwini bronili się przed wchłonięciem, bronili swoją dynastię Jagiellonów

• 1569 r. połączenia na zasadzie równości. Jagiellonowie nie byli od razu do tego przekonani, w Koronie mieli władzą elekcyjną (za każdym razem byli wybierani), a na Litwie władza była dziedziczna.

3. Zasada elekcyjności tronu i instytucja monarchii:

• Do śmierci ostatniego z Jagiellonów elekcja w obrębie dynastii, od 1572 r. wolna elekcja - swoją kandydaturę na króla mógł zgłosić każdy król, książe zza granicy (także szlachcic)

• Elekcja virti - bezpośrednia, szlachcic chcąc wybrać króla musiał stawić się osobiście na placu, gdzie go wybierano

• Króla wybierano w trzech fazach:

- sejm konwokacyjny - odbywał się po śmierci króla, ustalano zasady państwa w okresie bezkrólewia (interrex)

- wysyłano delegacje do obcych dworów z propozycją postawienia siebie lub kandydatów z zewnątrz

- zabezpieczano państwo (zakazane były pojedynki)

- sejm elekcyjny:

- odbywał się na błoniach Wwy

- przebywał tam każdy szlachcic

- tam wybierano króla bezpośrednio

- sejm koronacyjny:

- Kraków

- król składał przysięgę

Ważne były dwa dokumenty:

• Pacta conventa - osobiste zobowiązanie elekta, program wyborczy

• Artykuły henrykowskie - osłabiały władzę królewska, ówczesna konstytucja, niedoskonała, ale dotycząca najważniejszych zasad ustrojowych RP

4. Zasada tolerancji religijnej:

• 1573 - konfederacja warszawska - szlachta zagwarantowała sobie pokój poprzez wolność religijną, którą musiał akceptować każdy król wybrany w elekcji

• Unarodowienie katolicyzmu - miał być obroną na zagrożenie za strony prawosławnych (Rosja), muzułmanów (Turcja), protestantów (Szwecja),

• Religia odegrała ogromnie ważną rolę w historii Europy.

• XVI - XVII w. - tam gdzie doszło do reformacji zaczął się rodzić kapitalizm, te kraj są dziś bogatsze. Wynika to z zasad religii prawosławnej.

5. Zasada samorządności:

• Każdy stan społeczny miał swoje samorządy, które zajmowały się sprawami lokalnymi

- sejmiki - samorząd dla szlachty

- rady miejskie

- kahały - dla Żydów

- zebrania gromadzkie - samorząd dla chłopów

• Sejm walny - najważniejsza władza ustawodawcza i kontrolna (izba poselska [170] senat [140] i król)

• Instytucje na czas kryzysu - sądy kapturowe

• Konfederacje i rokosze - prawo do wystąpienia przeciwko władcy, który łamał zasady chrześcijańskie

• Rodzaje sejmików:

• Elekcyjne - wybór kandydatów na urzędy ziemskie

• Deputackie - wybór deputatów do Trybunału Koronnego

• Kapturowe - na okres bezkrólewia

• Przedsejmowe - wybór posłów na sejm

• Relacyjne - wysłuchiwanie relacji z obrad sejmu

4. PAŃSTWO LIBERALNE

Państwo liberalne:

• Ten sam okres co państwo absolutne

• Przeprowadzono wiele reform: od wojskowych po społeczne

• Motywacja: reakcja na klęskę po wojnach

• Te same płaszczyzny zmian co w państwach absolutnych

• Reforma włościańskie:

• Miliony ludzi uzyskały wolność

• Ziemia mogła stać się własnością tych którzy chcieli na niej założyć przedsiębiorstwo

• Zmieniała układ sił w obrębie rolnictwa (można było sprzedać ziemie i szukać innej pracy)

• Powstały gospodarstwa rolne obok pańskich własności

• 1861 r. - reformy Aleksandra, utworzenie wspólnot gminnych

• Reformy Sołypina - rozbicie wspólnot gminnych, zmiany dały dynamikę rozwoju Rosji

Powstanie:

• USA XIX w. najpierw konfederacja, potem federacja

• 1848 r. - Belgia, Francja, Holandia

• USA oddziaływała na państwa latynoamerykańskie , zatem w XIX w. były próby tworzenia takiego państwa w Ameryce Łacińskiej

• Państwa liberalne przybierały różny kształt:

• Monarchii parlamentarnej (wlk. Brytania)

• Monarchii konstytucyjnej z silną pozycją króla (Francja)

• Republiki prezydenckiej (USA)

Zasady państwa liberalnego:

1. INDYWIDUALIZM

Państwo istnieje, by zaspokoić potrzeby jednostek. Najważniejsze są możliwości samorealizacji i ochrony wolności, pojęcie tzw, wolności negatywnej (niezależność od ingerencji)

2. RACJONALIZM

Rozum i wolność dwie wartości nierozłączne, wzajemnie się uzupełniają.

3. KONTRAKTUALIZM

Niezbędna jest zgoda jednostek na określone rozwiązania polityczne, wyrazem zgody jest umowa społeczna.

Wartości: tolerancja dla odmienności, równość, próba znalezienia złotego środka;

Państwo liberalne opierało się na cenzusie majątkowym, prawo wybieralności należało do 2/3 społeczeństwa.

4. MINIMALIZM

Nawiązywanie do filozofii naturalnych praw człowieka. Religia, wrażliwość, edukacja, gospodarka, kultura, obyczaje są w gestii indywidualnej jednostek.

5. BEZPIECZEŃSTWO

Państwo powinno gwarantować bez wew i zew. Nie powinno być słabe, ale skuteczne jeśli chodzi o ochronę człowieka.

Instytucje:

• Państwo konstytucyjne

Konstytucje uwzględniały różne prawa człowieka, a nowe było to że nie tylko prawa były tam zapisane, ale każe gwarancja ich przestrzegania, np. poprzez sądy konstytucyjne

• Podział władzy

Monteskiuszowski: organy odpowiedzialne za stanowienie prawa, wykonywanie go i sądzenie, ponadto w USA stosowano zasady hamowania się władz (zajrzeć do notatek z ćwiczeń)

• Zmiany w sądownictwie

Uzależnione jedynie od prawa, prawo ma być podstawowym czynnikiem stosunków społecznych, ugruntowało się sądownictwo przysięgłe, a prawo liberalne było wyjątkowo surowe

• Partie polityczne

Rozwój i przyrost partii politycznych - weszły w okres masowy XIX w.

• Samorząd i administracja

Starano się aby administracja była bardziej fachowa i wolna od wpływów politycznych. Była to służba cywilna na zasadzie otwartego konkursu

• Wojsko

Liberałowie są nieufnie nastawieni do wielkich armii. Dbano o to by wojsko było podporządkowane władzy cywilnej i to było novum.

5. PAŃSTWO ABSOLUTNE

Cechy charakterystyczne:

• Wyraźne rozróżnienie pomiędzy stosunkami publiczno - prywatnymi

Między państwem a mieszkańcami relacje oparte nie na związkach prywatnych, ale poprzez publicznoprawne (poddani państwa a nie monarchy)

• Nastąpiła likwidacja praw nabytych przez stany w okresie monarchii stanowej

Parlamenty straciły prawo uchwalania podatków

Jaki klimat przyczynił się do stworzenia monarchii absolutnej?

• Rewolucja gospodarcza

• Rozwój zawodów miejskich

• Wzrost udziału mieszczaństwa w wytwarzaniu i podziale dochodów państwa

• Mieszczanie byli zainteresowani wzrostem pozycji króla i osłabienia pozycji szlachty

• Bogacące się mieszczaństwo wspomagało finansowo monarchię uwolniło władcę od chimer możnych, którzy płacili albo i nie (reformacja wzmocniła mieszczaństwo), a bogatym możnym łatwiej było wymigać się od podatków

• Wyraźny sojusz monarchy za średnią szlachtą i mieszczaństwem

• Osłabienie elity władzy zwiększało bezpieczeństwo władcy (przecież zamachów dokonywali chłopi)

Zasady:

1. Władza królewska jedyną władzą w państwie (sądownicza, religijna, ustawodawcza)

2. System państwowy opierał się na zasadzie

CENTRALIZMU HIERARCHIA RÓŻNYCH INSTYTUCJI

BIUROKRATYZMU ROZWINIĘTY APARAT BIUROKRATYCZNY (bezosobowe reguły, system urzędów)

Pozycja monarchy:

1. Niemalże nieograniczona

2. Król sam decydował jak rozumieć dobro obywateli

• Ogromny aparat urzędniczy, zbudowany hierarchicznie, kierowany przez zawodowych i pochodzących z nominacji królewskiej urzędników

• Duża dowolność działalności administracji wobec której obywatele są bezradni

• Instytucje państwowe wkroczyły do wielu dziedzin życia i starały się je uregulować

• Urzędy ministerialne były zależna bezpośrednio od króla

3. Monarchia absolutna znosiła samowolę, podporządkowywała sobie kościoły i związki wyznaniowe

• Poddani musieli wyznawać religię panującego, która była religią państwową. Inne wyznania nie były tolerowane

• Kościoły były częścią aparatu państwowego, mającego służyć państwu

4. Sam określał co było racją bytu

5. Istniały jednie niewielkie ograniczenie

• Np. we Francji:

1. Król musiał być katolikiem

2. Zasady następstwa tronu były szczegółowo opisane

3. Niezbywalność domeny królewskiej

Absolutyzm oświecony:

• Po 1763 r.

• Pojawiają się nowe teorie oświeceniowe, które dały podwaliny pod zupełnie inny model państwa

• Idee oświeceniowe nijak miały się do utwierdzenia władzy absolutnej

• Do tzw. `stanu trzeciego' należało 90% społ. Francji

• Monarchowie zastanawiali się co zrobić aby wzmocnić swoją władzę. Postanowili przeprowadzić reformy państwowe.

1. Reformy społeczne państwo starało się wziąć chłopów pod swoją opiekę inicjatywy oświatowe

2. Reformy wojskowe szczególnie ważne dla Prus armia musiał być sprawna, aby osiągnąć sukces mocarstwowy

Reformy były przeprowadzane w interesie władzy:

• Nauka czytania - musieli umieć przeczytać rozkac

• Jeden język urzędowy - państwa były wielonarodowe a język miał wzmacniać

• Teoria umowy społecznej - jj. Rousseau : lud w imię fikcyjnej umowy scedował swoje prawa na monarchę, którzy rządzi w ich imieniu

Tam gdzie nie było korekty absolutyzmu państwa zostały zmiecione poprzez rewolucje (Europa Środkowa - 1848 r. zmiany wymuszone w okresie wiosny ludów)

Państwo postabsolutne:

• Tworzy się w wieku XIX

• Europa środkowa i wschodnia (np. Rosja, Prusy)

• Daleki Wschód reformy postabsolutne budowano w przeświadczeniu, że bez reform może dość do degradacji państwa

• 1807 - 1823 - stworzono podwaliny pod indywidualną własność chłopską i pod przedsiębiorstwa

• Motywacja monarchów ma rzecz przebudowy państwa była egoistyczna

• Napoleon pokazał całej Europie jak skuteczna może być armia z „Boża iskrą” a nie wybrana, ze względu na pochodzenie

Zasady ustrojone państwa postabsolutnego:

1. Monarcha

• Pełnia władzy, chociaż pojawiają się konstytucje

• Monarcha określał zasady jakie znajdowały się w konstytucjach

• Monarchowie musieli uwzględniać zmiany jakie zachodziły w świecie (m.in. Wielka Rewolucja Francuska)

• Musieli być bardziej wyczuleni na nastroje społeczne

• Musiał zapewnić bezpieczeństwo zew i wew.

2. Parlament

• Organ państwowy

• Mógł uchwalać prawo, ale wymagana była zgoda monarchy

• Monarcha i tak miał pełnię władzy wyk. Obsadzał stanowiska ustalał skład izby wyższej i parlamentu

• Izby niższe były wybierane w oparciu o cenzusy -> chociaż każdy stan miał swoich przedstawicieli

• Przeprowadzano szereg reform

3. Sądownictwo

• Sądownictwo powszechne

• Niezawisłość sędziego

• Przywrócono ławy przysięgłych

• Zasada równości stron

• Drobne sprawy -> sędziowie pokoju

• Wyroki nadawano w imieniu władcy

• Monarcha miał prawo łaski

• Monarcha mógł ogłaszać amnestię lub umarzać dochodzenia

4. Samorząd

• Ponownie się pojawiają, w niektórych państwach mają nawet autonomię (Austria)

• Wzmacniały skuteczność państwa

• Nastroje społeczne lepsze, gdy zwykłe sprawy załatwia się w obrębie ludności miejscowej

• Ordynacja wyborcza wzmacniała ludzi wykształconych

5. Prawa i wolności obywatelskie

• Prawa i przywileje w myśleniu nadawane w XIX w. były przez panującego (w myśl skoro nadawał - mógł też odebrać)

• Dziwny stosunek do tych praw w Rosji

• Równość państwie postabsolutnym była zhierarchizowana (Żyd v Rosjanin wygrywa Rosjanin)

• Równość w obrębie ludzi równych sobie (kryteria: pochodzenie, majątek, religia)

6. PAŃSTWO AUTORYTARNE

Istniało w XIX i XX w. kojarzone głownie z okresem międzywojennym.

Przyczyny powstania:

• Brak bezpieczeństwa

Zagrożenia typu totalitaryzm, myślano, ze poprzez rządy autorytarne można będzie `uratować' własne państwo

• Ideologiczne

Kryzys ideologii przyświecającej rewolucjonistom, którzy chcieli realizować idee np. praw naturalnych

• Rozjątrzenie konfliktów społecznych

Francja Napoleona:

• Wprowadzono administracji i wojska

• Zwracał uwagę na naukę

• System biurokratyczny był scentralizowany, władza poza kontrolą społeczeństwa

• Chciał stworzyć państwo na podstawach racjonalnych i naukowych

• Wypierał Kościół podpisał konkordat

• Stworzył pozór demokracji (dla szerszej wiedzy sięgnąć do notatek z ćwiczeń):

1. Listy zaufania (wrażenie wpływu na wybór)

2. Plebiscyty (zgody na zmiany)

3. Parlamentaryzm (fikcja)

4. Inicjatywa prawodawcza tylko dla rządu (niby system kolegialny, ale w rzeczywistości I konsul)

5. Republika

• Państwo policyjne

• Bezpieczeństwo wewnętrzne (kodyfikacja prawa: KC, KH, KPC, KPK, KK)

• System szkolny (licea prowadzone na wzór wojskowy)

Cechy państwa autorytarnego:

1. Suweren

- Podstawowa instytucja władzy państwowej

- funkcja często obejmowana w drodze zamachu stanu

- suwerena nie mylić z dyktatorem (!) on nie chce zmieniać systemu, a jedynie mieć wpływ na wszystkie możliwe sprawy

- suweren rezerwował sobie dziedziny:

• Strażnik konstytucji

• Nie musiał działać w oparciu o prawo (uznawano, ze wie lepiej)

• Kreślił bezalternatywną wizję ładu aksjologicznego (eksponował to w sferze publicznej)

• Stosował cenzurę prewencyjną

• Wyznaczał podstawy porządku publicznego

• Określał relację między podmiotami politycznymi zarówno wew jak i zew (podział na wrogów i sojuszników)

2. Legitymizacja władz

• Autorytet (bo na ratunek państwu)

• Ochrona wartości nadrzędnych (ochrona przed kryzysem)

• Symbol rewolucji (nowy system = nowa jakość)

• Charyzmatyczne cechy suwerena (systemy waliły się z chwilą śmierci władcy)

3. Konsolidacja władzy

• Dochodzenie do władzy poprzez zamachy, kryzys demokracji

• Odejście od 3 podziału na rzecz jednolitości

• Redukcja i rewizja organu przedstawicielskiego - Parlamentu, tylko funkcja ustawodawcza, pozbawiony kontroli i jego los zależał od suwerena

• Inne usytuowanie wojska - bezpośrednio podporządkowanie suwerenowi

• Społeczeństwo posiadało limitowaną autonomię - depolityzacja społeczeństwa, pożądana bierność polityczna (ludzie oddając głos na własną rękę zrobią sobie krzywdę) a za to aktywność gospodarcza (państwo w to nie ingerowało raczej)

• Tradycjonalistyczny ład aksjologiczny - Kościół odgrywał w państwie bardzo ważną rolę, odwoływanie się do tradycji, stabilizacji.

7. PAŃSTWO TOTALITARNE

Totalitaryzm:

• Pojawił się w XX w.

• Współcześnie istnieje w Korei Północnej, odmiana systemu komunistycznego istnieje na Kubie

• System najwcześniej budowany w Rosji - od 1917 r., w Rzeszy Niemieckiej - od 1933 r.

• Dąży do całkowitej kontroli (totalnej) nad wszystkimi aspektami życia ludzkiego, nie wyłączając prywatnego życia jednostek

• To, co różni system totalitarny od innych sys. Niedemokratycznych to tzw. Nakaz zachowań pozytywnych, który przekłada się na prawo w kategorii „musisz” - musisz odnosi się do powinności obywatelskich

• Wszystko w systemie totalitarnym było polityczne, nawet życie rodzinne (polityzacja życia rodzinnego) np. państwo wkraczało w sprawy, które do tej pory były w kwestii małżonków np. wprowadzano rozwody, państwoe przejęło na siebie ciężar wychowania dziecka (szkolnictwo, żłobki)

• W systemie totalitarnym społeczeństwo musiało brać czynny udział w budowaniu tego systemu, kategoria „musisz” w systemie prawnym oznaczała sankcję za brak aktywności, także kara za zamiar (możliwość) popełnienia przestępstwa, system karał też wielokrotnie

• Donoszenie na bliźniego było cnotą - postawą, którą państwo uznawało za właściwe, to także nakaz zachowań politycznych

• Projekt budowy nowego państwa - inżynieria społeczna - odrzucenie człowieka takiego jakim był i chęć stworzenia nowego człowieka. Miał on być bezgranicznie posłuszny władzy, wierzył, że budowany system jest budowany dla milionów

1. Monopartia: (podobno słowo klucz na egzaminie)

Instytucja główne w totalitaryzmie, to jedna z cech charakterystycznych totalitaryzmu. Jedna hierarchicznie zbudowana partia, której aparat był całkowicie związany z biurokracją państwową. Trudno było oddzielić to, co państwowa od tego co partyjne.

Skupiała wszelką możliwą władzę w rękach aparatu partyjnego.

Partia miała charakter sakralny, zbudowana w formie piramidy z wodzem na szczycie. Sakralny charakter partii przejawiał się w różnych aspektach:

• Istnienie nauki - marksizm miał być naukowym poglądem na świat, oparcie na pismach klasyków marksizmu

• Istnienie świętych - mauzolea, do których ludzie wybierali się z pielgrzymką

• Istnienie wiernych - obywatele i odbiorcy ideologii

• Istnienie kapłanów - sekretarze, urzędnicy

• Istnienie herezji - koncepcje, które uznawano za niezgodne z podstawową ideologią (heretycy np. Lew Trocki, Władysław Gomułka) herezje były potrzebne, aby skutecznie walczyć

Wierni żyją, bo mają obietnice zbawienia, w komunizmie obietnicą zbawienia był raj na ziemi, utopia.

Partia komunistyczna to plato nowska grupa mędrców. W nowym państwie powstała nowa grupa, która wie, co jest dobre. Starożytna Grecja, zakładała, że jak ktoś nie nadaje się do życia w państwie powinien być zgładzony.

Wódź stojący na czele partii to alternatywa wobec Kościoła, cara, religii.

Kierownicza rola partii była synonimem dyktatury proletariatu. W ZSRR dopiero w 1935 r. wpisano to do konstytucji. W Polsce dopiero w 1956 r.

2. Policja polityczna:

• Występował system terroru, który wspierał i kontrolował rządzących

• Policja pełni więcej funkcji niż policje w innych państwach, ścigała rzeczywistych i potencjalnych wrogów systemu, pełniła także funkcje sądu i kata (szybka ścieżka sądowa, wyroki śmierci)

• Terror to jedna z metod sprawowania władzy, tak samo jak wychowanie, propaganda, praca; był skuteczny - sparaliżowanie społeczeństwa strachem, był masowy i wszechogarniający, stosowany za pomocą różnych środków (pozbawianie całych grup społecznych pożywienia, pojawił się kanibalizm)

3. Obozy pracy:

• Największe obozy sięgały do 2 mln ludzi

• Cyklicznie zarządzano represje, by skutecznie rządzić

• Terror nie musiał być racjonalny

• Motywacje były różne: obóz miał pełnić funkcję polityczną, wychowawczą i społeczną

• Nakłady były niewspółmierne do efektu

4. Ideologia:

• Ważny element systemu

• Tworzona przez monopartię

• W państwie komunistycznym zlikwidowano wolność myśli, celem - unifikacja sposobu myślenia

• Państwo miało monopol na środki komunikacji miejskiej

• Ważną rolę pełnił aparat propagandowy, jego częścią była cenzura, różnorodne blokady informacji

• Obywatele nie uczyli się j. obcych, aby nie mieli dostępu do alternatywnych źródeł informacji

• Wszystkie media były państwowe = partyjne

• Celem propagandy było stworzenie człowieka całkowicie podporządkowanego władzy

• Unifikacja myśli, aż do wyeliminowania potrzeby inności

8. WPŁYW FILOZOFII KONFUCJAŃSKIEJ NA INSTYTUCJE DALEKIEGO WSCHODU

Wyróżniające się państwa:

1. Chiny

• System autorytarny

• Od `79 roku 10% wzrostu gosp. Co roku

• Chiny mają silny konfucjański, postkonfucjański system wartości,

• Żaden z najeźdźców nie był w stanie narzucić im własnej kultury

• Prowadzą politykę pokojową wzglądem otoczenia azjatyckiego

2. Japonia

• Sukces gospodarczy - wolny rynek, własność prywatna

3. Mniejsze państwa (Tajwan, Hong - Kong, Singapur, Korea Płd.)

• w latach 90 - wyjątkowy rozwój, tzw. Azjatyckie Tygrysy

Konfucjanizm - zbiór maksym, myśli, nie tylko Konfucjusza (VI - V w. p.n.e), miały pomagać żyć Chińczykom w niesprzyjającym dla nich świecie, np. podczas wojen, klęsk żywiołowych

Konfucjanizm podpowiada jak żyć. Zaczyna od opisu jak żyje człowiek, o tym, że się rodzi w społeczeństwie, więc ma wobec niego wszelkie powinności. Funkcjonowanie społeczeństw chińskich opiera się na obowiązkach.

Powinności:

- wykonywanie poleceń władzy

- uległość rodzicom

- ścisłe przestrzeganie etykiety

- podległość istniejącemu porządkowi

Człowiek Konfucjusza - lojalny, pokorny wobec władzy

Filozofia:

• niechęć do zmian, eksperymentów

• pragmatyzm

• jest lapidarna - maksymy, wyliczenia

Zasady:

1. Paternalistyczna forma organizacji życia społecznego

Wszystkie relacje społeczne są pochodną relacji rodzinnych, zwierzchność należy do osoby starszej, hierarchiczny podział funkcji. Tak samo w państwie czy firmie.

Władca jest nadrzędnym ojcem rodziny. stabilizacja w pracy lojalność naród i rodzina rodzinność wynika z pragmatyzmu

2. Zespołowość

Jest to przeciwieństwo indywidualizmu. Władza uzasadniana jest przez: racjonalność i system mandaryński.

3. Tradycjonalizm

Nie w oparciu o prawa, a o wzorce z przeszłości.

4. Konformizm

Synkretyzm, eklektyzm - przejmowanie wszystkiego co może pomóc.

Powodzenia!

---