1)Gerontologia - jest nauką interdyscyplinarną o starzeniu się i starości, zajmującą się szerokim zakresem zagadnień, od biologii i genetyki poprzez medycynę, psychologię po socjologię i demografię i nie należy jej zawężać do zagadnień medycznych.
Geriatria - jest dziedziną medycyny dotyczącą fizjologicznych i patologicznych aspektów starzenia się człowieka oraz problemów klinicznych starszego wieku.
Uniwersalne cechy starzenia się:
-powszechne- wyst. u wszystkich.
-rozciągnięte w czasie- od trudno ustalonego początku do śmierci.
-jednokierunkowe i nieuchronne - biologiczna inwolucja.
-zaprogramowana genetycznie ontogeneza
-nierówne dynamicznie ( heterochronizm, heterotopizm)
-mieszane skalami (kolendarz, sprawność, biologia)
-skojarzone z wysoka i odmienną w przebiegu chorobowością
-poznane tylko cześćiowo- prowokujące do dalszych badań
Starzenie- jest postępującym i uogólnionym uszkodzeniem funkcji organizmu, powodującym utratę adaptacyjnej odpowiedzi na stres, rosnące ryzyko chorób zaleznych od wieku.
Utrata funkcji narządowych w starzeniu:
-zmniejszona ilość tkanki w tkance:mózgowej, sercowej, kostnej itp.
-zmniejszona waga wątroby, mózgu
-narządy staja się mniej wydolne
- zmniejszenie elastyczności skóry,
-pogorszenie pamięci krótkotrwałej
- nadmierne owłosienie przewodów nosowych i słuchowych, pogorszenie ostrości wzroku i słuchu,
-maleje zdolność rozpoznawania zapachów oraz pogorszenie rozpoznawania 4 podstawowych smaków (słonego, gorzkiego, kwaśnego i słodkiego)
-zmniejszenie wysokości ciała (w cm) u k i m
-organizm staje się podatny na choroby
- zmiany w układzie sercowo-naczyniowym
-zmiany w układzie odpornościowym - staje się on wolniejszy i mniej „czujny”.
-zmiany w układzie hormonalnym - wraz z wiekiem obserwujemy stopniowe zmniejszanie poziomu hormonów tarczycy, hormonu wzrostu, testosteronu, insuliny, androgenów, aldosteronu.
-zmiany w układzie pokarmowym - ściany jelita i inne jego warstwy staja się cieńsze. Traci swoją elastyczność mięśniówka jelit.
Teorie starzenia:
Teoria genetyczna Źródło zakodowanych informacji, które otrzymaliśmy od naszych rodziców, mieści się w DNA, kwasie nukleinowym obecnym w każdej komórce naszego ciała. Tam również są geny odpowiedzialne za tempo i charakter naszego starzenia się.
Teoria neuroendokrynna Oparta jest na wiedzy dotyczącej hormonów i ich wzajemnych powiązań. Główne centrum "hormonalnego" dowodzenia znajduje się w mózgu. Jest to podwzgórze, które wydzielając szereg substancji, zawiaduje, poprzez przysadkę mózgową, innymi gruczołami dokrewnymi. Z biegiem lat, kiedy stajemy się starsi, podwzgórze traci stopniowo swoją precyzję.
Teoria wolnych rodników, Teoria mitochondrialna, Teoria glikozylacji
Teoria błonowa Z biegiem lat błony komórkowe w naszym organizmie posiadają coraz mniej tłuszczów i wody, stają się coraz bardziej "zbite". Wpływa to na pogarszanie się pełnionych przez nie funkcji, głównie dotyczących transportu szeregu substancji
2) Demografia starzenia się
Starość wczesna 60/65 - 74 l
Starość pożna 75+
75-84
85+
długowieczność 90+
Aspekty starzenia demograficzne:
-status quo = charakterystyka demograficzna populacji
-prognoza= spodziewane tempo starzenia się społeczeństwa i cechy tego procesu
-relacje= ocena zmian relacji między subpopulacją w wieku produkcyjnym a poprodukcyjnym
Starość demograficzna- społeczeństwo stare demograficzne to takie w którym udział ludzi w wieku 60 l i starszych przekracza 12%, w wieku 65 lat i starszych przekracza 7%.
Przyczyny demograficznego starzenia się społeczeństwa:
-spadek liczby urodzeń co powoduje zmniejszenie się udziału młodszej części społeczeństwa w ludności ogółem
-spadek umieralności ( zwłaszcza w młodszych grupach wieku)
-wydłużenie trwania życia, procesy migracyjne
Konsekwencje starzenia dla struktury społecznej:
-feminizacja starości
-wewnętrzne zróżnicowanie populacji i wzrost liczebności starszych ludzi
-singalaryzacja - wzrost odsetka osób starszych prowadzących jednoosobowe gospodarstwa
Konsekwencje starzenia zdrowotne i społeczno - ekonomiczne:
-lepsza opieka zdrowotna= lepsze przeżycie w specyficznych chorobach
-wzrost udziału osób starych z chorobami przewlekłymi, nie zagrażającymi życiu, ale powodującymi ograniczenie sprawności co prowadzi do wzrostu zapotrzebowania na opiekę medyczną, leki i leczenie, rehabilitację, pielęgnację i opiekę socjalną, obciążenie opiekunów rodzinnych)
-spadek udiząłu osób w wieku produkcyjnym ogranicza dochody państwa ( wydatki socjalne, refundacja leków).
Społeczne aspekty starzenia: (mozliwość niepracy)
-utrata zdrowia
- pogorszenie funkcji ciała
-pogorszenie statusu społecznego wskutek przejścia na emeryturę i niesprawności
-spadek dochodów, zubożenie, pogorszenie standardu życia
-osamotnienie i samotność
-poczucie niepowdzenia, utraty szczęścia, depresja
-zwiększone ryzyko upadków
-większa podatność na wykorzystanie, obelgi, przemoc ( rabunek, napady)
-spadek autonomii, utrata samodzielności, utrata godności, powagi
***PIELĘGNACJA CHOREGO W PODESZŁYM WIEKU.
a)zaspokajanie potrzeb biologicznych
-zapewnienie czystości osobistej i higieny otoczenia
-zapew. Prawidłowej wentylacji
-umożliwienie właściwego odżywiania
-pomoc w zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych
-zapewnienie wygody i wypoczynku
Należy dażyć do tego aby chory wykonywał jak najwiecej czynności samodzielnie.
b)zaspokajanie potrzeb bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego
( najgroźniejsze upadki - sots, chodzików, balkoników. Lasek, nadzór i pomoc w przemieszczaniu się)
c) zapobieganie powikłaniom ze strony poszczególnuch układów
-unieruchomienie (profilaktyka p/odlezynowa)
-przykurcze (ćw, gimnastyka, masaże)
-poimar, kontrola podstwaowych parametrów życiowych RR, tetno, temp.
-ogólna obserwacja zachowania pacjenta i jego stanu zdrowia
d) usprawnianie fizyczne i społeczne- celem jest przywrócenie zaburzonej funkcji, a tym samym zdolności do samodzielnej egzystencji
e) edukowanie chorego i jego rodziny
-uświadomienie jak wykonywać czynności z zakresu higieny osobistej i jak zapobiegać powikłaniom
-wdrażanie do samodzielnego prawidłowego oceniania swojego stanu na podstawie uzyskiwanych parametrów i podejmowania właściwych działań
-dokonanie korekty dotychczasowego trybu życia pod kątem zmian korzystnych
-uświadomienie choremu i rodzinie ,że z chorobą przewlekłą można żyć
f) udzielanie wsparcia psychicznego choremu i jego najblizszym
-okazywanie życzliwości i zrozumienia
-pomoc w zaadaptowaniu się do zmienionej sytuacji
-podtrzymywanie wiary w skuteczność leczenia, rehabilitacji i pielęgnacji
-informowanie o podejmowanych działaniach i istniejących formach pomocy
-pomoc w rozwijaniu zainteresowań chorego
*+ w stadium terminalnym
-oczekiwanie na śmierć w przytulnej atmosferze i godnych warunkach
-zapewnienie ciszy i spokoju
-częste pojenie, zwilżanie ust
-umożliwienie kontaktu z rodziną z księdzem
-częsty pomiar temp. i ciśneinia i tetna
3) Zespoły starczej niesprawności: schorzenia narządu ruchu (zaburzenia chodu, równowagi), upadki, osteoporoza, zawroty głowy.
Wielkie problemy geriatryczne- to przewlekłe, złożone, trudne do leczenia stany, które powodują postępujące obniżenie sprawności chorego, uzależnienie od opiekunów.
Zmiany inwolucyjne w ukl. Kostno- staw:
-obniżona aktywność chondrocytów?
-zanik tk. Chrzęstnej
-zmiany kolagenu
Konsekwencje czynnościowe zmian zwyrodnieniowych:
-ból, ograniczenie ruchomości, odczyny zapalne, skutki niedokrwienne, zaburzenia metabolizmu, zwyrodnienie wiązadeł i torebek.
Upadki i zaburzenia chodu
Upadki w starszym wieku są zjawiskiem bardzo częstym.
Można je stwierdzić u 33% pacjentów ambulatoryjnych, 20% hospitalizowanych i 45% rezydentów domów opieki.
Upadek nawet bez groźnych konsekwencji wyzwala u starszej osoby uraz psychiczny (zespół poupadkowy) i lęk przed następnym upadkiem, co prowadzi do ograniczania aktywności fizycznej, sprawności ruchowej i nasila predyspozycję do upadków.
Powikłania upadków
• złamania (50%),
• krwiaki podtwardówkowe,
• poważne uszkodzenia tkanek miękkich,
• oparzenia,
• wtórne unieruchomienie, które może prowadzić do hipotermii i zakrzepicy żył głębokich,
• odwodnienia,
• infekcje dróg moczowych i oddechowych,
• przykurcze stawów
• odleżyny
Zewnętrzne przyczyny upadków
• nieodpowiednie oświetlenie (zarówno niedostateczne jak i nadmiernie oślepiające)
• przeszkody związane z podłożem (śliskie podłogi, nie umocowane dywany, progi, nierówności terenu)
• nieodpowiednie obuwie
- bałagan, wystające progi, przeszkody w przejściu, schody
Wewnętrzne przyczyny upadków
• związane ze zmianami starczymi
• zależne od stanów chorobowych
Fizjo-patologiczne zmiany starcze, predysponujące do upadków to pogorszenie sprawności układu nerwowego i mięśniowego oraz wzroku i słuchu.
Czynnikiem predysponującym do upadków mogą być także zaburzenia chodu.
Patofizjologiczne zmiany w układzie nerwowym i kostno-stawowym mogą spowodować pojawienie się u starszych osób chodu określanego jako starczy. Jest on zwykle wolniejszy, o skróconej długości kroku, bez odrywania stóp od podłoża, ze zmniejszeniem wymachów kończyn górnych oraz ruchów rotacji w stawach biodrowych i kolanowych.
Najczęstsze rodzaje chodu patologicznego obserwowane w starości to:
• chód przyśpieszający - drobnymi krokami, bez odrywania stopy od ziemi, z przyśpieszeniem "na starcie" - spotykany w chorobie Parkinsona;
• chód móżdżkowy - chwiejny, na szerokiej podstawie, o nieregularnej długości kroku - spotykany w uszkodzeniach ogniskowych móżdżku oraz w przewlekłym alkoholizmie;
• chód na szerokiej podstawie - wolny, bez odrywania nóg od podłoża, ze skróceniem kroku i zgięciową postawą ciała, pojawiający się przy uszkodzeniach płatów czołowych;
• chód koszący - przy niedowładzie połowiczym spastycznym, gdzie ruch odbywa się tylko w stawie biodrowym a cała kończyna wyprostowana zatacza łuk bez odrywania stopy od podłoża.
• chód tylnopowrózkowy - "tupiący", na szerokiej podstawie, w którym pacjent kompensuje wzrokiem brak bodźców proprioceptywnych, stąd przy zamkniętych oczach traci równowagę - spotykany w uszkodzeniach sznurów tylnych rdzenia kręgowego.
Zapobieganie upadkom
Konieczna jest ocena indywidualnego ryzyka upadków u chorego.
Potrzebna jest analiza miejsca zamieszkania badanego pozwala na eliminację lub przynajmniej znaczne ograniczenie niebezpieczeństw.
Jeżeli przyczyna upadków zależała od przyczyn chorobowych należy leczyć schorzenie.
Przy obecności zaburzeń chodu należy zastosować przyrządy pomocnicze ułatwiające poruszanie się.
Jedną z najbardziej istotnych interwencji jest wdrożenie rehabilitacji ruchowej dotyczącej ćwiczenia chodu, równowagi, wzmacniania siły mięśniowej i poprawy zakresu ruchu w stawach
Osteoporoza
Jest układową chorobą szkieletu charakteryzującą się niską masą kostną i zaburzoną jej mikroarchitekturą co prowadzi do zwiększonej łamliwości kości, a w konsekwencji do wzrostu ryzyka złamań.
Zwłaszcza złamania bliższej nasady kości udowej są przyczyną ograniczenia sprawności, inwalidztwa lub zupełnego unieruchomienia i zwiększonej śmiertelności ludzi starych.
Około 54% białych kobiet w wieku pomenopauzalnym ma osteopenię, a 30% - osteoporozę.
Kość ulega stałej przebudowie, z udziałem osteoblastów oraz osteoklastów, które ją resorbują.
Na komórki kostne działają: parathormon (PTH), kalcytonina, hormony płciowe, Vit. D3, hormon wzrostu, hormony tarczycy.
Nie mniej istotne jest miejscowe działanie czynników humoralnych: insulinopodobnego czynnika wzrostu (lGF-1) oraz prostaglandyn.
Osteoblasty odtwarzają potencjalnie tę samą ilość i rodzaj tkanki kostnej, która została zresorbowana przez osteoklasty.
W okresie wzrostu i konsolidacji kości (do ok. 2530 r.ż.) przeważa funkcja osteoblastów, lata pomiędzy 30 a 40 r.ż. to okres równowagi, a powyżej 40 r.ż. przeważa resorpcja.
Od 5 dekady masa kostna zmniejsza się u obu płci o 0,3 - 0,5% rocznie. W osteoporozie roczny ubytek może przekraczać 3% masy kostnej.
Czynniki ryzyka osteoporozy dzielimy na:
niemodyfikowalne:
1. wiek,
2. płeć żeńska,
3. rasa kaukaska,
4. osteoporoza u matki,
5. wątła budowa ciała
podlegające kontroli:
1. niedobór hormonów płciowych i wczesna menopauza,
2. bezdzietność lub wiele ciąż i długi okres laktacji,
3. czynniki środowiskowe: niska podaż wapnia < 800 mg/dobę, ograniczona ekspozycja na słońce, dowóz Vit D < 800 lU, mało aktywny tryb życia, stosowanie używek (tytoń, alkohol, kawa), niedożywienie,
4. leki: kortykoterapia> 6 miesięcy i > 6 mg prednisonu/ dobę, heparyna> 6 miesięcy, leki przeciwdrgawkowe, zawierające glin,
5. długotrwałe unieruchomienie,
6. choroby predysponujące: zespoły złego wchłaniania, przewlekłe choroby wątroby i dróg żółciowych, nadczynność tarczycy, przytarczyc i nadnerczy, cukrzyca typu I, schorzenia nerek z utratą wapnia i fosforanów, szpiczak mnogi, chłoniaki, białaczka szpikowa, reumatoidalne zapalenie stawów (rzs).
Objawy osteoporozy
• Wielomiejscowe, dzienne bóle kręgosłupa;
• Pogłębienie kifozy piersiowej z pochyleniem głowy ku przodowi (wdowi garb);
• Zwiększenie lordozy lędźwiowej i szyjnej;
• Zwiększone napięcie i bolesność uciskowa mięśni przykręgosłupowych i międzyżebrowych;
• Bolesność uciskowa wyrostków kolczystych i stawowych odcinka piersiowo lędźwiowego;
• Bóle towarzyszące złamaniom kompresyjnym kręgów;
• Osłabienie mięśni pośladkowych i brzucha;
• Ograniczenie ruchomości klatki piersiowej i oparcie łuków żebrowych na talerzach kości biodrowej;
Diagnostyka
Nąjlepszą metodą diagnostyczną jest pomiar gęstości masy kostnej (BMD) za pomocą podwójnej absorpcjometrii rentgenowskiej lub ilościowej tomografii komputerowej. Wynik obejmuje zawartość minerałów (BMC wyrażoną w g), gęstość masy kostnej (BMD, w g/cm2) oraz ocenę ubytku masy kostnej w postaci ilości odchyleń standardowych różniących BMD badanej osoby od wartości szczytowej masy kostnej osób zdrowych w wieku 30-35 lat.
Zapobieganie
Czynnego zapobiegania wymagają osoby z osteopenią i co najmniej jednym czynnikiem ryzyka.
Polega ono na eliminacji modyfikowalnych czynników ryzyka, podaży wapnia 1200 - 1500 mg oraz Vit D3 400 - 800 lU dziennie, zwiększeniu aktywności fizycznej oraz stosowaniu farmakoterapii, u kobiet poniżej 65 r.ż. hormonalnej terapii zastępczej lub alendronianu (5 mg/d).
Leczenie
• eliminowanie czynników ryzyka;
• kinezy terapia;
• leki pobudzające tworzenie kości (fluorek sodu, Vit D3, sterydy anaboliczne);
• leki hamujące resorpcję (estrogeny, kalcytonina, bifosfoniany)
4) Problemy endokrynologiczne- cukrzyca Osób starszych dotyczy głównie cukrzyca typu 2, nazywana „starczą”. Choroba ta przez wiele lat może nie dawać żadnych dolegliwości. Nieleczona prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia narządów - niewydolności nerek, choroby niedokrwiennej serca, zaburzeń widzenia i ślepoty, uszkodzenia nerwów.
Charakteryzuje się podwyższonym poziomem cukru we krwi, który w normalnych warunkach jest utrzymywany w organizmie na stałym poziomie przez insulinę. Cukrzyca jest wynikiem zmniejszenia produkcji insuliny i/lub zwiększenia oporności tkanek na ten hormon. Zachorowaniom sprzyja wiek powyżej 60 lat, otyłość, brak aktywności fizycznej, obciążenie genetyczne.
Objawy: Do najczęściej obserwowanych należy nadmierne pragnienie i związane z nim częste oddawanie dużych ilości moczu, osłabienie, utrata masy ciała, zmiany skórne w postaci ropnych krost, czyraków, owrzodzeń na dłoniach i stopach, pogorszenie wzroku, zaburzenia czucia, nawracające infekcje układu moczowego. Pierwszym „objawem” cukrzycy może być również zawał serca, udar mózgu czy niewydolność nerek - wówczas wykrywana jest przypadkowo podczas diagnostyki już istniejących jej powikłań narządowych.
Diagnostyka: Podstawowym badaniem jest oznaczenie poziomu glukozy we krwi żylnej. Najlepiej, gdy wykonane jest rano na czczo. W zależności od otrzymanych wyników i współistnienia objawów klinicznych zwykle powtarza się je 1-2-krotnie, a w razie dalszych wątpliwości przeprowadza się ostatecznie rozstrzygający test doustnego obciążenia glukozą. Polega on na zmierzeniu poziomu cukru we krwi na czczo, a następnie po 2 godzinach od wypicia słodkiego płynu.
Jeżeli lekarz potwierdzi chorobę, skieruje pacjenta na badania:
- laboratoryjne: morfologię, funkcję nerek, poziom cholesterolu (z rozdziałem na frakcje), kwasu moczowego, badanie ogólne moczu, ewentualnie posiew moczu;
- EKG, USG jamy brzusznej;
- badanie okulistyczne.
Jeśli okaże się to konieczne, lekarz wystawi również skierowanie do specjalisty - diabetologa, nefrologa, neurologa, dermatologa.
Leczenie: Podstawą jest zmiana stylu życia. Polega to na przestrzeganiu odpowiedniej diety, zwiększeniu aktywności fizycznej, redukcji masy ciała, zaprzestaniu palenia papierosów i picia alkoholu. W przypadku leków dostępne są doustne farmaceutyki obniżające poziom cukru oraz insulina podawana podskórnie w zastrzykach. O wyborze sposobu leczenia decyduje lekarz.
5) Problemy kardiologiczne wieku podeszłego Nadciśnienie tętnicze
Jest jedną z najczęstszych chorób wieku podeszłego. W 90% przyczyna nie jest znana i mamy wówczas do czynienia z nadciśnieniem pierwotnym. W 10% ma ono charakter wtórny i spowodowane jest np. chorobą nerek czy zaburzeniami hormonalnymi. Za kryterium rozpoznania nadciśnienia przyjmuje się wartości równe lub przekraczające 140/90 mm Hg.
Objawy: Są mało charakterystyczne - bóle głowy, zwłaszcza z tyłu, w okolicy karku lub potylicy, szum w uszach, zaczerwienienie twarzy i uczucie gorąca, zawroty głowy, pogorszenie wzroku, łatwe męczenie się. Stale utrzymujące się wysokie wartości ciśnienia tętniczego lub gwałtowny jego wzrost mogą doprowadzić do zawału serca, zaburzeń rytmu, niewydolności krążenia, uszkodzenia nerek lub udaru mózgu. Wówczas pierwszymi objawami nadciśnienia będzie ból w klatce piersiowej, kołatanie serca, duszność, utrata przytomności, niedowład kończyn. Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa)W większości przypadków przyczyną niedokrwienia mięśnia serca jest miażdżyca tętnic zaopatrujących serce w krew, tzw. tętnic wieńcowych. Przez zwężone naczynie do mięśnia serca dociera znacznie mniej tlenu i substancji odżywczych. Prowadzi to do jego przewlekłego niedotlenienia, zmniejszenia kurczliwości i osłabienia. Skrajnym przypadkiem choroby niedokrwiennej, w którym dochodzi do nagłego całkowitego zamknięcia tętnicy wieńcowej i martwicy tkanki, jest zawał mięśnia serca.
Objawy: Najważniejszym jest ból w klatce piersiowej, tzw. ból dławicowy. Typowo zlokalizowany jest za mostkiem, w rzucie serca, między łopatkami lub w nadbrzuszu. Może promieniować do żuchwy, pleców albo lewej kończyny górnej i być odczuwany jako drętwienie. Osoby chore zwykle określają go jako gniecenie, ściskanie, pieczenie, uczucie ciężaru w piersiach. Może towarzyszyć mu duszność, osłabienie, zawroty głowy, utrata przytomności, nudności i wymioty. Najczęściej pojawia po wysiłku fizycznym, zdenerwowaniu, może wystąpić również po obfitym posiłku lub wypaleniu papierosa. Zwykle szybko ustępuje po odpoczynku lub zażyciu nitrogliceryny. Jeżeli w ciągu około 20 minut nie ustąpi, można podejrzewać zawał serca.Zaburzenia rytmu serca
Są wynikiem uszkodzenia mięśnia sercowego w przebiegu przewlekłego niedokrwienia, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy i uszkodzenia zastawek serca lub zaburzeń hormonalnych, tj. nadczynności tarczy. Z definicji oznaczają niemiarowe bicie serca.
Najczęstszymi zaburzeniami rytmu są skurcze dodatkowe nadkomorowe i komorowe oraz migotanie przedsionków. Pierwsze z nich, jeżeli występują pojedynczo, mimo że są przyczyną przykrych dolegliwości, nie stanowią zagrożenia dla naszego życia. Jeżeli jest ich dużo i nakładają się na bardzo szybką akcję serca, mogą w znacznym stopniu upośledzić jego funkcję, doprowadzić do spadku ciśnienia tętniczego, zasłabnięcia, niewydolności krążenia, niedokrwienia innych narządów, a nawet śmierci. Podobnie jest w migotaniu przedsionków, w którym chaotycznie pracujące przedsionki serca prowadzą do nierytmicznych skurczów komór. Gdy serce bije niemiarowo, lecz w miarę wolno, nie powoduje to istotnego zaburzenia jego czynności, jednak gdy przyspieszy powyżej 100 uderzeń na minutę, staje się mało wydajne.
Zaburzenia rytmu serca mogą być napadowe - trwają krótko, ustępują samoistnie lub pod wpływem leczenia, bądź utrwalone - utrzymują się do końca życia.
Objawy: uczucie niemiarowego bicia serca, często określane przez chorych jako „kołatanie”, „szarpanie”, duszność, zwłaszcza wysiłkowa, osłabienie, szybkie i nierówne tętno, zawroty głowy, mroczki przed oczami, omdlenie. [ EKG]
Udar mózgu
Istnieją dwa rodzaje udaru mózgu. Pierwszy z nich to udar niedokrwienny, tzw. zawał mózgu, występujący często u osób starszych. Przyczyną choroby jest zwężenie lub całkowite zamknięcie tętnicy mózgu w przebiegu miażdżycy albo jej zatkanie przez przyniesiony wraz z krwią materiał zatorowy. W wyniku odcięcia dostawy tlenu i substancji odżywczych mózg obumiera.
Wystąpieniu udaru niedokrwiennego sprzyja współistniejące migotanie przedsionków oraz inne zaburzenia rytmu serca, choroby serca, a także żylaki kończyn dolnych i stany zapalne żył, nadciśnienie tętnicze, wiek powyżej 60 lat, brak ruchu. Czynnikiem ryzyka jest też otyłość.
Drugi rodzaj udaru to udar krwotoczny, tzw. wylew. Występuje znacznie rzadziej, zwykle na tle wysokiego nadciśnienia tętniczego, a także po urazie głowy. W tym przypadku tętnica zaopatrująca mózg pęka, zalewając krwią część tkanki i niszcząc ich strukturę.
Objawy:
- osłabienie, drętwienie lub całkowity bezwład kończyny górnej i/lub dolnej po jednej stronie, zaburzenia czucia;
- asymetria twarzy - opadnięcie kącika ust, powieki, drętwienie jednej strony twarzy;
- zaburzenia mowy i/lub połykania - mowa bardzo niewyraźna, bełkotliwa bądź zupełna niemożność powiedzenia czegokolwiek, trudności w połykaniu pokarmów i płynów;
- pogorszenie kontaktu z otoczeniem, zaburzenia pamięci;
- upadek lub utrata przytomności.
Wszystkie powyższe objawy mogą być poprzedzone bólami i zawrotami głowy. Jeśli obserwuje się u siebie jakiekolwiek z wymienionych objawów, powinno się niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe lub zgłosić się do szpitala. Niektóre z nich ustępują całkowicie w ciągu 24 godzin. Mówi się wówczas o przemijającym niedokrwieniu mózgu. Jest to „ostrzeżenie” o zagrażającym pełnym udarze mózgu, które również wymaga obserwacji szpitalnej. Część objawów świeżego udaru mózgu może się wycofać po kilku dniach. Zależy to od rozległości uszkodzenia centralnego układu nerwowego, czasu, jaki upłynął od rozpoczęcia leczenia, rehabilitacji i chorób towarzyszących.
6) Delirium- Majaczenie, zespół majaczeniowy - zespół zaburzeń świadomości, któremu towarzyszą iluzje, omamy wzrokowe, słuchowe, dotykowe i inne oraz lęk i pobudzenie psychomotoryczne, zaburzenia snu, przy czym objawy te nasilają się często wieczorem i nocą. Omamy układać się mogą w niezwykle żywe wizje przypominające film, którym towarzyszą urojenia "dziania się" (tzn. chory ma poczucie uczestnictwa w rozgrywających się przed jego oczami wydarzeniach). Orientacja autopsychiczna jest zachowana, allopsychiczna zaś bywa zaburzona. Po przeminięciu stanu majaczeniowego stwierdza się zwykle częściową lub całkowitą niepamięć okresu chorobowego. Stany majaczeniowe spotyka się w wielu chorobach somatycznych: np. ciężkich infekcjach przebiegających z wysoką gorączką, zatruciach, mocznicy, niewydolności wątroby, urazach, odwodnieniu (zwłaszcza u osób w wieku podeszłym). Zespoły majaczeniowe mogą również wikłać zespoły abstynencyjne alkoholowe (delirium tremens, majaczenie drżenne) i po odstawieniu benzodwuazepin.
14) Całościowa ocena geriatryczna (KOG- kompleksowa)- wielowymiarowy i interdyscyplinarny proces diagnostyczny zmierzający do określenia problemów medycznych, psychicznych, fizycznych oraz potencjału czynnościowego niedołężnych osób starszych w celu wdrażania całościowego planu terapii i opieki długoterminowej. Zespoł ma na celu: poprawić trafność diagnozy, optymalizować leczenie i jego wyniki, wytyczać plany interwencji i opieki długoterminowej, rekomendować optymalne dla pacjenta środowisko życia i opieki, redukować korzystanie z niepotrzebnych usług, monitorować zmiany w czasie. COG- ocena czynnościowa Ocena podstawowych czynności życiowych- SKALA KATZA (ADL - activities of daily living). NISKA PUNKTACJA ŚWIADCZY O NIEZDOLNOŚCI DO SAMODZIELNEGO FUNKCJONOWANIA
Ocena złożonych czynności życia codziennego- SKALA LAWTONA
(IADL - instrumental activities of daily living). OCENIA ZDOLNOŚĆ PODSAWOWEGO
FUNKCJONOWANIA WE WSPÓŁCZESNYM OTOCZENIU, POZWALA NA
PRZYBLIŻONE ZOBIEKTYWIZOWANIE POTRZEB CHOREGO W ZAKRESIE
POMOCY/OPIEKI
Ocena sprawności chorego wg SKALI BARTHEL (ta tabelka) WYMAGANA PRZEZ NFZ
PRZY KWALIFIKACJI DO PLACÓWEK OPIEKUŃCZYCH
COG- ocena stanu fizycznego
SKALE POWSZECHNIE STOSOWANE W MEDYCYNIE - np. SKALA NIEWYDOLNOŚCI KRĄŻENIA wg NYHA, KANADYJSKA SKALA OCENY CHOROBY WIEŃCOWEJ, APACHE itp.
Skala oceny równowagi o chodu - TINETTI
Ocena ryzyka upadków SKALA TINETTI - ZBIORCZA OCENA FUNKCJI
UKŁADU NERWOWEGO I KOSTNO-STAWOWEGO. NISKA OCENA - WSKAZUJE NA POTRZEBĘ WYPOSAŻENIA BADANEJ OSOBY W NOCNE OŚWIETLENIE PODŁOGI, PORĘCZE PRZY ŁÓŻKU, W ŁAZIENCE, CHODZIK itd.
Ryzyko powstawania odleżyn- SKALA NORTONA - UKIERUNKOWANIE
DZIAŁAŃ PREWENCYJNYCH. > 14 PUNKTÓW - BEZ RYZYKA
< 14 PUNKTÓW - ZWIĘKSZONE RYZYKO
Ocena stanu odżywienia (MNA - mini nutritional assesment)
Ocena ryzyka operacyjnego - GRUPUJE CHORYCH NA OPERACYJNYCH Z WYBORU, ZE WSKAZAŃ ŻYCIOWYCH ORAZ PRZEWIDZIANYCH DO LECZENIA PALIATYWNEGO
COG - ocena stanu umysłowego
SKALE OCENIAJĄCE ILOŚCIOWO CZYNNOŚCI POZNAWCZE (SPRAWNOŚĆ
UMYSŁOWĄ) - SKALA FOLSTEINA (MMSE - mini mental state examination)- BADA
NAJWAŻNIEJSZE ASPEKTY SPRAWNOŚCI UMYSŁOWEJ - ORIENTACJĘ,
ZAPAMIĘTYWANIE, LICZENIE I KONCENTRACJĘ UWAGI, PAMIĘĆ ŚWIEŻĄ I
FUNKCJE JĘZYKOWE
SKRÓCONY TEST SPRAWNOŚCI UMYSŁOWEJ wg. HODGKINSONA
SKALA NIEDOKRWIENNA HACHINSKIEGO - RÓŻNICOWANIE OTĘPIENIA
NACZYNIOWEGO I CHOROBY ALZHEIMERA
SKALE OCENIAJĄCE STAN EMOCJONALNY (AFEKT, LĘK I DEPRESJĘ)
Geriatryczna skala oceny depresji YESAVAGE'A, SKALA DEPRESJI
HAMILTONA
COG- ocena socjalkno- środowiskowa OKREŚLENIE POTRZEB W ZAKRESIE OPIEKI I POMOCY, ZARÓWNO AKTUALNEJ
JAK I DŁUGOTERMINOWEJ ,WINNA BYĆ PROWADZONA Z UDZIAŁEM PRACOWNIKA SOCJALNEGO, PIELĘGNIARKI ŚRODOWISKOWEJ I KONIECZNIE RODZINY PACJENTA .