Polityka regionalna- prowadzą ja władze w celu dynamiki rozwoju państwa, bierze pod uwagę problemy występujące w różnych regionach. Działania ukierunkowane przestrzennie.
Denacjonalizacja polityki regionalnej- przejęcie finansowania polityki regionalnej przez budżety krajoweREGION- może być rozpatrywany w różnej skali przestrzennej, mianowicie w skali wewnątrz krajowej (inpranarodowej), oraz skali ponadnarodowej (międzynarodowej); w pierwszym przypadku region stanowi część kraju, a w drugim to część świata. Będziemy się zajmować częściami kraju- Polski, lub regionami UE. Globalizacja sprawiła wzrost znaczenia polityki regionalnej w wymiarze ponadnarodowym, równolegle z tym procesem stwierdzono, by nasilenie się tendencji do regionalizacji gospodarki światowej. REGIONALIZACJA- w wymiarze międzynarodowym oznacza intensyfikowanie powiązań gospodarczych, między krajami sąsiadującymi ze sobą, których wzajemne relacje są silniejsze aniżeli z krajami trzecimi. REGIONALIZM- oznacza w skali międzynarodowej powstawanie międzynarodowych ugrupowań regionalnych (UE, NAFTA).
Regionalizacja i regionalizm w wymiarze międzynarodowym oznaczają tendencję do tzw. regionalnej integracji gospodarczej. Tylko w przypadku regionalizacji tendencje te są efektem mechanizmów rynkowych, czyli zachodzą spontanicznie; w przypadku regionalizmu są wyrazem woli państw tworzących ugrupowania regionalne.
Może przybierać formę de facto - REGIONALIZACJA, de iure- REGIONALIZM.
Regionalizacja- oznacza istniejący podział na regiony, może oznaczać podział środków, kompetencji między regiony. Regionalizm- termin ten utworzony został w drugiej połowie XIXw. w południowej Francji, kiedy to w Prowansji powstała Szkoła literacka założona przez tamtejszych pisarzy i poetów stawiających sobie za cel ochronę języka prowansalskiego przed inwazją języka francuskiego. Oddolne tendencje do ochrony tożsamości regionalnej, ochrony kultury, języka czasami także rewindykacje polityczne (dot. zwiększenia autonomii regionalnej). Poprzez regionalizm można rozumieć różne różnice między regionami.
Regiony mogą być wyodrębniane z różnych punktów widzenia. Kraj można podzielić na przykład na regiony geograficzne. Innym kryterium są kryteria historyczno- kulturowe, ekonomiczne /struktura zatrudnienia; regiony rolnicze, przemysłowe, administracyjne/
Status tych jednostek może być bardzo zróżnicowany. Wyróżnia się rodzaje regionów administracyjnych:1 - regiony rządowe-2 rządowo- samorządowe
3- samorządowo- rządowe- 4samorządowe-5 autonomiczne- 6funkcjonalne
Ad. Jedynym przedstawicielem władzy jest przedstawiciel rządu lub państwa w terenie.
We Francji Prefekt- mianowany na stanowisko.
Ad. 2 Istnieje organ przedstawicielski społeczności regionalnej w postaci Rady Regionalnej /Rada Regionalna/. Funkcje władzy wykonawczej spoczywają na Przedstawicielu władz centralnych.Ad. 3 Przedstawicielem jest samorząd regionalny, wyłaniany w wyborach, a obok niego występuje przedstawiciel rządu w terenie. PLAd. 4 Nie ma przedstawiciela. Istnieją tylko samorządy. System czeski. Ad. 5 Regiony w których organ stanowiący (Rada- w PL Sejmik) posiada kompetencje legislacyjne czyli de facto mamy do czynienia z parlamentem. Występują w państwach złożonych- państwa federalne, oraz w państwach regionalnych (Włochy i Hiszpania- wspólnoty ekonomiczne). a zasadzie wyjątku państwa regionalne mogą występować w państwach unitarnych ( Azory i Madera- Portugalia, Aland Wyspy Finlandzkie). Nie muszą mieć charakteru administracyjnego, mogą być wyodrębnione do pełnienia pewnych funkcji planistycznych- rozwoju regionalnego w przypadku gdy nie istnieją regiony administracyjne.Regionalne Agendy rządu centralnego (Ministerstwa Planowania w Portugalii). W Europie zróżnicowanie statusu prawnego regionów jest tak duże, że Rada Europy wskazała tylko 1 wspólną cechę podziałów regionalnych w państwach europejskich, a mianowicie że jest to podział występujący bezpośrednio poniżej władz centralnych.
MAKROREGION- oznaczać będzie przynajmniej regiony sąsiadujące ze sobą.
SUBREGION- to część regionu podstawowego /powiat, lub kilka powiatów/
MIKROREGION- najmniejsza skala przestrzenna, nie słusznie utożsamiany z gminą. W przypadku mikroregionu granice administracyjne nie odgrywają najważniejszej roli, istotna jest spójność społeczności lokalnej mającej wspólne cele
Teoretyczne podstawy rozwoju regionalnego i polityki regionalnej
Poglądy na rozwój regionalny przeszły głęboką rewolucję od lat 20 ubiegłego stulecia do chwili obecnej. Ewolucja ta znalazła wyraz w 3 kolejnych koncepcjach teoretycznych rozwoju regionalnego określanych niekiedy mianem paradygmatów /w nauce rozumiany jest jako łac. consensus omnium, a dokładnie są to poglądy podzielane przez większość środowiska naukowego w danej dyscyplinie wiedzy. Zmiana paradygmatu określana jest mianem rewolucji naukowej, ponieważ oznacza radykalną zmianę poglądów w danej dziedzinie/ Generalnie wyodrębnić można 3 paradygmaty rozwoju regionalnego:
1. egzogeniczny rozwoju regionalnego- poza regionalny, symulowany przez czynniki zewnętrzne; dominował w ekonomii regionalnej do połowy lat 1970. Źródeł paradygmatu rozwoju egzogenicznego upatrywać należy w dwóch głównych nurtach w teorii ekonomii, a mianowicie:
- w szkole neoklasycznej- upatrującej najlepszego regulatora w mechanizmach rynkowych.
- w teorii keynesowskiej
Próbę ich połączenia stanowiła tzw. synteza neoklasyczna, której istotę można sprowadzić do stwierdzenia, że samoczynnie działające mechanizmy rynkowe uzupełniane regulującą rolą państwa są w stanie zapewnić sprawne i efektywne funkcjonowanie gospodarki. Na rozwój egzogenicznego rozwoju miały wpływ bardziej szczegółowe teorie takie jak:
teoria 3-sektorowego rozwoju gospodarki
Gospodarka dzieli się na 3 sektory:
1- rolnictwo +przemysł wydobywczy2- przemysł przetwórczy i budownictwo
3- szeroko rozumiane usługi; z niego wytwarza się 4 sektor- usługi wyższego rzędu
--teoria korzyści stali- twórcą jest Alfred Marchal
duże przedsiębiorstwa, produkcja na dużą skalę są bardziej opłacalne; ta koncepcja doprowadziła do kultu skali.---teoria wymiany międzynarodowej Teoria kosztów kooperatywnych, uzasadniała szerokie otwarcie gospodarek regionalnych, które powinny wymieniać jak najwięcej wytwarzanej produkcji, nie izolować się. Koncepcja egzogeniczna rozwoju regionalnego stanowiła przeniesienie dominujących teorii ekonomii, poglądów dotyczących funkcjonowania gospodarki jako całości na skale regionalną. Rozwój egzogeniczny rozumiany był przez pryzmat wskaźników ilościowych, czyli faktycznie koncentrowano się na wzroście, a nie rozwoju.
Rozwój egzogeniczny jest określany innymi przymiotnikami jako -
- rozwój odgórny (top down)- oznaczał, że rozwój regionalny jest pochodną dynamiki rozwoju całego kraju. - rozwój scentralizowany- rozwój sterowany przez państwo- rozwój skierowany na zewnątrz, - rozwój sektorowy przez pryzmat tych 3 sektorów,
- rozwój funkcjonalny.
Szczególną rolę w wykształceniu się paradygmatu rozwoju egzogenicznego odegrały 2 teorie/ doktryny (regionalne)
- Teoria bazy ekonomicznej- Doktryna biegunów wzrostu i rozwoju spolaryzowanego
endogeniczny- symulowany przez czynniki wewnętrzne
koncepcja mieszana łącząca oba poprzednio wymienione
Teoria bazy ekonomicznej:
Teoria bazy ekonomicznej sformułowana została przez amerykańskich uczonych przed II wojną światową w wyniku prowadzonych przez nich badań nad rozwojem miast. Teoria ta opiera się na stwierdzeniu, że rozwój miast uzależniony jest od tworzonych w nich nowych miejsc pracy, przy czym warunkiem istnienia miasta są tzw. bazowe miejsca pracy. Bez sektora bazowego niemożliwy byłby rozwój miasta, ponieważ sektor rezydencjalny mógłby się rozwijać jedynie w tych samych rozmiarach z okresu na okres.
Gospodarka miasta podzielona została na 2 sektory:- sektor bazowy (eksportowy)- obejmuje rodzaje działalności gospodarczej które wytwarzają na zaspokojenie potrzeb zewnętrzny, czyli na eksport poza- regionalny, w ten sposób sektor ten zapewnia przypływ dochodów z zewnątrz do regionu i pociąga za sobą rozwój sektora rezydencjalnego (wytwarzający na potrzeby wewnątrz- regionalne).- sektor rezydencjalny- obejmujący działalność usługową dla miejscowej ludności.
Teoria bazy była rozwijana po II wojnie światowej. D. North- dostał nagrodę Nobla z innym historykiem ekonomicznym. Posłużyła do opisu zasad polityki regionalnej. Zgodnie z zasadami wynikającymi z teorii bazy rozwój regionalny był efektem skierowanego z zewnątrz popytu na zasoby regionalne. W związku z tym opóźnienie w rozwoju regionalnym tłumaczone było brakiem lub słabością sektora bazowego w regionie i nadmiernie rozwiniętym sektorem rezydencjalnym. Dynamicznie rozwijać się mogą jedynie duże organizmy (duże miasta, duże regiony, duże przedsiębiorstwa) przy czym warunkiem dynamicznego rozwoju regionalnego jest szerokie otwarcie regionu na zewnątrz. W okresie późniejszym wskazano jeszcze na inne czynniki zewnętrzne oprócz eksportu symulujące rozwój regionalny, takie np. jak rozwój z turystyki czy transfery finansowe państwa. W latach 1970- tych teoria bazy poddana została krytyce w związku z głębokim kryzysem strukturalnym, który ujawnił się po pierwszym szoku naftowym w tym okresie. Podstawowy zarzut skierowany pod adresem tej teorii dotyczył uzależniania przez nią rozwoju regionalnego wyłącznie od czynników zewnętrznych poza- regionalnych.
Doktryna biegunów wzrostu - opracowana została w latach 50-tych XX wieku przez Francuską Szkołę Gospodarki Przestrzennej - dokładnie nosi ona nazwę doktryny biegunów wzrostu i rozwoju spolaryzowanego- stworzona została przez FRANCUA PERROUX (FRANSUA PERU).W koncepcji tej siłę motoryczną rozwoju regionalnego stanowią tzw. bieguny wzrostu, którymi są przemysł lub firmy napędowe.
Istota tej doktryny sprowadza się do twierdzenia że różnice w rozwoju regionalnym mogą zostać zmniejszone przez tworzenie biegunów wzrostu w regionach zacofanych i mechanizmy polaryzacji oznaczające rozszerzenie się wzrostu na obszary wokół bieguna. Z tej koncepcji wynikały jasne zalecenia pod adresem roli państwa na rzecz aktywizowania rozwoju regionalnego, a mianowicie państwo winno kierować do regionów opóźnionych w rozwoju prywatnych inwestorów poprzez regulacje prawne stwarzające ułatwienia co do ich aktywizacji w danym obszarze , lub też samo mogło finansować tworzenie biegunów wzrostu- finansować tworzenie dużych kompleksów przemysłowych w regionach opóźnionych w rozwoju w celu aktywowania rozwoju w tych regionach.
Doktryna ta po II wojnie światowej zrobiła szybką karierę i stanowiła podstawę polityki regionalnej przez stosowanej przez państwa i sprawowana była w różnych krajach świata.
Nie we wszystkich przypadkach przyniosła ona oczekiwane efekty a mianowicie można podać przykłady tzw. „katedry na pustyni”, czyli utworzenie bieguna, który nie zaktywizował rozwoju w regionie. U źródeł niepowodzeń tej doktryny legło kilka czynników- okoliczności a mianowicie przede wszystkim brak precyzyjnego określenia pojęć, którymi operowano np takich jak przemysł napędowy, czy proces polaryzacji, utożsamianie przemysłów napędowych z przemysłem ciężkim, które szybko weszły w kryzys. Doktryna biegunów wzrostu w latach 70-tych została poddana krytyce i kontrowersje wokół tej doktryny istnieją do dnia dzisiejszego. Jest nadal aktualna. Zmieniła się zawartość bieguna, którym jest przemysł (wysoka technologia) jako biegun napędowy. Koncepcja została zakwestionowana w latach 70-tych, do czego przyczynił się głęboki kryzys strukturalny, przejawiający się przede wszystkim w dużym bezrobociu, z czym nie poradzono sobie do dnia dzisiejszego. Niektórzy uważają, że zachowuje ona nadal swoją aktualność, ale zmieniła się zawartość bieguna. Koncepcja odnosiła się do abstrakcyjnej przestrzeni ekonomicznej. Reguła przeniesiona została przez regionalistów do przestrzeni fizycznej i stała się podstawą koncepcji rozwoju regionalnego.
Kryzys 70 lat i podważenie paradygmatu egzogenicznego.
W 1963 r miał miejsce pierwszy wzrost cen ropy naftowej, cena wzrosła prawie 4 razy.
Kryzys przyspieszył ujawnienie się głębokiego kryzysu strukturalnego.
Stagflacja- zjawisko makroekonomiczne, polegające na jednoczesnym występowaniu w gospodarce państwa zarówno znaczącej inflacji, jak i bliskiego zeru czy ujemnego tempa wzrostu gospodarczego. Przyczyn tego zjawiska upatruje się w negatywnym szoku podażowym, który powoduje zarówno wzrost cen, jak też i ograniczenie produkcji.
Załamanie tempa wzrostu gospodarczego oraz pojawienie się nowych uwarunkowań rozwoju doprowadziło ostatecznie do zakwestionowania dominujących wcześniej teorii ekonomicznych koncepcji rozwoju regionalnego.
Jako najważniejsze nowe uwarunkowania rozwoju wymienić należy m. In.:
1. zmniejszenie się możliwości finansowych państwa w wyniku załamania tempa wzrostu gospodarczego uniemożliwiło dalsze finansowanie przez państwo aktywizowania rozwoju regionalnego.2. kryzys przemysłu ciężkiego zdezaktualizował koncepcję rozwoju regionalnego bazujące na industrializacji gospodarki regionalnej.3. Ujawnienie się negatywnych efektów dotychczasowego modelu rozwoju w postaci przyspieszonego wyczerpywania się nieodnawialnych zasobów naturalnych oraz degradacji środowiska regionalnego. Na zjawiska te zwróciły uwagę pierwsze 3 raporty klubu rzymskiego.
Właśnie na lata siedemdziesiąte przypadają początki ruchów ekologicznych i partii
zielonych. W tym okresie pojawiły się trzy raporty Klubu rzymskiego (klub rzymski - jest to grono wybitnych osobistości: naukowców i przemysłowców)
Pierwszy raport pt. „Spór o granice wzrostu” - grono specjalistów przedstawiło prognozę wyczerpywania się zasobów nieodnawialnych (zasobów naturalnych)
Drugi raport pt. ”Ludzkość w punkcie zwrotnym” - już złagodził pesymistyczną wizję perspektyw ludzkości, między innymi wskazana na to, że geniusz ludzki nie ma ograniczeń. Pierwszy raport zwrócił uwagę na negatywne efekty ekologiczne
dotychczasowego modelu rozwoju, gdzie się tylko mówiło o tempie wzrostu a nie myślało się o jakościowych aspektach wzrostu.
Trzeci raport „O nowy ład międzynarodowy”.
Model rozwoju endogenicznego, zaproponowano dla krajów trzeciego świata w ramach tzw. nowego ładu ekonomicznego.
Przedstawiony między innymi w trzecim raporcie rzymskim zredagowany przez J. Tinbergen pt. „O nowy lad międzynarodowy".
Rozwój endogeniczny miał oznaczać wykorzystanie zasobów regionalnych przez mieszkańców danego regionu w celu zaspokojenie ich własnych potrzeb. Miał się opierać na dwóch głównych zasadach:
1. selektywnej autarkii - gospodarka samowystarczalna, oparta na zasobach miejscowych a równocześnie preferowana przez miejscową społeczność wyrobów tej produkcji
2. zasadna regionalnej przewagi strategicznej.
Warunkiem wstępnym i koniecznym rozwoju regionalnego jest wola wspólnego działania mieszkańców i ich inicjatywność, co umożliwia podejmowanie świadomych decyzji z punktu widzenia interesów danej społeczności
Ad. l / Zasada selektywnej autarkii ( gospodarka samowystarczalna). - oznacza rozwijanie produkcji opartej na zasobach miejscowych i preferowanie przez miejscową społeczność wyrobów tej produkcji ( produkujemy żeby zaspokajać własne potrzeby). Konsekwencją realizacji tej zasady miało być zahamowanie międzynarodowego podziału pracy.
Ad. 2/ Zasada regionalnej przewagi strategicznej - oznacza ograniczenie działalności eksportowej do działu ściśle kontrolowanego przez region wytwarzający wyroby w zakresie których region posiada korzystną pozycję negocjacyjną. Podstawę rozwoju produkcji eksportu winno stanowić poszerzenie wewnętrznych możliwości eksportowych a nie zewnętrznego zapotrzebowania na zasoby regionu.
Schumacher- „Małe jest piękne”. Są bardziej elastyczne w dostosowywaniu szybko postępujących zmian w otoczeniu zewnętrznym. Małe przedsiębiorstwa mogą być źródłem inspiracji. W przeciwieństwie do dużych firm łatwo przenoszących swoją produkcję z miejsca na miejsce- strategia nomadyczna Offsholing- przemieszczanie produkcji za granicę.
Duże firmy nie troszczą się o decyzje lokalizacyjne dla gospodarki regionalnej.
4. koniec jedności lokalizacyjnej wszystkich faz procesu produkcyjnego i możliwość ich lokalizowania w różnych miejscach.
5.pojawienie się terytorialnych źródeł innowacji, przez terytorium rozumieć należy nie tylko przestrzeń fizyczną, ale także zamieszkującą ją społeczność wraz z wszystkimi instytucjami i podmiotami gospodarczymi działającymi w obrębie tej społeczności oraz sieciami wzajemnych relacji między nimi.
Dystrykt przemysłowy- opisał już wcześniej A. Marchal, zwrócił uwagę na 2 sposoby organizacji procesu produkcyjnego.
W formie pionowo zintegrowanych produkcji w ramach jednego przedsiębiorstwa. Poszczególne etapy procesu realizowane w oddzielnych niezależnych od siebie zakładach zorganizowanych w bliskim sąsiedztwie tworzących tzw. dystrykt. Dopiero efektem produkcji całego dystryktu jest końcowy wyrób. Dystrykt specjalizuje się w jednej dziedzinie.
Zjawisko III Włoch kojarzone jest z dystryktami przemysłowymi dla odróżnienia podziału na 2 Italie. W latach 80 tych Włochy wysunęły się na miejsce czołowe Wyprzedziły wielką Brytanię w rankingu rozwiniętych krajów.
Dla włoskich dystryktów było charakterystyczne to ,że produkcja była rozdzielona głównie na małe zakłady. Ogromną rolę odrywa kapitał społeczny à w dystryktach. Kapitał społeczny to wzajemne relacje oparte na zaufaniu na wzajemności nie przechodzące przez rynek. To wspólnie podzielane normy wartości i przede wszystkim podstawą kapitału społecznego jest zaufanie i bazuje na tym. Okazuje się ,że Polska należy do krajów która jest na samym dole rankingu kapitału społecznego. Na pewnym etapie rozwoju zaczyna odgrywać rola kapitału społecznego. Im kraj bardziej rozwinięty tym ma lepiej rozwinięty kapitał społeczny.W krajach wysokorozwiniętych à konkurencja przy współpracy. Mogą współpracować a czasami nawet muszą ponieważ jest to korzystne dla obu stron. W tej chwili przyjął się termin klaster. Tłumacze nie znając niektórych merytorycznych rozwiązań tłumaczą tak jak jest im wygodniej.
Na skumulowanej wiedzy lokalnej opierają się dystrykty. W nich występuje ,,atmosfera” przemysłowa. I dzieci dorastające tam od najmniejszego chłoną wiedzę w danej dziedzinie. Wiedza przekazywana z pokolenie na pokolenie była zawsze tym źródłem innowacji i postępu technologicznego. Całe środowisko lokalne inspiruje pomysły. I dorastanie ludzi w tej atmosferze przemysłowej. Jest jednym z czynników dynamiki rozwoju. Pomysły i wiedza krążą w powietrzu.
Jura Szwajcarska à doskonały przykład dystryktów, region produkcji zegarków. Co Szwajcarii pomogło osiągnąć rolę lidera w tej dziedzinie. Szwajcarzy wynaleźli zegarek kwarcowy. Nowy pomysł nowa innowacja.
Nicolas Chayek -- przez lata pracował na stanowisku dyrektora szwajcarskiej firmy. Wrócił do swojego regionu i zauważył dramat rywalizacji . On wymyślił Swatch. Na bazie produkcji tego zegarka odbił się tamtejszy przemysł. Na całym świecie oprócz Japonii. Dzięki wiedzy i umiejętnością rozwinęła się produkcja mikro mechaniki. Kształcono specjalistów właśnie dzięki lokalnym umiejętnością. Doskonały przykład dystryktu. Jeden z promowanych kierunków rozwoju regionalnego.
Lokalne systemy produkcyjne à taką nazwę nadali Francuzi, chodzi o koncentrację przestrzenną jakieś wyspecjalizowanej dziedziny. Mogą mieć także wymiar ponad regionalny (klastry) a nawet ponadnarodowy jeżeli produkcje w danej dziedzinie są po obu stronach granicy. Np. inwestowanie zagranicznych przedsiębiorców na Śląsku, czechach i Słowacji. W Polsce dolina lotnicza w zakresie produkcji samolotów sportowych. Głownie dzięki tradycja regionalnym (kontrakty z Beingiem). Jednocześnie obserwujemy proces globalizacji. Nasila się konkurencja Trudno być konkurencyjnym w wielu dziedzinach. Specjalizowanie się w danej dziedzinie można osiągnąć doskonałość w danej dziedzinie. 2 zjawiska się stykają procesu globalizacji(sprzyja waloryzacji skali lokalnej, poszczególne regiony społeczności lokalnej mają swoja specyfikę) i powstało słowo
GLOBALIZACJA : OZNACZA powiązania miedzy procesem globalizacji a dynamiką rozwoju lokalnego. Wykorzystywanie specyfiki lokalnej do skutecznego konkurowania w skali globalnej. (nie jest tak ,że globalizacja doprowadzi do zanik). Konkurencja przede wszystkim bazuje na kompetencjach. Ważna jest relacja ceny i jakości Stąd ta specyfika lokalna stanowi aut. Zawsze specjalizacja może być ryzykowana. Jeżeli dana dziedzina zostanie objęta kryzysem to może to być groźne dla dynamiki rozwoju danego regionu.
6.Nasilenie się tendencji decentralizacyjnej. Gdzieś od połowy lat 80 tych. W latach 90 tych wprowadzono w Polsce podział na małe województwa. Chodziło o rozdrobnienie władzy w terenie. Powstała naturalna tendencja od góry gdyby pozbywać się niektórych ciężarów. Zwiększenie się kompetencji władz terytorialnych różnych szczebli. Doszło także do decentralizacji interwencjonizmu państwowego. I od tamtego czasu doszło można mówić o interwencjonizmie samorządowym. Tyle zmian nastąpiło ,że klasowe koncepcje zdawały egzamin zaczęły przystawać do rzeczywistości.
Model gospodarki rynkowej ma jednak swoje wady przykład dzisiejszego kryzysu (USA) bańska spekulacyjna i kredytowa. Władzę chcąc uzupełnić braki w dochodach promowały kredyt. I bańka pękła. Ludzie żyli na kredyt. W USA dochodzi do sytuacji ,że dotacje rządowe są przeznaczane na premie dla menagerów firm przykład AIG. Niektórzy sądzą ,że za kryzys jest odpowiedzialne państwo. Promowało kredyty, niska stopa % .
POLSKA: lata 70 kryzys strukturalny, tradycyjne rodzaje działalności zaczęły odchodzić do lamusa. Np. przemysł wydobywczy, włókienniczy, na to miejsce zaobserwowano zmianę struktury gospodarki na przemysł wyższych technologii. Tradycyjne koncepcje nie przystawały do rzeczywistości.
PARADYGMAT ENDOGENICZNEGO ROZWOJU REGIONALNEGO :
Na przełomie lat 70. Źródeł tego paradygmatu upatrywać należy w koncepcji rozwoju endogenicznego zaproponowanej dla krajów trzeciego świata w ramach tzw. nowego ładu międzynarodowego. Doszło w tym przypadku ponownie jak poprzednio do przeniesienia poglądów sformułowanych odniesionych do skali makroekonomicznych czyli skali krajowej na skalę regionalną. Co należy uznać za nie poprawną metodologicznie postępowanie. Głównymi propagatorami tej koncepcji byli regionaliście amerykańscy J. Friedmann i C.Weder. oraz Austryjacki W. STOHR. Istota koncepcji endogenicznego rozwoju regionalnego polega na wykorzystaniu zasobów zewnętrznych w regionie przede wszystkim do zaspokojenia potrzeb jego mieszkańców. I stąd jest to rozwój endogeniczny bazujący. Rozwój endogeniczny był określany także innymi terminami też 180 przeciwnymi.
Oddolny à bottom up
Odgórnyà from below
Rozwój skierowany do wewnątrz ,rozwój wznoszący się czy wreszcie rozwój terytorialny. Równocześnie zmieniło się spojrzenie na dynamikę rozwoju całego kraju która traktowana jest jako wypadkowa rozwoju jego poszczególnych regionów. I znowu o 180 stopni odwrotnie.
Warunkiem koniecznym Warunek bez którego nie ma czegoś tam. Conditio Warunkiem rozwoju endogenicznego jest aktywność i inicjatywność miejscowej ludności czy społeczności. Dzięki której także można przeciwstawić się zcentralizowanej władzy państwowej. I potędze wielkich firm międzynarodowych.
Rozwój endogeniczny bazować miał na dwóch zasadach :
1. Zasadzie selektywnej Autarkia (jest to gospodarka samowystarczalna).zaspakajanie potrzeb miejscowej ludności przede wszystkim własnych zasobów czyli tylko tam gdzie nie ma możliwości uruchomienia jakiegoś dobra ale przede wszystkim w oparciu o własne zasoby. Równocześnie preferowanie lokalnej produkcji przez miejscową społeczność.
2. Regionalnej przewagi strategicznej. Oznaczała ograniczanie działalności eksportowej tylko do tych rodzajów produkcji w zakresie których region posiadał korzystną pozycję negocjacyjną. Oznacza to że możemy negocjować warunki. Konsekwentna realizacja obu zasad miała doprowadzić do zahamowania międzynarodowego podziału pracy. I tym samym ograniczania wymiany międzynarodowej. Postęp technologiczny powinien bazować na wiedzy i umiejętnościach lokalnych który przez całe wieki stanowiły źródło innowacji. Rozwój endogeniczny bazować miał na małej skali małych przedsiębiorstwach ,wspólnotach i miastach oraz na powiązaniach sieciowych. (W przeciwieństwie do relacji hierarchicznych, podporządkowania charakterystycznych dla dużych organizmów np. dla dużych przedsiębiorstw. Rozwój tej miał charakteryzować ,że ma rozwój samodzielny rozwój, samofinansujący i samozarządzalny. Rola państwa czyli władzy centralnej miała ograniczać się jedynie do ochronny granic i utrzymania pokoju wewnętrznego czyli armia policja oraz ewentualnie wspierania realizacji lokalnych projektów i inicjatyw. Niektórzy uważali ,że dystrykty włoskie nie doczekały się realizacji. Krytyka : nie realistyczna i nie mająca szans na realizację przede wszystkim nie możliwy jest samodzielny regionów o zasobach ograniczonych musiało to doprowadzić do pogłębiania przestrzennych nierówności w rozwoju.
Wskazano także że trudno jest zakładać w każdym przypadku identyczny patriotyzm lokalny mający decydujący znaczenie dla zaangażowania ludności na rzecz rozwoju własnego regionu no i wreszcie jako utopijny wskazano dążenie do zahamowania międzynarodowego podziału pracy w sytuacji postępującego umiędzynarodawiania.
• Koncepcja mieszana
Paradygmat rozwoju zdecentralizowanego
- w koncepcji tej oba poprzednie paradygmaty wzajemnie się uzupełniają i traktowane są jako komplementarne. Zarówno podejście odgórne jak i oddolne do rozwoju regionalnego jest niezbędne: w przypadku oddolnego podejścia chodzi o wykorzystanie całego potencjału endogenicznego w regionie, w przypadku odgórnego chodzi o koordynowanie przez państwo oddolnie opracowanych strategii rozwoju i uwzględnianie w nich priorytetów ogólnokrajowych. Połączenie odgórnej i oddolnej dynamiki rozwoju ma miejsce na poziomie regionalnym i znajduje wyraz w regionalnych programach rozwoju uwzględniających także cele ogólnokrajowe. Uwzględnienie ogólnokrajowych priorytetów w samodzielnie opracowanych regionalnych programach może odbywać się przy pomocy procedur umownych- kontraktowanych. Przez zawieranie kontraktów między władzami terenowymi i centralnymi.
Przykładem procedur są kontrakty wojewódzkie w PL wzorowane na doświadczeniach francuskich. Ich istota polega na wspólnym uzgadnianiu celów strategicznych i wspólnym ich finansowaniu.
W rozwoju zdecentralizowanym podstawową rolę przypisuje się rozwojowi lokalnemu, który traktowany jest jako sposób czy metoda na aktywizowanie rozwoju całego regionu.
Istotą rozwoju regionalnego jest oddolny kierunek generowania dynamiki rozwoju, czyli rozwój lokalny ma charakter endogeniczny. Bazuje on na paradygmacie endogenicznym, jest otwarty. Skala przestrzenna rozwoju lokalnego ma znaczenie drugorzędne i zależy od spójności w społeczności lokalnej, mającej wspólne cele na rzecz jej organizacji, dlatego też skala przestrzenna rozwoju lokalnego może być inna, a może wykraczać poza granice jednostek administracyjnych. Z tego tez powodu rozwój lokalny określany bywa mianem rozwoju o zmiennej geometrii, o zmiennym zasięgu przestrzennym.
Koncepcja zdecentralizowanego rozwoju regionalnego legła u podstaw tzw. nowej polityki regionalnej, realizowanej w praktyce, od połowy lat 1980.
EWOLUCJA POLITYKI REGIONALNEJ
W tradycyjnym ujęciu (opartym na egzogenicznym rozwoju regionalnym) polityka regionalna definiowana była jako działalność państwa mająca na celu rozwiązywanie najważniejszych problemów gospodarczych w regionach i dążenie do wyrównywania poziomu rozwoju w przekroju przestrzennym lub międzyregionalnym.
Ostatecznym celem było wyrównanie poziomu rozwoju na obszarze całego kraju. Polityka regionalna bierze swoje początki w 20- leciu międzywojennym.
Program nowego ładu NEW DEAL F. D. Roosevelt
Program zagospodarowania Doliny Wenecji. Tennesse
COP - Centralny Okręg Przemysłowy
Kierunki działania tradycyjnej polityki regionalnej:
a. budowa i rozbudowa infrastruktury podstawowej
b. tworzenie biegunów wzrostu w regionach opóźnionych w rozwoju; kierowanie do tych regionów prywatnych inwestorów- przyznawanie im ulg, subwencji. pomocy
c. deglomeracja czynna i bierna regionów „zatłoczonych”
Deglomeracja bierna oznacza nie powiększanie istniejącej już skali aglomeracji. Zakaz prawny tworzenia nowych inwestycji na terenie aglomeracji. Polegała też na konieczności uzyskania zezwolenia lokalizacyjnego na terenie aglomeracji i równocześnie powiązanego koniecznością poniesienia kosztów na takie zezwolenie.
Deglomeracja czynna polega na przenoszeniu istniejących zakładów i instytucji z miejsca aglomeracji poza jej obręb do innych regionów.
Od połowy lat 80tych NOWA POLITYKA REGIONALNA
Całokształt działań podejmowanych przez władze publiczne (centralne i terytorialne) sektor prywatny, zasada 3P Partnerstwo Publiczno- Prywatne, oraz inne instytucje i organizacje w regionach mających na celu wzrost konkurencyjności regionu, zdynamizowanie rozwoju w regionach, oraz redukowanie przestrzennych, międzyregionalnych dysproporcji rozwoju. Polityka interregionalna( prowadzona przez władze centralne i przez UE) i introregionalna (wewnątrzregionalna- władze terytorialne i duże instytucje w regionach).
Konkurencyjność regionów oznacza zdolność gospodarek regionalnych do wytwarzania produktów i usług zdolnych do znajdowania nabywców na rynku krajowym i międzynarodowym.
Wyrównywanie szans a nie poziomu rozwoju.
Kierunki działania nowej Polityki Regionalnej:
- rozwój infrastruktury lekkiej
Rozwój infrastruktury lekkiej „soft” - związanej z przekazywaniem wiedzy, informacji, rozwojem Internetu.
Obecna epoka, to epoka oparta na wiedzy - następuje rozwój, rozbudowa systemu szkolnictwa. Epoka uczenia się przez całe życie, czyli rozwój systemu kształcenia ustawicznego, przez cały okres aktywności zawodowej. Rozwój nowych technologii informacyjno- komunikacyjnych NTIK. Walka z wykluczeniem cyfrowym.
- Obecnie polityka regionalna ukierunkowana jest na pośredni sposób oddziaływania na przedsiębiorstwo poprzez tworzenie sprzyjającego otoczenia dla powstawania i rozwoju przedsiębiorstw. Otoczenie przedsiębiorstwa może być szeroko rozumiane. Otoczeniem tym mogą być np. regulacje prawne dot. funkcjonowania przedsiębiorstwa jak i instytucje wspierające ich rozwój. Wymienia się różne specjalne formy wspierania finansowego zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw, które są postrzegane jako podstawowy czynnik rozwoju regionalnego.
Zaczynają się rozwijać inne przedsięwzięcia takie jak tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości - zwykle z inicjatywy władz lokalnych. Polegają one na oddawaniu do dyspozycji początkujących przedsiębiorców lokalu po cenach niższych niż rynkowe. Z reguły oferowane sa różnego rodzaju usługi dla przedsiębiorców po cenach niższych niż rynkowe (począwszy od dostępu do faksu, usług sekretarskich, do prowadzenia rachunkowości, usług prawnych, czy konsultingowych).
Na zachodzie istnieje wiele takich rozwiązań, np. istnieją hotele przedsiębiorstw itp. W Polsce w zasadzie występują tylko inkubatory
W krajach zachodnich preferowane są przedsiębiorstwa innowacyjne. W krajach anglosaskich, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, wykształciły się pewne formy finansowania małych przedsiębiorstw - zwane VENTURE CAPITAL (czyli kapitał wysokiego ryzyka). Fundusze te liczą się z możliwością poniesienia straty inwestując w innowacje i nowe pomysły. Jeśli natomiast pomysł odniesienie sukces, to zyski funduszu są nieporównywalnie wyższe aniżeli w przepadku tradycyjnej działalności bankowej. Fundusze te są nastawione na czerpanie wyższych zysków z inwestycji, aniżeli osiągnęłyby w przypadku prowadzenia tradycyjnej działalności bankowej.
Inwestowanie wysokiego ryzyka traktowane jest w USA jako wyzwanie, przygoda, zaś europejska nazwa skazuje na ryzyko.
Ta forma finansowania nowych pomysłów znana jest od starożytności - przykładem jest finansowanie wypraw dalekomorskich.
VENTURE CAPITAL rozwinął się w USA - na zachodzie w Bostonie oraz w Kalifornii (Dolina Krzemowa).
Inną formą jest rozwiązanie z Wielkiej Brytanii - tj. BUSINES ANGELS („aniołowie biznesu”). Chodzi o osoby indywidualne, które w swej karierze zawodowej doszły do wielkich fortun (np. Bil Gates). Osoby te mają tak duże środki finansowe, że skłonne są wspierać początkujących przedsiębiorców i ich pomysły. Z reguły są to osoby z własnym doświadczeniem zawodowym i praktycznym, więc mogą służyć doradztwem.
Początkowo te działania były ukierunkowane na finansowanie deficytowych przedsięwzięć w kulturze (spektakli, wystaw), które nie są dochodowe. Była to filantropijna działalność promując kulturę. Później działalność ta została ukierunkowana na wspieranie biznesu.
- Badanie przez rozwój i wszelkie formy kształcenia,
Stymulowanie rozwoju kapitału społecznego. Są to różnego rodzaju relacje, więzi funkcjonujące w obrębie społeczności lokalnej, dzięki którym ułatwiona jest współpraca i uzyskiwanie efektów synergicznych. Relacje oparte na wzajemności. W ramach działalności pewne usługi świadczone są nieodpłatnie. W Polsce występuje całkowity brak kapitał społecznego. Kapitał społeczny bazuje na relacja pozarynkowych. Rozwój tych więzi jest istotny dla pokazywania tzw. „cichej wiedzy” - nieskodyfikowanej.
Na „cichej wiedzy” parte są parki technologiczne - by przedsiębiorcy przebywali ze sobą jak najczęściej, by przekazywali sobie jak najwięcej pomysłów.
Władze lokalne powinny dbać o rozwój i budowanie klimatu dla lokalnej przedsiębiorczości.
Kierunkiem rozwoju kapitalizmu jest rozwijanie współpracy i konkurencji, bo niektóre działania mogą przynosić obopólne korzyści.
Drugim czynnikiem oprócz kapitału społecznego jest kapitał ludzki, na który składa się wiedza i umiejętności posiadane przez człowieka, wraz ze stanem zdrowotności, poziomem zaspokajania podstawowych i wyższych potrzeb.
Ewoluujemy w kierunku gospodarki, która się dematerializuje, stawia się na wiedzę, formację (czyli czynniki niematerialne).
„governance”- kierowanie
Wspólnotowa polityka regionalna
Polityka regionalna nie była przewidziana traktatem rzymskim z 1957r. Przy redagowaniu ostatecznej wersji traktatu rzymskiego zwyciężyła opcja liberalna upatrująca możliwość równomiernego rozwoju na obszarze wspólnot w samoczynnie działających mechanizmach.
Były obawy państw członkowskich o naruszeniu ich suwerenności w przypadku gdyby taka politykę wprowadziła wspólnota.
W traktacie rzymskim wprowadzono zakaz przyznawania pomocy publicznej zniekształcającej konkurencję.
Jednakże przewidziano kilka wyjątków od tego generalnego zakazu przyznawania pomocy publicznej.
W odniesieniu do rozwoju regionalnego zezwolono na:
a. Przyznawanie pomocy w regionach o anormalnie niskim poziomie życia lub dotkniętych nie wystarczającą liczbą miejsc pracy. Jeżeli mówimy o różnych warunkach konkurencji to przedsiębiorcy działający w warunkach gorszej konkurencji to przedsiębiorcy mający gorsze szansę. Chodzi o wyrównanie szans.
b. Zezwolono na pomoc w niektórych sektorach i regionach pod warunkiem, że pomoc ta nie będzie zniekształcać konkurencji w sensie sprzecznym z interesem całego ugrupowania.
c. Przyznawanie pomocy tym regionom republiki federalnej Niemiec które dotknięte zostały podziałem państwa po drugiej wojnie światowej. Wyjątek ten znalazł się w grupie tzw. wyjątkiem oczywistych do których należy : zezwolenie na przyznawanie pomocy socjalnej, na usuwanie skutków klęsk żywiołowych. W 1957 w traktacie rzymskim się znalazło. W tym przypadku chodziło o regiony RFN w starych granicach sąsiadujących bezpośrednio z żelazna kurtyną.
Wyjątki umożliwiały prowadzenie polityki regionalne krajom członkowskim. Jedyny wyjątek możliwości wspólnotowej ingerencji w rozwój regionalny stworzenie europejskiego banku inwestycyjnego. Mogącego udzielać nisko % kredytów dla przedsiębiorstw działających w regionach słabo rozwiniętych.
Pierwszym krokiem w kierunkiem podjęcia wspólnotowej polityki regionalnej było utworzenie w roku 1962 dyrekcji generalnej polityki regionalnej w skrócie dg 16. Utworzonej w łonie komisji europejskiej. Każda dyrekcja jest określa kierunek działalności teraz nazywa się REGIO. Każda z tych wspólnot miała własne organy wykonawcze. Powstała jedna rada ministrów i inne wspólne organy. Pierwsze działania poszły w kierunku kontrolowania pomocy regionalnej przyznawane przez państwa członkowskie na danym terenie. Chodziło o koordynowanie pomoc przyznawana przez państwa członkowskie. Najpierw objęto regiony centralne wspólnot. 20 % A następnie kontrolą pomocy objęto cały obszar wspólnot zezwalając na najwyższy poziom 75 % kosztów inwestycji w regionach ultra peryferyjnych do 35 w regionach peryferyjnych 30 % przejściowe, im bliżej regionów centralnych tym ta pomoc jest niższa. Obecnie do regionów ultra peryferyjnych zalicza się 7 regionów są to 4 departamenty zamorskie Francji są to Gujana, Gwadelupa, Martynika, wyspa Reunion, Hiszpańskie wyspy kanaryjskie, Madera.
Pierwsze instrumenty finansowe polityki regionalnej dyrekcja dostała w roku 1972 kiedy to podjęto decyzje o przeznaczeniu 65 środków dwóch funduszy budżetowych wspólnot na wydatki ukierunkowane regionalnie. Chodziło o fundusze
1.Europejski fundusz społeczny który został utworzony w 1960 r. Dopiero w 1972 podjęto decyzje. EFS
2.Europejskim funduszem orientacji i gwarancji rolnej. EFOiGR-O
Sekcja orientacji. 30% przeznaczono na wspieranie rozwoju obszarów wiejskich. 1962r.
Oba fundusze kwotowo środki miale niewielkie. ES poniżej 5 % wydatków wspólnotowych.
EFO + 3 %.
3.EFFR powstał w 1975 europejski fundusz rozwoju regionalnego i do dzisiaj stanowi podstawowy instrument finansowy wspólnotowej polityki regionalnej. O utworzeniu tego funduszu przesądziło wielkiej Brytanii do wspólnego rynku w roku 1973r. Wielka Brytania postawiła członkostwa powstania takiego funduszu. Za pomocą którego chciała odzyskać więcej środków wpłacanych do budżetu wspólnotowego. Właśnie od przystąpienie zaczęło się to liczenie środków. Wielka Brytania jako kraj wielkiej rewolucji przemysłowej ludność zamieszkująca miasta 50 % przekroczyła na początku 20 wieku. Podstawową polityką wtedy była wspólna polityka rolna. Te wydatki wspierają konkretnych rolników. Skoro Brytyjczycy mieli mało rolników to wiadomo ,że z tytułu tej polityki mogli otrzymać.
Preferencja wspólnotowa : państwa członkowskie są zobowiązane do zaopatrywania się w produkty rolne na wspólnym rynku co stymuluje rozwój rynku. W gospodarce wolno rynkowej nie można nikogo zmusić, wprowadzono pewne rozwiązane które miało skutecznie rozwiązać ten problem , opłaty za import + cła.
Okazało się jednak, że to ,,odzyskiwanie” - aspiracje wielkiej Brytanii nie są zaspokojone i rządy objęła Margaret Tacher. Rabat brytyjski wpłacają mniej do budżetu państwa.
Zaczęto obniżać cła. Granice się rozszerzyły. Zmieniły się w sposób zasadniczy warunki, a Brytyjczycy nie chcą zlikwidować rabatu brytyjskiego ma to być rozwiązane w 2009r.
4. Powstał w roku 1993 r. finansowy instrument ukierunkowania rybołówstwa. Powstał ale za sprawą wielkiej Brytanii w rozporządzeniu tworzonym sprecyzowano zasady wykorzystania jego środków podstawowa zasada jest zasada sprawiedliwego zwrotu. Oznaczała, że w podziale członków funduszu miedzy państwa członkowskie należy uwzględnić udział państw do budżetu wspólnotowego. Im więcej dane państwo wpłaca do budżetu to tym więcej z niego otrzymuje. Został podzielony o tzw. kwoty krajowe oznaczające udział l każdego państwa w środkach funduszy.
1. WŁÓCHY - 40%
2. Wielka Brytania - 28%
9. Luksemburg 0,1%
Zasada ta obowiązywała niemal do końca lat 80 tych dokładnie do roku 1988r. kiedy to została to przeprowadzona pierwsza reforma funduszy strukturalnych.
Były środki wspólne ale one były wykorzystywane w. g własnych zasad. Środki służyły albo do łatania dziur w budżecie albo do prowadzenia polityki regionalnej.
W rzeczywistości państwa członkowskie prowadziły własną politykę regionalną której wydatki często pomniejszane są ośrodki uzyskiwane z budżetu wspólnotowego. Zasadniczy przełom we wspólnotowej polityce regionalnej przyniosło wejście w życie jednolitego aktu europejskiego. To był następny traktat reformujący wspólnoty który wszedł w życie JAE 1.VII 1987 r. a szczególnie będąca jego następstwem pierwsza reforma funduszy strukturalnym w roku 1987r. Reforma ta nadała obecny kształt wspólnotowej polityce regionalnej. JAE celem było wprowadzenie jednolitego rynku europejskiego z dniem 31.XII 1992.
A jednolity rynek europejski to są tzw. 4 swobody : przepływu towarów, usług, kapitału i ludności. Gdy przygotowywano tekst jednolitego aktu. Zniesienie całkowitego udziału we wspólnotach. Zastanawiało się wtedy jak zniesienie granic wewnętrznych wpłynie na rozwój wewnętrzny.
Euro pentagon : obszar rozwoju europejskiego o najwyższym wskaźniku . 5 miast : min. Londyn, Mediolan.
Banan europejski :
Złoty trójkąt Beleux, Francja- na tym obszarze wytwarzanych jest 47 % produktów krajowego brutto europejskiego, ogrom potencjału gospodarczego.
Łuk atlantycki : stowarzyszenie państw po to ,żeby odgrywało to stowarzyszenie rolę lobby żeby nie dało zapomnieć o sobie.
W Związku z perspektywą utworzenia jednolitego rynku europejskiego z dniem 01.01.1993r. i obawami o pogłębienie przestrzennych nierówności rozwoju do jednolitego aktu europejskiego wprowadzony został nowy tytuł. I ten tytuł brzmi spójność ekonomiczna i społeczna. W tytule tym jako podstawowy instrument osiągania tej spójności ekonomiczno społecznej. Uznano działania na rzecz dysproporcji przestrzennych rozwoju (czyli wspólnotową politykę regionalną). Finansowane z funduszy strukturalnych. I te fundusze strukturalne EFSS, Europejskiego funduszu rozwoju regionalnego i sekcji orientacji. W ten sposób jednolity akt europejski stworzył podstawy traktatowe. Wspólnotowej polityki regionalnej. I wpisał także do traktatu rzymskiego europejski fundusz rozwoju regionalnego.
Pierwsza reforma funduszy strukturalnych w ramach I pakietu.
1. Objęła lata : 1989- 1993r. I pakiet Delorsa. Została połączona z reformą budżetową we wspólnotach i wprowadzeniem po raz pierwszy tzw. perspektywy finansowej wspólnot czyli wieloletniego budżetu wspólnotowego. Na kilka lat wyznacza się górną granicę. Budżet wspólnotowy nie może przekroczyć w tych latach : 1,20% Produktu narodowego brutto wspólnoty europejskiej. Trzeba zwrócić uwagę na to ,że w Kraju przeznacza się od 30% do 50 %. równocześnie w ramach zwiększonego budżetu podjęto decyzję o podwojeniu środków funduszy strukturalnych z 7,2 mld ECU w roku 1987r. do 14,5 mld ECU w roku 1993r. Sukcesywne zwiększanie wydatków na politykę regionalną. W tym roku kiedy zaczął funkcjonować jednolity rynek europejski.
2. Istota reformy : 2.1równocześnie zreformowano dotychczasową politykę regionalną nadając jej prawdziwie wspólnotowy charakter po przez: określenie sprecyzowanie 4 podstawowych zasad które stały się obowiązujące dla wszystkich państw członkowskich. A mianowicie :
a) zasady koncentracji środków
b) dodawalności
c) programowania
d) partnerstwa
od tamtego czasu wykształciły się nowe jest ich ponad dziesięć. Te 4 są podstawowe.
Zmiana nr 2.2. Po przez precyzyjne określenie celów wspólnotowe polityki regionalnej obowiązujące wszystkie kraje członkowskie.
2.3 Wprowadzenie wspólnotowych kryteriów zamiast kryteriów krajowych kwalifikowania regionów do pomocy z funduszy strukturalnych.
2.4 Wprowadzenie po przez wprowadzenie terytorialnej nomenklatury terytorialnych jednostek statystycznych w skrócie NUTS jako podstawy kwalifikowania regionów do pomocy w funduszach strukturalnych. Nomenclature des unites terrytorial statistienes.
Te wszystkie zmiany łącznie ze zwiększonymi środkami mogła być wspólnotową politykę regionalną.
Podać co oznacza wspólnotowy charakter egzamin trzeba podać cechy jej.
Ad.2.4Wprowadzona w latach 70ale po raz pierwszy zaczęła być wykorzystywana od pierwszej reformy funduszy strukturalnych. Stanowi ona jednolity podział państw członkowskich na jednostki terytorialne w przekroju których gromadzone są dane statystyczne regionalne. Jest to wyłącznie nomenklatura służąca celom statystycznym. W latach 70 tych wprowadzono 3 poziomy ten nomenklatury : nuts1, nuts2, nuts3 a w połowie lat 90 rozwinięto o 2 najniższe poziomy wprowadzono poziom nuts4 i nuts5 Wprowadzenie jej było uzasadnione było zróżnicowanym podziałem administracyjnym w krajach członkowskich.
Dopiero w roku 2003 po raz pierwszy stworzono podstawy prawne dla tego podziału na nutsy. W 11.lipcja 2003 weszło w życie rozporządzenie parlamentu i europejskiej rady ministrów dotyczące nuts. To był wypadek bez precedensu. Liczba poziomów nuts do 3 poziomów. Czyli wrócono do pierwotnego stanu. Te 3 poziomy stanowią podstawę zbierania danych statystycznych regionalnych które są gromadzone w ramach regionalnej bazie danych statystycznych EUROSTATU. Europejski urząd statystyczny. Baza danych nazywa się REGIO.
2 najniższe poziomy nuts został przekształcone na lokalne jednostki administracyjne. LAU1 i LAU2 tworzą lokalne bazy danych statystycznych.
W rozporządzeniu z 2003 roku określono widełki liczby ludności na każdym poziomie nuts. I dla nuts 1 przyjęto widełki od 3 do 7 milionów ludności. Wejście w życie tego rozporządzenia spowodowało podział Polski na 6 regionów nuts 1. Wydzielono te 6 regionów na postawie sąsiadujących ze sobą województw. I w jednym regionie znalazło się wojewódzkie śląskim z małopolskim.
16 regionów nuts 2 i 66 na poziomie nuts 3 sub regionów. Do niedawna było to 45.Subregiony są to pogrupowane powiaty. Od 2007r.
Wprowadzono NTS do dzisiaj jest stosowany. Nutsy służą do wyznaczania pomocy. Instytucja autonomii instytucjonalnej - UE nie może narzucać podziałów terytorialnych.
Jeśli chodzi o Polskę na poziomie LAU 1 mamy powiaty jest 379, LAU2 jest około 2500 gmin.
1.Zasada koncentracji środków oznacza skoncentrowanie środków funduszów strukturalnych na ograniczonych liczbie celów a ramach na celu najważniejszym, dwustopniowość koncentracji czyli wsparcie regionów najuboższych.
5 celów polityki spójności:
1. objął regiony opóźnione w rozwoju, wsparcie ich rozwoju, w których wskaźnik PKB / mieszkańca nie przekracza 75 % średniej wspólnotowej PKB / mieszkańca liczony w przekroju NUTS 2
2. wsparcie regionów rekonwersji gospodarki-regiony w których był restrukturyzowany przemysł, liczony w przekroju NUTS 3
- wysoki wskaźnik zatrudnienia w przemyśle
- malejąca szybko tendencja tego wskaźnika( we wszystkich przypadkach bierze się wskaźniki z 3 kolejnych lat)
- niższa od przeciętnej w UE stopa bezrobocia
3. walka z bezrobociem długookresowym ( kryterium -pozostawanie bezrobotnym dłużej niż 1 rok)
4. walka z bezrobociem ludzi młodych( wiek do 25 roku życia)
5. podzielony:
a) wsparcie przekształceń strukturalnych w rolnictwie ( np. zmiana kierunków produkcji rolnej)
b) wsparcie rozwoju obszarów wiejskich ( NUTS 3 albo niższy)
2. Zasada dodawania środków funduszy strukturalnych do krajowych:
- oznacza zakaz zastępowania środków krajowych środkami wspólnotowymi. Środki krajowe współ finansujące programy mogą pochodzić z różnych źródeł: budżetu państwa, samorządu, ze środków prywatnych. Od II reformy funduszy strukturalnych komisja europejska wprowadziła kryterium dodawalności środków a mianowicie przyjęto zasadę że środki krajowe przeznaczane na współ finansowanie polityki spójności w następnym okresie planistycznym, nie mogą być mniejsze od środków wydatkowanych w okresie poprzednim. Przewidziano wyjątki od tej zasady:
- w przypadku nagłego załamania koniunktury gospodarczej albo w przypadku wyjątkowo wysokich wydatków krajowych na politykę spójności w minionym okresie
3. Zasada programowania: środki wspólnotowe przeznaczane są na współ finansowanie kompleksowo opracowanych programów rozwoju, a nie pojedynczych projektów inwestycyjnych. Od IV reformy obejmuje 3 etapy:
a) sporządzenie przez komisję europejską tzw. Strategicznych kierunków, wytycznych wspólnotowych, jakie priorytety stoją przed UE , opracowuje dokument: Narodowe strategiczne ramy odniesienia NSRO ( u nas nazywa się NSS- Narodowa Strategia Spójności) równocześnie z tym dokumentem sporządza się programy operacyjne (PO)
PO realizowane w Polsce 2007-2013 :
- infrastruktura i środowisko
- innowacyjny- innowacyjna gospodarka
- kapitał ludzki - edukacja, podnoszenie kwalifikacji
- pomoc techniczna - środki na reklamę, ekspertyzy
- europejska współpraca terytorialna- wspiera współpracę międzyregionalną
- 16 programów operacyjnych rozwoju regionalnego realizowane przez władze wojewódzkie
- program wielo regionalny- rozwój Polski Wschodniej w ramach którego przeznaczone jest dla 5 najbiedniejszych polskich województw: warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, podkarpackie, świętokrzyskie
4. Zasada partnerstwa - oznacza zarówno tzw. Partnerstwo instytucjonalne czyli przede wszystkim Komisji Europejskiej i władz centralnych, nie ma nadrzędności, partnerstwo władz centralnych i terytorialnych w każdym kraju, pochodna zasady subsydiarności
II reforma funduszy strukturalnych XII 1992 objęła lata 1994-1999
Podstawę stanowił II pakiet DELORSA
- przeprowadzona w kontekście podpisanego traktatu z Maastricht
- podjęto decyzję o podwojeniu funduszy strukturalnych, w efekcie udział wydatków na politykę regionalną zwiększył się z 1/3 , zwiększono także rozmiary samego budżetu wspólnotowego do 1,27 % PNB wspólnoty europejskiej.
- Oprócz tego podjęto decyzję przeznaczeniu 15,15 mld ECU na fundusz spójności, kohezji w latach 1993-1999. Fundusz ten miał wspomóc najbiedniejsze kraje członkowskie, ich dostosowania do tzw. Kryteriów konwergencji z Maastricht czyli do kryteriów Unii monetarnej .
Fundusz spójności nie jest funduszem strukturalnym , kryterium upoważniające zostało określone w następujący sposób:
- ze środków tego funduszu mogą korzystać państwa których PNB / mieszkańca nie przekracza 90 % średniej wspólnotowej tego PNB/mieszkańca , nie ma regionalnego ukierunkowania, przeznaczony został tylko na 2 dziedziny po połowie:
a) finansowanie transeuropejskiej infrastruktury transportowej 50 %
b) inwestycje w ochronie środowiska - 50 %
Fundusz ten wyłączony został z zasady programowania i mógł wspierać pojedyncze projekty. Ze środków tych objęte zostały 4 kraje: Irlandia, Portugalia, Hiszpania, Grecja - określone zostały krajami kohezji. Obecnie 15 krajów korzystających z funduszy spójności.
Fundusz spójności ma charakter warunkowy- korzystanie z jego środków uzależnione jest od przedstawienia przez dany kraj komisji europejskiej tzw. Programu konwergencji czyli sposobu dochodzenia do kryteriów Unii monetarnej. Początkowo fundusz kohezji pomyślany został jako na okres przejściowy do momentu powstania Unii monetarnej. Od 1995 wprowadzony został cel nr 6 wstąpiły Austria, Finlandia, Szwecja - wsparcie regionów słabo zaludnionych
Zarówno w I i II okresie planistycznym realizowane były inicjatywy wspólnotowe , obok wspieranych programów narodowych rozwoju. Inicjatywy wspólnotowe proponowane były krajom wspólnotowym.:
1. INTERREG
2. LEADER
100 % funduszy strukturalnych podzielone były :
90 % - narodowe programy rozwoju
8- % - inicjatywy europejskie
około 1 % - akcje innowacyjne komisji europejskich
III reforma - rozszerzenie Unii na wschód - objęła lata 2000-2006. podstawę stanowił pakiet SANTERA- agenda 2000 . Utrzymano budżet na poziomie 1,27 % PNB UE = 1,24 % DNB UE
W agendzie 2000 przewidziano środki dla 6 nowych państw członkowskich, od roku 2002- grupa Luxemburska . Rozszerzenie się opóźniło, do roku 2004 doszły 4 państwa z grupy helsińskiej . Rozszerzenie nastąpiło o 10 państw od 1.05.2004. Podjęto decyzje o ustanowieniu górnego pułapu pomocy dla poszczególnych państw w ramach polityki spójności. Przyjęto że pomoc dla 1 państwa nie może przekraczać jego 4 % PKB danego państwa. Podjęto decyzję o utrzymaniu funduszu spójności na który przeznaczono 18 mld EURO. Liczba celów polityki spójności zmniejszona została do 3.
1. Objął regiony opóźnione w rozwoju do których dołączono regiony słabo zaludnione ( NUTS 2)
2. objął wszystkie pozostałe rodzaje regionów problemowych czyli regiony rekongresji przemysłu, uzależnione od rybołówstwa , ubogie obszary wiejskie. Tzw. wrażliwe dzielnice w miastach
3. wsparcie rozwoju zasobów ludzkich, finansowany poza obszarem celu 1
Po raz pierwszy wprowadzona została nowa kategoria regionu: regiony wychodzących z pomocy phasing akt - regiony które przekroczyły wskaźnik 75 % średniej wspólnotowej PKB/ mieszkańca.
Ograniczono liczbę programów inicjatyw wspólnotowych z 13 do 4
1.Inicjatywa INTERREG- wspieranie
a) finansowała współpracę trans graniczną
b) finansowała współpracę międzyregionalną trans narodową - regiony z sąsiadujących państw
c) finansowała na odległość
2. Program LEADER - wspieranie rozwoju lokalnego na obszarach wiejskich
3. URBAN- wspieranie rozwoju miasta
Program EQUAL- inicjatywa wspólnotowa wspierająca równość szans na rynku pracy ( przekrój) płci na rynku pracy ale nie tylko.
Zmieniony został podział tych wydatków:
100 % :
94 % - wsparcie narodowe programy rozwoju
5,35 % - inicjatywy wspólnotowe
0,65 % - akcje innowacyjne KE
Wprowadzono nową innowację: 4 % środków zostało przeznaczonych na tzw. premie za najlepsze wyniki czyli przeznaczone dla najlepszych beneficjentów środków strukturalnych, premia została rozdzielona pomiędzy najlepszych beneficjentów w każdym państwie, po dokonaniu ewaluacji programu w połowie okresu planistycznego.
IV reforma - objęła 2007-2013 podstawę stanowił pakiet PRODIEGO . Nastąpiła radykalna zmiana, polegała na tym że pomocą regionalną zostały objęte wszystkie regiony UE. Utrzymano dotychczasowy pułap rozmiaru wspólnotowego wyznaczając górną granicę 1,24% DNB UE.. Utrzymano ograniczenie pomocy przez poszczególne kraje w ramach polityki spójności.
Cele: po raz pierwszy numeracja celów została zastąpiona nazwami:
1. KOMBERGENCJA I WZROST - obejmuje regiony opóźnione w rozwoju w których wskaźnik PKB / mieszkańca nie przekracza 75 % średniej wspólnotowej, liczonej dla UE 25 państw członkowskich
- Po rozszerzeniu przeciętna uległa obniżeniu 13 %. W związku z tym miało to konsekwencje dla starszych państw oraz regiony efektu statystycznego- regiony które przekroczyły PKB /mieszkańca 75 % średniej wspólnotowej liczonej dla UE 25 państw ale nie przekroczyły 75 % średniej wspólnotowej UE 15 państw członkowskich
2. KONKURENCYJNOŚĆ I ZATRUDNIENIE -cel który objął wszystkie pozostałe regiony poza kombergencją i wzrost, kraje członkowskie decydują które regiony wspierać
Komisja europejska wskazała tzw. regiony pheasing in jako te które muszą otrzymać pomoc, przekroczyły wskaźnik 75 % średniej wspólnotowej PKB /mieszkańca liczonej dla UE 15 państw , te regiony które były silnie wspierane
3. EUROPEJSKA WSPÓŁPRACA TERYTORIALNA-stanowi kontynuację inicjatywy INTERREG zniesione zostały inicjatywy wspólnotowe, obejmuje wszystkie regiony wspólnoty, liczba funduszy strukturalnych została ograniczona do 2
a) Europejski Fundusz Społeczny
b) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Zintegrowany z nimi został fundusz kohezji, wprowadzono zasadę jedno funduszowości, poszczególne programy mogą być finansowane tylko z 1 funduszu, jedyny wyjątek stanowi infrastruktura i środowisko