STRUKTURA NARODOWOŚCIOWA I WYZNANIOWA POLSKI
1. Struktura narodowościowa Polski
Przed II wojną światową Polska była krajem wielonarodowościowym:
Polscy ok. 70%,
Ukraińcy,
Żydzi, Białorusini, Niemcy,
lokalne skupiska Litwinów, Czechów, Słowaków, Ormian, Tatarów.
W Polsce żyje około 350 000 (wg innych danych: 500 000) obywateli narodowości niemieckiej. Zamieszkują oni głównie województwa: opolskie i warmińsko-mazurskie. Mniejsze grupy są na Śląsku, Dolnym Śląsku, Pomorzu, w Gdańsku, Poznaniu, Bydgoszczy i Toruniu. Także w Łodzi żyją jeszcze potomkowie tej niegdyś tam dużej grupy ludności niemieckiej. Mniejszość niemiecka aktywnie uczestniczy w politycznym i kulturalnym życiu Polski. Poza tym pielęgnuje ona swoje własne tradycje. Jej prawa są zagwarantowane artykułem 35 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. |
|
Wśród szkół dla mniejszości narodowych najwięcej jest szkół z nauką języka niemieckiego. Ogólna liczba publicznych placówek oświatowych (przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i liceów), w których nauczany jest jako ojczysty język niemiecki wynosi 325, a uczęszcza do nich 37 005 uczniów.
Przedstawiciele mniejszości niemieckiej są w większości katolikami, a tylko nieliczni deklarują protestantyzm (Kościół Ewangelicko - Augsburski).
Niemcy w okresie międzywojennym
W myśl postanowień traktatu wersalskiego do Polski powróciła Wielkopolska i Pomorze Wschodnie a wyjątkiem gdańska, który zachował status Wolnego Miasta pod Kontrola Komisarza Ligi Narodu. Niemcom przyznano Pomorze Środkowe i Zachodnie. Na terenach spornych Warmii i Mazurach i Śląsku- przeprowadzono plebiscyty. Które przegrali Polacy.
Większość Niemców mieszkających w Polsce czuła się połączona więzami lojalności z państwem niemieckim i pozostawała pod jego stała opieką. Prowadziło to do nieprzerwanych konfliktów z Polakami. Były one tym ostrzejsze, że państwo polskie starało się ograniczyć rolę Niemców w życiu ekonomicznym, społecznym, i kulturalnym Śląska i Pomorza. Do załagodzenia napięć doszło po podpisaniu paktu o nieagresji między polska a Niemcami w 1934. Jednak było to tylko pozorne uspokojenie, gdyż III Rzesza systematycznie przygotowywała obywateli polskich pochodzenia niemieckiego do wystąpienia przeciwko II Rzeczpospolitej w razie konfliktu polsko- niemieckiego
Okres 1939- 1945
Na mocy dekretu z 8 października 1939 ziemie polskie włączono do Rzeszy Niemieckiej: Znalazły się w nim województwa; poznańskie, pomorskie, śląskie, większość łódzkiego z Łodzią, cześć warszawskiego oraz skrawki krakowskiego i kieleckiego. Już w trakcie działań wojennych przeprowadzono na tych ziemiach akcję germanizacji, wysiedlenia polaków i osadzenie na ich miejsce kolonistów niemieckich.
Okres powojenny
Po wojnie Polska odzyskała Warmie i Mazury, Pomorze Środkowe i zachodnie.
5 milionów Niemców od stycznia do maja 1945 uciekła przed armią Radziecka do Niemiec. 4 miliony po zakończeniu wojny zastała przymusowo wysiedlona przez władze polskie z ziem północnych i zachodnich do Niemiec.
Z leksykonu PWN (wyd. 2000):
• Niemcy dane polskie 500-550 tys., dane niemieckie ponad 1 mln
• Ukraińcy 300-400 tys.
• Łemkowie 100-150 tys. (1993)
• Białorusini 200-300 tys.
• Litwini dane polskie 9 tys., dane litewskie 30 tys.
• Czesi 4 tys.
• Słowacy 20-25 tys.
• Żydzi nie więcej niż 15 tys. zachowuje świadomość żydowskiego pochodzenia
• Cyganie 10-15 tys.
• Ormianie 5 tys.
• Tatarzy 3 tys.
MNIEJSZOŚCI NARODOWE W POLSCE PO 1945 R.
WSTĘP
„Mniejszość narodowa to grupa obywateli nie zajmująca dominującej pozycji, posiadająca cechy etniczne, religijne i językowe różniące ją od cech większości populacji, mająca poczucie solidarności wewnętrznej, kierująca się wola samozachowania i osiągnięcia równości z większością w świetle prawa i praktyki społecznej”[19].
Mianem mniejszości narodowych zwykło się nazywać te społeczności, które zamieszkują na ziemiach polskich od stuleci bądź kilkudziesięciu lat, posiadają struktury organizacyjne (wyznaniowe, społeczno - kulturalne) i zaadoptowali się dobrze w rzeczywistości społeczno - ekonomicznej i politycznej Polski.
Złożoną kwestią jest określenie wielkości poszczególnych mniejszości narodowych. Wynika to z małej precyzji określenia „mniejszość narodowa”. O określeniu tym decyduje przede wszystkim świadomość indywidualna poszczególnych jednostek - czy identyfikują się z daną grupą narodowościową, czy też nie. Inne są w tym względzie szacunki oficjalne (pochodzące ze spisów ludności), inne są struktur organizacyjnych poszczególnych mniejszości, inne też działaczy zajmujących się cementowaniem tych społeczności.
Po 1945 r. władze polskie lansowały pogląd o jednolitości etnicznej Polski, co spowodowało faktyczne ograniczenie praw mniejszości, wbrew propagandzie tzw. internacjonalizmu. I rzeczywiście Polska po II wojnie światowej stała się zupełnie inna niż Druga Rzeczpospolita również, jeśli chodzi o ludność. Ponad jedna trzecia obywateli przedwojennego państwa polskiego była innej narodowości niż polska. Wojna była przełomem nie tylko w kształcie granic, ale także w strukturze narodowościowej i mentalności społeczeństwa. Polska z państwa wieloetniczego przekształciła się w prawie monoetnicze państwo narodowe z mniejszością około 2 %.
Losy poszczególnych nacji były bardzo odmienne. Ze względu na zmiany terytorialne znaczna część ludności ukraińskiej pozostała poza granicami państwa polskiego. Podobnie stało się z mniejszością białoruską. Natomiast Żydów spotkała masowa zagłada. Niemców zamieszkujących na ziemiach nowego państwa polskiego przymusowo przesiedlono do państw niemieckich. Redukcję liczby wszystkich grup mniejszościowych dopełniły późniejsze ruchy migracyjne. W przypadku Niemców dochodziło do ukrywania narodowości w strachu przed grożącą deportacją. Dla porównania: w 1954 r. podaje się liczbę 200 tys. osób deklarujących przynależność do tej narodowości[20], natomiast w roku 1994 liczebność mniejszości niemieckiej szacuje się na 350-400 tys.[21] Również, jeśli chodzi o Ukraińców i Białorusinów znacznie różnią się statystyki z roku 1954 i z lat 90-tych.
W związku z tym, że pytanie o przynależność narodową nigdy nie było stawiane w spisach powszechnych wszelkie informacje na temat mniejszości narodowych opierały się jedynie na szacunkach. I tak Jerzy Tomaszewski powołuje się na dane szacunkowe Andrzeja Kwileckiego i podaje za nim liczebność mniejszości w PRL około 1954 roku.
Tabela Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Szacunek liczby mniejszości narodowych w Polsce około 1954 r.
Narodowość |
Liczba w tys. |
odsetek ogółu ludności |
Niemcy |
200 |
0,7 |
Ukrańcy |
162 |
0,6 |
Białorusini |
148 |
0,6 |
Żydzi |
70 |
0,3 |
Słowacy |
19 |
0,1 |
Rosjanie |
17 |
0,1 |
Romowie |
12 |
0,0 |
Litwini |
9 |
0,0 |
Grecy i Macedończycy |
9 |
0,0 |
Czesi |
2 |
0,0 |
Źródło: J. Tomaszewski, Mniejszości narodowe w Polsce XX wieku, Warszawa 1991, s. 45 za: A. Kwilecki, Mniejszości narodowe w Polsce Ludowej „Kultura i społeczeństwo” 1963 nr 4, s. 98.
Andrzej Chodubski przytacza w 2000 r. szacunki działaczy społecznych, uwzględniających różnorodne elementy pozwalające na identyfikację narodowościową:
· Niemców ok. 1 - 3 mln
· Ukraińców ok. 500 tys. - 2 mln
· Białorusinów ok. 500 tys. - 1 mln
· Cyganów ok. 30 - 50 tys.
· Czechów ok. 25 - 40 tys.
· Litwinów ok. 25 - 40 tys.
· Słowaków ok. 25 - 40 tys.
· Łemków ok. 20 - 30 tys.
· Rosjan ok. 20 - 30 tys.
· Ormian ok. 15 - 20 tys.
· Żydów ok. 10 - 30 tys.
· Greków ok. 6 - 10 tys.
· Macedończyków ok. 6 - 10 tys.
· Tatarów ok. 4 - 5 tys.
· Węgrów ok. 1 - 2 tys.
· Karaimów ok. 200 - 1000.
W Polsce zamieszkują też przedstawiciele wielu innych państw europejskich, afrykańskich, azjatyckich i amerykańskich. W ostatnich latach obserwuje się nasilenie przedstawicieli różnych narodów ubiegających się o azyl polityczny w Polsce. Rocznie o azyl ubiega się ok. 2 tys. osób. Wśród nich najwięcej było przedstawicieli Armenii, Indii, Rosji, Afganistanu, Somalii, Sri Lanki, Iraku, Algierii i Pakistanu. W mozaice narodowości wyraźnie zaznacza się obecność Włochów, Francuzów, Holendrów, Duńczyków, Szwedów oraz różnych przedstawicieli narodów byłego Związku Radzieckiego (Azerbejdżan, Gruzinów, Łotyszy, Kazachów i in.) [22].
Zmiany polityczne po 1989 przyniosły swobodę działalności także mniejszościom, których organizacje - wyzwolone spod kontroli Ministerstwa Spraw Wewnętrznych - przeszły reorganizację. Powstały nowe stowarzyszenia, którym poprzednio nie zezwalano na istnienie. Niestety trudne warunki materialne stowarzyszeń, choć łagodzone subwencjami państwa, były istotną przeszkodą w rozwoju ich działalności. Ordynacja wyborcza z 1993 przewidywała ułatwienia wyboru posłów i senatorów mniejszościowych, organizacje zrzeszające mniejszości nie musiały przekroczyć 5% progu wyborczego. Zapis taki pojawił się również w nowej ordynacji[23]. W lutym 1995 Polska podpisała konwencję Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych z 10 listopada 1994 r. Mimo deklaracji i zapewnień polityków o trosce o mniejszości narodowe ratyfikowano ją dopiero w 2000 r.[24] Podobnie rzecz się ma ze złożonym w parlamencie we wrześniu 1998 r. projektem ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych[25].
Specyficznym zagadnieniem jest sytuacja niekatolickich wyznań religijnych. Ustawodawstwo gwarantuje swobodę ich działania, nastąpiła legalizacja związków wyznaniowych poprzednio uważanych za zakazane, lecz wiele problemów nie doczekało się formalnego uregulowania. Niektóre kwestie, np. sposób organizacji nauczania religii, zostały rozstrzygnięte najpierw w porozumieniu z Kościołem katolickim. Konkordat ze Stolicą Apostolską stworzył potrzebę wprowadzenia nowych rozwiązań prawnych także dla innych wyznań.
Po wojnie nastąpiły przemiany świadomości społecznej. Zostały zniszczone tradycyjne więzi zbiorowe i normy, rozbite zostały dawne nieformalne bariery wewnętrzne i nastąpiła integracja wspólnoty narodowej. Ale najistotniejsze stało się umocnienie w społeczeństwie polskim idei państwa narodowego. Ceną za uzyskanie świadomości narodowej stała się rosnąca nieufność wobec obcych. Ujawniły się także grupy głoszące hasła przeciw mniejszościom, najczęściej antysemickie, a nawet zdarzały się wypadki agresji zwłaszcza przeciw Cyganom. Niewielkie mniejszości nie mogły w PRL odgrywać takiej roli jak przed wojną. Z powodu oficjalnej polityki państwa dążącego do asymilacji innych narodowości ze świadomości społecznej wyparta została wiedza, że obywatel państwa polskiego może być innej narodowości. Ale jednak kwestia etniczna wielokrotnie stwarzała problemy. Za kluczowe daty przełomów można przyjąć okresy:
1. 1944 - 1947 - tworzenie się systemu komunistycznego, formowanie zrębów polityki państwa i realizowania idei państwa narodowego;
2. 1948 - 1950 - początki okresu stalinowskiego, zaostrzenie systemu represji, zepchnięcie na drugi plan spraw narodowościowych, a eksponowanie klasowych;
3. 1956 - okres Października;
4. lata 60-te - zaostrzenie kursu wobec mniejszości, likwidacja resztek samodzielności;
5. 1980 - 81 - czasy „Solidarności”, zdobycie nowych możliwości działania i artykułowania potrzeb przez mniejszości[26];
6. okres po 1989 - normalizacja kwestii mniejszości narodowych.
MNIEJSZOŚĆ NIEMIECKA
Okupacja niemiecka pozostawiła dotkliwe ślady w świadomości społecznej, nic więc dziwnego, że zaraz po wojnie funkcjonował negatywny stereotyp Niemca. Na mocy uchwał konferencji w Poczdamie zdecydowano o przymusowych wysiedleniach ludności niemieckiej z Polski. Objęły one łącznie około 3 mln Niemców i zyskały duże poparcie społeczeństwa polskiego. Tak duża liczba spowodowana była przesunięciem granicy zachodniej Polski na Odrę i Nysę Łużycką. Wysiedlenia tej grupy ludności odpowiadały ówczesnym tendencjom do tworzenia państw narodowych, bez mniejszości. Zresztą trudno było w tamtych realiach wyobrazić sobie normalne współżycie obu narodów na jednej ziemi.
Hitleryzm pozostawił w spadku powszechną nienawiść do Niemców. Wysiedlenia stały się jednak dramatem dla wielu ludzi, zmuszonych do opuszczenia rodzinnych stron. Stąd też niektórzy zadeklarowali narodowość polską, skrywając swoje pochodzenie. W pierwszych latach po wojnie położenie ludności narodowości niemieckiej miało charakter tymczasowości. Długo nie normowano zasad życia Niemców w Polsce mając na uwadze ich szybkie wysiedlenie. Po ustaniu działań wojennych liczebnie mniejszość niemiecka na ziemiach zachodnich stanowiła ogromną większość. Do końca 1945 r. 730-780 tys. osób wyjechało indywidualnie i zostało wysiedlonych. Masowe przymusowe wysiedlenia ludności niemieckiej trwały do końca 1947 r. i objęły około 3 mln osób. W województwie gdańskim pozostało na początku 1947 r. już tylko niecałe 50 tys. Niemców, a rok później tylko 6,7 tys. Ci, co pozostali pracowali głównie w majątkach rolnych i też starali się jak najszybciej wyjechać z Polski. Również w 1947 r. zakończone główne wysiedlenia z Górnego Śląska. Pozostała tam jedynie zweryfikowana ludność śląska. Podobnie działo się na Dolnym Śląsku. Pozostało tam kilkadziesiąt tysięcy Niemców, głównie specjalistów w przemyśle i robotników rolnych. W województwie szczecińskim w końcu 1948 r. pozostało zaledwie około 30 tys. Niemców. Znacznie mniej Niemców zamieszkiwało na przedwojennych ziemiach polskich.
W Polsce pozostały trzy grupy ludności, których członkowie w całości lub częściowo identyfikowali się lub zaczęli identyfikować się w latach późniejszych z narodowością niemiecką. Byli to: uznani przez władze polskie Niemcy, byli volksdeutsche i autochtoni. W stosunku do tych grup prowadzona była odmienna polityka państwa polskiego. Generalnie jednak przeszły one wszystkie przez obozy polskie dla Niemców. Wykorzystywano tę ludność do pracy przymusowej np. w górnictwie. W niektórych regionach ziem odzyskanych, głównie na Mazurach i Warmii prowadzono niefortunną politykę, w wyniku której wyjechały osoby z miejscowymi dialektami polskimi i związane z kulturą polską[27]. Część autochtonów, błędnie uznanych za Niemców znalazła się również w obozach. Tam też często dochodziło do aktów zemsty, rabunków i nadużyć ze strony Polaków np. w Łambinowicach.
W 1948 r., gdy rozpoczął się proces stalinizacji, sytuacja ludności niemieckiej nie była jeszcze ustabilizowana. Zakończyły się przymusowe wysiedlenia, likwidowano ostatnie obozy dla Niemców. Na ziemiach polskich pozostało jednak jeszcze około 1,5 tys. Niemców bałtyckich i 5 tys. przedwojennych obywateli Rzeszy Niemieckiej. Duże ich skupiska pozostały na Dolnym Śląsku i Pomorzu Zachodnim. Dlatego tez w latach 1948-49 wysiedlono jeszcze 76 tys. Niemców. Jednak zmieniła się sytuacja polityczna, gdyż powstało nowe państwo - NRD, oficjalnie socjalistyczny sojusznik. Trzeba było więc unormować ostatecznie sytuację Niemców w Polsce. 22 września 1948 r. podpisano umowę w sprawie zwolnienia jeńców niemieckich. Odesłano także do Niemiec sieroty tejże narodowości. W 1950 r. uznano przesiedlenia za zakończone.
W Polsce pozostało wówczas około 250 tys. Niemców. Część z nich miała jeszcze wkrótce wyjechać z Polski i traktowana była jako bezpaństwowcy, a części zakazano ujawniać swoja narodowość. Wprawdzie w latach 1948-50 władze polskie uznały istnienie mniejszości niemieckiej, ale określiły odgórnie, kto może do niej należeć. Do tej grupy należeli min. uznani Niemcy. Do 1949 r. byli pozbawieni wielu praw np. przydziału deficytowych towarów, nie mogli mieć radia, nie uczestniczyli w życiu kulturalnym. Ta grupa ludności nie chciała asymilacji i integracji z polskim otoczeniem. Objawiało się to w unikaniu posyłania dzieci do polskich szkół, w niechęci w kontaktowaniu się z Polakami. Polityka władz polskich wobec tej grupy uległa zmianie od 1949 r. Zezwolono na nauczanie w języku niemieckim. Mogły powstać koła sportowe itd. Ustawa z 7 kwietnia 1951 r. zagwarantowała Niemcom równouprawnienie w zakresie płac i świadczeń socjalnych oraz prawo do wypoczynku i pielęgnowania własnej kultury[28]. Niemcy Ci nie mieli jednak polskiego obywatelstwa.
Kolejną grupą byli volksdeutsche. W stosunku do nich toczyły się postępowania karne za odstępstwo od narodowości polskiej. Efektem tego było odebranie obywatelstwa polskiego bądź zrehabilitowanie. Aby uniknąć kary część osób zadeklarowała niemiecką narodowość. Wobec tej grupy ludności utrzymywał się nastrój wrogości ze strony Polaków. Po 1950 r. pozostało w Polsce około 30 tys. osób, które w latach wojny podpisały volkslistę. Inna grupą była ludność rodzima, czyli autochtoni. Szacuje się, że około jednej trzeciej tej grupy utożsamiało się z narodowością niemiecką. Jednak na wskutek błędów władz polskich wiele z tej grupy wyjechało. W 1947 r. Warmiacy i Mazurzy stanowili jedną trzecią społeczności Warmii i Mazur, ale już w 1949 - tylko 20%. Niekorzystne zmiany wśród ludności rodzimej spowodowała kolektywizacja w rolnictwie. Była to grupa ludności zamożniejsza i lepiej gospodarująca i dlatego sprzeciwiała się kolektywizacji. Zmuszani do niej zaczęli wyjeżdżać z Polski. Władze, mimo trudności w procesie integracji ludności rodzimej, nie zmieniały wobec jej swojej polityki. W 1949 r. władze centralne uznały, że proces integracji ludności rodzimej został zakończony. Jednak jednym z zasadniczych problemów były stosunki między ludnością miejscową i napływową. Ta ostatnia okazywała swą wyższość i często upokarzała ludność rodzimą określeniami: szwaby, germanie, zweryfikowani Niemcy. Utrudniało to proces repolonizacyjny i integracyjny.
Mimo prób stabilizacji sytuacji Niemców w Polsce, nie zdołano zatrzymać wyjazdów, a jedynie ograniczono ich skalę. 7 kwietnia 1951 r. Prezydium Rządu podjęło uchwałę umożliwiającą wyjazd z Polski również obywatelom polskim spośród ludności rodzimej będącej w trudnych warunkach, byłym volksdeutschom oraz w ramach łączenia rodzin. Akcję zakończono formalnie w czerwcu 1953 r. W okresie października 1956 r. zmianie uległa polityka narodowościowa państwa polskiego. Uchwała VII Plenum KC PZPR deklarowała zwalczanie wszelkiego nacjonalizmu, szowinizmu i dyskryminacji mniejszości narodowych. Miały one mieć równe prawo do oświaty i kultury w języku ojczystym. W 1957 r. w Wałbrzychu zostało utworzone Niemieckie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne. Mimo to fala wyjazdów nie słabła, a raczej rosła.
15 lutego 1962 r. uchwalono ustawę likwidującą pozostałości niejasnego statusu Niemców. Nadano, za ich zgodą obywatelstwo polskie osobom o nieokreślonym statusie, mieszkającym w Polsce ponad 5 lat. 29 marca 1963 r. osobom, które nie przyjęły obywatelstwa polskiego nadano status cudzoziemca i wręczono dowody tożsamości. Określono także zasady przyznawania im kart stałego pobytu.
W latach sześćdziesiątych wydawało się, że problem mniejszości niemieckiej przestał istnieć. Pozostała co prawda niewielka grupa osób nie chcących przyjąć obywatelstwa polskiego, ani niemieckiego, ale władze nie naciskały na jej wyjazd. Faktycznie problem leżał gdzie indziej i dotyczył ludności rodzimej. Przez lata sześćdziesiąte trwała emigracja do Niemiec, głównie z Górnego Śląska oraz Warmii i Mazur. Dotyczyło to ponad 100 tys. osób[29]. Również w latach siedemdziesiątych w ramach łączenia rodzin wyemigrowało wielu Niemców.
Nieliczna grupa Niemców uznanych była coraz bardziej zamknięta we własnym środowisku. Liczba kół TSKN powoli malała i aktywność słabła. Nie zaktywizował tego środowiska również sierpień 1980 r. strumień przesiedleńców napływających do RFN zmniejszył się, zmianie uległa też jego struktura. Duża część osób, które wyjeżdżały do RFN z wizą turystyczną pozostawało w tym kraju. Byli to nie tylko przedstawiciele mniejszości niemieckiej, ale głównie obywatele polscy uciekający przed trudnościami ekonomicznymi w kraju.
Od jesieni 1989 r. nastąpiła nowa faza w stosunkach polsko - niemieckich. 14 listopada 1989 r. Helmut Kohl i Tadeusz Mazowiecki podpisali deklarację, na mocy której Niemcy w Polsce uzyskali podmiotowość prawną i równouprawnienie. W 1990 r. zalegalizowano Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Niemieckie na Śląsku Opolskim, następnie inne związki mniejszościowe. Również w tym roku utworzono Centralna Radę Towarzystw Niemieckich w Rzeczpospolitej Polskiej. Mniejszość niemiecka ma swoich przedstawicieli również w parlamencie polskim.
MNIEJSZOŚĆ UKRAIŃSKA
W lipcu 1944 r. po zajęciu przez Armię Czerwoną terenów między Bugiem a Wisłą władze sowieckie przystąpiły do realizacji polityki faktów dokonanych. Polegało to na podporządkowaniu Polski interesom Związku Radzieckiego oraz ustaleniu nowej granicy na Bugu. W tym celu utworzono w Moskwie polski komunistyczny rząd - PKWN. Prawdopodobnie już wtedy ustalono, że konieczne będą przesiedlenia ludności polskiej, ukraińskiej, białoruskiej i litewskiej. Zmiana granicy ze Związkiem Radzieckim nie zlikwidowała problemu Ukraińców w Polsce. 9 września 1944 r. PKWN podpisał z rządem USRR umowę o wymianie ludności. Obejmowała ona Polaków osiadłych na Ukrainie i Ukraińców w Polsce. Według umowy wymiana ludności miała mieć charakter dobrowolny, ale obie strony dążyły do pozbycia się ze swojego terytorium niechcianej narodowości. Przesiedlenia pierwotnie miały zakończyć się w lutym 1945 r. Masowe deportacje objęły ponad 200 tys. osób[30].
W latach 1944-46 z terenów przyznanych Polsce, NKWD i władze polskie wywiozły około 490 tys. Ukraińców. Przymusowe przesiedlenia powodowały akty odwetu ze strony ukraińskiej zbrojnej organizacji UPA. Z Polski początkowo wyjeżdżały osoby, które utraciły swoich bliskich i mienie w wyniku polsko - ukraińskich walk. Jednak większość Ukraińców nie chciała opuścić miejsc zamieszkania gdyż przesiedlenie do ZSRR nie było dla nich powrotem do Ojczyzny. Centralny aparat przesiedleńczy prowadził prace propagandowo - informacyjne wśród ludności ukraińskiej, mające na celu zmuszenie Ukraińców do wyjazdu. Następnie władze zastosowały metody administracyjno - ekonomiczne np. nie zarejestrowanych mężczyzn do wyjazdu, powoływano do wojska polskiego. Organy bezpieczeństwa podejmowały także akcje zbrojne wobec ludności ukraińskiej w imię walki z bandami ukraińskimi. Tej zbrodniczej działalności wojska i MO towarzyszyły również walki polskiego i ukraińskiego podziemia zbrojnego. Ich ofiarami padała przede wszystkim ludność cywilna: polska i ukraińska.
Przymusowe przesiedlenia i trwające nadal walki polsko - ukraińskie przyczyniły się do zaostrzenia wystąpień przeciwko OUN - UPA. W koordynacji z siłami bezpieczeństwa ZSRR podjęto wiosną 1947 r. akcję zmierzającą do całkowitej likwidacji tej organizacji i wysiedlenia ludności ukraińskiej z dotychczasowych siedzib. Od kwietnia do lipca 1947 r. w ramach akcji „Wisła” wysiedlono z Rzeszowskiego i Lubelszczyzny około 150 tys. Ukraińców rozpraszając ich pojedynczymi rodzinami w województwach północnych i zachodnich. Opornych Ukraińców osadzano w obozie w Jaworznie. Deportowanie ludności ukraińskiej przyspieszyło likwidacji działalności UPA. Wysiedlenie Ukraińców oraz działania zbrojne doprowadziło do dewastacji i upadku gospodarczego terenów południowo - wschodniej Polski. Niektóre wsie całkowicie zniknęły. Deportowanych, władze osiedlały przede wszystkim na wsiach, a jedynie około 10% w miastach. Ukraińców obowiązywał zakaz zmiany przydzielonego im miejsca zamieszkania.
Ludność ukraińska po osiedleniu na ziemiach zachodnich i północnych Polski poddana została ścisłemu nadzorowi UB, MO i ORMO, np. początkowo mieli oni obowiązek meldowania się co kilka dni na posterunkach MO. Ważnym czynnikiem w procesie polonizacji Ukraińców było zapobieganie odradzania się ich zorganizowanego życia narodowego i Kościoła Grekokatolickiego. Ludność ukraińska nie miała też łatwego życia wśród ludności polskiej. Wyśmiewano ich sposób mówienia, ubierania się, żywienia a także ich wyznanie. Negatywne wzajemne nastawienie Polaków i Ukraińców przyczyniło się do ich społecznego izolowania.
Położenie ludności ukraińskiej w Polsce uległo pewnej poprawie po 1956 r. W celu zaniechania samowolnych powrotów na wschód, udzielano szerokiej pomocy materialnej w postaci kredytów. Zezwolono na działalność kulturalno - oświatową oraz rozwój szkolnictwa. W latach siedemdziesiątych nasilono politykę polonizacyjną wobec Ukraińców. Władze ponownie wysunęły hasło walki z ukraińskim nacjonalizmem. Lansowano państwo jednonarodowe. Przełom w życiu społeczności ukraińskiej w Polsce przyniósł początek lat osiemdziesiątych. Wraz z powstaniem Solidarności rozpoczęła się jawna krytyka dotychczasowej polityki wewnętrznej władz, w tym wobec mniejszości narodowych. Jednak lata represji wobec Ukraińców pogłębiło podziały wśród nich. Wyodrębniły się trzy podstawowe grupy. Pierwszą z nich tworzą Ukraińcy o wysokim poziomie świadomości narodowej, znający język i kulturę ojczystą i zachowujący tradycje narodowe i religijne. Druga grupa to ludzie ograniczający się do uczestniczenia w nabożeństwach religijnych oraz w imprezach kulturalnych. Ostatnia z grup posiada jedynie świadomość swego ukraińskiego pochodzenia, ale uważa się bardziej za Polaków niż Ukraińców. Największą organizacją zrzeszającą ludność pochodzenia ukraińskiego jest Związek Ukraińców w Polsce.
MNIEJSZOŚĆ ŻYDOWSKA
Masowa zagłada Żydów podczas w latach 1939-44 spowodowała dramatyczny spadek jej liczebności: do 50% przedwojennej populacji w całej Europie i do 20% w Polsce. Zagładę przetrwało zaledwie 50 tys. osób[31]. Żydzi „opuszczali obozy śmierci, więzienia i getta, wychodzili z różnych, wcześniej organizowanych przez Polaków, kryjówek domowych, z bunkrów i ziemianek w lasach. Niektórym udawało się przebić przez linię frontu.”[32] W szczytowym okresie mogło znajdować się na terenie Polski 280-300 tys. Żydów, z których większość wyjechała na Zachód.
W latach 1945-46 wyemigrowało około 120 tys. osób. Ostatnia rejestracja przeprowadzona była w 1947 r. przy okazji rozprowadzania mac na święto Pesach. Na jej podstawie oszacowano liczbę Żydów w Polsce na 90 tys. W latach 1949-50 wyjechało ich z Polski około 20-30 tys., co było związane z utworzeniem w 1948 r. państwa Izrael. Kolejne duże emigracje nastąpiły w latach 1956-57 i 1968-71. Dane dotyczące ludności żydowskiej oparte są w dużej mierze na szacunkach[33].
Inna była sytuacja Żydów niż innych mniejszości narodowych. Zaraz po wojnie nie istniało państwo, które upomniałoby się o swoich obywateli. Wręcz przeciwnie, Związek Radziecki chętnie pozbywał się Żydów ze swojego terenu. Również Polska nie przeciwstawiała się emigracji, a nawet potajemnie popierała jej nielegalne formy. Zanim powstało państwo Izrael również partie i organizacje syjonistyczne prowadziły agitację za wyjazdem. Głównym motywem opuszczenia Polski był brak poczucia bezpieczeństwa oraz ucieczka od tragicznych wspomnień. Późniejsze fale emigracyjne były w większym stopniu wymuszane sytuacją polityczną. Poczucie tożsamości Żydów ocalałych z zagłady uległo po II wojnie światowej przekształceniom. Traciło na znaczeniu utożsamianie narodowości z wyznaniem religii mojżeszowej[34]. Z czasem zanikał też język jidysz oraz żydowska odrębność obyczajowa. Coraz silniejsza była tendencja odnoszenia żydowskości do pochodzenia i grupowego losu. Następował proces asymilacji. Część środowiska deklarowała się jako Żydzi, a część jako osoby pochodzenia żydowskiego, a jednocześnie jako osoby podające się za Polaków. Niektórzy z nich przyjęli nawet katolicyzm. Jednocześnie w społeczeństwie polskim rozpowszechniony był obraz Żyda, nie biorący pod uwagę ani świadomości, ani wyznania. Za Żyda uważano tego, który posiadał choćby jednego przodka tego pochodzenia. Miało to duży wpływ na powojenne dzieje tej grupy ludności w Polsce.
Lata 1944-50 to okres odtwarzania państwowej administracji a zarazem wprowadzania nowego ustroju. W ciągu pierwszych 5 lat, jedynie mniejszość żydowska cieszyła się oficjalnym uznaniem. Zadecydowały tutaj być może tradycje polskiej lewicy, chęć niesienia pomocy ocalałym, a także rachuby polityczne. Nowe władze oczekiwały poparcia ludności żydowskiej dla nowego ustroju. Liczono też na finansowe dotacje od amerykańskich organizacji żydowskich. Za polityczną reprezantację Żydów w Polsce był uważany Centralny Komitet Żydów w Polsce. Ewenementem powojennej rzeczywistości była legalna działalność żydowskich partii politycznych, wraz z młodzieżowymi przybudówkami, własnym szkolnictwem i zapleczem gospodarczym: bankiem, spółdzielniami, gospodarstwami rolnymi i kibucami. Antykomunistyczne podziemie polskie w swojej propagandzie stworzyło pojęcie „żydokomuna”. Widziano w Żydach zagrożenie i usprawiedliwiano wrogość oraz akty przemocy wobec nich. Z pobudek politycznych jak i na tle rabunkowym zamordowano tysiące osób narodowości żydowskiej. Przykładem może być pogrom kielecki.
W latach 1967 - 68 w PZPR wystąpiły wewnętrzne konflikty. Doprowadziło to do tego, że jedna z frakcji inspirowała propagandę o charakterze antysemickim. W kraju wystąpiła nagonka na ludność o żydowskim pochodzeniu. Spowodowało to masowe wyjazdy Żydów z Polski. W latach osiemdziesiątych grupa zachowująca świadomie pamięć swojego pochodzenia jest szacowana na nie więcej niż 15 tys. w tym około 2 tys. zrzeszonych w Związku Gmin Wyznaniowych. Obecnie działa w kraju Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Żydów w Polsce. Wychodzi prasa żydowska. Działają teatry żydowskie oraz placówka naukowa: Żydowski Instytut Historyczny.
ZAKOŃCZENIE
Kształtowanie się demokratycznej Rzeczpospolitej oraz zasadnicze zmiany w stosunkach Polski z jej sąsiadami, stworzyły szansę normalnego rozwiązywania problemów mniejszości narodowych. Dużo jednak czasu musi upłynąć, aby zmienić dawne stereotypy upatrujące w istnieniu mniejszości, nawet tych nielicznych, groźbę dla narodu polskiego. Brak informacji na temat mniejszości narodowych przez dziesięciolecia ukształtował mity sprzyjające konfliktom. Dlatego wszyscy musimy włożyć dużo wysiłku, aby Polacy i inne nacje zamieszkujące w granicach naszego kraju wzajemnie się poznały i zaakceptowały.
Białorusini to mniejszość narodowa tradycyjnie zamieszkała na terenach województwa podlaskiego. Narodowość białoruską, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r. zadeklarowało 47 640 obywateli RP, w tym: w województwie podlaskim - 46 041, mazowieckim - 541, warmińsko-mazurskim - 226, lubelskim - 137, pomorskim - 117, zachodnio-pomorskim - 117.
Należy zaznaczyć, że w województwie podlaskim przedstawiciele społeczności białoruskiej zasiadają we władzach samorządowych, dysponując większością w radach niektórych powiatów i gmin. Mniejszość białoruską reprezentują w Sejmie RP posłowie Eugeniusz Czykwin i Aleksander Czuż, natomiast w Senacie RP Sergiusz Plewa (wszyscy trzej SLD-UP).
Języka białoruskiego, jako języka ojczystego, uczy się w 40 placówkach oświatowych 3664 dzieci i młodzieży należących do mniejszości białoruskiej.
Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
|
|
Czesi - to mniejszość narodowa licząca 386 obywateli RP, w tym: w województwie łódzkim - 111, śląskim - 61, dolnośląskim - 47, mazowieckim - 37. Przedstawiciele mniejszości czeskiej zamieszkują przede wszystkim rejon Kotliny Kłodzkiej, i miejscowość Zelów (koło Piotrkowa Trybunalskiego). |
|
Karaimi są najmniej liczną mniejszością etniczną i jednocześnie wyznaniową. Podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań narodowość karaimską zadeklarowało 43 obywateli RP. Karaimi mieszkają przede wszystkim w Warszawie i okolicach, Wrocławiu, ale także w Trójmieście, Opolu oraz w Krakowie.
Pierwsze grupy Karaimów przybyły z Krymu w XIII wieku i osiedliły się na ziemiach księstwa halicko-wołyńskiego (Troki, Łuck, Halicz, Lwów).
Karaimi zatracili znajomość ojczystego języka, wyróżnia ich natomiast religia karaimska, wywodząca się z judaizmu.
Litwini to mniejszość narodowa, licząca 5 639 obywateli RP w tym: w województwie podlaskim - 5 097, mazowieckim - 99, warmińsko-mazurskim - 83, pomorskim - 75, zachodnio-pomorskim - 67, dolnośląskim - 53. Największe skupisko osób należących do mniejszości litewskiej znajduje się na terenie gmin: Puńsk, Szypliszki, Krasnopol i Sejny (województwo podlaskie).
W gminie Puńsk Litwini, stanowiący ponad 80% ludności, dominujący udział we władzach samorządowych. Mają także swoich przedstawicieli we władzach powiatu sejneńskiego.
Nauczanie języka litewskiego i w języku litewskim zorganizowane jest na wszystkich poziomach nauczania w 19 placówkach. Do szkół tych uczęszcza łącznie 720 uczniów należących do litewskiej mniejszości narodowej. Mniejszość litewska jest jedyną mniejszością w Polsce, która jako dominujący model nauczania wybrała nauczanie prawie wszystkich przedmiotów w swoim języku ojczystym.
W zdecydowanej większości Litwini mieszkający w Polsce należą do Kościoła Rzymskokatolickiego.
Łemkowie to mniejszość etniczna, licząca 5 850 obywateli RP w tym: w województwie dolnośląskim - 3 082, małopolskim - 1 580, lubuskim - 784, podkarpackim - 147, zachodniopomorskim - 66.
W przeszłości zamieszkiwali tzw. Łemkowszczyznę, czyli Beskid Niski i część Beskidu Sądeckiego. W związku z akcją "Wisła" (z 1947 roku; potępioną przez Senat RP w 1990 r.), w wyniku której Łemkowie zostali przesiedleni, większość mieszka poza swoim rodzimym terenem w województwach: warmińsko-mazurskim, lubuskim, zachodniopomorskim i dolnośląskim. Współcześnie jedynie część Łemków mieszka na terenach Łemkowszczyzny (województwo małopolskie).
Środowisko łemkowskie dzieli się na dwie grupy: Łemków uważających się za odrębną mniejszość narodową i Łemków identyfikujących się jako grupa etniczna narodu ukraińskiego.
Nauka łemkowskiego jako języka mniejszości jest realizowana w 21 placówkach dla 162 uczniów przez Stowarzyszenie Łemków i publiczne placówki oświatowe.
Łemkowie należą do dwóch Kościołów: Kościoła Katolickiego Obrządku Greckokatolickiego oraz do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
|
|
Niemcy to mniejszość narodowa, licząca 147 094 obywateli RP, zamieszkująca tereny województw: opolskiego - 104 399, śląskiego - 30 531, dolnośląskiego - 1 792, warmińsko-mazurskiego - 4 311, pomorskiego - 2 016, zachodnio-pomorskiego - 1 014, wielkopolskim - 820, kujawsko-pomorskim - 636, lubuskim - 513 mazowieckim - 351, łódzkie - 263. |
|
Ormianie to mniejszość narodowa licząca 262 obywateli RP, w tym: w województwie mazowieckim - 73, wielkopolskim - 26, śląskim - 23, małopolskim - 22, lubuskim - 20.
Kolonie ormiańskie powstałe około XI w. na Rusi Kijowskiej (Lwów, Łuck, Kamieniec Podolski) weszły w skład Państwa Polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego. W 1356 roku kolonie w Kamieńcu Podolskim i we Lwowie uzyskały potwierdzenie swojej autonomii, a Lwów został siedzibą biskupa ormiańskiego.
Po II wojnie światowej polscy Ormianie z dawnych kresów południowo-wschodnich w ogromnej większości osiedlili się na Ziemiach Odzyskanych oraz w Gliwicach, Gdańsku, Krakowie i Warszawie.
Mieszkający w Polsce Ormianie są przeważnie katolikami obrządku ormiańskiego lub łacińskiego.
Romowie to mniejszość etniczna, licząca 12 731 obywateli RP, w tym: w województwie małopolskim - 1 678, dolnośląskim - 1 319, mazowieckim - 1 291, śląskim - 1 189, wielkopolskim - 1 086, łódzkim - 1 018, opolskim - 847, podkarpackim - 712, zachodnio-pomorskim - 699, lubelskim - 670, kujawsko-pomorskim - 634, warmińsko-mazurskim - 426, podlaskim - 365, świętokrzyskim - 338, lubuskim - 272, pomorskim - 187. Romowie w Polsce należą do cztery głównych grup etnicznych: Polska Roma, Romowie Karpaccy (Romowie Górscy, Bergitka Roma), Kełderasze i Lowarzy.
Pierwszy dokument, poświadczający obecność Romów w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa. Od XVI wieku, do Polski zaczęli przybywać z Niemiec Romowie nazwani później Polska Roma. Romowie Karpaccy to potomkowie grup wędrujących wzdłuż łuku Karpat lub przybywających do Polski od strony Niziny Węgierskiej. W II połowie XIX w., z terenów Siedmiogrodu i Wołoszczyzny rozpoczęła się migracja Kełderaszy (Kelderari - kotlarze) i Lowarów (Lovari - handlarze końmi).
Większość Romów prowadzących niegdyś wędrowny tryb życia mieszka dzisiaj w miastach: w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi, Krakowie, Gdańsku oraz mniejszych ośrodkach. Jest to konsekwencją przymusowej polityki osiedleńczej prowadzonej przez władze PRL. Romowie Karpaccy (prowadzący osiadły tryb życia od kilkuset lat) zamieszkują górskie tereny woj. małopolskiego. Ich społeczności znajdują się także w miastach Górnego i Dolnego Śląska i w Nowej Hucie, gdzie w latach 50-tych XX wieku, zatrudniano Romów w ramach polityki produktywizacyjnej.
Przeważająca część uczniów pochodzenia romskiego uczęszcza do szkół publicznych ucząc się w systemie zintegrowanym, razem z uczniami polskimi. Funkcjonują także tzw. klasy romskie (kilkanaście). Szczególnym przypadkiem jest Parafialna Podstawowa Szkoła Romska w Suwałkach - jedyna szkoła niepubliczna, która organizuje bezpłatne nauczanie dzieci pochodzenia romskiego. Około 30% populacji dzieci romskich w ogóle nie wypełnia obowiązku szkolnego.
Romowie w Polsce to w zdecydowanej większości wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego, są jednak także wśród nich wyznawcy prawosławia, członkowie Kościoła Zielonoświątkowców i Związku Świadków Jehowy.
Rosjanie to mniejszość narodowa, która liczy 3244 obywateli RP w tym: w województwie mazowieckim - 614, podlaskim - 511, dolnośląskim - 362, śląskim - 275, zachodnio-pomorskim - 221, pomorskim - 199, łódzkim - 179, wielkopolskim - 160, lubuskim - 124, warmińsko-mazurskim - 112, małopolskim - 106.
Rosjanie w Polsce należą w większości do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Natomiast część mniejszości rosyjskiej w Polsce to potomkowie starowierców, których od roku 1983 reprezentuje Naczelna Rada Staroobrzędowców. Grupa ta, jako grupa wyznaniowa, powstała w drugiej połowie XVII wieku w wyniku rozłamu w Cerkwi rosyjskiej po soborze 1654 roku, a pod koniec XVIII wieku przybyła na Suwalszczyznę.
Słowacy to mniejszość narodowa licząca 1 710 obywateli RP w tym: w województwie małopolskim - 1 572, śląskim - 40, mazowieckim - 20.
Słowacy zajmują tradycyjnie teren Spisza i Orawy.
W 11 placówkach oświatowych języka słowackiego, jako ojczystego, uczy się 331 uczniów.
Słowacy są w większości wiernymi Kościoła Rzymskokatolickiego.
Tatarzy to mniejszość etniczna, licząca 447 obywateli RP, w tym: w województwie podlaskim - 319, pomorskim - 28, mazowieckim - 22, wielkopolskim - 20. Tatarzy zamieszkują rdzenne kolonie tatarskie na Białostocczyźnie (Bohoniki i Kruszyniany) oraz miasta: Białystok, Sokółka, Dąbrowa Białostocka i Gdańsk.
Polscy Tatarzy mieszkali na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od końca XIV wieku. Ich przodkami byli emigranci lub uciekinierzy z terenów ówczesnej Złotej Ordy i z Krymu.
Tatarzy w Polsce zatracili znajomość swojego ojczystego języka, pozostali natomiast
Ukraińcy to mniejszość narodowa, licząca 27 172 obywateli RP w tym: w województwie warmińsko-mazurskim - 11 881, zachodniopomorskim - 3 703, podkarpackim - 2 984, pomorskim - 2 831, dolnośląskim - 1 422, podlaskim - 1 366, lubuskim - 615, mazowieckim - 579, małopolskim - 472, lubelskim - 389, śląskim - 309. W wyniku przeprowadzonej w 1947 r., przez ówczesne władze komunistyczne, akcji "Wisła", ludność ukraińska, zamieszkująca tereny południowo-wschodniej Polski, została przesiedlona na tereny Polski północnej i zachodniej. W efekcie największe skupiska mniejszości ukraińskiej znajdują się na terenach województw: warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego i dolnośląskiego. Części Ukraińców udało się uniknąć przesiedlenia z rodzimych terenów, a części pozwolono na powrót w 1956 roku. Stąd też skupiska mniejszości ukraińskiej w województwie podkarpackim i małopolskim.
Mniejszość ukraińska posiada własnych przedstawicieli we władzach samorządowych, głównie w województwie warmińsko-mazurskim, (przedstawiciel społeczności ukraińskiej pełni funkcję przewodniczącego sejmiku województwa).
Nauczanie języka ukraińskiego, jako języka ojczystego, prowadzone jest w 136 placówkach dla 2 774 uczniów.
Ukraińcy w Polsce należą do dwóch Kościołów: Kościoła Katolickiego Obrządku Greckokatolickiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Żydzi to mniejszość narodowa, do której przynależność zadeklarowało, podczas przeprowadzonego w 2002 r. narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań - 1 055 obywateli RP w tym: w województwie mazowieckim - 397, dolnośląskim - 204, śląskie - 92, łódzkim - 65, małopolskim - 50. Żydzi mieszkają w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach.
Pierwsze wzmianki o Żydach na terenach polskich pochodzą z X wieku, a pierwszym oficjalnym polskim dokumentem, nadającym Żydom przywileje i autonomię był statut kaliski z XIII wieku. II wojna światowa przyniosła nie tylko zagładę prawie 90% polskich Żydów, doprowadziła również do przerwania ciągłości żydowskiej tradycji oraz życia religijnego i kulturalnego w Polsce. Tuż po zakończeniu II wojny światowej w kilku falach emigracyjnych wyjechała większość z tych, którzy przeżyli holocaust, ale dopiero wydarzenia końca lat sześćdziesiątych (marzec 1968), kiedy użyto problemu żydowskiego do rozgrywek politycznych, przyczyniły się do rozbicia środowiska żydowskiego w Polsce.
Obecnie nie ma w Polsce szkół publicznych, w których wykładany byłby hebrajski lub jidysz jako języki ojczyste. W Warszawie i Wrocławiu funkcjonują dwie prywatne szkoły,w których prowadzona jest nauka języka hebrajskiego, a Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce organizuje kursy języka jidysz.
Żydzi to wyznawcy religii mojżeszowej.
Stan liczebny Związku Gmin Wyznaniowych Żydów w Polsce od 1964 do 1994 r
Lata |
Liczba gmin |
Synagogi i domy modlitwy |
Liczba wiernych |
1964 |
20 |
27 |
ok. 6000 |
1966 |
18 |
30 |
5500 |
1968 |
18 |
29 |
5000 |
1970 |
18 |
26 |
2000 |
1982 |
16 |
24 |
1892 |
1985 |
16 |
23 |
1805 |
1988 |
13 |
23 |
1560 |
1990 |
13 |
22 |
1560 |
1992 |
12 |
12 |
1153 |
1994 |
21 |
17 |
1220 |
Ź r ó d ł o: Roczniki Statystyczne GUS 1965, 1967, 1971, 1983, 1986, 1989, 1991, 1993, 1995
Wśród Greków mieszkających w Polsce najliczniejszą grupę stanowią uchodźcy polityczni, którzy osiedli w Polsce po zakończeniu wojny domowej w Grecji. Liczba osób powracających do Grecji wzrosła po decyzji rządu greckiego o swobodnej repatriacji, która została wprowadzona w życie na początku 1983 roku. Wyjazd Greków z Polski nie miał w początkowej fazie charakteru masowego, głównie z powodów ekonomicznych. Duża grupa emerytów oczekiwała bowiem przeniesienia uprawnień do emerytury z Polski do Grecji. Po wprowadzeniu przepisów o możliwości korzystania w Grecji z emerytur wypracowanych na obczyźnie, co nastąpiło 01.01.1987 roku, liczba powracających do Grecji znacznie wzrosła. Sprawa przeniesienia do Grecji uprawnień emerytalnych dla uchodźców politycznych była przedmiotem umowy podpisanej 03.05.1985 roku w Warszawie. Umowa ta przewidywała przekazanie przez Polskę kwoty 14.500.000 dolarów amerykańskich. Zgodnie z porozumieniem podpisanym 21.06.1985 roku pomiędzy greckim Ministerstwem Gospodarki Narodowej i polskim Ministerstwem Handlu Zagranicznego kwota ta miała zostać podzielona na sześć, wpłacanych co rok, rat. Po opublikowaniu ustawy 1539/1985 „o objęciu uchodźców politycznych greckim systemem ubezpieczeń społecznych” zaistniały prawne podstawy wprowadzenia w życie umów polsko-greckich. |
|
Zgodnie z szacunkami Związku Greków w Polsce obecnie przebywa w Polsce 4000-4300 Greków. Większość z nich mieszka na Śląsku: we Wrocławiu, Wałbrzychu, Świdnicy, Jeleniej Górze, Zgorzelcu, Legnicy i Lubaniu. Mniejsze skupiska znajdują się w Zielonej Górze, Gdańsku i Szczecinie. Relacje między Grekami a Polakami zawsze układały się poprawnie. Rząd polski utrzymywał w przeszłości ścisłe kontakty ze Związkiem Uchodźców Politycznych im. N. Belojannisa. |
|
Białorusini
Białorusini to mniejszość narodowa, licząca około 200 - 300 tysięcy osób, w większości tradycyjnie mieszkających na terenie województwa podlaskiego.
Należy zaznaczyć, że w województwie podlaskim przedstawiciele społeczności białoruskiej zasiadają we władzach samorządowych, dysponując większością w radach niektórych powiatów i gmin. W trakcie wyborów w 2001 r. organizacje mniejszości białoruskiej poparły obecnych posłów Eugeniusza Czykwina i Aleksandra Czuża oraz senatora Sergiusza Plewę (wszyscy trzej SLD-UP).
Według danych GUS swojego języka ojczystego uczy się, w 39 szkołach publicznych, 8 tys. dzieci i młodzież należących do mniejszości białoruskiej. Od kilku lat obserwuje się nieznaczną tendencję spadkową, spowodowaną głównie przyczynami demograficznymi.
Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Czesi - to mniejszość narodowa, licząca około 3 tysięcy osób, zamieszkujących rejon Kotliny Kłodzkiej, Lubelszczyznę i miejscowość Zelów (koło Piotrkowa Trybunalskiego).
Przodkowie obecnej mniejszości czeskiej przybyli do Polski między XVI a XVIII w. Należeli do nich głównie ewangelicy, którzy uciekali z Czech w wyniku prześladowań na tle religijnym. Mieszkający w Polsce Czesi tradycyjnie są ewangelikami.
Karaimi - to mniejszość etniczna pochodzenia tureckiego, licząca ok. 200 osób. Karaimi mieszkają w rozproszeniu, w dużych miastach całego kraju. Pierwsze grupy Karaimów przybyły z Krymu w XIII wieku i osiedliły się na ziemiach księstwa halicko - wołyńskiego (Troki, Łuck, Halicz, Lwów). Karaimi zatracili znajomość ojczystego języka, wyróżnia ich natomiast religia karaimska, wywodząca się z judaizmu.
Główna organizacja:
Karaimski Związek Religijny.
Litwini to mniejszość narodowa, licząca około 20 - 25 tysięcy osób. Największe skupisko osób należących do mniejszości litewskiej znajduje się na terenie gmin: Puńsk, Szypliszki, Krasnopol i Sejny (województwo podlaskie).
W gminie Puńsk Litwini, stanowiący tam ponad 80% ludności, zyskali znaczny udział we władzach samorządowych. Mają także swoich przedstawicieli we władzach powiatu sejneńskiego.
Według danych GUS nauczanie języka ojczystego jest zorganizowane na wszystkich poziomach nauczania w około 20 placówkach. Do szkół tych uczęszcza łącznie około 750 dzieci i młodzieży litewskiej.
W zdecydowanej większości polscy Litwini należą do Kościoła Rzymskokatolickiego.
Łemkowie - to mniejszość etniczna, licząca około 60 - 70 tysięcy osób. W przeszłości zamieszkiwali tzw. Łemkowszczyznę, czyli Beskid Niski i część Beskidu Sądeckiego. W związku z akcją "Wisła" (z 1947 roku; potępioną przez Senat RP w 1990 r.), w wyniku której Łemkowie zostali przesiedleni, większość mieszka poza swoim rodzimym terenem w województwach: warmińsko-mazurskim, lubuskim, zachodniopomorskim i dolnośląskim. Część Łemków podkreśla swoją przynależność do narodu ukraińskiego, inni deklarują się jako odrębna mniejszość narodowa.
Nauka łemkowskiego jako języka mniejszości jest realizowana poprzez Stowarzyszenie Łemków i niektóre publiczne placówki oświatowe.
Łemkowie identyfikujący się z narodem ukraińskim to z reguły wierni Kościoła Katolickiego Obrządku Biznatyjsko - Ukraińskiego, zaś Łemkowie uważający się za odrębny naród deklarują przynależność do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Niemcy to mniejszość narodowa, licząca 300 - 500 tysięcy osób, zamieszkujących tereny województw: opolskiego, śląskiego, dolnośląskiego, warmińsko-mazurskiego i kujawsko-pomorskiego.
W niektórych gminach województwa opolskiego Niemcy stanowią większość mieszkańców i w związku z tym odgrywają znaczną rolę we władzach samorządowych. W województwie tym mniejszość niemiecka uplasowała się na drugim miejscu w ostatnich wyborach samorządowych, dzięki czemu jej przedstawiciele tworzą grupę współrządzącą w ramach wojewódzkich władz samorządowych.
Przedstawiciele mniejszości niemieckiej zasiadają w polskim Parlamencie od czasu wyborów uzupełniających do Senatu w lutym 1990 roku. Po wyborach 27 września 2001 r. w Sejmie RP zasiada dwóch przedstawicieli mniejszości niemieckiej: Henryk Kroll i Helmut Paździor.
Wśród szkół dla mniejszości narodowych najwięcej jest szkół z nauką języka niemieckiego. Ogólna liczba publicznych placówek oświatowych (przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i liceów), w których nauczany jest jako ojczysty język niemiecki wynosi ponad 320, a uczęszcza do nich ponad 30 tys. uczniów.
Przedstawiciele mniejszości niemieckiej są w większości katolikami, a tylko nieliczni deklarują protestantyzm (Kościół Ewangelicko - Augsburski).
Ormianie to mniejszość narodowa licząca około 5 - 8 tysięcy osób, mieszkających na terenie całej Polski, głównie na Dolnym Śląsku i w Krakowie.
Pierwsze ślady osadnictwa Ormian na Rusi Kijowskiej datuje się na XI wiek, ale dokładna data powstania pierwszych skupisk ormiańskich na Rusi Czerwonej i na Podolu nie jest znana. W 1356 roku kolonie w Kamieńcu Podolskim i we Lwowie uzyskały potwierdzenie swojej autonomii. Po II wojnie światowej większość Ormian polskich z dawnych kresów południowo - wschodnich przeniosła się na południowo - zachodnie ziemie Polski.
Mieszkający w Polsce Ormianie są przeważnie katolikami obrządku ormiańskiego lub łacińskiego, a zdecydowana większość zatraciła znajomość swojego ojczystego języka.
Romowie to mniejszość etniczna, szacowana na 20 - 30 tysięcy osób. Romowie tworzą cztery główne grupy: Polska Roma, Kełderasze, Lowarzy i Romowie Karpaccy (Bergitka Roma). Większość mieszka w dużych miastach: w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi, Gdańsku i innych. Romowie z grupy Bergitka Roma zamieszkują górskie tereny województwa małopolskiego (między Nowym Sączem a Nowym Targiem). Romowie z tej grupy mieszkają także w miastach Górnego i Dolnego Śląska, Krakowie - Nowej Hucie.
Pierwszy dokument, poświadczający obecność Romów w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa. Od XVI wieku, do Polski zaczęli przybywać z Niemiec Romowie nazwani później Polską Romą. Bergitka Roma to potomkowie grup wędrujących wzdłuż łuku Karpat lub przybywających do Polski od strony Niziny Węgierskiej. Kełderasze (Kelderari - kotlarze) i Lowarzy (Lovari - handlarze końmi) przybyli do polski z Siedmiogrodu i Wołoszczyzny po roku 1850.
Większość Romów prowadzących niegdyś wędrowny tryb życia mieszka dzisiaj w miastach: w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi i Gdańsku oraz mniejszych ośrodkach. Jest to konsekwencją przymusowej polityki osiedleńczej prowadzonej przez władze PRL Romowie z grupy Bergitka Roma (prowadzący osiadły tryb życia od kilkuset lat) zamieszkują górskie tereny woj. małopolskiego. Ich społeczności znajdują się także w miastach Górnego Śląska i w Nowej Hucie, gdzie w latach 50-tych XX wieku, zatrudniano Romów w ramach polityki produktywizacyjnej.
Przeważająca część uczniów pochodzenia romskiego uczęszcza do szkół publicznych ucząc się w systemie zintegrowanym, razem z uczniami polskimi. Funkcjonują także tzw. klasy romskie (około 20). Szczególnym przypadkiem jest Parafialna Podstawowa Szkoła Romska w Suwałkach - jedyna szkoła niepubliczna, która organizuje bezpłatne nauczanie dzieci pochodzenia romskiego. Około 30% populacji dzieci romskich w ogóle nie wypełnia obowiązku szkolnego.
Romowie w Polsce to w zdecydowanej większości wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego, są jednak także wśród nich członkowie Kościoła Zielonoświątkowców i Związku Świadków Jehowy.
Rosjanie to mniejszość narodowa, która liczy około 10 - 15 tysięcy osób, mieszkających głównie w Białymstoku, na Suwalszczyźnie i Mazurach.
Rosjanie w Polsce deklarują wyznanie prawosławne. Niewielka część to starowiercy, których od roku 1983 reprezentuje Naczelna Rada Staroobrzędowców. Grupa ta, jako grupa wyznaniowa, powstała w drugiej połowie XVII wieku w wyniku rozłamu w Cerkwi rosyjskiej po soborze 1654 roku. Pod koniec XVIII wieku przybyła na Suwalszczyznę.
Główna organizacja:
Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe w Białymstoku.
Słowacy to mniejszość narodowa licząca 10 - 20 tysięcy osób, zajmująca tradycyjnie teren Spisza i Orawy. Liczba uczniów pobierających naukę słowackiego jako języka mniejszości wciąż spada. Obecnie z nauki korzysta około 350 uczniów w 16 szkołach.
Słowacy deklarują przynależność do Kościoła rzymskokatolickiego.
Tatarzy to mniejszość etniczna, licząca około 5 tysięcy osób, zamieszkujących rdzenne kolonie tatarskie na Białostocczyźnie (Bohoniki i Kruszyniany) oraz miasta: Białystok, Sokółka i Dąbrowa Białostocka.
Polscy Tatarzy mieszkali na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od końca XIV wieku. Ich przodkami byli emigranci lub uciekinierzy z terenów ówczesnej Złotej Ordy i z Krymu.
Tatarzy w Polsce zatracili znajomość swojego ojczystego języka, pozostali natomiast wierni religii i nadal są wyznawcami islamu.
Ukraińcy to mniejszość narodowa, licząca około 200 - 300 tysięcy osób. W wyniku przeprowadzonej w 1947 r., przez ówczesne władze komunistyczne, akcji "Wisła", ludność ukraińska, zamieszkująca tereny południowo - wschodniej Polski, została przesiedlona na tereny Polski północnej i zachodniej. W efekcie największe skupiska mniejszości ukraińskiej znajdują się na terenach województw: warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego i dolnośląskiego. Części Ukraińców udało się jednak uniknąć przesiedlenia z rodzimych terenów, a części pozwolono na powrót w 1956 roku. Stąd też skupiska mniejszości ukraińskiej -w województwie podkarpackim i małopolskim.
Mniejszość ukraińska posiada własnych przedstawicieli we władzach samorządowych, głównie w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie na różnych szczeblach zasiada około 50 radnych pochodzenia ukraińskiego (łącznie z przewodniczącym sejmiku województwa). Aktywnym działaczem Związku Ukraińców w Polsce jest były sekretarz generalny Unii Wolności i poseł na Sejm RP w latach 1993-2001 Mirosław Czech.
Dane statystyczne dotyczące edukacji w ostatnim dziesięcioleciu wykazują nieznaczną tendencję wzrostową liczby placówek szkolnych i uczniów pochodzenia ukraińskiego. Według badań GUS nauczanie języka ukraińskiego jako języka mniejszości prowadzone jest w 113 placówkach. Natomiast liczba uczniów waha się w granicach 2 - 3 tys. Wzrasta również liczba ukraińskich nauczycieli.
Pod względem wyznaniowym większość Ukraińców w Polsce to wierni Kościoła Katolickiego Obrządku Biznatyjsko - Ukraińskiego. Natomiast część deklaruje przynależność do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Żydzi to mniejszość narodowa licząca 8-10 tysięcy osób mieszkających w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach.
Pierwsze wzmianki o Żydach na terenach polskich pochodzą z X wieku, a pierwszym oficjalnym polskim dokumentem, nadającym Żydom przywileje i autonomię był statut kaliski z XIII wieku. II wojna światowa przyniosła nie tylko zagładę prawie 90% polskich Żydów, doprowadziła również do przerwania ciągłości żydowskiej tradycji oraz życia religijnego i kulturalnego w Polsce. Tuż po zakończeniu II wojny światowej w kilku falach emigracyjnych wyjechała większość z tych, którzy przeżyli holocaust, ale dopiero wydarzenia końca lat sześćdziesiątych (marzec 1968), kiedy użyto problemu żydowskiego do rozgrywek politycznych, przyczyniły się do rozbicia środowiska żydowskiego w Polsce.
Obecnie nie ma w Polsce szkół publicznych, w których wykładany byłby hebrajski lub jidisz jako języki ojczyste.
Od roku 1994/95 istnieje prywatna żydowska szkoła podstawowa Lauder Morasha School oraz, od roku 1999, Prywatne Gimnazjum Lauder-Morasha w Warszawie z językiem hebrajskim jako przedmiotem obowiązkowym. Szkoła Lauder-Morasha funkcjonuje także we Wrocławiu.
Żydzi to wyznawcy religii mojżeszowej.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Narod 2
2 bezp narod pojęcia definicje
Wykład 7 Naród i mniejszości etniczne
narod
Naród fast foodów - fragmenty, Zdrowie
2 Grupa odpowiedzi WOS 2 gim narod i spoleczenstwo (czcionka 5)
naród żydowski został wymyślony
Naród bohaterów
3 my narod stanow zjednoczonych pdf
Kosciol Narod i Panstwo
12 mobilnosc; naród 3.1, Filologia rosyjska, WOS, I semestr
NARÓD
russkij narod i gosudarstvo
chor rp szlach oraz proc moral odradz się narod w lit x CRMWAZCETN6YAUMXPI2P4HN4UQOJE75ELRCJXII
Dmowski R Kościół, naród i państwo
jednostka, naród,państwo
Polacy jako naród nie zdali egzaminu
Naród, wielokulturowość Węgier
1 narod i narodowosc
Kosciół Naród i Państwo, Dmowski Roman
więcej podobnych podstron