ylakami kończyn dolnych nazywa się żyły, które uległy nieodwracalnemu poszerzeniu, wydłużeniu i poskręcaniu niezależnie od ich wielkości. Żylaki obejmują żyły powierzchowne (umiejscowione tuż pod skórą) oraz tak zwane żyły łączące (tzw. perforatory) czyli naczynia żylne biegnące pomiędzy żyłami powierzchownymi a układem żył głębokich. Żylaki kończyn są poważną przewlekłą chorobą, która wymaga leczenia niezależnie od wieku pacjenta. Żylaki kończyn dolnych stanowią jedno z zespołu przewlekłej niewydolności żylnej kończyn dolnych (przewlekłej choroby naczyń zylnych) i lekceważone mogą doprowadzić po latach do trudno gojących się owrzodzeń podudzi. Pierwotnie postawione prawidłowe rozpoznanie i odpowiednio wcześnie włączone leczenie w istotnym stopniu zmniejszają koszty społeczne i ekonomiczne tej choroby.
Żylaki mają charakterystyczny wygląd. Zwykle są pogrubiałe, poskręcane, paciorkowato rozszerzone, sine lub błękitne, wyraźnie powiększające się w czasie stania. Najczęściej lokalizują się na tylnej powierzchni łydki oraz na wewnętrznej stronie kończyny dolnej pomiędzy kostką a pachwiną. Żylakom towarzyszy również uczucie dyskomfortu, ciężkości lub bólu nóg, a także ich obrzęki pojawiające się pod koniec dnia lub po długotrwałym staniu.
Wszystkie żyły w kończynach dolnych zaopatrzone są w zlokalizowane co kilka centymetrów zastawki, które uniemożliwiają cofanie się krwi w kierunku stóp, zapewniając prawidłowy kierunek jej przepływu. Jeżeli zastawki nie działają prawidłowo, krew spływa w dół pod wpływem siły grawitacji i zalega w żyłach kończyn dolnych, powodując ich stopniowe rozszerzenie i powstanie żylaków. Występowanie żylaków kończyn dolnych jest ściśle związane z wieloma przyczynami jednak podstawowym zaburzeniem jest brak równowagi pomiędzy ciśnieniem krwi w naczyniach żylnych a wytrzymałością ich ściany .
Pod względem mechanizmu powstawania wyróżniamy:
żylaki pierwotne powstające bez znanej przyczyny
żylaki wtórne, powstające na skutek przebytego w przeszłości zapalenia żył, ucisku na duże naczynia żylne np. przez guzy nowotworowe lub też występowanie wrodzonych przetok tętniczo-żylnych.
U około 60% osób dużą rolę w rozwoju żylaków odgrywają czynniki dziedziczne, które determinują słabszą budowę tkanki łącznej, zawierającej niższą ilość włókien sprężystych, co upośledza zdolność do prawidłowego kurczenia się i rozszerzania naczyń żylnych.
Stojąca postawa ciała człowieka jest kolejnym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu żylaków. Zwieksza ona w istotny sposób ciśnienie w naczyniach żylnych kończyn dolnych, które u zdrowej osoby wynosi od 85 do 95 mmHg a podczas poruszania się i skurczu mięśni łydki (tzw. mechanizm "pompy łydkowej") w wyraźny sposób obniża się o ok.10-20. U osób z niewydolnością zastawek żył powierzchownych spadek ciśnienia podczas poruszania się jest mniejszy a przy niewydolności zastawek żył głębokich i perforatorów żył łączących naczynia powierzchowne z głębokimi (tzw. perforatory) śladowy.
Okres ciąży i porodu jest czynnikiem usposabiającym szczególnie do powstania lub powiększenia się żylaków, który wiąże się z uciskiem powiększonej macicy jak też zmianami hormonalnymi w organizmie ciężarnej kobiety.
Jako przyczynę powstawania żylaków należy wymienić też przewlekłe zaparcia stolca, otyłość oraz noszenie bardzo obcisłej odzieży.
Podstawową metodą zapobiegania powstawaniu żylaków kończyn dolnych jest aktywność ruchowa. Godne polecenia są długie spacery, pływanie lub jazda na rowerze. Osobom, których praca jest stojąca, zaleca się regularne powtarzanie prostych ćwiczeń fizycznych poprawiających krążenie krwi w kończynach dolnych takich jak naprzemienne napinanie i rozluźnianie mięśni łydek lub stawanie na palcach.
Profilaktycznie osobom zagrożonym powstaniem żylaków kończyn dolnych można polecić wyroby o stopniowanym ucisku ( podkolanówki, pończochy lub rajstopy na miarę). Zaleca się stosowanie wyrobów o I (najniższej) klasie ucisku.
Rozpoznanie choroby żylakowej jest stosunkowo. Podstawowym warunkiem podjęcia prawidłowej decyzji co do sposobu postępowania leczniczego jest zebrany wywiad, badanie kliniczne oraz dodatkowe badania diagnostyczne.
Podczas badania należy zwrócić uwagę na:
obecność rozszerzonych żył i ich rozmieszczenie
rodzaj obrzęku (podudzie, podudzie i/lub udo)
zmiany troficzne (przebarwienia skórne, wytwórcze lub cofające się zapalenie skóry i tkanki podskórnej, owrzodzenie, plamy zanikowe)
obecność naczyniaków skórnych
Aby stwierdzić niewydolność żylną lekarz może wykonać kilka prób, których prawidłowe wykonane umożliwia prawidłową ocenę stanu układu żylnego powierzchownego i głębokiego u większości chorych:
Próba Schwarza - Klepnięcie jedną ręką w żylakowo zmienione naczynie i próba wyczucia fali przepływu drugą ręką. Wyczucie fali zwrotnej poniżej klepnięcia jest oznaką niewydolności zastawek.
Próba kaszlu - Wyczucie ręką położoną płasko przy ujściu żyły odpiszczelowej (okolice pachwin) drżenia spowodowanego cofnięciem się fali krwi żylnej do żyły odpiszczelowej .
Próba Trendelenburga- Uniesioną ku górze kończynę po zapadnięciu się opróżnionych żylaków bandażujemy opaską uciskową w ujściu żyły odpiszczelowej. W pozycji stojącej zwalniamy ucisk. Wypełnienie się szybko żylaków od ujścia świadczy o jego niewydolności, powolne wypełnianie się od obwodu wyklucza niewydolność zastawkową w ujściu.
Póba Perthesa - Po założeniu opaski uciskowej w połowie uda polecamy choremu chodzenie i zginanie kończyny w stawie kolanowym. Wyraźne zmniejszenie się żylaków potwierdza drożność i wydolność żył głębokich na poziomie opaski.
Próba Lintona - Po założeniu opaski uciskowej poniżej kolana w pozycji stojące obserwuje się opróżnianie żylaków po uniesieniu kończyny ku górze.
W razie wątpliwości kolejnym etapem postępowania są badania ultradźwiękowe, które uwidacznia odcinki niedrożne oraz w dobrym stopniu umożliwia lokalizację zmian podskórnych.
Kolejnym badaniem, które może potwierdzić nieprawidłowości układu żylnego jest flebografia wstępująca i zstępująca. Badanie to pozwala dokładnie zobrazować niedrożności, ocenić refluks głęboki oraz dodatkowo bardzo dokładnie umiejscawiają niewydolne perforatory.
Do najpoważniejszych powikłań choroby żylakowej są postępujące zmiany troficzne skóry szczególnie nasilone w dolnej części podudzia. W miejscach tych skóra staje się cienka, gładka z charakterystycznymi brązowymi plamkami a wpóźniejszym okresie zwykle w okolicy kostki przyśrodkowej powstaje owrzodzenie czyli ubytek skóry trudno gojący się.
Żylaki kończyn dolnych sprzyjają również rozwojowi zapalenia żył zarówno powierzchownych jak i głębokich.
U niektórych osób w przypadku mechanicznego uszkodzenia poszerzonej żyły może dojść do krwawienie na zewnątrz lub pod powierzchnię skóry powodując powstanie siniaka.
Istnieje 5 podstawowych metod leczenia przewlekłych zaburzeń żylnych kończyn dolnych:
zapobieganie, rady zdrowotne i dotyczące postawy ciała
Zapobieganie, rady zdrowotne i dotyczące postawy ciała
Celem zapobiegania jest zahamowanie cofania się krwi (refluksu) i poprawa przepływu obwodowego przez zwiększenie powrotu żylnego.
Można to osiągnąć przez:
odpoczynek z nogami umieszczonymi powyżej poziomu serca)
unikanie długotrwałego stania, albo siedzenia
unikanie noszenia obcisłej bielizny oraz gorsetów
poprawienie podparcia podeszwy i jeżeli to konieczne, zmianę obciążenia stóp
częsty wypoczynek z nogami uniesionymi do góry
leczenie ciepłem za pomocą wodnych masaży ozonowych
Leczenie uciskowe
Leczenie uciskowe niewydolności powierzchownego układu żylnego stosuje się aby odtworzyć prawidłową różnicę ciśnień między powierzchownym a głębokim krążeniem przez żyły przeszywające, aby zmniejszyć średnicę naczyń powierzchownych i ich przepuszczalność co pozwala przywrócić względnie fizjologicznych warunków dla krążenia krwi.
Zastosowanie znajdują tu zarówno elastyczne jak i nieelastyczne bandaże oraz różne rodzaje pończoch i rajstop uciskowych. Wybór rodzaju bandaży: elastyczny lub nierozciągliwy zależy od czynności, której będzie poddany powierzchowny układ żylny. Podczas wysiłku powinien być zastosowany bandaż nieelastyczny w celu utrzymania wyższego ciśnienia w żyłach powierzchownych w porównaniu do głębokich, tak żeby krew płynęła z układu powierzchownego do głębokiego, podobnie jak u osób zdrowych. Natomiast podczas wypoczynku lub w pozycji stojącej rodzaj bandaża nie ma znaczenia, ponieważ jedynym powodem bandażowania w tym wypadku jest zmniejszenie średnicy żylaka żyły powierzchownej.
Dla zapewnienia odpowiedniego ucisku mogą być także zastosowane tak zwane wyroby o stopniowanym ucisku, czyli podkolanówki, pończochy lub rajstopy. Wyroby te dostępne są w czterech różnych klasach ucisku (od I do IV), których wybór powinien być dokonany po porozumieniu z lekarzem. Wyroby uciskowe należy nosić przez cały dzień ubierając je rano przed wstaniem z łóżka.
Leczenie farmakologiczne
Obecnie stosowane środki lecznicze poprawiające napięcie ściany żylnej oraz przeciwdziałające skutkom zaburzeń w mikrokrążeniu i zastojowi limfatycznemu, które to stany zawsze towarzyszą patologii żylnej.
Wielu autorów podkreśla duże znaczenie w stosowaniu diosminy i hesperydyny. Wśród produktów naturalnych odgrywają substancje substancje zawierające jako czynnik aktywny rutynę, troxerutynę oraz escynę, natomist wśród produktów syntetycznych dużą rolę odgrywają tribenozyd, heptaminol, hefteron i dobesylan wapniowy.
Następną grupą leków stosowanych w leczeniu choroby żylakowej są leki reologicznie czynne jak pentoksyfilina oraz dekstrany. W wielu przypadkach zachodzi konieczność stosowania leków przeciwzakrzepowych jak antagoniści witaminy K (np. acenokumarol) czy heparyna.
Leczenie operacyjne
Zabieg operacyjny jest podstawową metodą leczenia żylaków kończyn dolnych, gdyż jako jedyny daje możliwość całkowitego wyleczenia choroby i zwykle skutecznie zabezpiecza przed jej nawrotem. Powszechnie przyjęto dwie metody operacyjne:
stripping - Zabieg polega na podskórnym wyrwaniu całej żyły odpiszczelowej w połączeniu z podwiązaniem i przecięciem niewydolnych żył przeszywających i jest wskazany w przypadkach niewydolności ujścia żyły odpiszczelowej i odstrzałkowej.
odcinkowe wycięcie żył - Ambulatoryjna flebektomia polega na wycięciu niewielkich żylaków powierzchownych i wszystkich niewydolnych, żylakowato zmienionych obocznic żylnych.
W zaawansowanych postaciach zespołu pozakrzepowego od wielu lat stosuje się operację Lintona, polegającą na podpowięziowym podwiązaniu wszystkich perforatorów oraz jednoczasowym usunięciu żyły odpiszczelowej i odstrzałkowej.
W szczególnie uporczywych przypadkach owrzodzeń z zadowalającymi efektami stosowane są przeszczepy skóry.
Leczenie obliterujące
Leczenie to polega na wstrzyknięciu drażniących środków chemicznych do światła żyły w celu wywołania zmian zapalnych śródbłonka z następowym zamknięciem światła żylaka w następstwie jego zwłóknienia. Wadą tej metody jest konieczność wielokrotnego powtarzania stosunkowo nieprzyjemnych zabiegów aż do czasu uzyskania zadowalającego efektu kosmetycznego. Ilość powikłań jest wysoce zależna od rodzaju i stężenia środka chemicznego oraz doświadczenia wykonującego zabieg.
Skleroterapia jest stosowana w leczeniu:
czerwonych albo niebieskich mikrożylaków
pajączków naczyniowych - promieniście rozgałęzionych skórnych żyłek, które stanowią duży problem kosmetyczny, zwłaszcza dla osób młodych, a są zbyt małe aby można je było zoperować w tradycyjny sposób
resztkowych żylaków pozostałych po strippingu
|