Systemy gospodarcze, kryterium dobroci systemów gospodarczych. Rynek i gospodarka rynkowa, funkcje rynku.
Najczęściej mówiąc o rynku to miejsce gdzie dokonuje się transakcji kupna i sprzedaży. Bardziej użyteczne wydaje się stwierdzenie, że kupujący i sprzedający określają co maja zamiar kupić i sprzedać i na jakich warunkach. To proces w ramach, którego kupujący i sprzedający określają ceny ilości dóbr, które maja być kupione i sprzedane. Na rynku jego uczestnicy poszukują informacji mających znaczenie dla ich interesu. Na rynku kupujący i sprzedający stale podają swoje zachowania modyfikacją swoich doświadczeń. Następuje urealnienie ambitnych planów i dążeń.
Rynek składa się z ludzi: konsumentów i przedsiębiorców próbujących kupić i sprzedać na najlepszych możliwie warunkach.
Przez ciągły proces dawania i brania przechodzą oni od względnej znajomości jakości pragnień i potrzeb innych(kupione sprzedane po jakiej cenie).
Rynek więc funkcjonuje jako nieprzerwany system informacji i wymiany.
Istotnym elementem procesu rynkowego jest konkurencja. Jest to proces przy pomocy którego uczestnicy rynku dążą do realizacji swych interesów próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty pod względem ceny, jakości lub innych charakterystyk wpływających na decyzję zawarcia transakcji. Konkurencja jest procesem, w której uczestnicy rynku próbują uniknąć skutków przedstawiania przez innych korzystniejszych ofert pod względem ceny, jakości, asortymentu czy innych charakterystyk wpływających na decyzję zawarcia transakcji.
Konkurencja może być:
cenowa
poza cenowa
Ze względu na rodzaj konkurencji będziemy wyróżniać różne modele rynku ( pewne uproszczenie rzeczywistości )
model konkurencji doskonałej
model konkurencji monopolistycznej
model rynku w warunkach oligopolistycznych
model rynku w warunkach pełnego (czystego monopolu)
Gospodarka rynkowa stwarza najlepsze z możliwych procesów gospodarczych. Jest ona rezultatem długotrwałego rozwoju. Ona wyłoniła się z gospodarki naturalnej.
Gospodarka naturalna jest to taka organizacja działalności gospodarczej w której produkcja i podział są nastawione na bezpośrednie zaspokojenie potrzeb producentów. Produkcja jest podporządkowana gospodarstwom domowym.
Podstawą gospodarki naturalnej są zwyczaje i tradycje. Rutyna i przyzwyczajenia w stosowaniu metod przyswojenia i produkcji powodują, że zmiany w technologii gospodarki lub w stosunkach ekonomicznych dokonują się powoli.
Gospodarka rynkowa w różnym zakresie w poszczególnych fazach rozwoju ludzkości.
Początki gospodarki rynkowej związane są z rozwojem społecznego podziałem pracy. Specjalizacja producentów oraz wyodrębnieniem własnościowym producentów.
Teoretycznie możliwe oraz istniejące realne systemy gospodarcze można podzielić na 3 grupy:
Wolnorynkowa gdzie zasoby są w posiadaniu prywatnych, a ich alokacja odbywa się w jedynie i wyłącznie w działaniu mechanizmie rynkowego→ nie istnieje→ był w XIX wieku
Obecnie mamy tendencje do gospodarek mieszanych. Dominuje własność prywatna, rynkowa alokacja zasobów, część zasobów znajduje się w rękach państwa i samorządów. Istnieje ingerencja w sprawy gospodarcze. Korygująca i uzupełniająca mechanizm rynkowy. Gospodarka mieszana nie jest jednoznacznie definiowana. O jej charakterze przesądza relacja jaka zachodzi miedzy mechanizmem rynkowym, a zakresami i metodami ingerencji państwa w procesy gospodarcze, czyli jest to taka gospodarka, w której oprócz podstawowego mechanizmu ( rynkowego ) napędowego istnieje i odgrywa istotną rolę mechanizm korygujący, wspomagający jakim jest ingerencja państwa.
W gospodarce powinno być tyle państwa ile gospodarka potrzebuje.
Gospodarka centralnie kierowana - zasoby znajdują się w rękach państwa i samorządów, podstawą mechanizmu alokacji jest plan centralny. Odmiana tego systemu był system nakazowo - rozdzielczy. System dopuszczał w pewnych obszarach mechanizmu rynkowego
Socjalizm rynkowy - obok centralnego planowania wykorzystuje się mechanizm rynku.
Kryteria w dobroci systemów gospodarczych.
W szerokim ujęciu w systemie gospodarki obejmuje względnie trwałe determinaty działalności gospodarki o charakterze materialnym ( zasoby ), jak i niematerialnym ( reguły instytucjonalne i organizacyjne ) oraz sumą działalności gospodarki (produkcję, podział wymianę i konsumpcji)
W uproszczeniu system gospodarczy to zespół instytucji organizacji związanych z podejmowaniem i realizacją decyzji ekonomicznych.
Z kolei sposób działania instytucji i formy realizacji decyzji ekonomicznej określa się jako funkcjonowanie danego systemu gospodarczego .
Nie ma dobrych i złych systemów są tylko lepiej lub gorzej przystosowane do realizacji istniejącej rzeczywistości.
Kryteria dobroci systemu:
Czy system posiada zdolność do realizacji reprodukcji rozszerzonej czyli czy jest zdolny do tworzenia nadwyżki ekonomicznej, bo inaczej będziemy przejadać zasoby.
Czy sprzyja postępowości , wprowadzaniu innowacji.
Czy posiada zdolności adaptacyjne do zmian.
Czy zapewnia właściwą alokację zasobów w skali mikro 0 makroekonomicznej. ( W alokacji zasobów należy kierować się kryterium i optimum Pareta). Kryterium Pareta mówi o tym, że powiększenie dobrobytu społecznego ma miejsce wówczas jeżeli dostępne dla społeczeństwa zasoby zostały tak rozdzielone pomiędzy alternatywne cele, kiedy dobrobyt ekonomiczny jednego członka społeczności zwiększył się bez jednoczesnego zmniejszenia dobrobytu pozostałych.
Czy system posiada zdolność do utrzymania równowagi
Czy system zapewnia sprawiedliwy podział i dostęp np. do nauki, kultury, itp.
Rachunek ekonomiczny to porównanie efektów nakładów z celu wyboru wariantów optymalnego, czy jest on przestrzegany na wszystkich szczeblach.
Funkcje ryku:
rynek przyczynia się do wyceny ( równa cena dla wszystkich )
rozwarstwienie uczestników rynku
wszyscy mają płacone równo ale koszty mają różne
przyczynia się do postępu
monopolizacja gospodarki - zostają najmocniejsi
przyczynia się do alokacji zasobów
Podstawowe pojęcia ekonomiczne - bariery wejścia
Przez bariery wejścia rozumieć należy koszty, które potencjalni konkurenci, muszą ponieść zanim będą w stanie konkurować, stanowią więc istotną przeszkodę w rozwoju konkurencji.
Swoboda wchodzenia na rynek istotnym warunkiem istnienia konkurencji.
Model konkurencji doskonałej zakłada całkowicie swobodne wejście na rynek.
Przeciwieństwem są monopole ich występowanie które utrudniają wejście innym firmą z pod tej samej branży na rynek poprzez konkurencje cenową.
Bariery wejścia mogą mieć różne pochodzenie :
posiada wyłączność na zasoby
posiada partnera lub prawa autorskie
posiadanie wyłączności sprzedaży na dany produkt
posiada prawa do znaku firmy
trudności lub niemożliwości zgromadzenia dostatecznego kapitału
brak potrzeb do tego umiejętności techniczne
trudności lub niemożliwość zmiany w istniejących powiązaniach odbiorców z dostawcami środków produkcyjnych
wysokich kosztów produkcji w stosunku do już istniejących przedsiębiorstw
niebezpieczeństwa przeciwdziałania już istniejących przedsiębiorstw
ryzyko wejścia na rynki konieczność ponoszenia dużych kosztów promocji reklamy, serwisu itp. Bez pewności zdobycia określonego segmentu rynku czy udziału rynku