Wielka Brytania
* monarchia (dynastia windsorska, wywodzi się z Niemiec, przemianowana z hanoverskiej)
* dziedziczna (1701 - zmiany sukcesji tronu)
* konstytycyjna (brak jednego aktu, choć raz próbowano narzucić - Cromwell)
* ustrój gabinetowo - parlamentarny
Ustrój terytorialny
Wielka Brytania - Anglia, Szkocja, Walia
Zjednoczone Królestwo - Wielka Brytania i Irlandia Północna (Ulster), państwo unitarne!
Wyspy Brytyjskie - Zjednoczone Królestwo, Wyspy Normandzkie, Wyspa Man
Anglia + Walia od 1284, pełna inkorporacja 1536, zintegrowana
Anglia + Szkocja - unia realna 1707
Anglia + Irlandia Płn. - 1800 unia, 1922 ustawa o wolnym państwie irlandzkim (IRA, problemy)
Dewolucja w Zjednoczonym Królestwie - powierzanie części władzy lokalnym zgromadzeniom przedstawicielskim (parlamenty, rządy, tworzą prawo w określonych dziedzinach).
Kraje posiadają sekretarzy stanu zasiadających w Gabinecie.
System konstytucyjny (elementy równoważne):
a) prawo powszechne (common law)
- trzonem orzeczenia sądowe (1873 ustawa o sądownictwie)
* na podstawie instytucji desetudo i zasady zbędności wykonywania prerogatywy wobec ustawowego upoważnienia do działania - własna interpretacja prawa
- najważniejsze normy prawa zwyczajowego:
* zasada zwierzchnictwa parlamentu
* nieodpowiedzialność monarchy (król nie może czynić źle)
* prerogatywy królewskie
b) normy prawa stanowionego
- historyczne korzenie:
* 1215 - Wielka Karta Swobód (Magna Charta Liberatum)
+ zabrania ściągania podatków bez zgody parlamentu
+ zabrania wtrącania do więzienia bez podania powodów
+ w razie skazania na karę majątkową należy zostawić sumę wystarczającą na przeżycie
* 1679 - Habeas Corpus Act
+ zabrania aresztowania bez nakazu sędziowskiego
* 1688 - Bill of Rights
+ wyłączne prawa Parlamentu: ustawodawstwo, nakładanie podatków i decyzje o wielkości armii
+ wolność słowa i debat w parlamencie
* 1701 - zasady sukcesji tronu
+ król i jego małżonek/ka nie mogą być katolikami
+ monarcha związany prawem, ograniczenie kompetencji
- współczesne ustawodawstwo
* prawo wyborcze,
* zasady regencji,
* zmiany w parlamencie
* ustawy o Izbie Lordów
- ustawodawstwo europejskie
c) zasady ustrojowe
- wynik naukowej analizy systemu
- prace autorytetów z zakresu prawa konstytucyjnego
d) konwenanse konstytucyjne
- wynikają z ewolucyjnego kształtowania się systemu politycznego, kształtują się na podst.precedensów
- nie są regułami prawnymi sensu stricte (nie są stosowane przez sądy), chociaż niektóre uzyskują moc prawą po włączeniu ich tektu do ustaw,
- wyraz utrwalonej praktyki funkcjonowania najwyższych organów, powszechnie uznany sposób zachowania w określonej sytuacji
- mowa tronowa, sesje parlamentu co roku
- premier z partii większościowej,musi być członkiem Izby Gmin
- odpowiedzialność Gabinetu przed Izbą Gmin
- władza wykonawcza nie ciesząca się zaufaniem Izby Gmin musi ustąpić,
- rezygnacja premiera = rezygnacja pozostałych członków rządu
- monarcha nie może odmówić podpisania ustawy.
Izba Lordów |
Izba Gmin |
a) lordowie duchowni |
- demokratycznie wybrana, system większościowy,
- jednomandatowe okręgi wyborcze (zmienne, minimalnie: Szkocja-71, Walia-35, Irlandia Płn.-12, dzielą się na pewne i marginalne) |
bezwzględna zgoda na uchwalenie projektu ustawy o przedłużeniu kadencji parlamentu |
okres pełnomocnictw: 5 lat (nie kadencji), możliwe przedłużenie (II wojna - 9 lat 7 m-cy) |
celem stanowienie prawa oraz dostarczanie analiz dla egzekutywy, forum wiedzy specjalist., opiniodawcze |
celem stanowienie prawa i kontrola nad pracą egzekutywy |
inicjatywa ustawodawcza, poprawianie ustawodawstwa, opóźnianie prac ustawodawczych (nie dłużej niż rok) |
inicjatywa ustawodawcza |
kworum: 3 parów (śr.frekwencja-300) |
kworum: 40 posłów |
władza ustawodawcza - lord kanclerz, kompetencje sądownicze przejął sąd najwyższy |
wyłączność na ustawy finansowe, chociaż faktyczny wpływ na sprawy finansowe niewielki, najważniejsze decyzje podejmuje rząd. jeśli poprawki nie zostaną zaakceptowane i nie można uzgodnić stanowisk, po roku projekt przechodzi w formie ustalonej przez Izbę Gmin. |
System sesyjny - roczna sesja (XI-X), posiedzenia przez pierwsze cztery dni tygodnia 14-22, w piątki 9.30-15.
Kształtowanie się systemu:
- Wielka Rada - dostojnicy kościelni, baronowie, hrabiowie, przedstawiciele rycerstwa i miast
- Tajna Rada - doradcy króla, wciąż istnieje, jej członkami np.członkowie gabinetu
- Gabinet - przyjęto, że muszą do niego należeć osoby z partii większościowej, aby uniknąć konfliktów. Usamodzielnił się, bo niemieckojęzyczny król nie rozumiał i nie uczestniczył, dla porządku ktoś inny musiał być najważniejszy - premier.
* Izba Lordów kiedyś więcej kompetencji od Izby Gmin
(Wigowie - liberałowe, torysi - konserwatyści)
Parlament
- nazwa powstała w Anglii w XIII w., oznaczała sklep z gadaniną lub konferowanie
- skupia elementy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej (król, IL, IG)
- omnipotencja ustawodawcza - nie ma takiego prawa, którego parlament nie mógłby uchwalić lub zmienić, poza ograniczeniami własnych kompetencji
- funkcja kontrolna nad egzekutywą
* odpowiedzialność konstytucyjna i polityczna, impeachment
* zapytania poselskie
* kontrola finansowa
- mandat wolny (brak możliwości rezygnacji, niezależny, wyraziciel interesu ogólnonarodowego)
Zasada incompatibilitas - stanowisko przynoszące zyski ze Skarbca Korony uniemożliwia zasiadanie w parlamencie. Żeby zrezygnować z mandatu deputowany otrzymuje symboliczny 1 funt.
Mowa tronowa - porównywana do expose, rząd przedstawia kierunki działalności państwa, dyskusję wszczyna opozycja
Legislacja:
I czytanie - odczytanie tytułu projektu i dnia drugiego czytania
II czytanie - debata, obrady nad poprawkami
- komisje
* 1 i 2 czytanie może być pominięte a projekt skierowany od razu do komisji
* można także poniechać debaty nad sprawozdaniem komisji - projekt może przejść bez rozpatrzenia przez IG
III czytanie - sprawozdanie z pracy komisji
- uchwalenie
- przekazanie Izbie Lordów (poprawki, nie może odrzucać ustaw finansowych)
- jeśli poprawki nie zostaną zaakceptowane i nie można uzgodnić stanowisk, po roku projekt przechodzi w formie ustalonej przez Izbę Gmin.
- promulgacja monarchy
Ustawy:
- prywatne - dotyczą interesów partykularnych lub indywidualnych
- publiczne - charakter ogólnych unormowań
- mieszane - określając przedsięwzięcia ogólnonarodowe odnoszą się do lokalnych spraw
(np.budowa tunelu La Manche)
- finansowe (wyłączność IG)
- ze względu na źródło: prywatne projekty posłów, projekty rządowe
Zasada dyskontynuacji - ustawa nieuchwalona podczas sesji (1 rok) przepada. (nie dotyczy prywatnych)
Inicjatywa:
- 65% inicjatywy rządowe
- 20% inicjatywy frakcji opozycyjnej
- 15% wnioski indywidualne
Whip - naganiacze, czuwają nad dyscypliną we frakcji parlamentarnej, spotykają się z whipami opozycji, informują górę partyjną o tym, co myśli opozycja i odwrotnie (whip główny i whipowie młodsi)
Spiker (John Bercow)
- wybierany na pierwszej sesji Izby Gmin, wybór zatwierdzany przez monarchę,
- jest członkiem Izby, niekoniecznie partii większościowej
- apolityczny, nie przemawia jako poseł i głosuje tylko w wypadku równego rozłożenia głosów
- decyduje o charakterze finansowym ustawy
- przewodniczy debatom, strzeże zasad postępowania Izby
- mianuje przewodniczących niektórych komisji
- decyzje spikera ogłaszane publicznie stanowią precedensy
Lider Izby Gmin (Sir G.Young)
- członek Gabinetu
- mianowany przez premiera
- odciąża premiera od wypełniania roli lidera frakcji zwycięskiej
- odpowiada za realizację programu rządowego w Izbie
- łącznik pomiędzy rządem, a Izbą Gmin
Komisje:
- stałe
- specjalne
- wspólne
- projektów prywatnych
- całej Izby (bez spikera, jego funkcje przewodniczący komisji budżetowej), rozpatrywanie projektow ustaw o charakterze konstytucyjnym i ustaw finansowych zawierających propozycje budżetowe.
Monarcha
- głowa państwa
- głowa kościoła (anglikańskiego i prezbiteriańskiego w Szkocji)
- symbol więzi brytyjskiej wspólnoty
- panuje, nie rządzi (prawo do rady, zachęcania i ostrzegania)
- nie odpowiada politycznie, ani konstytucyjnie (nie może działać sam)
- kontrasygnata premiera/ministra konieczna we wszystkich funkcjach politycznych
- nadaje ordery (naważniejszy - podwiązki)
- mianuje parów i dostojników kościoła
- stosuje prawo łaski
- „stały minister bez odpowiedzialności”
Gabinet - ok.20 najbliższych współprcowników premiera, rząd - pojęcie znacznie szersze, cały aparat administracji państwowej opłacany ze Skarbu Państwa(rząd niekolegialny-suma stanowisk,Gabinet kolegialny)
Gabinet
- od 18 do 21 osób, mianowani przez monarchę
- pośrednie ogniwo między parlamentem a administracją
- premier:
* najważniejszy, główny doradca królowej
* faktycznie wykonuje prerogatywy monarchy
- patronaż - prawo mianowania na najwyższe stanowiska państwowe, gospodarcze i kościelne
* lider partii i Izby Gmin
Gabinet częściowy - komitet gabinetu pod kierownictwem premiera, który poufnie opracowuje dane zagadnienie celem przedstawienia w odpowiednim momencie całemy gabinetowi do aprobaty.
Głosowania nad projektami ustaw: w UK nie liczą głosów, następuje przechodzenie do kuluarów, w wypadku niewielkich różnic po prostu dogadują się.
USA
Ustrój terytorialny:
Federacja - państwo związkowe, tworzą je wyrażnie wyodrębnione części o charakterze zbliżonym do państw
(Konfederacją z kolei jest związek państw).
50 stanów (najnowszym Hawaje 1959) + 1 dystrykt + obszary zależne
* Dystrykt Columbia - miejsce podejmowania decyzji, z niego nie wybiera się senatorów
* Obszary zależne, np. Puerto Rico - mogą służyc w armii, łatwiej uzyskać obywatelstwo
* Stan: egzekutywa-gubernator, legislatywa-dwuizbowy kongres,sąd:pokoju,policyjne,apelacyjne
Źródła prawa:
- konstytucja federalna (art. VI - klauzula supremacji konstytucji)
- konstytucje stanowe
- prawo lokalne
* prawo precedensowe (common law, judge-made-law)
* ustawodawstwo kongresu i delegowane (przeniesienie na administrację kontrowersyjnych rozstrzygnięć, wzrost popularności w latach 30-tych, zacieranie ról)
* akty prawne prezydenta
* traktaty, porozumienia, prawo międzynarodowe
(najwyższe obok ustawy prawo krajowe, mogą uchylać wcześniejsze sprzeczne z nimi ustawy kongresu,
- traktat wymaga zgody kongresu, o ukladach międzynarodowych zamieranych przez samego prezydenta opinia publiczna może się dowiedzieć po latach: tajny układ USA-Tajlandia z 1964).
Historia:
- 4 lipca 1776 - deklaracja niepodległości (święto narodowe)
- 1777 - Artykuły Konfederacji i Trwałej Unii uchwalone przez Kongres Kontynentalny
* 13 myślicieli - funding fathers
* plan Wirginii i plan New Jersey, z obu czerpano tworząc ustrój.
- 17.09.1787 - uchwalenie tekstu konstytucji (77 delegatów w Filadelfii, rewizja deklaracji)
- 26.08.1788 - ratyfikacja stanu NY
- 1790 - 13 stanów, wybory prezydenckie.
Główne uprawnienia federacji
- polityka monetarna, emisja pieniądza
- naturalizacja
- polityka zagraniczna, ochrona granic
- zarządzanie dystryktem Kolumbii i innymi terytoriami federalnymi
- ochrona handlowa i celna
- prawo stanowienia wszelakich praw, które będą niezbędne i właściwe dla wykonywania uprawnień wskazanych w konstytucji
- XVI poprawka - trwała zależność stanów od budżetu federalnego
Władze stanowe - wszystkie uprawnienia niezastrzeżone wcześniej dla rządu USA
Konstytucja
Wstęp - suwerenność ludu, państwo liberalne, republikańska forma rządów, podział władz
Art. I - Władza ustawodawcza - kongres
Art. II - Władza wykonawcza - prezydent
Art. III - sądy federalne
Art. IV - relacje władzy federalnej i stanów
Art. V - sposób zmiany konstytucji
Art. VI - żródła prawa (konstytucja i zgodne z nią ustawy i traktaty)
Art. VII - konstytucja wchodzi w życie po ratyfikacji przez 9 stanów (1788)
- uchwalona przez konstytuantę (zgormadzenie)
- specyficzny, jasny rozdział kompetencji (federacyjne i stany)
- supremacja konstytucji nad innymi aktami
- zwierzchność prawa federalnego nad stanowym w zakresie kompetencji wykonawczych w konstytucji
- kompetencje stanów pierwotne i chronione
- struktura federalna i stanowa mają własne władze.
Poprawki
- nie są bezpośrednio włączone do tekstu konstytucji, stanowią jej uzupełnienie
- razem z Bill of Rights w 1791 (wolność osobista, słowa, prasy, religii, noszenie broni...)
do 1992 - 27 poprawek
- wnoszenie poprawek
1) propozycja 2/3 członków Izb Kongresu lub ogólnej liczby stanów (legislatury)
2) ratyfikacja przez ¾ stanów
(jedna z najbardziej sztywnych konstytucji, 10 tys. propozycji, wprowadzono 27)
I poprawka - obok wolności słowa wyróżnia wolność prasy (na płaszczyźnie konfliktu z Brytyjczykami)
XIII poprawka - zniesienie niewolnictwa
XVII poprawka - bezpośrednie wybory do Senatu, wcześniej desygnowani
XVIII poprawka - wprowadzenie prohibicji
XXI - zniesienie prohibicji
XXIV poprawka - lata 60-te, znosi podatki wyborcze (stany płd.), wprowadza równość obywateli
Kompetencje prawodawcze Kongresu:
a) wyliczone - wynikają bezpośrednio z zapisów konstytucyjnych
b) pochodne - wynikają z prawa do regulacji wszystkiego, co potrzebne i właściwe do wykonania kompetencji zawartych w konstytucji
c) immanentne - wynikające z istoty podstawowej prawnej formy działania państwa realizowanej przez Kongres, mianowicie legislacji.
! szerokie uprawnienia kongresu nie oznaczają jego omnipotencji ustawodawczej
! brak instytucji rozwiązania izb przed upływem kadencji, sesja od I do XII
a) kompetencje utrojodawcze (2/3 może zaproponować poprawkę)
b) kompetencje ustawodawcze (teoretyczna wyłączność na inicjatywę, tylko projekt budżetu wnosi prezydent)
c) kreacyjne (wybór prezydenta i wice wrazie braku większości)
d) sądownicza i śledcza (impeachment)
Legislacja:
1) inicjatywa ustawodawcza (członek kongresu, komisja, faktycznie - administracja prezydencka 80%)
2) prace w komisjach
3) przyjęcie projektu w głosowaniu na posiedzeniu plenarnym w obu izbach (jednocześnie, a gdy projekt kontrowersyjny, najpierw w tej izbie, w której ma większe szanse)
4) uzgodnienie projektu przez izby (komisje uzgadniające),jeśli się nie uda - projekt upada
5) podpisanie przez prezydenta (jeśli weto przy ponownym głosowaniu potrzebne 2/3 głosów)
Senat |
Izba Reprezentantów |
100 senatorów, po 2 z każdego stanu |
435 (od 1929) |
kadencja 6 lat (co 2 wymieniana 1/3 składu) |
kadencja 2 lata |
reprezentuje interesy stanu |
reprezentuje interesy federacji |
czynne prawo wyborcze 18, bierne 30, od 9 lat USA |
czynne prawo wyborcze 18, bierne 25, od 7 lat USA |
wybierają obywatele stanu |
wybory bezpośrednie, powszechne, w okręgach jednomandatowych |
sądzenie w ramach impeachmentu |
wszczęcie postępowania w impeachmencie |
udzielanie rady i zgody na wybór prezydenta |
wybór prezydenta w przypadku nieuzyskania większości, 1800,1824, głosowanie większością stanów, każdy-1 głos |
rada i zgoda na traktaty i umowy międzynarodowe(2/3) |
wyłączność na ustawy finansowe (podatki, budżet) |
obradom przewodniczy wiceprezydent/ pro tempore |
przewodniczy spiker z partii większościowej |
Check & balance - system hamulców uniemożliwiający dominację jednego organu nad pozostałymi
a) Ustawodawcza -> wykonawcza
- władza nad sakiewką (zatwierdzanie budżetu włądzy wykonawczej)
- możliwość odrzucenia weta prezydenta (2/3)
- rada i zgoda przy nominacjach
- konsultacja w kwestiach polityki zagranicznej
- impeachment
- tworzenie i likwidowanie departamentów rządowych
b) Ustawodawcza -> sądownicza
- fundusze na funkcjonowanie sądownictwa
- tworzenie/likwidowanie sądów federalnych
- impeachment
- decyzje, co do ilości
- zatwierdzanie nominacji
- apelacja
Egzekutywa
Droga do białego domu:
1) kampania i prawybory wenątrz partii (37 stanów - R, 42 stany - D.)
* w części stanów nie ma prawyborów, tylko caucusy - zebrania liderów partyjnych dokonujące nominacji,
2) ogólnokrajowa konwencja i wybieranie kandydata całej partii (lipiec)
3) ogólnokrajowa kampania (sierpień-listopad)
4) pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada - wybory
5) pierwszy poniedziałek po 2 środzie grudnia - głosowanie elektorów
5) 6 stycznia - kongres spotyka się w celu oficjalnego obliczenia głosów
6) 20.01 - inauguracja prezydentury (max 2 kadencje - XX poprawka z 1951)
Prawybory:
- otwarte (wszyscy mogą uczestniczyć)
- zamknięte (tylko członkowie partii)
Wybory:
- Elektorzy (538): 435 + 100 + 3 dystrykt Kolumbia (270 - większość)
- XII poprawka - kolegium elektorskie wybiera prezydenta i wiceprezydenta osobno (nie mogą pochodzić z jednego stanu)
Gabinet
- w skład wchodzą sekretarze,nie ministrowie (bo ministrowie posiadają legitymację do podejmowania decyzji, decyzje sekretarzy ważne wyłącznie mocą władzy prezydenta)
- sekretarze departamentów, szef Rady Doradców Ekonomicznych, przedstawiciel agencji ochrony środowiska, dyrektor biura zarządzania i budżetu, przedstawiciel USA w zakresie handlu, ambasador przy ONZ, szef białego domu - gabinet nie miejscem podejmowania decyzji a informowania o decyzjach prez.
- departamenty: obrony, stanu, skarbu, sprawiedliwości, handlu
Prezydent
- 35 lat, co najmniej od 14 USA, nienaturalizowany
- ta sama osoba nie dłużej niż dwie czteroletnie kadencje
- z momentem wybrania przywódca partii z której się wywodzi
- promotor ustaw (orędzia, weto, dążenie do inicjatywy ustawodawczej)
- egzekucja ustaw i zarządzanie administracją federalną
- kierowanie polityką zagraniczną państwa (współpraca z Senatem)
- dowodzenie siłami zbrojnymi
- funkcje nominacyjne poza władzą wykonawczą (sądownictwo federalne)
- prawo łaski
a) uprawnienia wobec legislatywy
- wydawanie rozporządzeń wobec ustawy
- weto wobec ustaw kongresu
* regularne - odmowa podpisu
* kieszonkowe - projekt ustawy trafia do podpisu w ciągu ostatnich dni sesji, niezajęcie stanowiska nie pozwala na wejście w życie - protest prezydenta
- orędzia (informacja o stanie unii, budżetowe, ekonomiczne)
b) uprawnienia wobec judykatywy
- mianowanie sędziów federalnych
- prawo łaski wobec przestępców przeciwko państwu
Spiker
- przewodniczący Izby Reprezentantów i partii większościowej
- podejmuje decyzje w sprawach porządku obrad, udziela głosu
- przekazuje projekty ustaw komisjom
- powołuje członków komisji (poza stałymi)
System partyjny
a) republikanie (słonik)
b) demokraci (osiołek)
c) partie trzecie - znaczenie marginalne, mogą zwracać uwagę na ważne problemy, które z pewnością zostaną przedyskutowane na forum powyższych partii
* podziały partyjne rozpoczęły się od federalistów i unionistów.
Sądy:
- dystryktowe, apelacyjne i sąd najwyższy
- SN: funkcja kreacyjna (precedensy), interpretacyjna (wykładnia) i ustrojodawcza (badanie konstytucyjności)
- judical review - klauzula supremacji, każdy sąd może uznać, że ustawa jest sprzeczna z konstytucją, wyrok negatywny SN nie uchyla ustawy, ale nikt jej już nie stosuje
FRANCJA (bikameralizm zróżnicowany)
Historia:
- 26.08.1789 - deklaracja praw człowieka i obywatela
- od 1791 - 15 konstytucji
Konstytucja z 4 X 1958 r.
- zbudowana na błędach dwóch poprzednich republik, (III rp oparta na parlamencie, a egzekutywa na tyle słaba, że utrzymywała się kilka miesięcy, konst. Z 1875 odrzucona w referendum: 96,4% przeciw niej)
-de Gaulle proszony o przejęcie władzy w związku z buntem algierskim rząda pełnomocnictw i zmiany ustroju
BLOK KONSTYTUCYJNY
1) Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
2) Wstęp do konstytucji z 1946 r.
3) Zasady podstawowe uznane przez ustawy Republiki
4) Cele działalności państwa o randze konstytucyjnej
5) Karta środowiskowa z 2004 r.
Zmiania konstytucji
a) inicjatywa: prezydent na wniosek premiera / członkowie parlamentu
b)parlament zwołany w charakterze kongresu (obie izby razem) decyduje większością 3/5 głosów /
uchwalenie zmiany przez obie izby parlamentu w identycznym brzmieniu
c) zatwierdzenie zmian w referendum
* republikańska forma i integralność nie podlegają zmianie
* nie można zmieniać konstytucji, gdy urząd Prezydenta opróżniony
Prezydent
- od 1962 wybierany w wyborach powszechnych, od 2002 na 5 lat
- konstytucja poświęca mu aż 16 artykułów
- odpowiedzialność konstytucyjna tylko za zdradę stanu
- zastępuje go przewodniczący senatu
- politycznie nieodpowiedzialny, nie może być odwołany przed upływem 5 lat kadencji
(podkreślone nie wymagają kontrasygnaty)
a) uprawnienia względem rządu:
- powołanie/ odwołanie premiera (musi mieć zaufanie parlamentu)
- powołanie/ odwołanie na wniosek premiera członków rządu
- przewodniczenie Radzie Ministrów: kieruje obradami, ukierunkowuje prace rządu, ustala porządek obrad, ma ostatnie słowo w trakcie posiedzeń
- prawo weta wobec ordonansów
- aktywność na płaszczyźnie polityki obronnej i zagranicznej
b) uprawnienia względem parlamentu
- inicjuje zmiany konstytucji
- wygłasza orędzia do parlamentu
- promulgacja (15 dni) lub prośba o ponowne rozpatrzenie ustaw lub jej części (weto ustawodawcze) lub wniosek do Rady Konstytucyjnej
- rozwiązanie ZN (po zasięgnięciu opinii premiera i przewodniczących izb)
- ogłoszenie referendum
c) uprawnienia względem państwa:
- arbitraż w celu właściwego funkcjonowania władz publicznych
- prawo łaski
- Art.5: czuwa nad respektowaniem konstytucji i funkcjonowaniem władz, jest gwarantem niepodległości i integralności terytorialnej
- podjęcie wymaganych środków w przypadku zagrożenia państwa (art.16)
Lorsque les institutions de la republique, l'indepenndance de la Nation, l'integrite de son territoire ou l'execution de ses engagement internationaux sont menaces d'une maniere grave (...)
* de Gaulle 22.04.1961 podczas puczu algierskiego
+ mianowanie 3 członków Rady Konstytucyjnej i jej przewodniczącego.
Wybory prezydenckie:
- zarządzenie wyborów przez RM (min 20, max.35 dni przed upływem kadencji)
- kandydatury: co najmniej 500 osób popierających (członkowie ZN, Senatu, Rady Paryża, reprezentujących co najmniej 30 departamentów)
- ukończone 23 lata
- złożenie kaucji (mniej niż 5% - utrata)
- I tura: bezwzględna większość ważnie oddanych głosów
- II tura: dwaj kandydaci z największą liczbą głosów
- Rada Konstytucyjna - ogłoszenie wyników, rozpatrywanie protestów
Cohabitation - współistnienie prezydenta reprezentującego odmienną orientację polityczną niż większość parlamentarna i rząd (nie może mieć charakteru trwałego, np. Mitterrand po reelekcji rozwiązał AN)
* z wyjątkiem cohabitation rząd i ministrowie podporządkowani raczej prezydentowi, niż parlamentowi
Powołanie rządu:
a) prezydent powołuje premiera
b) premier wybiera członków rządu, na niektóre wpływa prezydent (obrona narodowa, sprawy zagraniczne)
c) nominacja członków rządu przez prezydenta
d) Program działania rządu i oświadczenie na temat ogólnej polityki w Assemblee Nationale
Odwołanie rządu:
- Assemblee uchwala wotum nieufności rządowego programu lub ustawy zawierającej wotum*
(wniosek o nieufności trafia do prezydenta - dymisja premiera, rozwiązanie ZN)
* ustawa może być połączona z wotum zaufania (nie może dotyczyć najważniejszych kwestii państwowych), zwykle uchwalana, bo rząd ma większość w parlamencie.
Rząd:
a) uprawnienia względem prezydenta:
- inicjowanie działań prezydenta
- opiniowanie tych działań
- kontrasygnaty wskazanych decyzji prezydenta
+ zmiana na stanowisku prezydenta - nowy gabinet, liczba członków zmienna
b) względem parlamentu:
- projektowanie ustaw
- zgłaszanie poprawek do projektów ustaw
- decyzja o ustawie budżetowej (mimo nieuchwalenia przez parlament)
- odpowiedzialność za wykonywanie ustaw
Premier
- przedstawia prezydentowi wnioski o odwołaniu i powołaniu członków rządu
- kieruje działalnością rządu
- może zastępować prezydenta w Radzie Obrony Narodowej oraz przewodniczyć posiedzeniom rządu
Sesje zwyczajne - od października do czerwca, do 120 posiedzeń
Sesje nadzwyczajne - na żądanie premiera lub większości AN (zwoływanie i zamykane dekretem prezydenta)
Parlament (obie izby)
- dysponują inicjatywą ustawodawczą (ograniczoną, brak inicjatywy w sprawach finansowych)
- poprawki do projektów ustaw
- obie izby muszą zgodzić się na poprawkę do konstytucji
- zgoda w zakresie ustaw dotyczących senatu
- mandat wolny (konstytucyjny zakaz mandatu imperatywnego)
Ustawodawstwo parlamentu:
a) ustawy organiczne - dopełnienie konstytucji (dotyczą np. wyborów), inna legislacja (15 dni między projektem a obradami, konieczna kontrola przez RK)
b) ustawy zwykłe (art.34 konstytucji - taksatywne wyliczenie dziedzin uchwalania ustaw przez parlament)
c) ustawy finansowe (pierwszeństwo AN, krótszy czas, ordonansy)
d) ustawy o finansowaniu ubezpieczeń społecznych
e) ustawy programowe (cele działalności gospodarczej i socjalnej państwa)
f) ustawy dotyczące wspólnot terytorialnych i francuzów zamieszkałych poza Francją (trafiają na początku do Senatu)
Senat (Rada Republiki) |
Assemblee Nationale |
6 lat kadencji, 1/3 co 2 lata * (1/2 co 3) |
5 lat kadencji |
343 członków (348) |
577 członków |
18 i 35 (30) |
18 i 23 |
wybory pośrednie (150 tys. elektorów: deputowani do AN, radni rad regionalnych, radni gmin departamentu, delegaci rad municypalnych), uodparnia to na sympatie polityczne - idealni opiniodawcy |
wybory bezpośrednie (okręgi jednomandatowe, system większościowy, 2 tury) |
60 osób - wniosek do rady konstytucyjnej, |
60 osób - wniosek do rady konstytucyjnej inicjatywa w sprawie postawienia prezydenta w stan oskarżenia |
reprezentuje wspólnoty terytorialne |
reprezentuje naród |
nie może żądać nadzwyczajnej sesji parlamentu |
może żądać nadzwyczajnej sesji |
ciało opiniodawcze, mają 2 m-ce na poprawki, które mogą zostać odrzucone |
po wyczerpaniu procedur rząd może zdecydować o ostatecznym rozwiązaniu projektu w samym AN (tzw. ostatnie słowo AN) |
projekty dotyczące wspólnot terytorialnych, terytoriów zamorskich i francuzów spoza Francji |
projekty ustaw finansowych |
nie może kontrolować rządu, ani pociągać do odpowiedzialności politycznej |
rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed AN |
* W 2011 liczba senatorów wzrośnie do 348 i ½ izby będzie wymienna co 2 lata, a bierne prawo wyborcze od 30 roku życia
Ograniczenia parlamentu:
- art.34 - taksatywne wyliczenie dziedzin, w których może uchwalać ustawy
- możliwość przyjęcia ustaw bez głosowania (połączone z wotum zaufania, jeżeli w ciągu 24h od złożenia wniosku przez rząd nie wpłynie od deputowanych wniosek o wyrażenie wotum nieufności)
- ordonanse rządowe (70 dni na ustawę budżetową, inaczej ordonans)
- prezydent może przejść nad parlamentem do narodu przez referendum
Rozwiązanie parlamentu - przed upływem kadencji prawo tylko do rozwiązania AN, nie może się odbyć w pierwszym roku funkcjonowania izby niższej ani podczas stosowania art.16.
Rada Konstytucyjna
- 9 osób (3 prezydent, 3 przewodniczący AN, 3 przewodniczący Senatu)
- odnawia się w 1/3 co 3 lata
- obok członków z nominacji w skład Rady mogą wchodzić dożywotnio byli prezydenci
- opiniowanie art.16, kwestie opróżnienia i niemożności sprawowania urzędu
- prawidłowość wyborów
- ocena kwestionowanych wyborów członków parlamentu
- orzeka w kwestiach występowania przeszkód w pełnieniu przez Prezydenta urzędu
- nadzór nad referendum, ogłaszanie wyników
- stwierdzanie konstytucyjności ustaw organicznych, a zwykłych na wniosek prezydenta, premiera, przewodniczących izb.
- kontroluje tylko parlament (akty prezydenckie na wniosek, Rada Stanu bada te akty)
Rada Stanu
- powołani przez prezydenta na posiedzeniu Rady Ministrów
- około 300 osób
- opiniowanie wszystkich projektów ustaw oraz dekretów powstających w ramach egzekutywy
- apelacja od sądów administracyjnych
Partie:
(lewica) (prawica)
PCF PS Zieloni UDF UMP FN
2007: NC + Ruch Dem.
PCF - Francuska Partia Komunistyczna (20)
PS - Partia Socjalistyczna (189)
Zieloni (4)
NC - Nowe Centrum (22)
UMP - Unia na Rzecz Ruchu Ludowego (307)