NICIENIE -ROBAKI OBŁE PRZEWODU POKARMOWEGO

Postaramy się po krótce omówić bezkręgowce pasożytujące w układach pokarmowych, czyli robaki obłe.

Obleńce, inaczej robaki obłe, to tradycyjna nazwa grupy bezkręgowców charakteryzujących się nieczłonowanym, przeważnie wydłużonym i zwykle kulistym w przekroju ciałem. Przykładowymi przedstawicielami tej grupy są: glista ludzka, owsik i włosień spiralny, ich omówieniem zajmiemy się później. Obleńce żyją wszędzie - zarówno w gorących źródłach, jak i w krajach polarnych. Żyją w ciałach innych organizmów, w ich odchodach, a także w mule i w glebie. Dziś jednak zajmiemy się tylko tymi, które pasożytują w przewodzie pokarmowym człowieka.

Podstawowe cechy nicieni to:

- rozdzielnopłciowość

- brak układu oddechowego i krwionośnego

- układ wydalniczy albo zupełnie nie występuje albo reprezentowany jest przez modyfikowane gruczoły skórne, albo jest typu protonefrydialnego

- układ nerwowy związany jest z powłoką ciała, narządy zmysłów są słabo rozwinięte.

U niektórych nicieni występuje już regularna przemiana po­koleń, z których jedno jest wolno żyjące, drugie natomiast może bytować tylko jako pasożyt. Jednak większość nicieni pasożytniczych przez znaczną część życia bytuje jako pasożyty, a jedynie stadium jaja i niekiedy część okresu lar­walnego przebiega poza organizmem żywiciela; młodociane stadia większości nicieni pasożytniczych, które nie dostały się do odpowiedniego ży­wiciela — giną.

Tu, na przykładzie glisty ludzkiej przedstawiony został przekrój poprzeczny przez ciało oraz budowa komórki mięśniowej. Ogólnie rzecz biorąc nicienie w porównaniu do innych gromad wykazują największą zdolność przystosowania się do różnorodnych warunków środowiska, co wytłumaczyć można w znacznej mierze rozwojem mocnego zewnętrznego oskórka stanowiącego dobrą ochronę. Oprócz tego nicienie mają niewielkie zapotrzebowanie na tlen. Właściwość ta z kolei ułatwia nicieniom przejście do pasożytniczego trybu życia w jelitach innych zwierząt w środowisku beztlenowym.

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych pasożytów jelitowych czło­wieka jest włosogłówka bytująca w jelicie ślepym, a znacznie rzadziej w jelicie grubym. Jest to nicień długości 35—50 mm, o cienkim przednim odcinku ciała, za pomocą któ­rego wnika głęboko w błonę śluzową jelita, żywi się on głównie krwią. Właśnie wskutek głębokiego wwiercania się w błonę śluzową trudno tego pasożyta usunąć. Włosogłówka może wywoływać anemie. Można się nią zarazić tak samo jak glistą ludzką, czyli np. poprzez wypicie zanieczyszczonej wody, w której mogą znajdować się jej jaja, niedomytych owoców lub warzyw. Charakterystyczne jaja opatrzone są czopami na obu końcach. Jednak chorobotwórcze działanie tego pasożyta jest niewielkie.

Dojrzałe samice mogą składać do 5000 jaj dziennie, które są wydalane z kałem żywiciela. Wydalone jajeczka włosogłówki rozwijają się w środowisku zewnętrznym tj. w glebie. Po kilku dniach w jajeczku rozwija się larwa, która ponownie dostaje się do przewodu pokarmowego człowieka. Wówczas usunięta zostaje otoczka i larwa rozpoczyna wędrówkę do jelita. Po około 10 tygodniach uzyskuje dojrzałość płciową i rozpoczyna produkcje jaj. Włosogłówka zwykle przebywa w grupach liczących nawet 1000 osobników a długość jej życia w ciele żywiciela to około 5 lat.

Znacznie niebezpieczniejszy jest tęgoryjec dwunastniczy, mały czerwonawy nicień osiągający długość 10—18 mm. Powoduje on anemię rozpowszechnioną głównie w strefie subtropikalnej i tropikalnej, a także w Europie Południowej. Przy długotrwałym przebywaniu w organizmie człowieka pasożyt ten może wywoływać niedokrwistość tak silną, że aż prowadzącą do śmierci. Tęgoryjec wczepia się głęboko oskórkowymi ząbkami, mieszczącymi się w torebce gębowej, w błonę śluzową jelita i odżywia się nabłonkiem, a także ssie krew. Oprócz tego szkodliwie działają toksyny wydzielane przez paso­żyta.

Jaja tęgoryjca dwunastniczego wydo­stają się z odchodami żywiciela i dalszy ich rozwój przebiega w wilgotnej ziemi lub w wodzie; z jaj po kilkudziesięciu go­dzinach lub nieco dłuższym czasie wylę­gają się larwy, które przechodzą dwa li­nienia, po czym osiągają stadium inwazyj­ne zdolne do zarażenia. Człowiek zaraża się larwami tęgoryjca przez kontakt z ziemią zanieczyszczoną larwami. Larwy wnikają przez nieuszkodzoną skórę wwiercając sie w tkanki i z prądem krwi trafiają do płuc, stąd poprzez drogi od­dechowe dostają się do gardzieli, a po przełknięciu ostatecznie do jelita cien­kiego.

Glista ludzka jest jednym z największych nicieni bytu­jących w przewodzie pokarmowym czło­wieka; samce osiągają długość 15—25 cm, a samice nawet 20 - 40 cm. Jest pasożytem monoksenicznym, tj. ma rozwój prosty, przebiegający bez zmiany żywicieli. Wywołuje chorobę zwaną glistnicą. Człowiek zakaża się jajami glisty: za pośrednictwem środowiska zewnętrznego (gleba, woda)spożywając surowe warzywa i owoce z ogrodów nawożonych odchodami ludzkimi, dzieci zarażają się w czasie zabawy, dorośli przy pracach w polu i ogrodzie. Człowiek nie może się zarazić bezpośrednio od drugiego człowieka..

Jaja po wydostaniu się z przewodu pokarmowego zawierają taką formę zarodka, która nie jest zdolna do zarażenia. Dopiero po 6-tygodniowym rozwoju poza ustrojem, w wodzie lub wilgotnej glebie powstaje larwa. Zarażenie człowieka następuje przez zjedzenie jaj zawierających larwy z zanieczyszczonym pokarmem lub wodą. W przewodzie pokarmowym larwy przebijają ścianki jelita , dostają się do żylnych naczyń krwionośnych i z prądem krwi, poprzez mały krwioobieg, trafiają do płuc. Z naczyń przedostają się do pęcherzyków płucnych, oskrzeli, tchawicy i jamy ustnej żywiciela, aby wraz z śliną trafić ponownie do jelita cienkiego. Dopiero po odbyciu tej skomplikowanej wędrówki larwy glist są zdolne do osiągnięcia dojrzałości płciowej i bytowania w jelicie. Glista bytuje w jelicie 13-15 miesięcy. Po tym czasie dochodzi do samowyleczenia, o ile nie nastąpi ponowne zakażenie lub powikłania, np. niedrożność jelita czy zapalenie wyrostka robaczkowego

Owsik ludzki jest małym nicieniem o długości 5 - 10 mm. Tylny koniec ciała samca jest spiralnie zakręcony, samica ma ogon wydłużony i ostro zakończony. Owsiki bytują w jelitach cienkich i grubych człowieka, najczęściej występują u dzieci.

Za­płodnione samice przechodzą do odbytu, gdzie bytują dość długo, powodując świąd. Jaja skła­dają na fałdach okołoodbytowych po wypełznięciu z otworu odbytowego: Larwy wylęgają się z jaj dopiero po dostaniu się do przewodu pokar­mowego człowieka wraz z zanieczyszczonym nimi pokarmem.

Odrobaczenie przy owsicy przeprowadza się przy użyciu różnych me­tod i leków. Najskuteczniejsze są zabiegi profilaktyczne uniemożliwiające przeniesienie jaj pasożyta, przy niedostatecznej higienie, do ust. Należy przy tym pamiętać, że owsiki bytują w żywicielu około l miesiąca, po czym następuje samowyleczenie, jeśli zostanie przerwany dopływ nowych jaj do przewodu pokarmowego żywiciela.

Zapobieganie zarażeniu chorobami wywoływanymi przez nicienie pasożytnicze opiera się przede wszystkim na:

• przestrzeganiu podstawowych zasad higieny osobistej i żywienia,

• myciu warzyw i owoców przeznaczonych do spożycia,

• ochronie gleby przed zanieczyszczeniem fekaliami ludzkimi,

• piciu przegotowanej wody,

• uczulaniu dzieci, aby myły ręce przed jedzeniem, zwłaszcza po każdej zabawie z rówieśnikami oraz po skorzystaniu z toalety,

• dobrej kontroli sanitarnej mięsa przeznaczonego do spożycia.

---