STAROŻYTNOŚĆ

TEMAT: Metody uczenia się.

Jarosław Rudniański - „Sprawność umysłowa”.

1) metody szybkiego czytania:

- stopniowo ogarniać wzrokiem coraz więcej słów od dwóch do pięciu; ćwiczyć na książkach niezbyt trudnych, ale nie powieściach (szybkość czytania zwiększa się 30÷50%);

- ćwicząc zwracać uwagę, by nie wracać do już przeczytanych słów i czytać tylko oczyma, czyli nie wymawiać bezgłośnie czytanych słów;

- po przeczytaniu bardzo szybko pewnej partii tekstu, zrobić w pamięci przegląd treści;

- ćwiczenia przeprowadzać systematycznie 5 minut dziennie z tą samą książką, lecz przedtem nie czytaną;

2) metody zapamiętywania:

- przeczytać rozdział w całości, słowa lub kwestie niezrozumiałe wyjaśnić;

- po kilku minutach przerwy nie zaglądając do książki powtórzyć zapomniane informacje;

- przeczytać drugi raz, podkreślając ołówkiem najważniejsze treści;

- zrobić notatkę, to co trzeba zapamiętać dosłownie, napisać innym kolorem;

- po kilku minutach przerwy głośno powtórzyć, własnymi słowami treść rozdziału;

- następne powtórzenie po kilku godzinach, najlepiej tuż przed snem, jeśli są wątpliwości powtórzyć rano;

3) metody uczenia się na pamięć:

- przed przystąpieniem do opanowania pamięciowego tekstu trzeba go opracować i dokładnie zrozumieć; wskazane jest zapoznanie się ze wzorem recytacji np.: z płyty lub nauczyciela;

- jeśli tekst jest na dzień następny rozpocząć naukę przed innymi przedmiotami; najlepiej jednak uczyć się 2-3 dni przed terminem;

- tekst przeczytać 2 razy, raz cicho raz głośno; trzecie czytanie głośne z odpowiednim akcentem i intonacją; po kilku minutach tekst powtórzyć z pamięci głośno 2-3 razy zaglądając do książki;

- po kilku godzinach powtórzyć tekst 2-3 razy, a ostatnie powtórzenie przed snem i rano;

4) metody notowania:

- jeśli notujemy dużo niemal dosłownie treść wykładu należy notatkę przejrzeć, najważniejsze treści podkreślić kolorem;

- najlepiej notować skrótowo najważniejsze myśli;

- notatka może mieć formę planu, tabeli, skrótowego zapisu, cytatów;

Rodzaje planów:

- odtwórczy (przy streszczeniu opowiadania);

- twórczy (przed przystępowaniem do wypowiedzi ustnej - pisemnej w rozmowie);

- rozmowy (punkty, bez podpunktów);

- szczegółowy (punkty, podpunkty);

Opis bibliograficzny.

Książki	Artykułu w czasopiśmie
1) Autor (imię, nazwisko) 2) Tytuł z podtytułem 3) Które wydanie 4) Miejsce i rok wydania 5) Wydawnictwo 6) Objętość (liczba stron)	1) Autor 2) Tytuł artykułu 3) Tytuł czasopisma 4) Rok wydania 5) Numer w obrębie rocznika 6) Strona, na której znajduje się artykuł

Opis bibliograficzny podręcznika.

Maria Adamczyk, Bożena Chrząstowska, Józef Tomasz Pokrzywniak : Starożytność - oświecenie. Podręcznik literatury dla klasy pierwszej szkoły średniej. Wydanie IX. Warszawa 1995. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Stron 464.

TEMAT: Literatura i nauka o literaturze.

Literatura - całokształt twórczości piśmienniczej danego narodu, epoki lub całej ludzkości; może to być literatura naukowa, popularnonaukowa, publicystyczna i piękna, czyli beletrystyka.

Nauka o literaturze dzieli się na:

- historie literatury (charakterystyka i systematyka epok literackich, biografie twórców, geneza dzieł);

- teoria literatury (rodzaje i gatunki literackie, wyróżniki wiersza, cechy stylu dzieł, ich kompozycja, język);

- krytyka literacka (ocena dzieł tak pod względem treści, jak i formy);

Według historii literatury, literatura polska dzieli się na następujące okresy:

- średniowiecze X-XV w.

- odrodzenie XVI w.

- barok XVII w.

- oświecenie XVIII w.

- romantyzm 1822-63 r.

- pozytywizm 1863-95 r.

- Młoda Polska 1895-1918 r.

- dwudziestolecie międzywojenne 1918-1939 r.

- literatura wojny i okupacji 1939-45 r.

- literatura współczesna po 1945 r.

Prawidłowości istniejące w rozwoju polskiej literatury ilustruje tabela:

Nurt apolliński (mimetyzm)		odrodzenie		oświecenie		pozytywizm		XX lecie
Nurt dionizyjski (kreacjonizm)	średniowiecze		barok		romantyzm		Młoda Polska

Nurt apolliński: przekonanie, że świat można poznać przy pomocy rozumu; istotne jest to co da się zbadać i poznać; sztuka ma naśladować rzeczywistość (mimetyzm), obowiązuje w sztuce harmonia, precyzja, symetria.

Nurt dionizyjski: świata nie można poznać naukowo, gdyż obok rzeczywistości materialnej istnieje świat duchowy; w sztuce lekceważy się wszelkie normy, zasady tworzy zgodnie z własną wyobraźnią (kreacjonizm).

W historii literatury rozróżnia się pojęcia - okres i prąd literacki.

Okres literacki: odcinek dziejów literatury, w którym występują swoiste układy prądów literackich, np. średniowiecze, odrodzenie.

Prąd literacki: wspólny charakter ideowy i artystyczny, szeregu wybitnych dzieł, które powstały w pewnej bliskości czasowej; w okresie literackim może wystąpić kilka prądów, np. w oświeceniu: klasycyzm i sentymentalizm.

TEMAT: Podstawowe wyróżniki dzieła literackiego.

Każde dzieło literackie można zaliczyć do jakiegoś rodzaju literackiego, każde stanowi jakiś gatunek literacki. Rodzaje literackie:

Liryka	Epika	Dramat
Przekazywanie w utworze myśli i uczuć - czyni to podmiot liryczny. (pieśń, hymn, sonet, tren)	Przekazywanie w utworze zaobserwowanych zdarzeń - czyni to narrator. (nowela, powieść, opowiadanie, poemat)	Przekazywanie treści poprzez działania bohatera na scenie. Dramat to tekst główny (dialogi, monologi) oraz tekst poboczny (dodatkowe uwagi dla czytelnika). (komedia, tragedia, dramat właściwy, opera, operetka)

Istnieją też gatunki mieszane czyli synkretyczne; łączą one elementy liryki, epiki, dramatu, np.: ballada, sielanka, bajka.

Można też wyróżnić gatunki publicystyki. Publicystyka jest to piśmiennictwo omawiające problemy aktualne. Gatunki publicystyki to: recenzja (krytyczne omówienie wydarzenia kulturalnego), reportaż (relacja z życia środowiska), sprawozdanie, komentarz, felieton (krytyczne przedstawienie niewłaściwych zjawisk społecznych).

Wyróżniki wierszy: rym, rytm, środki stylistyczne.

- rodzaje rymów:

a) podział ze względu na długość cząstki rymującej się:

- żeński 1,5-2 sylab;

do - bro - tli - wy

szczę - śli - wy

śmier - tel - nie

pus - tel - nie

- męski - rymują się wyrazy jednosylabowe;

las koc

pas noc

- niedokładne

szło - szkło

b) podział ze względu na układ rymów:

- parzysty (aabb);

- krzyżowy (przeplatany, naprzemianległy)(abab);

- okalający (obejmujący)(abba);

- rodzaje zwrotek:

2w - dystych

3w - tercyna

4w - kwadryga

6w - sestyna

8w - oktawa

- rytm - stała liczba sylab w wersie, a także stała liczba akcentów, czasem równomiernie rozłożonych, czyli tworzących stopy metryczne;

Stopa metryczna (stały układ sylab akcentowanych i nie akcentowanych);

Wiersz niepodzielny na zwrotki nazywa się wierszem stychicznym.

Środki stylistyczne: epitet, porównanie, przenośnia.

Rodzaje stóp:

|┴ ─| trochej

|─ ┴| jamb

|─ ┴ ─| amfibrach

|┴ ─ ─| daktyl

|─ ─ ┴| anapest

TEMAT: Podstawowe cechy rozprawki - jej plan.

Rozprawka - pisemny wynik rozważań nad określonym zagadnieniem. Temat rozprawki to zwykle problem, na który szukamy odpowiedzi. Są dwa podstawowe rodzaje rozprawki: może się rozpocząć od tezy lub hipotezy

Hipoteza (przypuszczam) Teza (stwierdzenie)

Argumenty Argumenty

Wnioski Wnioski

Czy warto oglądać filmy - plan rozprawki:

I Temat - „Czy warto oglądać filmy?” (Hipoteza).

II Argumenty - (na tak i na nie).

1) Filmy naukowe - pogłębianie wiedzy: „Zwierzęta świata”, „Cudowna planeta”.

2) Filmy historyczne - poznajemy historie i życie ludzi w określonej epoce: „Krzyżacy”.

3) Filmy obyczajowe - poznaje się życie ludzi z różnych środowisk; możemy próbować uniknąć błędów popełnionych przez innych.

4) Komedie - zapewniają relaks, poprawiają humor, uczą dostrzegać wady i błędy: „Głupi i głupszy”, „Sami swoi”.

5) Sensacyjne - pokazują marginesy rzeczywistości, skłaniają do dedukcji, obrazują przemoc, odbierają wrażliwość: „Psy”.

6) Horrory - zapewniają dreszczyk strachu, poszerzają wyobraźnię: „Ptak”.

7) Psychologiczne i melodramaty - kształtują wrażliwość, wzruszają: „Przeminęło z wiatrem”.

8) Fantastyczne - rozwijają wyobraźnię.

III Wnioski.

Warto oglądać filmy, bo uczą, bawią, wychowują, …, ale trzeba umieć wybierać, unikać filmów z nadmiarem przemocy i zbrodni.

TEMAT: Rodzaje słowników - zasady korzystania z nich.

1) Ogólne słowniki j. polskiego:

„Mały słownik j. polskiego”; 1 tom; pod red. S. Skorupki, H. Audersiej, Z. Łempickiej.

„Słownik j. polskiego”; 3 tomy, pod red. M. Szymczaka;

Są to słowniki przeznaczone do powszedniego użytku, obejmują słownictwo najczęściej używane, podają wszystkie znaczenia słowa oraz sposób użycia go w zdaniu.

2) „Słowniki wyrazów obcych” pod red. J. Tokarskiego,

„Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych” W. Kopaliński.

Słowniki te objaśniają wyrazy i zwroty zapożyczone z wyrazów obcych.

3) Słowniki frazeologiczne.

S. Skorupka „Słownik frazeologiczny j. polskiego”.

Frazeologia - jest to dział nauki o języku, który zajmuje się związkami wyrazów. Słownik podaje w jakie związki z innymi wyrazami wchodzi dane słowo.

4) Słowniki synonimiczne.

„Słownik wyrazów bliskoznacznych” S. Skorupka.

5) Słowniki etymologiczne.

Etymologia - nauka o pochodzeniu wyrazów.

A. Brückner „Słownik etymologiczny j. polskiego”.

Podaje z jakiego języka dane słowo pochodzi i jaki przeszło rozwój.

6) Słowniki poprawnościowe:

a) słowniki ortograficzne:

S. Jodłowski, W. Tarzycki „Zasady pisowni polskiej i interpunkcji ze słownikiem ortograficznym”.

„Słownik ortograficzny j. polskiego z zasadami pisowni i interpunkcji” pod red. M. Szymczaka;

b) „Słownik poprawnej polszczyzny” pod red. W. Doroszewskiego.

Ustala poprawne formy wyrazów, np.:

ta pomarańcza - forma poprawna

ten pomarańcz - źle

ta pomarańcz - źle

7) Słowniki informacyjne.

Słowniki pisarzy Polskich.

„Słownik terminów literackich” pod red. J. Sławińskiego. Objaśnia terminy objęte teorią literatury, np. co to jest stopa metryczna, tren, itp.

TEMAT: Podstawowe zasady polskiej ortografii.

Pisownia „ó”.

Jeśli w wyrazach pokrewnych (lub językach pokrewnych) wymienia się na „o” lub „e”

zbóż - zboże

pióro - pierze

-w zakończeniach

-ów Kraków

-ówna Radziewiczówna

-ówka kryjówka

wyjątki -uwka zasuwka

Na początku wyrazów - ósmy, ósemka, ów, ówczesny.

Istnieje też „ó” niewymienne, pisownie zapamiętać - kierować się słownikiem.

Pisownia „rz”.

Jeśli w wyrazach lub językach wymienia się na „r”.

„Rz” piszemy po spółgłoskach „p”, „b”, „t”, „d”, „k”, „g”, „ch”, „j”, „w”.

W zakończeniach - mierz, mistrz, Kazimierz, zegarmistrz.

Jeśli „rz” jest niewymienne trzeba zapamiętać.

Pisownia „ż”.

Jeśli wymienia się na „g”, „z”, „h”, „ź”, „s”, „dz”:

potężny - potęga

pieniężny - pieniądze

każą - kazać

zagrożenie - groźba

W przyrostku, „eż”: młodzież

Po literach „l”, „ł”, „r”: rżeć, lżyć, lżej, łże

Pisownia „h”.

Jeśli wymienia się na „g”, „ż”, „z”: wahać - waga, błahy - błazen, druh - drużyna.

Na początku wyrazów jeśli h można opuścić: Haima - Aima, Hindus - Indus.

-w cząsteczkach „-hiper”, „-hipo”: hiperbola, hipopotam.

Pisownia rzeczowników.

-ja, -ia, -ea,

-jeśli w dopełniaczu końcówkę poprzedza samogłoska występuje zakończenie -i

szyja - szyi

knieja - kniei

Korea - Korei

idea - idei

-jeśli w dopełniaczu przed końcówką występuje spółgłoska wyraz kończy się na „ji”

Azja - Azji

Policja - policji

-jeśli rzeczownik kończy się na „-ia”, a jest zapożyczony w dopełniaczu ma końcówkę „-ii”

historia - historii

-jeśli natomiast wyraz rdzennie polski ma w dopełniaczu końcówkę „-i”

Gdynia - Gdyni

bania - bani

Pisownia „nie”.

- z czasownikami osobno: nie mogę, nie ma

- z rzeczownikami razem: niedźwiedź, nie-Polak

- z przymiotnikami, w stopniu równym razem, a w stopniu wyższym i najwyższym osobno

nieładny nie ładniejszy nie najładniejszy

- z liczebnikami osobno: nie pięć, nie sześć, nie jeden (dwa), niejeden (wielu)

- z przysłówkami, pochodzącymi od przymiotnika razem: nieładnie, nie pochodzącymi od przymiotnika: nie tylko, nie bardzo; w stopniu równym razem, a w stopniu wyższym i najwyższym osobno: niedobrze, nie lepiej, nie najlepiej

Pisownia „bym”.

- w połączeniu z osobową formą czasownika piszemy razem: chciałbym, mógłbym

- z bezosobową formą osobno: myśleć by, chciano by

- razem, gdy wchodzą w skład partykuł i spójników: gdyby

TEMAT: Kultura starożytna - judajska i grecko-rzymska.

Starożytność - okres dziejów najstarszej cywilizacji Europy i Bliskiego Wschodu od IV tysiąclecia p. n. e. do V w. n. e. Źródła kultury europejskiej to Mezopotamia, Grecja i Rzym.

Mezopotamia.

Centrum cywilizacji i kultury w dorzeczu Eufratu i Tygrysu; kultura tak stara jak egipska wytworzona przez plemiona semickie. Sumerowie - stworzyli pismo klinowe, pozostawili kamienne rzeźby, pałace i świątynie w kształcie schodowych piramid. Stworzyli też najstarszy poemat ludzkości „Gilgamesz”; zawiera on opis czynów i przygód Gilgamesza legendarnego władcy miasta Uruk. W poemacie tym występują mity o raju i potopie. W raju pełnym owoców ludzie i zwierzęta żyli w zgodzie, wolni od cierpień i chorób, ale zły bóg Ea zniszczył spokój. Potop to kara za grzechy. Bogowie ocalili uczciwego Ut, który zbudował arkę, gdzie zgromadził bliźnich i różne gatunki zwierząt i roślin.

Babilonia.

Cennym zabytkiem, który pozostawili są ruiny pałacu w Mari, a przede wszystkim stella (czarny, bazaltowy słup) z kodeksem Hammurabiego, u szczytu jest wykuta scena przedstawiająca króla, który z rąk Boga Słońca otrzymuje spis praw. Ten spis to kodeks Hammurabiego, zawiera 282 artykuły, naczelną zasadą jest „oko za oko”. Dzieło literackie, które pozostało po Babilończykach to „Enuma elisz”, zawiera opis początków świata. Z chaosu wyłonili się pierwsi bogowie, którzy chcieli uporządkować świat. Oburzyło to boga chaosu Abzu i żonę Tiamat. Bogowie jednak pokonali ich, ciało Tiamat podzielili na połowę; jedna to ziemia, druga to niebo. Krew Abzu zmieszali z gliną, powstał pierwszy człowiek. Bogowie porządkując świat utworzyli ciała niebieskie, oddzielili wodę od ziemi, w szóstym dniu stworzyli człowieka, 7 dnia odpoczywając urządzili ucztę.

Hebrajczycy.

Pochodzili z Mezopotamii, osiedlili się na terenie Palestyny, czyli Kanaan. Hebrajczycy, Izraelici i Judejczycy to Żydzi. W kręgu ich kultury powstał Stary Testament oraz Talmud, są to komentarze do Biblii.

Kultura antyczna.

(antigus = dawny, z łac.)

Kultura antyczna to kultura starożytna grecko-rzymska.

Grecja - pierwotne plemiona greckie to Darowie, Achajowie, Jonowie. Później powstaje Hellada, związek miast państw, np. Ateny. Po bitwie pod Cheroneą Grecja pod władzą Macedonii. Po podbojach Aleksandra Wielkiego tworzy się kultura hellenistyczna. Od 146r. Grecja pod władzą Rzymu. Najstarsza kultura wytworzyła się na Krecie i Peloponezie tzw. „kultura egejska”. Jej świadectwo to ruiny pałacu w Krossos na Krecie. Inne zabytki starej kultury greckiej znajdują się w Mykenach i w Atenach. Kultura ta miała znaczący wpływ na architekturę; wytworzyła trzy porządki architektoniczne: dorycki, joński, koryncki. Cenne budowle to Partenon na Akropolu w Atenach. Znaczące osiągnięcia miała rzeźba. Najwięksi rzeźbiarze to Fidiasz „posąg Ateny”, „posąg Zeusa w Olimpii”, oraz Myron „Dyskobol”.

Rzym.

Na terenie Italii były ludy różnego pochodzenia Italikowie, Etruskowie, Latynowie, Sabinii. W kręgu kultury tych plemion powstała legenda o Eneaszu, który przybył do Troi ożenił się z córką króla Lacjum, z tego rodu pochodziła matka Remusa i Romulusa. Król kazał ich wyrzucić do Tybru, fala wyniosła jednak dzieci na brzeg, a wilczyca je wykarmiła, oni założyli Rzym. Rzymianie utworzyli potężne państwo, przetrwało do 476r.

Zabytki rzymskie to termy, świątynie, łuki tryumfalne oraz Koloseum.

TEMAT: Bogowie Olimpu.

Starożytna Grecja była rozbita na wiele państewek, w których obowiązywały różne typy wierzeń:

1) Fetyszyzm - oddawanie czci boskiej przedmiotom martwym, np. głazy, drzewa.

2) Kult zwierząt - oddawanie czci zwierzętom, np. wilkowi, mrówce, owcy.

3) Kult umarłych - wierzono, że zmarli to mściwa potęga, chcą szkodzić żywym i usiłowano ich przebłagać poprzez składanie ofiar ze zwierząt, a nawet niewolników.

4) Kult herosów - czyli bohaterów, byli to najczęściej potomkowie bogów i ludzi, poświęcano im czarne zwierzęta.

Sposoby oddawania czci:

- ołtarz pod gołym niebem, potem świątynia;

- ofiary krwawe i bezkrwawe;

- zabawy, śpiewy, tańce które pełniły rolę modlitwy;

- igrzyska sportowe (najbardziej znane - olimpijskie);

Przy świątyniach znajdowały się wyrocznie, gdzie wróżono przyszłość, najbardziej znana w świątyni Appolina w Delfach - Pytia.

W VIII w. p. n. e. Homer stworzył nowy system religijny, porządkując różne typy wierzeń.

Zeus (Dzeus) (Jowisz) - syn Kronosa i Rei; ukrywany przez Matkę w grocie nie został połknięty. Karmiony mlekiem kozy Amaltei, pokonał ojca, przejął władzę, bóg ziemi i przestworzy, posługiwał się piorunem, niewierny mąż, ojciec licznych dzieci.

Hades (Pluton) - władca podziemi, królestwa zmarłych, dokąd Charon przewozi za obola przez rzekę Styks, wejścia strzegł Cerber, trzygłowy pies, miał hełm, który czynił go niewidzialnym, jego żoną była Persefona

Posejdon (Neptun) - brat Zeusa władca mórz, posługiwał się trójzębem, wzburzał lub uspokajał fale.

Hera (Junona) - siostra i żona Zeusa, opiekunka niewiast i małżeństwa, mieszkała na Olimpie, powóz zaprzężony w pawie, kłótliwa, zazdrosna, uwięziona przez Hefajstosa na tronie.

Hestia (Westa) - bogini ogniska domowego.

Demeter (Ceres) - bogini urodzaju.

Atena (Minerwa) - bogini mądrości i sprawiedliwej wojny, córka Zeusa; wyskoczyła w pełnej zbroi z głowy Zeusa, jej ptak to sowa, a symbol to gałązka oliwna (znak pokoju); miała spór z Arachne o tkaninę.

Afrodyta (Wenus) - bogini piękności i miłości, wyłoniła się z piany morskiej, zrodzona z nasienia Zeusa zagubionego w morzu, kochała Adonisa, który zginął na polowaniu; na jej prośbę Zeus pozwolił, by 6 miesięcy przebywał w podziemiu, a 6 miesięcy u niej; ożywiła posąg wyrzeźbiony przez Pigmaliona - była to Galatea.

Hefajstos (Wulkan) - syn Zeusa i Hery, bóg ognia, opiekun rzemieślników, strącony z Olimpu kulał u podnóża góry, miał kuźnię, gdzie wykuwał biżuterię i zbroje.

Ares (Mars) - syn Zeusa i Hery, bardzo mało zdolny okrutny bóg wojny, zabijania nauczył go Tytan.

Apollo (Febus) - syn Zeusa i Latony, najpiękniejszy z bogów, bóg poezji i sztuki, opiekun artystów, był ideałem męskiej urody, miał do towarzystwa 9 muz, opiekunek różnych dziedzin sztuki, mieszkał z nimi na górze Parnas, współzawodniczył z Mariasem, przyprawił ośle uszy Midasowi nieszczęśliwie zakochany w Dafne.

Artemida (Diana) - bliźniacza siostra Appolina, bogini płodności i łowów, przeciwniczka mężczyzn, Akteona zamieniła w jelenia, rozszarpały go własne psy.

Hermes (Merkury) - syn Zeusa i Mai, bóg kupców i złodziei w kołysce będąc uprowadził stado wołów Appolina, dał Appolinowi cytrę ze skorupy żółwia, w zamian dostał kaduceusz - laskę, która łagodziła spory, posłaniec bogów.

Dionizos (Bachus) - syn Zeusa i Semele, bóg wina, opiekun pijaków, żył na ziemi, wędrował z orszakiem satyrów i bachantek, karał niemiłosiernie tych co nie chcieli go czcić ucztując.

Eros (Amor) - syn Afrodyty i Aresa, wysyłał strzały miłości i nienawiści, zakochany w Psyche, nie mogła go oglądać, ale uczyniła to z ciekawości, znalazła się za karę naga na bezludnej wyspie, ułaskawiona była szczęśliwą żoną Erosa.

Helios (Sol) - bóg słońca, powoził rydwanem słonecznym, raz wyjechał jego syn, prowadził pojazd nierówno i powstały lodowce i pustynie.

Zasadnicze cechy wierzeń greckich:

- politeizm: wiara w wielu bogów;

- antropomorfizm: życie bogów przypomina tryb życia ludzi, system bogów odzwierciedla ustrój feudalny; bogowie podobnie jak ludzie kłócą się, zdradzają, kochają; od ludzi różni ich uroda i nieśmiertelność które zapewnia nektar i ambrozja spożywane na Olimpie;

- fatum: wiara w przeznaczenie, któremu podlegają zarówno bogowie jak i ludzie, przeznaczenie symbolizują trzy siostry Mojry (Parki):

Kloto - przędzie nić życia

Lachesis - czuwa nad jej długością

Antropos - przecina nić życia

TEMAT: Piękno i uniwersalizm mitów greckich.

Mit - fantastyczna opowieść ukazująca życie bogów, herosów i bohaterów, wyraża wierzenia danej społeczności zwykle archaicznej, są różne typy mitów:

• teogoniczne - powstanie bogów;

• kosmogoniczne - powstanie świata;

• antropogeniczne - powstanie człowieka;

• genealogiczne - historia bogów;

Termin	Znaczenie mitologiczne	Znaczenie dzisiejsze
Charos	bezkształtna, nieuporządkowana materia z której powstał świat	bałagan, zamieszanie
Nektar	Napój bogów dający nieśmiertelność	Sok kwiatowy, słodki napój
Róg obfitości	Róg kozy Amaltei, pobłogosławiony przez Zeusa, napełniał się wszelkim dobrem	źródło dobrobytu, tytka ze słodyczami
Egida	Tarcza ze skóry kozy Amaltei, zapewniająca bezpieczeństwo	Być pod Egidą = pod opieką
Prometeizm (Prometeusz)	Jeden z tytanów, twórca człowieka, jego dobroczyńca, dał ludziom ogień, za co przykuty do skał Kaukazu, a orzeł wyszarpywał mu wątrobę	bunt przeciw bogu, bogom dla dobra człowieka
Puszka Pandory	Zawierała nieszczęścia, troski, została otworzona ze szkodą dla ludzi	Źródło nieszczęść
Parnas	Góra na której przebywał Apollo z muzami	Środowisko artystów
Cerber	Trzygłowy pies strzegący wejścia do Hadesu	Czujny stróż
Syzyfowa praca	Król za liczne przewinienia w Tartarze toczył na górę ciężki głaz, który wciąż spadał	Bezcelowy, bezskuteczny trud
Pięta Achillesa	Matka kąpała go w Styksie, co czyniło jego ciało odpornym na ciosy z wyjątkiem pięty, za którą trzymała	Słaby punkt, słaba strona
Jabłko niezgody	Rzucone przez boginię niezgody, Eris podczas uczty, miało napis „dla najpiękniejszej”, wywołało kłótnię	Przyczyna sporów
Sąd Parysa	Parys miał rozstrzygnąć komu dać jabłko, w zamian Hera dawała władzę i bogactwo, Atena wiedzę, Afrodyta - Helenę najpiękniejszą z kobiet. Jabłko dał Afrodycie.	Trudny wybór
Koń trojański	Podstęp obmyślony przez Odyseusza, przyczyna zagłady Troi	Niebezpieczny dar, podstęp
Odyseja	10-letnia wędrówka Odyseusza wracającego spod Troi na rodzimą wyspę Itakę	Los, życie jako ciągła wędrówka
Labirynt	Budowla na Krecie zbudowana przez Dedala dla Minotaura	Skomplikowana sytuacja
Nić Ariadny	Przy jej pomocy Tezeusz wyszedł z labiryntu, gdzie pokonał potwora Minotaura	Sposób na trudny problem
Ikarowe loty	Ikar wzleciał za wysoko na skrzydłach z wosku i piór, wosk się stopił i spadł na ziemię	Igranie z ogniem, ryzykowne decyzje
Herakles	Olbrzym, siłacz, za zabicie żony i dzieci ukarany 12 pracami	Kulturysta
Stajnia Augiasza	Nie czyszczona wiele lat, Herakles skierował przez nią prąd rzeki	Zaniedbana sprawa
Koszula Dejaniry	Dała ją Heraklesowi, przywarła do jego ciała i paliła	Ból, którego nie można znieść
Sfinks	Pół kobieta, pół lew, potwór zadający zagadki pod Tebami, pokonany przez Edypa	Tajemniczość, zagadkowość
Pigmalion	Rzeźbiarz, który zakochał się w stworzonym przez siebie posągu ożywionym przez Afrodytę	Zafascynowanie swoim dziełem, zawodem
Tantal	Ukradł bogom ambrozję i podał im ludzką pieczeń, za co pokutował w Tartarze, cierpiał głód i pragnienie nie mogąc dosięgnąć owoców z drzewa, pod którym stał, ani zaczerpnąć wody z rzeki, w której był zanurzony	Udręka spowodowana bliskością rzeczy upragnionych a niedostępnych

TEMAT: Funkcjonowanie mitu w literaturze.

Mity mają charakter uniwersalny, dlatego nawiązuje się do nich w literaturze, sztuce wszystkich epok. W związku z tym istnieją pojęcia: archetyp i topos.

Archetyp - pierwowzór, prototyp - prastary wzorzec istniejący odwiecznie w ludzkiej umysłowości, określający wyobrażenia o świecie i wzorce zachowań, np. Ikar jako marzyciel, Prometeusz jako buntownik przeciw bogom.

Topos - stałe motywy, obrazy, sposoby wysławiania się istniejące w literaturze, a nawiązujące do starożytnych archetypów np. Amor przeszywający strzałą, Arkadia jako kraina szczęścia.

Nawiązania do mitów mogą być różnorodne:

• rewokacja - określone elementy mitologii funkcjonują bez zasadniczej zmiany w stosunku do antycznego wzoru;

• reinterpretacja - zasadnicza zmiana sensu lub wymowy starożytnego motywu;

• prefiguracja - istnieje analogia w losach głównego bohatera lub w sposobie opisywania świata do tego, co zawiera mitologia;

• inkrustacja - różnego rodzaju ozdobniki zwykle metafory, porównania odwołujące się do mitologii.

Reinterpretacja motywu Nike w polskiej poezji:

Nike (Wiktoria) córka tytana Pallasa i bogini podziemnej rzeki Styks. Czarnowłosa dziewica, ma wielkie skrzydła u ramion, towarzyszy bitwom i zawodom szermierzy. Bogini zwycięstwa.

Maria Pawlikowska - Jasnorzewska „Nike”.

Nike z Samotraki dla poetki nie jest uosobieniem zwycięstwa, ale symbolem odrzuconej, wzgardzonej miłości. Posąg nie ma głowy, bo każdy zakochany nie myśli, nie postępuje logicznie, często działa wbrew sobie idąc na zatracenie, odcięte ramiona to niemożność kontaktu z ukochaną osobą, to okazana wzgarda, mimo odtrącenia nie da się odrzucić miłości. Nike porywa się na skrzydłach jakby chciała pędzić do ukochanej osoby, jakby nigdy nie pogodziła się z klęską, stratą.

Zbigniew Herbert „Nike, która się waha”.

Już w tytule informacja o wahaniu, niepewności; sugeruje, że chcąc zwyciężać, nie wolno się wahać. Nike to kobieta, widzi młodego chłopca idącego w bój; wie, że nie zaznał jeszcze miłości; mogłaby mu ją ofiarować, ale obawia się, że mógłby stchórzyć, zamiast zginąć jako bohater, pozostanie więc na miejscu, a los chłopca musi się dopełnić.

TEMAT: Jak doszło do wojny trojańskiej.

1) Przyczyny wojny trojańskiej:

- przepowiednia dotycząca Parysa;

- jabłko dla najpiękniejszej rzucone przez boginię Eris;

- spór bogiń i sąd Parysa (Hera - władza, Atena - mądrość, Afrodyta - Helena);

- rozpoznanie Parysa w Troi podczas igrzysk i przywrócenie do roli księcia;

- porwanie Heleny, żony króla Sparty Menelaosa i uprowadzenie jej do Troi;

2) Przygotowania do wyprawy:

- pozyskanie Achillesa, ukrytego w kobiecym przebraniu;

- ofiarowanie Ifigeni w zamian za pomyślne wiatry;

- wąż pożerający 9 wróbli jako wróżba że zwycięstwo nastąpi w 10 roku walk;

- wyprawa pod Troję, Agamemnon naczelnym wodzem;

3) Przebieg wydarzeń pod Troją.

- odprawienie posłów greckich;

- 9 lat zmagań na równinie nad rzeką Skamander;

- w 10 roku wojny spór Agamemnona z Achillesem, śmierć Patroklosa i Hektora;

- wykupienie ciała Hektora, śmierć Achillesa;

- koń trojański - przestrogi Laokoona i Kasandry;

4) Zagłada Troi.

- zburzenie miasta;

- śmierć mężczyzn, kobiety w niewoli;

- Eneasz uchodzący z garstką ludzi, starym ojcem i synkiem.

Wydarzenia pod Troją opisał Homer, żył prawdopodobnie w pierwszej połowie VIII w. p.n.e., o jego życiu nie wiadomo nic, z języka dzieł można się domyślać, iż pochodził z Azji Mniejszej. Tradycja głosi, że na starość był ślepy i ubogi. W VIII w. postawiono tezę, że Homer nie napisał swoich dzieł, a jedynie uporządkował wiele utworów ludowych. Zwyciężył jednak pogląd, że dzieła napisał jeden autor, nie zachowały się rękopisy, a jedynie bizantyjskie odpisy. Homer jest autorem dwóch wielkich dzieł „Iliady” i „Odysei”.

„Iliada” - tytuł od nazwy Ilion = Troja. Akcja obejmuje 50 dni, dotyczy ostatniego roku walk pod Troją. Mowa jest o kłótni Agamemnona z Achillesem, wycofaniu się Achillesa z walk, śmierci jego przyjaciela Partoklosa oraz pojedynku Hektora z Achillesem, po śmierci Hektora jego ojciec prosi Achillesa o zwrot ciała, zostaje wysłuchany następuje przerwa w walkach.

„Odyseja” - opowiada o 10-letniej wędrówce Odyseusza wracającego spod Troi na rodzinną wyspę Itakę, gdzie czeka wierna żona Penelopa i syn Telemach. W drodze Odys przeżywa różne przygody, które wspomina pod koniec. Tułaczkę spowodowali bogowie, mszcząc się za zagładę Troi (koń trojański).

Na poematach Homera wzorował się rzymski poeta Wergiliusz pisząc „Eneidę”, w której mowa o przygodach Eneasza. Odkrywcą ruin Troi był w XIX w. niemiecki uczony Henryk Schliemann. Ruiny Troi znajdują się na terenach dzisiejszej Turcji.

TEMAT: Wśród bohaterów „Iliady”.

Pojedynek Hektora z Achillesem:

- ucieczka Hektora przed Achillesem;

- losy bohaterów na szali - przepowiednia śmierci Hektora;

- prośba Hektora o uszanowanie ciała i pyszna odpowiedź Achillesa;

- atak na włócznie; uchylenie się Hektora, Achilles osłonięty tarczą;

- atak Hektora mieczem, cios odbity tarczą; śmiertelne ugodzenie Hektora w szyję przy pomocy włóczni podanej przez Atenę;

- ostatnie słowa prośby Hektora o pochowanie ciała, groźba porzucenia ciała Hektora psom;

- włóczenie ciała Hektora wokół Troi.

Achilles

Hektor

Syn Peleusa i Tetydy, matka kąpała go w Styksie, trzymała za piętę, która pozostała wrażliwa na ciosy, był urodziwy wyprostowany, świetnie biega - szybkonogi, oddany przyjacielowi - mści się za śmierć Patroklosa - w mściwości jest zacietrzewiony - trudno mu przetłumaczyć, nie chce słuchać racji przeciwnika, chce się zemścić nie tylko zabijając, ale i zbezcześcić ciało, korzysta nieuczciwie z pomocy bogini Ateny, wobec Hektora pyszny, wyniosły, poniża go, lekceważy jako przeciwnika „Ty mi Hektorze o żadnych przeklętych układach nie gadaj”, jest gwałtowny, działa emocjonalnie, czasem uspokaja się, okazuje się zdolny do litości i współczucia

Syn króla Priama, brat Parysa, silny, młody, niezwyciężony wojownik, doskonały jeździec, odważny, stanął do walki mimo iż wiedział, że Achilles jest nieśmiertelny i że Mojra przesądziła już o jego losie „i opadł los Hektorowy, aż do Hadesu”, jest szlachetny, honorowy, staje do uczciwej honorowej walki, jest ambitny, ma poczucie rycerskiego honoru „jednak nie padnę bez walki, w śmierć nie odejdę, bez sławy, dzieła wielkiego dokonam, zostanę w pamięci potomnych”, zależy mu na dobrej opinii i sławie; staje w obronie swojej ojczyzny Troi - czyli jest patriotą, jest opanowany, spokojny, nie jest mściwy - chciał uszanować ciało przeciwnika

Obydwaj bohaterowie są odważni, dzielni, uparcie bronią swojej sprawy, nieustępliwi, różni ich to, że Hektor działa spokojnie, rozważnie; Achilles jest nieustępliwy w gniewie i porywczości, chęć zemsty góruje u niego nad rozsądkiem, Hektor zasad walki przestrzega, a Achilles nie.

Są to bohaterowie heroiczni - zewnętrznie pięknie, mocno, harmonijnie zbudowani, ich cechy wewnętrzne to odwaga, upór, duma, pewność siebie, żądza zwycięstw i sławy, dewiza bohatera heroicznego brzmi „lepiej krótko świecić niż długo kopcić”, co znaczy, że wolą życie krótkie i sławne niż długie i beznadziejne, walczą do końca, skoro ich los został przesądzony, postanawiają zginąć w walce i chwale (tak postąpił Hektor).

TEMAT: „Iliada” jako klasyczny epos.

Epos = epopeja - jest to rozbudowany utwór epicki wówczas wierszowany, od XIX w. także powieść, nacechowany powagą, patosem daje wszechstronny obraz rzeczywistości ukazuje zbiorowość w przełomowym momencie historycznym.

Podstawowe cechy epopei to:

1) inwokacja - rodzaj apostrofy czyli bezpośredni zwrot do Boga (bogów) z prośbą o pomoc przy pisaniu dzieła.

2) Bohaterowie o cechach heroicznych.

3) Rola bogów - wpływają na losy ludzi, czasami traktują ludzi jak pionki na szachownicy - bogowie toczą między sobą spory i walki, a konsekwencje ponoszą ludzie, o wszystkim decyduje fatum, człowiek jest bezbronny wobec wyroków losu, a więc jest osobą tragiczną

4) W kompozycji dzieła widać dwa równoległe ciągi zdarzeń - jeden to działania bogów, drugi to sprawy ludzkie, zwykle utwór jest wielowątkowy, a narrator wszystkowiedzący.

5) Epickość - narracja jest powolna spokojna, styl patetyczny (uroczysty), są liczne drobiazgowe opisy, np.: tarczy Achillesa; takie opisy celowo zwalniają akcję, zamierzone opóźnianie akcji to - retardacja, np.: rozmowy w pojedynku Hektora z Achillesem.

6) Typowe dla eposów środki stylistyczne:

a) powtarzające się epitety np.: Achilles jest prędkonogi, wspaniały, niezłomny, srogi, boski;

b) porównania homeryckie - jest to rozbudowane porównanie, którego pierwszy człon stanowi zwykle obszerny obraz z życia przyrody, a drugi to krótkie zestawienie z sytuacją ludzką, konstrukcja porównania homeryckiego jak...tak... „runął jak orzeł o locie podniebnym, gdy na równinę znienacka drapieżny, z chmur mrocznych opada, by płochliwego zająca lub jagnię porwać bezsilnie - tak samo Hektor w przód runął”

7) Wiersz - jest to rytm powolny, uroczysty, uzyskany dzięki wprowadzeniu heksametru (wiersz sześciostopowy).

TEMAT: Pochodzenie Antygony.

Córka Edypa i Jokasty, siostra Ismeny, Eteoklesa, Polinejka, siostrzenica Kreona.

Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Wyrocznia przepowiedziała, że Edyp zabije swojego ojca i ożeni się z własną matką, więc po jego urodzeniu przekłuto mu pięty i wyrzucono w góry. Tam znaleźli go pasterze i oddali do królowej Koryntu, która nie mogła mieć dzieci. Kiedy już dorósł, wyjechał do Delf do wyroczni, gdzie dowiedział się, o swoim przyszłym ojcobójstwie i kazirodztwie, więc nie wrócił już do Koryntu. Myśląc, że to są jego prawdziwi rodzice, wyjechał w kierunku zupełnie przeciwnym i w czasie drogi napotkał wóz, pokłócił się z jego właścicielem i zabił go, nie wiedząc o tym, iż był to jego ojciec Lajos. W mieście, do którego wędrował, panował Kreon szwagier Lajosa. Do Teb przybył właśnie Sfinks, który zadawał ludziom zagadkę i jeśli jej nie rozwiązali, rzucał ich w przepaść. W nocy Edyp miał wróżebny sen, a na drugi dzień poszedł do Sfinksa z rozwiązaniem zagadki i Sfinks rzucił się w przepaść. Za ten czyn Edyp otrzymał królestwo i wdowę po Lajosie Jokastę za żonę. Mieli oni czwórkę dzieci: Eteoklesa, Polinejka, Antygonę i Ismenę. Ale w mieście panowały choroby, głód, nędza, wtedy do Teb przybył Tezerjasz, wróżbita i powiedział, że przyczyną tej nędzy jest ojcobójstwo i kazirodztwo Edypa, Jokasta dowiedziawszy się o tym popełniła samobójstwo, a Edyp wykłuł sobie oczy, przebrał się za żebraka i powędrował w świat. Władzę po nim objęli synowie, umówili się, iż jeden będzie władał przez rok, po czym następny. Pierwszy był Eteokles, ponieważ był starszy. Jednak po roku nie oddał władzy bratu i wygnał go z kraju. On powędrował do Argos, gdzie poślubił córkę króla Adrasta i namówił teścia do wyprawy przeciw Tebom. W tej wojnie zginęli obaj bracia, a władcą został Kreon.

TEMAT: Konflikt dwóch racji w „Antygonie”.

W starożytnej Grecji rozwinął się teatr i dramat, najwięksi tragicy greccy to:

- Sofokles autor około 120 sztuk, najbardziej znane to „Antygona”, „Elektra”, „Król Edyp”;

- Ajschylos napisał około 90 sztuk np. „Persowie”, „Siedmiu przeciw Tebom”;

- Eurypides około 90 sztuk np. „Medea”, „Elektra”.

W starożytnej Grecji był też komediopisarz Arystofanes, autor sztuk „Rycerze”, „Żaby”.

Akcja Antygony rozgrywa się w starożytnych Tebach, w momencie gdy polegli Eteokles i Polinejk, a na tronie zasiadł Kreon, który wydał rozkaz by nie pogrzebać Polinejka jako zdrajcy ojczyzny. Bohaterowie tragedii nie przyznają mu racji i na tym tle rodzi się konflikt.

Racje Kreona:

- nie można potraktować jednakowo obrońcy ojczyzny i zdrajcy;

- obowiązkiem władcy to karać tych co łamią prawo;

- bogowie nie opiekują się przestępcami, nie upomną się o nich;

- ważne dobro ogółu, a nie jednostki, wyżej trzeba stawiać dobro państwa niż miłość;

- bunt należy poskromić;

- nie może być protekcji, trzeba tak samo traktować krewnych, znajomych jak wszystkich innych;

- poszanowanie prawa to podstawa państwa;

- bezwzględne posłuszeństwo wobec władzy to siła państwa;

Racje Antygony:

- obowiązkiem siostry jest pogrzebać brata;

- uczucia nie poparte czynami nie są prawdziwą miłością; miłość do brata i rodziny trzeba dowieść ryzykując nawet życie;

- ważniejsze są nakazy bogów, a nie ludzi, bogowie nakazali chować zmarłych;

- dłużej przyjdzie przebywać w świecie zmarłych, miejsce tam zależy od woli bogów, nie należy im się sprzeciwiać;

- ważniejszy jest obowiązek wobec rodziny, bliskich, a nie wobec obywateli państwa;

Zasadniczy problem dramatu to prawo i władza, państwo a jednostka. Dochodzimy do wniosków, że stanowiąc prawo nie wolno lekceważyć religii, zwyczajów. Ustanowionego prawa nie wolno łamać, trzeba za to odpowiadać. Sprawując władzę trzeba słuchać głosu opinii publicznej. Praw boskich i ludzkich musi przestrzegać każdy.

TEMAT: Kreon - władca dobry czy zły? (dyskusja).

Dyskusja jest to wymiana zdań na określony temat, ma na celu porównać własne sądy, opinie z innymi, przekonać o słuszności własnych racji lub zostać przekonanym przez innych. Nie musi prowadzić do ujednolicenia poglądów, pozwala dokładniej poznać zagadnienie. Każda dyskusja musi zawierać 3 elementy: wprowadzenie do dyskusji, wymiana opinii, podsumowanie dyskusji.

We wprowadzeniu trzeba zapoznać z tematem - punktem wyjścia może być lektura, film, audycja. Zabierając głos w dyskusji trzeba mówić ściśle na temat, podawać argumenty poparte przykładami (cytat), mówić krótko, kończyć wnioskiem.

Podsumowanie to zebranie wniosków wysuniętych przez dyskutantów. Należy wskazać opinie podobne i różniące się, wyciągnąć ostateczny wniosek.

W czasie trwania dyskusji uważać, by nie powtarzać tych samych argumentów. Polemizując trzeba wykazać opanowanie, kulturę, nie obrażać przeciwnika, nie podnosić głosu. Atakuje się poglądy, a nie dyskutanta. Nie wolno przerywać innym choćby nie mieli racji, odebrać głos może prowadzący dyskusję, ale tylko wtedy gdy ktoś mówi nie na temat. Jeśli uzna się, że przeciwnik ma rację można to stwierdzić publicznie, taka postawa nie przynosi ujmy.

Kreon

Władca dobry

Władca zły

Każda jego decyzja ma na względzie dobro nie jego własne ani rodziny, ale chodzi mu o dobro państwa i narodu Nie uznaje protekcji - skazuje Antygonę mimo, że jest to jego siostrzenica i narzeczona syna. Wymaga posłuszeństwa dla prawa, bo inaczej w kraju mógłby powstać chaos. Nie pozwala by nim manipulowano; ma własne zdanie, nie chce ulec argumentom Hajmona i Terezjasza. Przełamuje się, gotów przyznać się do błędów i naprawić zło, wynika to jednak bardziej ze strachu niż z rozumnego rozumowania

Nie słuchał opinii publicznej. Nie liczył się z nakazami bogów, grzeszył pychą, wyżej stawiają prawa ludzkie niż boskie. Nie jest obiektywny, dyskryminuje młodszych od siebie i kobiety. Zbyt surowy, bezwzględny. Zbyt łatwo wymierza karę śmierci (grozi strażnikowi, skazuje Antygonę na śmierć). Nie potrafi przyznać się do błędu. Bał się o utratę autorytetu, a przecież przyznanie wzmacnia autorytet, a nie burzy go. Nie znosi sprzeciwu, oczekuje bezwzględnego posłuszeństwa, a kiedy Antygona pozostaje nie ugięta, działa okrutnie.

U Kreona można zaobserwować wiele cech pozytywnych, niezbędnych do dobrego kierowania państwem. Popełnia jednak podstawowe błędy, kiedy ustanawia prawo sprzeczne z tradycją (religią) i nie liczy się z opinią publiczną. Prowadzi to do tragicznych następstw.

TEMAT: Cechy i budowa tragedii antycznej na przykładzie „Antygony”.

Narodziny tragedii: święta ku czci Dionizosa, cześć oddawana bogu poprzez śpiewanie pieśni, uczestnicy śpiewu przebrani jako kozły (satyrowie) wyodrębnienie śpiewów szybszych i wolniejszych, fragmenty wolne przekształcone w mówione - wypowiedzi chóralne; wyłoniony przewodnik chóru, do niego dołącza drugi aktor, powstaje dialog; pojawia się z czasem trzeci aktor

tragedia - tragos = kozioł

ode = pieśń

Cechy tragedii:

1) typ konfliktu i tragizmu:

a) konflikt wynika ze ścierania się różnych charakterów lub różnych poglądów (Antygona i Ismena, różnica charakterów), (Antygona i Kreon, różnica poglądów), (Kreon i Hajmon, różnica poglądów łącząca się z różnicą wieku)

b) tragizm - jest to właściwość sytuacji konfliktowej w której jednostka wartościowsza przegrywa, tragizm bohaterów antycznych wynika z woli bogów (sprawdzenie się przepowiedni Terezjasza)

2) bohater statyczny - nie zmienia osobowości w trakcie trwania akcji utworu; bohater dynamiczny - zmieniający osobowość

3) trzy jedności:

a) jedność miejsca - akcja cały czas rozgrywa się w jednym miejscu (przed pałacem Kreona) o tym co dzieje się gdzie indziej informuje poseł (wydarzenia w grocie)

b) jedność czasu - akcja nie może przekroczyć doby (24 godzin) - dnia (w „Antygonie” - o świcie pochowanie Polinejka, o zachodzie słońca Antygona skazana)

c) jedność akcji - w utworze występuje jeden zasadniczy wątek - konflikty wokół pogrzebania Polinejka

4) stały nastrój - jest to nastrój powagi, dramatyzmu, a nawet tragizmu

5) występowanie chóru, który ocenia przebieg zdarzeń oraz postępowanie bohaterów

6) jednocześnie na scenie najwyżej 3 osoby

7) katharsis = oczyszczenie - jest to wzruszenie czytelnika, by wstrząsnąć jego sumieniem, wywołać „litość lub trwogę”.

Budowa tragedii antycznej:

- prolog - scena wstępna zapowiadająca temat utworu (dialog Antygony z Ismeną)

- parodos - pierwsze wejście chóru, z pieśnią na wejście, która objaśnia jak doszło do konfliktu

- epeisodiony (epizody) - dialogi aktorów posuwające akcję na przód

- stasimony - pieśni chóru, oceniające wydarzenia w każdym epizodzie

- exodus - końcowa pieśń chóru - na zejście, stanowi podsumowanie całego utworu

W rozwoju akcji można zauważyć nawiązanie, rozwój akcji do punktu kulminacyjnego (Kreon z Hajmonem - rozmowa) rozwiązanie akcji.

Teatr grecki - amfiteatr pod gołym niebem, aktorami tylko mężczyźni, występują w maskach, kostiumach i na koturnach.

TEMAT: Filozofia nauką o sztuce życia.

Filozofia - (philosophia gr. = philo - lubię, sophia - mądrość) umiłowanie mądrości, pierwotnie była to wszelka wiedza, wykształcenie, obecnie jest to nauka wyjaśniająca pogląd na świat.

Filozofie starożytni:

Grecja:

- Heraklit - świat powstał za sprawą ognia; wszystko jest w ciągłym ruchu, wszystko płynie, nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki;

- Tales z Miletu - świat powstał z wody;

- Demokryt z Abdery - świat składa się z materii, a materia z atomów;

- Sokrates - należy szukać prawdy, mądrość prowadzi do cnoty, zło to nieświadomość „Wiem, że nic nie wiem”;

- Platon - uczeń Sokratesa, twórca idealizmu; w świecie istnieje dualizm, czyli duch i materia; rzeczy są cieniem idei;

- Hipokrates - twórca etyki lekarskiej „po pierwsze nie szkodzić” - „primum non nocere”;

- Epikur - szczęście można osiągnąć unikając cierpień, korzystając z przyjemności życia „carpe diem” - żyj dniem, ciesz się chwilą;

- Zenon z Kition - twórca szkoły stoików, szczęście można osiągnąć kosztem wyrzeczenia;

Rzym:

- Marek Aureliusz - cesarz rzymski wyznawca stoicyzmu, napisał „Rozmyślania”, gdy budzisz się rano pomyśl „budzę się do trudu” nie zostałem stworzony by się wylegiwać, ale do pracy, wszystkie rośliny, mrówki, pszczoły pracują wedle swoich sił, dzięki temu świat się rozwija, człowiek nie może się od tego obowiązku wyłamać, ma prawo do odpoczynku, ma prawo do jedzenia i picia, ale wszystko musi być czynione z umiarem;

- Owidiusz - „Przemiany” - fragment pt. „Cztery wieki ludzkości”:

I - wiek złoty - strzegł prawa i sprawiedliwości, bezpieczne życie, kwitła wiosna, nie było wojen, sądów, wiek powszechnej szczęśliwości; nigdzie nie wiedzieli co to głód, przemoc;

II - wiek srebrny - gorszy od złotego, zanika wiosna, cztery pory roku, ludzie poznali co to zima i upał, poszukiwanie schronienia (szałasy, jaskinie); ludzie musieli ciężko pracować (uprawiać ziemie);

III - wiek miedziany - gwałtowny, porywczy do broni, ale jeszcze nie zbrodniczy;

IV - wiek żelazny - wszelkie zbrodnie, zniknęła prawda, uczciwość w zamian zdrada, podstęp, oszustwo, człowiek pociął granicami ziemię, która była wspólna dla wszystkich, z wnętrza ziemi wydobył bogactwo (złoto) przyczynę nieszczęść, nastały wojny, nikt nie czuł się bezpieczny.

TEMAT: Radość życia w poezji Horacego.

Horacy to poeta rzymski; żył od 65 do 8r.p.n.e. Syn wyzwolonego niewolnika, wysoko wykształcony. Pisał liryki zwane carmina, czyli pieśń. Później te utwory określono jako ody.

Oda - gatunek liryki, uroczysty, patetyczny utwór opiewający doniosłe wydarzenie, wybitną postać, wielkie idee.

„O co prosi poeta Apollina?”

Nie zależy poecie na dobrach materialnych. Nie zabiega o posiadanie ziem uprawnych, winnic ani trzód. Uważa, że bogowie mogą obdarować tym rolników, podobnie ma się rzecz ze złotem, czy słoniową kością; niech bogowie sprawią by bezpiecznie handlowali sobie kupcy dla siebie, chce poeta jedynie zdrowia, sprawnego umysłu i ludzkiej życzliwości, myśli podobnie jak stoicy, którzy szukali szczęścia poprzez wyrzeczenie, gotów jest zrezygnować z bogactw, uczy natomiast by cieszyć się każdym drobiazgiem, np. tym, że kwitną kwiaty i rozwijają się owoce, ten postulat wywodzi się z filozofii Epikura „carpe diem” = „żyj dniem, ciesz się chwilą”.

„Wystawiłem sobie pomnik”.

Uważa poeta, że wzniósł sobie pomnik trwalszy od piramid, nie zniszczy go deszcz, wiatr, czas, ten pomnik to twórczość, to myśli, które zamknął w utworach; one sprawią, że będzie sławny, że rodzinna ziemia będzie z niego dumna, pisze „non omnis moriar” - „nie wszystek umrę”.

TEMAT: Klasyczny wzorzec piękna.

Klasyczny - wzorowy, pierwszorzędny - oznacza zwykle twórczość artystyczną i wszystkie późniejsze prądy artystyczne oparte na wzorach antycznych.

Termin „sztuka klasyczna” może być rozumiany na kilka sposobów:

- sztuka antyczna (starożytna);

- sztuka w swoim rodzaju doskonała np.: „klasyczny gotyk”;

- szczytowy okres rozwoju sztuki starożytnej to głównie sztuka ateńska czasów Peryklesa;

- każda sztuka, którą cechuje harmonia, symetria, dokładność proporcji, proste linie, powtarzanie elementów idealnych (koło, kwadrat, kula);

Sztuka starożytna pozostawiła wzorce do których nawiązują późniejsze epoki nurtu apolińskiego (odrodzenie, oświecenie, pozytywizm, XX-lecie międzywojenne).

W architekturze wzorem, są takie obiekty jak: Partenon, Koloseum, Amfiteatry: występowanie kolumn, typy kolumn - trzy porządki, budowane na planie koła, kwadratu, konieczność symetrii, są to budowle monumentalne, duże, okazałe;

Plastyka, największe dzieła to: Fidiasza posąg Zeusa, Dyskobol - Myron. Obowiązują staranne proporcje, piękno ciała (nagość), umiejętność oddania ruchu.

W literaturze zasady pisania sformułował Arystoteles w dziele poetyka - pisał, że w każdym utworze musi być wstęp rozwinięcie tematu i podsumowanie myśli, muszą być wyrażone jasno, a środki artystyczne starannie dobrane do treści.

Wzorem dla następnych epok była twórczość:

Grecja:

Homer - „Illiada”, „Odyseja” (epika);

Sofokles - „Antygona” (dramat);

liryka grecka to:

Tyrtajos (Tyrteusz) - poezja patriotyczna, tyrtejska;

Safona - poezja miłosna, erotyki;

Anakreont - poezja żartobliwa, fraszki;

Symonides - poezja wzniosła, patetyczna, uroczysta;

Rzym:

epika:

Owidiusz - „Przemiany”;

Aureliusz - „Rozmyślania”;

Wergiliusz - „Eneida” - losy Eneasza;

liryka:

Horacy - „O co prosi poeta Apollina”;

TEMAT: Czym jest biblia.

biblia = łac. książka

biblios = gr. książka

Biblia - zbiór ksiąg powstałych w środowisku żydowskim, przez chrześcijaństwo i judaizm uznanych za natchnione przez Boga. Biblia dzieli się na Stary Testament i Nowy Testament.

Stary Testament - powstawał od XII do II w. n.e. według wykazu katolickiego obejmuje 45 ksiąg, pisany był głównie w języku hebrajskim.

Nowy Testament - powstawał w I-II w. p.n.e., obejmuje 27 ksiąg pisanych głównie w języku greckim.

Księgi biblijne dzielą się na:

1) księgi historyczne - Tora - (pierwszych pięć ksiąg), Ks. Sędziów, Samuela (ST); ewangelia - 4 ewangelistów (Mateusz, Marek, Łukasz, Jan) (NT);

2) księgi dydaktyczne - księgi Mądrościowe (Przysłów, Mądrości), Koheleta, Hioba, Psalmów, Pieśni nad pieśniami (ST), Listy św. Pawła (NT);

3) księgi prorocze - Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Daniela (ST); Apokalipsa Św. Jana (NT)

Każda księga Pisma Świętego dzieli się na rozdziały, a rozdziały na wersety.

Werset - wyodrębniony graficznie odcinek tekstu, obejmujący kilka zdań tworzących całość znaczeniową i rytmiczną.

Ewangelia (Ewangelion gr. = dobra nowina)

Przekłady biblii:

- septuaginta (gr. = 70) jest to nazwa pierwszego przekładu Starego Testamentu z Hebrajskiego na Grecki w latach 250, 150 dokonanego przez 72 tłumaczy;

- wulgata (łac. wulgatus = pospolity, dostępny) - jest to łaciński przekład biblii z Hebrajskiego dokonany miedzy 4 i 5w. przez św. Hieronima.

Przekłady polskie:

- biblia królowej Zofii (XV w.);

- Jana Leopolity (1561r.);

- Jakuba Wujka (1593-99);

- Biblia tysiąclecia (1963);

Tłumaczenia protestanckie:

- biblia brzeska 1563r. (kalwińska);

- biblia Gdańska 1632r. (luterońska);

- biblia Nieświcka 1572r. (ariańska);

Najstarsze rękopisy (zwoje skórzane) znaleziono nad Morzem Martwym w Chirbet Cumran; pochodzą z III w. p.n.e.

Hermeneutyka biblijna - nauka interpretująca biblię.

TEMAT: Genesis - biblijny przekaz o stworzeniu świata.

Chaos.

„Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami”.

Porządkowanie

Stworzenie

Dzień I - „Bóg oddzielił światłość od ciemności i nazwał światłość dniem, a ciemność nocą”. Dzień II - „Bóg oddzielił wody sklepieniem, które nazwał niebem”. Dzień III - „Bóg połączył wody znad sklepienia z wodami spod sklepienia, następnie oddzielił je od powierzchni suchej, którą nazwał ziemią, natomiast wody nazwał morzem. Później Bóg stworzył rośliny zielone, drzewa”.

Dzień IV - „Bóg stworzył ciała niebieskie, aby oddzielały dzień od nocy, Bóg uczynił dwa duże ciała, większe aby rządziło dniem i mniejsze, aby rządziło nocą”. Dzień V - „Bóg stworzył wodne istoty żywe i ptactwo i pobłogosławił je: Bądźcie płodne i mnóżcie się, abyście zapełniały wody morskie, a ptactwo niechaj się rozmnaża na ziemi”. Dzień VI - „Bóg stworzył bydło, zwierzęta pełzające, dzikie, a następnie Bóg stworzył człowieka na obraz Boży, aby panował nad światem, stworzył mężczyznę i kobietę.”

Dzień VII: Odpoczynek.

Każdy dzień stwarzania to jakby jedna zwrotka poematu. Po każdej powtarza się refren „widział Bóg, że wszystko co uczynił było dobre”. Oznacza to, że Bóg stworzył w świecie porządek moralny, zaistniało pojęcie dobra i zła. Dobra jest światłość i porządek, zła jest ciemność i chaos.

Poprzez opis stworzenia, określił Bóg sens pracy i odpoczynku, człowiek usłyszał też polecenie, że ma władzę nad ziemią, ma czynić ją sobie poddaną, poprzez pracę i przekazywanie życia człowiek ma rozwijać takie dzieło.

Kosmogonię biblijną można porównywać z innymi koncepcjami stworzenia świata.

Mitologia	Enuma elisz	Genesis
Na początku był chaos	„Gdy u góry niebo, nie było nazwane, na dole ziemia nie była wymieniona, gdy nie istniał żaden Bóg”	„Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem, ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód”.
TEOGONIA (powstanie bogów)
Z chaosu wyłonili się pierwsi bogowie Uranos i Gaja	Istnieją bogowie chaosu Abzu i Tiamat z którymi walczą bogowie porządku	Bóg bez początku i końca „Duch Boży unosił się nad wodami” uporządkował chaos
POLITEIZM (wielobóstwo)		MONOTEIZM
Ubóstwione siły przyrody		Bóg siłą sprawczą
KOSMOGONIA (powstanie świata)
Kolejne pokolenia Bogów porządkują dalej świat i patronują swojej dziedzinie	Bogowie porządku, 6 dni porządkowali i stwarzali świat, 7 dnia ucztowali	Bóg 3 dni porządkuje 3 dni stwarza 1 dzień odpoczywa
ANTROPOMORFIZM (bogowie są podobni do ludzi)		Bóg istota doskonała, Bóg stwarza tylko dobro, które zwycięża nad złem.
Mają słabości ludzkie, równorzędne siły dobra i zła
ANTROPOGONIA (powstanie człowieka)
Prometeusz uczynił człowieka z gliny i łez, człowiek był słaby, potrzebował pomocy	Krew Abzu zmieszana z gliną - stworzono człowieka	Z prochu ziemi ulepił Bóg człowieka i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia
Fatum, o losach decyduje przeznaczenie, brak wartościowania moralnego		Wolna wola, porządek moralny

TEMAT: Niezawinione cierpienie i ludzka godność - Ks. Hioba.

Hiob był to człowiek dobry, sprawiedliwy, religijny, był też bogaty, sławny, powszechnie szanowany, czuł się szczęśliwy, miał 7 synów i 3 córki; wszyscy żyli w zgodzie. Hiob chwalił Boga, ale szatan stwierdził, że nie sztuka służyć Bogu, jeśli się ma wszystko. Bóg pozwolił więc szatanowi, by doświadczył Hioba - mógł mu zabrać wszystko za wyjątkiem życia. W pogodny dzień zaczęły docierać do Hioba straszne wieści. Doniesiono mu, że wróg zagarnął wszystko, piorun spalił owce i pasterzy, dzieci zginęły w domu zawalonym przez burzę. Hiob słysząc to powiedział „pan dał, pan wziął”, szatan odebrał mu wówczas jeszcze zdrowie, całe ciało okryły wrzody, Hiob nadal przyjmował los z pokorą mówiąc „przyjmowaliśmy od boga dobro, dlaczego nie mamy przyjąć zła”. Przyjaciół poraził widok Hioba, zastanawiali się jak bardzo musiał zgrzeszyć skoro Bóg go tak karze. Zbolały Hiob prosił o śmierć mówiąc „z prochu mnie uczyniłeś, w proch się obrócę”. Rozważał Hiob, że Bóg doświadcza go jak złoto, które musi przejść przez ogień, by stać się złotem, w tym momencie Bóg napomniał Hioba, że grzeszy pychą skoro uważa się za niewinnego i wybranego. Hiob upokorzył się i Bóg go nagrodził zwracając wszystko podwójnie.

Historia Hioba to symbol cierpienia i godnego wytrwania w tym cierpieniu. W historii tej powtarza się częsty motyw w biblii wystawienia się na próbę, tylko ci którzy potrafią takiej próbie sprostać mogą liczyć na nagrodę u Boga. Istotę życia i cierpienia podejmuje wiele ksiąg biblijnych. Wiele istotnych stwierdzeń zawiera księga Koheleta. Przypomina się tam człowiekowi, że jest jednym spośród wielu, że mija pokolenie za pokoleniem, a ziemia trwa, nasze życie na tej ziemi to krótka chwila, to „marność na marnościami i wszystko marność”(„ranitas ranitatum et omnia ranitas”).

Człowieka obowiązuje skromność gdyż „nie masz nic nowego pod słońcem”, najbardziej zgubna jest dla człowieka pycha:

- szatan - to anioł, zbuntowany przeciw Bogu, spowodowany pychą;

- Adam i Ewa złamali zakaz, bo chcieli dorównać Bogu;

- Kain zabił Abla z powodu urażonej ambicji;

- Wieża Babel miała sięgać nieba.

TEMAT: Obecność biblii w kulturze i słownictwie.

Termin	Znaczenie biblijne	Znaczenie dzisiejsze	Dzieło sztuki
Zakazany owoc	Owoc z drzewa wiadomości złego i dobrego, którego nie wolno było spożyć	Rzecz kusząca, ale zabroniona	Michał Anioł - fresk w kaplicy Sykstyńskiej
Wąż dusiciel	Nakłonił Ewę do spożycia zakazanego owocu.	Podżegacz	Michał Anioł „Adam, Ewa i grzech”
Strój Adamowy	Popełniwszy grzech zauważył, że jest nagi.	Nagość	Arrasy wawelskie „Bóg i Adam”
Drzewo wiadomości złego i dobrego	Jego owoców nie mogli spożywać Adam i Ewa	Rozróżnienie dobra i zła	Arrasy „Adam uprawiający ziemię”
Piętno Kaina	Kain zabił brata Abla, Bóg naznaczył go piętnem, by nikt go nie zabił	Znamię zbrodniarza, jego opinia	J. Steinbeck „Na wschód od Edenu”
Arka Noego	Uratowała rodzinę Noego i wszystkie gatunki zwierząt podczas potopu	Bezpieczne miejsce	Arrasy „Budowa arki”, „Potop”
Wieża Babel	Miała sięgać nieba, ale Bóg pomieszał języki	Wielojęzyczne zbiorowisko	Wiesława Szymborska „Na wierzy Babel”
Sodoma i gomora	Bóg spalił je deszczem ognia i siarki za grzechy zwane sodomskimi	Gniazdo rozpusty	H. Sienkiewicz „Quo vadis”
Słup soli	Żona Lota obejrzawszy się na Sodomę zamieniła się w słup soli	Znieruchomieć, ogłupieć	W. Szymborska „Żona Lota”
Dziesięciu sprawiedli-wych	Nie zginie Sodoma jeśli znajdzie się w niej choć 10 sprawiedliwych	Krańcowe, ostateczne zepsucie
Hiobowa wieść	Donoszono Hiobowi stopniowo co utracił	Straszna wiadomość
Lata tłuste i chude	Sen o siedmiu krowach tłustych i chudych oraz siedmiu kłosach pełnych i pustych, objaśnionych przez Józefa jako lata urodzaju i głodu	Okresy dobrobytu i niedostatku	Tomasz Mann „Józef i jego bracia”
Beniaminek	Najmłodszy, najulubieńczy syn Jakuba i Racheli, brat Józefa	Ulubieniec, pupil
Ziemia Obiecana	Kanaan obiecane przez Boga Abrahamowi i jego potomkom, do Ziemi Obiecanej z Egiptu Izraelitów prowadzi Mojżesz	Szczęśliwy kraj	Reymont „Ziemia obiecana” film A. Wajdy
Manna z nieba	Pożywienie zsyłane przez Boga w czasie 40 lat wędrówki Izraelitów po pustyni Synaj	Łatwy zysk
Dekalog	Dziesięć przykazań danych przez Boga Mojżeszowi na górze Synaj	10 przykazań	Kieślowski „Dekalog”
Arka Przymierza	Skrzynia zawierająca kamienne tablice z 10-ciorgiem przykazań złożona u św. Salomona - zaginęła	Bezpieczne miejsce	„W poszukiwaniu zaginionej Arki” Spielberg
Mury Jerycha	Siedmiu kapłanów, siedmioma trąbami, zatrąbiło 7 razy i mury Jerycha upadły	Pokonana przeszkoda	C. K. Norwid „Bema pamięci ...”
Dawid i Goliat	Dawid zabił z procy olbrzyma Goliata	Nierówne szanse	Michał Anioł „Dawid”
Salomonowy wyrok	Decyzja o rozcięciu dziecka o które kłóciły się kobiety, ta która zrezygnowała była matką	Wyrok mądry choć zaskakuje	Sąd Salomona
Rzeź niewiniątek	Herod słysząc, że narodził się król żydowski kazał zabić nowonarodzonych chłopców	Niezawinione cierpienie dziecka	Peter Breughal „Rzeź niewiniątek”
Syn marnotrawny	Przepuściwszy swój spadek wraca do ojca, uzyskuje przebaczenie	Nawrócony grzesznik	Rembrant „Syn marnotrawny”
Czyn samarytański	Samarytanin udzielił pomocy wrogowi, gdy był w potrzebie	Litościwy czyn	Rembrant „Pejzaż z miłosiernym samarytaninem”
Judaszowe srebrniki	Judasz wydał Jezusa za 30 srebrników	Zapłata za zdradę	L. da Vinci - fresk „Ostatnia wieczerza”
Umyć ręce	Piłat na znak, że nie czuje się winny za śmierć Chrystusa umył ręce	Zrzucić z siebie odpowiedzialność	Bałhakow „Mistrz i Małgorzata”
Niewierny Tomasz	Nie wierzył w zmartwychwstanie Jezusa	Niedowiarek	Rubens „Zdjęcie z krzyża”
Apokalipsa	Wizja końca świata - ostateczny tryumf dobra nad złem	Przerażające zjawisko	Dürer „Apokalipsa” - drzeworyty
Cztery jeźdźcy apokalipsy	Biały koń - Zabur, czerwony - Mord, wrony (czarny) - głód, płowy (siwy) - śmierć	Uosobienie nieszczęść
Alfa i Omega	Pierwsza i ostatnia litera greckiego alfabetu, początek i koniec wszystkiego	Wszystko od A do Z, wszechstronna wiedza

TEMAT: Religijny i moralny sens tekstów biblijnych.

Każda z historii opowiedzianych w Biblii ma wymowę religijną oraz moralną, czyli uczy człowieka jak należy postępować w określonych sytuacjach:

- stworzenie świata: w świecie obowiązuje porządek moralny, podział na dobro i zło; człowiek jest najwyższą istotą na ziemi; obdarzony został władzą, ale też odpowiedzialnością za siebie (wolna wola) oraz za rozwój planety (rozum);

- grzech pierwszych rodziców: obowiązują pewne normy, zakazy prawa; za ich złamanie trzeba płacić, człowiek za złamanie boskiego zakazu został skazany na życie pełne cierpień i trosk;

- potop: za rozpowszechnianie grzechów, kara w postaci zagłady, unicestwienia;

- wieża Babel: za grzech pychy kara w postaci wielości języków;

- Sodoma i Gomora: za rozpustę, szczególne kary, wypalenie do cna;

- Hiob: nigdy nie wolno tracić wiary w Boga zwłaszcza, gdy los nas doświadcza, cierpienia znosić ze spokojem, godnością;

- Dekalog: dziesięć przykazań, które otrzymał Mojżesz, dano ludziom by wiedzieli jak żyć bez grzechu.

W Nowym Testamencie pouczenia zawarte są w naukach Chrystusa zwłaszcza w jego przypowieściach:

- „O miłosiernym samarytaninie” - sens moralny przypowieści to nakaz miłości bliźniego, a sen religijny to wskazanie drogi do zbawienia;

- „O siewcy”: ziarno to słowo boże, grunt to człowiek, przypowieść uczy co to znaczy być dobrym człowiekiem;

- „O synu marnotrawnym” - moralnie uczy ta historia, że nigdy nie jest za późno na poprawę, religijnie, że Bóg bardziej cieszy się z 1 nawróconego niż 10 sprawiedliwych, ponieważ on został wystawiony na próbę, zrozumiał błąd, co do pozostałych nie ma pewności, że sprostają próbie podobną wymowę ma powieść o zagubionej owcy;

- „O pszenicy i kąkolu” - moralnie nakaz by zwyciężyć, pokonywać zło, religijnie zapowiedź sądu ostatecznego;

- „O robotnikach w winnicy” - pierwsi nie zawsze są lepsi od ostatnich, na sądzie ostatecznym wszyscy będą równi.

TEMAT: Biblia, świadectwo starożytnych kultur.

Do połowy ubiegłego wieku badaniem Biblii zajmowali się tylko teolodzy. Później potraktowano ją jako dokument kultury świeckiej zawierający wiadomości historyczne, mity, prawa. Po odczytaniu pisma klinowego ustalono, że wątki biblijne istniały już wcześniej o czym świadczą zabytki sumeryjskie i babilońskie (np. opis stworzenia świata, opis potopu, raju).

Z biblii można się dowiedzieć jak żyły starożytne plemiona semickie, prowadziły koczowniczy tryb życia, zajmowano się pasterstwem, handlem, a także rolnictwem. O bogactwie świadczyła liczba stad i służby. Można znaleźć w Biblii opisy dawnych miast, domów, wnętrz, a nawet sposób robienia makijażu.

Wiele faktów biblijnych udało się potwierdzić jako historyczne, np. odkopano miasto Ur, okazało się że pod warstwą 3 m mułu znaleziono szczątki nieznanej kultury, aby powstały 3m mułu trzeba 8m wody przez wiele lat. Uczeni sugerują więc, że istotnie mógł zaistnieć potop.

Naukowcy próbowali też w sposób naukowy objaśniać cuda biblijne:

- krzak gorejący - w tamtych okolicach rośnie krzew, który wydziela eteryczny olejek łatwo zapalający się w słońcu;

- manna z nieba - gatunek rośliny wydziela słodkawą ciecz, która szybko tężeje na powietrzu tworząc białe kulki, które zbierane są jak jagody nazywane manną;

- gorzkie źródło - Mojżesz wrzucił gałązkę i woda stała się słodka, gorycz to siarczan wapnia, krzew natomiast zawiera w liściach kwas szczawiowy, reakcja chemiczna powoduje, że siarczan wapnia opada i gorycz znika.

Takie naukowe spojrzenie na Biblię zawierają eseje Zenona Kosidowskiego „Opowieści biblijne”(ST), „Opowieści Ewangelistów”(NT)

Biblię analizuje się też jako dzieło literackie. Występują tam różne gatunki literackie, np. poemat, psalm, pieśń, hymn, tren, kazanie, list. Bardzo często występują literackie środki stylistyczne, np. symbole (wąż), przenośnie, przypowieści, aforyzmy (złote myśli). Specyficzne cechy ma styl biblijny. Charakterystyczne są spójniki iż, albowiem, przeto, niechaj. Często powtarzane słowa i zwroty, to onego czasu, zaprawdę powiadam wam, nie znając dnia ani godziny. Częste są też powtórzenia, np. i rzekł Bóg…i spojrzawszy…i wiedział Bóg. Zdania biblijne mają szyk przestawny, inwersja, czyli na początku zdania które należy podkreślić, np. „zła ta jest nauka” (ta nauka jest zła).

TEMAT: Sposoby odniesień do Biblii w literaturze i sztuce.

Nawiązania do Biblii mogą być jawne i bezpośrednie, lub ukryte i pośrednie. Mogą mieć formę:

1) podejmowania, rozwijania myśli moralnej głoszonej w Biblii, np. jak znosić cierpienie (Hiob), jak żyć by być nagrodzonym (Adam i Ewa, Dekalog), zwalczać w sobie zło i pychę (Wieża Babel, Sodoma i Gomora);

2) wzory osobowe - mogą służyć za ostrzeżenie (Kain, Piłat, Judasz), lub jako wzór do naśladowania (Noe, Hiob, samarytanin, Józef, Maryja);

3) stylizacja biblijna, czyli wprowadzanie do utworów rodzajów, gatunków literackich i stylu biblijnego:

- psalm: tłumaczenia artystyczne (Kochanowski);

- tren (Kochanowski);

- kazanie (Piotr Skarga „Kazania sejmowe”);

- pieśni (Kochanowski „Pieśń o Sobótce”);

- powtórzenie w utworze motywów biblijnych, np. w pieśni J. Kochanowskiego „Czego chcesz od nas panie” nawiązanie do opisu stworzenia świata;

- nawiązanie do stylu biblijnego

Tonacja poważna	Tonacja humorystyczna	Parodia
Juliusz Słowacki „Hymn” Forma modlitwy do Boga Mickiewicz „Pan Tadeusz”, „Reduta Ordona” aluzja do stworzenia świata i Apokalipsy Różewicz „Chleb” nawiązanie do rozmnożenia chleba w ewangelii	Mickiewicz „Pani Twardowska” zabawnie pokazany Belzebub. Mickewicz „Dziady cz. II” wiara w życie pośmiertne i złe moce „a kysz” Czyżewski „Pastorałki” nawiązanie do narodzin Jezusa	Różewicz „Koncert życzeń” z nadmiaru słodyczy poczuł się sądu ostatecznego Herbert „Pan od przyrody” sparodiowanie wizji szczęścia w niebie.

1

23

1

---