„Przestrzeń osobista i terytorialność” Bell, Greene

PRZESTRZEŃ OSOBISTA

FUNKCJE PRZESTRZENI OSOBISTEJ

• przestrzeń osobista = otaczająca nas przenośna, niewidzialna granica, której inni nie mogą przekroczyć; reguluje odległości, w jakich zachodzą nasze interakcje z innymi ludźmi, porusza się wraz z nami, rozszerza się lub kurczy w zależności od sytuacji w jakiej się znajdujemy - zjawisko grupowe

• terytoria = obszary względnie stałe, o często widocznych granicach, które wpływają na to, kto będzie uczestnikiem interakcji [np. łączy się z miejscem zamieszkania] - zjawisko indywidualne

• Katz [1937] - „przestrzeń osobista”

• funkcje [podejścia teoretyczne]:

• interpretacja w kategoriach przeciążenia:

• utrzymujemy dystans, bo potrzebujemy bariery by uniknąć zbyt dużej stymulacji

• kiedy ktoś znajduje się zbyt blisko, nasze zmysły są „nim atakowane”

• interpretacja w kategoriach stresu [alternatywna do powyższej]:

• utrzymujemy przestrzeń osobistą by chroniła nas przed różnorodnymi stresorami związanymi ze zbytnią bliskością

• koncepcja pobudzenia:

• gdy odległość jest nie odpowiednia [zbyt duża lub zbyt mała], ludzie doświadczają pobudzenia; i w zależności od tego jak zrozumiemy to pobudzenie [czy to przez to że kochamy osobę, o którą chodzi, czy się jej np. boimy] zdeterminuje to naszą reakcję na nieadekwatność przestrzeni osobistej

• podejście ograniczeń zachowania:

• mamy potrzebę posiadania przestrzeni osobistej, aby nie dopuścić do utraty swobody działania, a z takim ryzykiem łączyłaby się nadmierna bliskość innych osób

• funkcje [inne sposoby wytłumaczenia]:

• [E.T. <> Hall] przestrzeń osobista = jedna z form komunikacji niewerbalnej

• odległość między jednostkami determinuje np. ilość i jakość wymienianych bodźców [np. porozumienie przez dotyk przy bliskich odległościach]

• dystans informuje nas o charakterze związków między ludźmi [np. czy są formalne czy intymne]

• dystans warunkuje możliwe do podjęcia formy aktywności [na przykład nie można uprawiać seksu, będąc daleko od siebie]

• [Altman] przestrzeń osobista = mechanizm kontroli odległości, którego zadaniem jest utrzymanie na pożądanym poziomie osobistej i grupowej prywatności:

• prywatność to proces interpersonalny, regulujący nasze kontakty z innymi ludźmi

• różnicowanie wielkości swojej przestrzeni osobistej utrzymanie zgodności między pożądanym a osiąganym poziomem prywatności.

• gdy nie jest możliwa taka regulacja odległości, by osiągnąć pożądany poziom prywatności, pojawiają się negatywne konsekwencje oraz zachowania mające na celu poradzenie sobie z tą sytuacją

• [Argyle, Dean] model równowagi-intymności i [Aiello] model komfortu - powiązane ze sobą w pewien sposób:

• podczas każdej interakcji [lub w każdej relacji] istnieje pewien optymalny poziom intymności, który ludzie pragną utrzymać [kochankowie dążą do stworzenia bardziej intymnych więzi niż przyjaciele itd.]

• intymność = funkcja przestrzeni osobistej oraz innych czynników:

• kontakt wzrokowy [im b. intensywny tym większa intymność]

• mimika

• poufność tematu rozmowy [im b. poufny tym większa intymność]

• jeśli poziom intymności staje się w trakcie interakcji zbyt wysoki {zbyt niski} równowaga zostaje przywrócona dzięki zachowaniom kompensacyjnym w innej modalności [np. zwiększenie {zmniejszenie} fizycznej odległości]

• nieoptymalne poziomy intymności na ogół prowokują zachowania mające na celu poradzenie sobie z tą sytuacją tylko przy małym odchyleniu, duże może spowodować utratę zainteresowania dalszą interakcją

• [Evans, Howard] modele etologiczne:

• przestrzeń osobista funkcjonuje na poziomie poznawczym i powstała na drodze selekcji w procesie ewolucyjnym, by kontrolować wewnątrzgatunkową agresję, chronić przed zagrożeniem autonomii, a tym samym redukować stres. większość badaczy uważa, że jednak przestrzeń jest wynikiem uczenia się.

• połączenie wszystkich perspektyw teoretycznych: przestrzeń = interpersonalny mechanizm kontroli odległości, pełniący dwie podstawowe funkcje:

• ochronną - zabezpieczenie przed potencjalnymi zagrożeniami emocjonalnymi lub fizycznymi

• funkcję związaną z komunikacją - odległość jaką utrzymujemy określa, które kanały komunikacji sensorycznej [zapach, wzrok, dotyk, bodźce wizualne, bodźce werbalne] będą najbardziej istotne podczas naszej interakcji.

• przestrzeń osobista jako bańka powietrza:

• minusy koncepcji:

• silniej podkreśla ona ochronną funkcję przestrzeni niż komunikacyjną

• analogia ta sugeruje, że przestrzeń osobista jest taka sama u wszystkich ludzi i we wszystkich sytuacjach nieprawda

• przestrzeń osobista naprawdę = kontinuum dystansu interpersonalnego

• słowa „przestrzeń osobista” mogą wprowadzać w błąd:

• „osobista” - przyczepiona do jednostki we wszystkich sytuacjach? nieprawda, odnosi się tylko do kontaktów z ludźmi, a nie np. z przedmiotami

• „przestrzeń” - może sugerować, że badacze zajmują się tylko przestrzenią fizyczną, czyli odległościami; nieprawda, należy się koncentrować także na innych aspektach - pozycja ciała, kontakt wzrokowy - charakter interpersonalny raczej niż indywidualny

WIELKOŚĆ PRZESTRZENI OSOBISTEJ

• czynniki wyznaczające wielkość przestrzeni osobistej:

• sytuacyjne

• różnice indywidualne:

• odzwierciedlenie różnic w procesie uczenia się tego, jak duża przestrzeń jest niezbędna do pełnienia funkcji ochronnej i komunikacyjnej

• płeć

• rasa

• kultura

• osobowość

• [E.T. Hall] badania o charakterze obserwacyjnym nad wpływem czynników sytuacyjnych i różnic indywidualnych na zachowania przestrzenne:

• w zależności od warunków sytuacyjnych ludzie wybierają w interakcjach z innymi jeden z czterech dystansów interpersonalnych, zależnych od charakteru relacji z innymi oraz formy aktywności w jaką jesteśmy zaangażowani

• dystans intymny 0-45cm kontakty intymne [np. seks, pocieszanie], sporty kontaktowe [np. zapasy;p]

• silne wrażenia zmysłowe [zapach, ciepło]

• dotyk jest ważniejszym kanałem komunikacyjnym niż mowa

• dystans osobisty 45-120cm kontakty z bliskimi przyjaciółmi i codzienne interakcje ze znajomymi

• mniejsza rola wrażeń zmysłowych niż przy dystansie intymnym

• spostrzeganie nie jest niczym zakłócone, co pozwala na zauważanie detali [szczegółowa informacja zwrotna]

• mowa staje się ważniejszym kanałem komunikacyjnym niż dotyk

• dystans społeczny 1,2-3,6m kontakty służbowe i formalne

• minimalna rola wrażeń zmysłowych

• spostrzeganie szczegółów mniej dokładne niż przy dystansie osobistym

• głos słyszalny z odległości 6 metrów

• kontakt fizyczny jest niemożliwy

• dystans publiczny więcej niż 3,6m formalne kontakty pomiędzy jednostką a publicznością [aktor, polityk]

• brak wrażeń zmysłowych

• brak szczególnych danych wzrokowych

• przesadne [przerysowane] zachowania niewerbalne, służące jako uzupełnienie komunikacji werbalnej gdyż przy takim dystansie gubią się subtelne odcienie znaczeń [dżizas!]

• [Hall] badania międzykulturowe, w których uwzględniono różnice indywidualne:

• zachowania przestrzenne różnią się znacznie w zależności od kultury

• różnice są spowodowane odmiennymi wzorcami posługiwania się modalnościami zmysłowymi w kontaktach międzyludzkich [mogą powstawać niezręczne sytuacje]

METODY BADANIA PRZESTRZENI OSOBISTEJ

• badania:

• obserwacja

• charakter eksperymentalny - badanie wpływu zmiennych sytuacyjnych i różnic indywidualnych na przestrzeń osobistą

• metody laboratoryjne

• rzeczywiste kontakty między ludźmi

• techniki symulacji

• metody badań terenowych

SYTUACYJNE DETERMINANTY PRZESTRZENI OSOBISTEJ

WZAJEMNA ATRAKCYJNOŚĆ A DYSTANS INTERPERSONALNY

• klasyczne badania - zależność atrakcyjność-bliskość

• gdy kobiety i mężczyźni wchodzą ze sobą w interakcję, to im bardziej się sobie podobają, tym mniejszy dystans fizyczny zachowują między sobą

• mniejsze odległości pomiędzy bliskimi przyjaciółmi odmiennej płci można przypisać głównie temu, iż kobiety zbliżały się do mężczyzn, którzy im się podobali [kobiety poprzez odpowiednią pozycję ciała silniej reagują na to, że ktoś im się podoba]

• w parach damsko-damskich dystans jest tym mniejszy im bliższe są sobie kobiety, w parach męsko-męskich takich zmian się nie obserwuje.

• dlaczego zależność atrakcyjność-bliskość dotyczy tylko kobiet?

• wynika to z różnic w socjalizacji obydwu płci -

• mężczyźni uczą się obawy przed ewentualnymi kontaktami homoseksualnymi a także większej niezależności i samowystarczalności, ponadto mają mniejsze doświadczenie w intymnych formach komunikacji niewerbalnych [małe odległości z lubianymi mężczyznami - lęk przed homoseksualizmem; małe odległości z lubianymi kobietami - lęk przed utratą niezależności]

• kobiety uczą się większej zależności, żywią mniej obaw przed kontaktami z osobami tej samej płci i z większą swobodą zachowują się w sytuacjach społecznych; mają również większe doświadczenie jako nadawcy i odbiorcy intymnych komunikatów niewerbalnych

• ludzie znajdujący się w małej odległości od siebie oceniani są jako będący w bardziej pozytywnej relacji interpersonalnej niż osoby znajdujące się dalej od siebie

WPŁYW INNYCH RODZAJÓW PODOBIEŃSTW NA DYSTANS INTERPERSONALNY

• podobieństwo:

• cech osobowości

• wieku

• płci

• subkultury

• religii

• preferencji seksualnych

• statusu

• ludzie oczekują bardziej życzliwych kontaktów z podobnymi [lubianymi] niż niepodobnymi [nielubianymi]; funkcja obronna powinniśmy utrzymywać bliższe kontakty z lubianymi, gdyż spodziewamy się od nich mniejszego zagrożenia; funkcja komunikacyjna sygnalizujemy lubianym, że chcemy się z nimi kontaktować bardziej intymnie.

RODZAJ INTERAKCJI A DYSTANS INTERPERSONALNY

• sytuacje o zabarwieniu negatywnym powodują zwiększenie dystansu

• wyjątek: gdy osoby są rozgniewane z powodu osobistej zniewagi mogą zachowywać mniejszy dystans podczas interakcji niż nierozgniewane [zachowania odwetowe]

• kobiety są szczególnie skłonne do reagowania na zagrażające sytuacje rozszerzaniem swojej przestrzeni osobistej

RÓŻNICE INDYWIDUALNE JAKO DETERMINANTY PRZESTRZENI OSOBISTEJ

KULTUROWE I ETNICZNE DETERMINANTY PRZESTRZENI OSOBISTEJ

• wzorce tego zachowania nie zawsze są spójne

• [Hall] hipoteza: w kulturach wysoce „kontaktowych”, w których jednostki w większym stopniu posługują się węchem i dotykiem, jak również innymi modalnościami zmysłowymi, ludzie powinni wchodzić w interakcje przy mniejszych odległościach - i odwrotnie - hipoteza potwierdzona, ale nie zbadano jeszcze wielu kultur itp.

• różnice subkulturowe pod względem zachowania przestrzennego w obrębie kultury północnoamerykańskiej - badania często prowadziły do sprzecznych wniosków

PŁEĆ A PRZESTRZEŃ OSOBISTA

• pary damsko-męskie

• znajomi - dystans pośredni pomiędzy dystansem damsko-damskim i
  męsko-męskim

• bliższy związek - mniejszy dystans niż damsko-damskie i męsko-męskie

• wielce interesująca zależność - to, w którym momencie cyklu menstruacyjnego znajduje się kobieta, wpływa na dystans:

• przestrzeń osobista wydaje się większa podczas miesiączki niż w środku cyklu [interpretowane jako odzwierciedlenie szczytu pożądania seksualnego, który następuje w środku cyklu]

• hormonalnie uwarunkowana gotowość seksualna może wpływać na wielkość przestrzeni osobistej podczas interakcji z udziałem osób różnej płci

WIEK A PRZESTRZEŃ OSOBISTA

• normy dot. dystansu wydają się kształtować 45 a 63 miesiąc życia lub może nieco później

• w pewnym zakresie zmieniają się w miarę dojrzewania

• im starsze dziecko [po osiągnięciu 6 roku życia, bo wcześniej ma niespójne wzorce przestrzenne] tym bardziej rośnie preferowany dystans interpersonalny

• dystans dorosłych do dzieci też rośnie z wiekiem dzieci

OSOBOWOŚCIOWE DETERMINANTY ZACHOWANIA PRZESTRZENNEGO

• cechy osobowości:

• wewnętrzność-zewnętrzność umiejscowienia kontroli [odzwierciedlenie zdobytej wiedzy na temat wewnętrznych lub zewnętrznych przyczyn zdarzeń]:

• wewnętrzne - spostrzegają wzmocnienia jako znajdujące się pod ich kontrolą - mniejszy dystans do nieznanych - my kontrolujemy sytuację, więc w niewielkiej odległości od obcych czujemy się bezpiecznie

• zewnętrzne - widzą wzmocnienia jako pozostające pod kontrolą czynników zewnętrznych - większy dystans w stosunku do nieznanych im osób

• lękowość:

• osoby lękowe - większa przestrzeń osobista

• ekstrawersja-introwersja:

• introwertycy - większa przestrzeń osobista

• praca w izolacji [np. przy stanowisku komputerowym] - potrzeba większego dystansu

• samoocena

• większa - mniejsza przestrzeń osobista

• potrzeba afiliacji

• duża - mniejszy dystans

• zależność-niezależność od pola [poleganie na wskazówkach zewnętrznych-wewnętrznych]

• niezależne - większy dystans

• zachowania przestrzenne zmieniają się jako funkcja psychopatologii:

• schizofrenicy potrzebują więcej przestrzeni

• osobowości na pograniczu normy i patologii - trudność w utrzymaniu odpowiedniego dystansu

FIZYCZNE DETERMINANTY PRZESTRZENI OSOBISTEJ

• cechy architektoniczne:

• mężczyźni - potrzebowali więcej przestrzeni gdy niski sufit

• wielkość przestrzeni osobistej rośnie w mniejszych pomieszczeniach [i odwrotnie]

• potrzeba większej przestrzeni w pokojach podłużnych niż kwadratowych

• zainstalowanie przepierzeń może zmniejszyć poczucie naruszania prywatnej przestrzeni

• w ciemności - większa skłonność do zmniejszania dystansu [w ciemności utrzymanie niewielkiej przestrzeni osobistej powoduje większy dyskomfort niż jak jest jasno]

• większa przestrzeń osobista w rogu pokoju niż na środku

• mniejszy dystans gdy stoimy niż gdy siedzimy

• większy dystans w zamkniętym pomieszczeniu niż na świeżym powietrzu

• preferujemy większy dystans w zatłoczeniu niż gdy go nie ma

• te wszystkie zależności mogą odzwierciedlać różnice pod względem możliwości ucieczki

WPŁYW POZYCJI CIAŁA NA KONTAKTY INTERPERSONALNE

• różnice indywidualne i zmienne sytuacyjne wpływają także na pozycje ciała, jaką przyjmujemy w kontaktach z innymi:

• mężczyźni - z osobami lubianymi naprzeciwko, twarzą w twarz

• kobiety - preferują, gdy lubiane przez nie osoby są obok nich

• czy interakcja opiera się na współpracy czy na współzawodnictwie:

• pary współpracujące - obok siebie

• pary współzawodniczące - naprzeciwko siebie

• mniejszy dystans przy większym nastawieniu na współpracę

DYSTANS INTERPERSONALNY A REALIZOWANY CEL

• wpływ komunikatu zmniejsza się wraz ze wzrostem odległości fizycznej między odbiorcą a nadawcą

• [trzy badania dotyczące trzech kultur] wpływ społeczny ulega znacznemu zmniejszeniu wraz ze wzrostem odległości [mat - wpływ zmniejszał się z kwadratem odległości od odbiorcy]

OPTYMALNE ODLEGŁOŚCI W ŚRODOWISKU SZKOLNYM

• jeśli interakcja uczeń-nauczyciel zachodzi na jednym z bliższych spośród wyróżnionych przez Halla dystansów to może to prowadzić do uzyskania lepszych wyników przez ucznia [aczkolwiek z badania wyszło, że lepsze wyniki przy dystansie osobistym niż intymnym]

• jeśli nauczyciel narzuca gdzie się siedzi to nie ma znaczenia

• gdy istnieje możliwość wyboru - najlepiej w środkowoprzedniej części klasy [sprzyja zabieraniu głosu]

• osoby wybierające przód, środkowe rzędy - wyższa samoocena, większy udział w lekcji, najlepsze oceny w klasie

OPTYMALNE ODLEGŁOŚCI W KONTAKTACH ZAWODOWYCH

• gdy ktoś nam doradza - preferujemy dystans pośredni [np. pacjenci psychiatryczni]

• studenci - najwięcej osobistych informacji przy 150 cm [spośród 60, 150, 270]

• odchylenie od tego dystansu [kulturowo właściwy do przekazywania tego rodzaju komunikatów i oczekiwany w takich wypadkach] powoduje niezamierzone negatywne konsekwencje

• pacjent-lekarz:

• gdy lekarz udziela „akceptującej” ewaluatywnie informacji - mała odległość fizyczna wzmacnia zastosowanie się do zaleceń dotyczących żywienia;

• gdy udziela informacji „neutralnej” ewaluatywnie - mała odległość fizyczna obniża zastosowanie się do zaleceń dotyczących żywienia

• mniejsza odległość implikuje bardziej akceptującą postawę, a większa bardziej neutralną, to kiedy poziom intymności obydwu „kanałów”, zarówno werbalnego, jak i środowiskowego, był zbliżony, uzyskiwano bardziej pozytywny efekt, niż gdy istniały między nimi rozbieżności [nie rozkminiam tego zbytnio;/]

OPTYMALNE ODLEGŁOŚCI A PROCESY GRUPOWE

• przestrzeń dospołeczna - zbliżająca ludzi do siebie, jak miejsce spotkań towarzyskich, znajdujące się w większości domów

• przestrzeń odspołeczna - rozdzielająca ludzi, np. równoległe rzędy krzeseł na lotniskach

• taka organizacja przestrzeni, w której ludzie są do siebie twarzami sprzyja nasileniu kontaktów między członkami danej grupy [inaczej - dłuższe przerwy, więcej zachowań automanipulacyjnych, próby dopasowania postawy, bardziej negatywna ocena kontaktów z grupie]

• osoba wypowiadająca się mówi najwięcej do tej siedzącej naprzeciwko [najlepiej widocznej]

• ludzie zajmujący centralne miejsce w grupie najwięcej się wypowiadają - wybieranie centralnego położenia przestrzennego

KONSEKWENCJE ZBYT DUŻEJ LUB ZBYT MAŁEJ PRZESTRZENI OSOBISTEJ

PRZEWIDYWANIE KONSEKWENCJI NIEODPOWIEDNIEGO DYSTANSU

• natura reakcji na nieoptymalną wielkość przestrzeni osobistej:

• koncepcja przeciążenia - przeciążenie pogarsza poziom wykonania i wywołuje reakcje mające na celu przywrócenie Sanu umiarkowanej symulacji

• t. stresu - sytuacje stresowe, które mogą mieć wymiar emocjonalny, behawioralny i psychiczny - radzenie sobie = ukierunkowane na redukcję stresu

• modele równowagi i komfortu - reakcje kompensacyjne, a jeśli niemożliwe, utrata zainteresowania kontynuowaniem interakcji

• model kontroli prywatności - nieadekwatna przestrzeń osobista prowadzi do prób wzmocnienia mechanizmów kontroli granic, co ma zapewnić odpowiedni poziom prywatności

• podejście ograniczeń zachowania - często stres awersyjny + reakcja radzenia sobie, której celem jest przywrócenie swobody działania

• funkcja komunikacyjna - nieodpowiedni dystans to nieodpowiedni komunikat - negatywne atrybucje i wnioski

• podejście etologiczne - doświadczenie lęku i dyskomfortu wynikające z odczuwanej agresji lub zagrożenia

• jeśli radzenie sobie okaże się skuteczne to następuje adaptacja bądź habituacja, a negatywne efekty są mniej prawdopodobne

• jeśli nieskuteczne - nieodpowiedni dystans może doprowadzić do takich następstw jak: niechęć, pogorszenie poziomu wykonywania zadań itd.

KONSEKWENCJE NIEODPOWIEDNIEJ ODLEGŁOŚCI

• jeśli nadawca i odbiorca będą się znajdowali w odległości <150cm pojawią się negatywne uczucia i atrybucje [optymalna odległość - 150cm]

• osoby o mniejszej przestrzeni osobistej reagowały bardziej pozytywnie na zbyt mały dystans, niż osoby o dużej przestrzeni osobistej.

• nieodpowiednie odległości w kontaktach z osobą podobną [lubianą] prowadzą do mniej negatywnych reakcji niż takie same odległości w kontaktach z osobą nielubianą

• nadmierna bliskość pozycja ciała mniej bezpośrednio zorientowana na partnera interakcji, kontakt wzrokowy ulega osłabieniu

• zmiana ustawienia ciała na mniej bezpośrednie zmniejszenie odległości pomiędzy jednostkami w danej sytuacji

• im dłużej trwała nieodpowiednia interakcja tym większy obserwowano stopień kompensacji

KOMPENSACJA A ODWZAJEMNIANIE [Patterson]

• kiedy dwie osoby wchodzą ze sobą w interakcję, zmiana w poziomie intymności, wprowadzona przez jedną z nich, wywołuje u drugiej stan pobudzenia; w zależności od danych poznawczych oraz od atrybucji dotyczących tej sytuacji owo pobudzenie może zostać określone przez drugą osobę jako stan emocjonalny:

• pozytywny - reakcja odwzajemnienia - np. gdy dwie osoby się lubią

• negatywny - reakcja kompensacji - np. gdy nie ma pewności jakie są relacje między nimi

• to, czy konsekwencje będą pozytywne czy negatywne zależy od sytuacji

KONSEKWENCJE NARUSZENIA PRZESTRZENI OSOBISTEJ

WPŁYW NARUSZENIA PRZESTRZENI OSOBISTEJ NA ZACHOWANIE UCIECZKOWE

• „zaatakowane” osoby

• odwracają się

• unikają kontaktu wzrokowego

• stawiają bariery

• wiercą się

• mamrotają itd..

• im poważniejsze naruszenie, tym większe wysiłki zmierzające do wycofania się percepcyjnego

WPŁYW NARUSZENIA PRZESTRZENI OSOBISTEJ NA POBUDZENIE

• naruszenie przestrzeni osobistej jest stresujące

• konsekwencje spowodowanego inwazją pobudzenia dla poziomu wykonywania zadań zależą od złożoności zadania [proste - mała odległość nie wpływa negatywnie]

INNE KONSEKWENCJE NARUSZENIA PRZESTRZENI OSOBISTEJ

• agresja

• gotowość udzielania pomocy [nie tylko osobie, która naruszyła] - maleje przy dużym naruszeniu, chyba ze naruszenie jest odebrane jako pomocne dla oddania ważności prośby [wtedy częstsza pomoc]

• od czego zależy negatywne postrzeganie:

• im bardziej negatywna jest przypisana przyczyna naruszenia przestrzeni, tym większy dyskomfort ono powoduje

• atrakcyjność - wolniejsza ucieczka, gdy atrakcyjny ten, kto narusza

• bardziej przykre naruszenie przez mężczyznę niż przez kobietę - przypisuje się im bardziej negatywne motywy - często to też zależy od jednoznaczności miejsca [czy ciemny zaułek czy na plaży]

• stopień w jakim intruzi dysponują wolnością wyboru co do sposobu działania

• palący papierosy wywołują więcej reakcji ucieczki

• wiek [5 - pozytywnie, 8 - ignorancja, 10 - chłód] - dzieci z wiekiem zaczyna się traktować jak dorosłych intruzów

• status - strój wykładowców - częstsza ucieczka niż swobodny

• próby złagodzenia, jeśli jesteśmy zmuszeni do naruszenia:

• zapytanie o pozwolenie

• zachowywanie się tak, aby utwierdzić ofiarę w przekonaniu, że mamy powody, by naruszać jej przestrzeń osobistą

• różnice zależne od płci:

• mężczyźni reagują bardziej negatywnie [są wyjątki, w samolotach oparcie na łokieć] - to może też wyjaśniać, czemu d o kobiet podchodzi się bliżej

• kobiety w większym stopniu niż mężczyźni tolerują odległości, które są nieodpowiednio małe.

NARUSZENIE CUDZEJ PRZESTRZENI OSOBISTEJ - KONSEKWENCJE DLA INTRUZA

• ludzie nie lubią się nawet zbliżać do cudzej przestrzeni osobistej

• kobietom łatwiej jest naruszać czyjąś przestrzeń osobistą, gdy ten ktoś się uśmiecha, niż gdy ma neutralny wyraz twarzy - u mężczyzn odwrotnie

• mężczyznom łatwiej jest naruszyć przestrzeń u kogoś odwróconego plecami

• mniejsza skłonność naruszania przestrzeni gdy para rozmawia, lub gdy są to osoby przeciwnej płci

• mniejsza skłonność naruszania przestrzeni osoby o wysokim statusie - ksiądz, biznesmen

• gdy naruszenie konieczne - status ofiary determinuje to, jak będzie traktowana przez intruza:

• wysoki - respekt, wdzięczność

• niskim - brak szacunku, poniżenie

• pary afroamerykanów częściej doświadczają naruszania swojej przestrzeni niż białe czy mieszane

• naruszenie cudzej przestrzeni - ciężkie przeżycie [patrzenie w podłogę, przymykanie oczu] / bardziej negatywny nastrój, bardziej wrogą mimikę

• mniej przechodniów narusza przestrzeń grup 4osobowych niż par, ale też i większych grup - przenikalność atakowanych celów status, liczebność, płeć

JAK GRUPY REAGUJĄ NA NARUSZENIE PRZESTRZENI OSOBISTEJ

• przestrzeń osobista grupy jest analogonem przestrzeni osobistej jednostki

• im bardziej związana para, tym mocniej stawia opór inwazji, czyli chroni swoją przestrzeń grupową

• jak różna płeć to też.

ZACHOWANIA TERYTORIALNE

• terytorium = widoczne, stałe, ma granice, bywa związane z miejscem zamieszkania, reguluje kto będzie wchodził w interakcje, zwykle jest większe od przestrzeni osobistej.

• terytorialność ludzka = zbiór zachowań i procesów poznawczych jednostki, opartych na postrzeganej własności przestrzeni fizycznej.

• własność jako faktyczna własność lub kontrola - np. biuro, szafka w szkole

• zajmowanie obszaru

• ustanawianie kontroli

• nadawanie mu cech osobistych

• myśli przekonania i uczucia dotyczące tej przestrzeni

• w niektórych wypadkach - obrona

• rodzaje terytoriów [pod względem znaczenia dla życia jednostki, czasu przebywania w nich, procesów poznawczych, jakie uruchamiają]:

terytorium	stopień, w jakim terytorium jest użytkowane / spostrzegane przez użytkownika lub przez innych jako własność	stopień personalizacji / prawdopodobieństwo obrony, jeśli terytorium zostanie naruszone
prywatne	wysoki. spostrzegane przez użytkownika lub przez inne osoby jako należące do nich na stałe	rozległa personalizacja. właściciel ma całkowitą kontrolę nad terytorium, wtargnięcie na nie może mieć poważne konsekwencje prawne
wtórne	umiarkowany. nieposiadanie na własność; użytkownik spostrzegany jest przez innych jako jeden z wielu mających do niego prawo	personalizacja do pewnego stopnia, w czasie prawowitego użytkowania. pewien zakres władzy, usankcjonowany przez przepisy, jeśli jednostka jest prawowitym użytkownikiem
publiczne	niski. nieposiadanie na własność; bardzo trudno uzyskać nad nim kontrolę, użytkownik jest spostrzegany przez innych jako jeden z bardzo wielu możliwych użytkowników	niekiedy personalizacja tymczasowa. Niewielkie prawdopodobieństwo obrony

GENEZA FUNKCJONOWANIA TERYTORIALNEGO

• geneza zachowań terytorialnych:

• instynktowna - wrodzony popęd do roszczenia sobie praw do terytorium i jego obrony [otaczanie swojej ziemi przed intruzami itp.] - przestrzeń ziemska jest ograniczona, a wszyscy mają roszczenia konflikt nieunikniony

• wyuczona - wynika z doświadczenia i kultury - nauczenie się, że pewne miejsca mają związek ze specyficznymi rolami - niektórzy przypuszczają, że tylko u ludzi, że zwierzęta instynktownie

• wynik interakcji obu czynników - obydwa procesy tkwią u podłoża zachowań terytorialnych

• dzięki instynktowi mamy predyspozycje do zachowań terytorialnych, a uczenie się określa ich intensywność, lub

• instynkt steruje pewnymi rodzajami podstawowych zachowań, a uczenie się jest odpowiedzialne za zachowania bardziej złożone

FUNKCJE TERYTORIALNOŚCI

• funkcja organizacyjna - pozwalają przewidywać bieg życia, zapewniają jego ład i stabilność, umożliwiają „mapowanie” form zachowania, jakich możemy się spodziewać w konkretnych miejscach - wiemy kogo tam spotkamy, jaki jest jego status - planowanie i porządkowanie życia; wprowadzenie porządku przez powiązania z rolami społecznymi - każdy wie za co jest odpowiedzialny

• to, jak funkcja jest pełniona zależy od konkretnej przestrzeni:

• dla ludzi w miejscach publicznych - organizuje przestrzeń, dostarcza mechanizmu utrzymywania dystansu interpersonalnego

• dla ludzi w terytoriach pierwotnych - organizuje przestrzeń, dzięki zapewnieniu miejsca pozwalającego na samotność; jest wyrazem tożsamości jednostki

• dla ludzi w małych grupach typu „twarzą w twarz” - wyjaśnia etologię społeczną grupy i wspomaga jej funkcjonowanie; może zapewnić przewagę „własnego boiska”

• dla ludzi w sąsiedztwie i społeczności lokalnej - wspiera tego „wewnątrz” grupy, który do niej należy i któremu można ufać; odróżnia go od tego „spoza” grupy, który do niej nie należy i któremu nie można ufać; dzięki kontroli terytorialnej w niektórych obszarach miejskich przestrzeń staje się bezpieczna

• ludzie zwykle rozpoznają i unikają terytoriów innych - dlatego rzadziej używa się agresji do obrony niż zwierzęta.

• konflikty terytorialne zwykle na poziomie grupowym - narody

• t. przeciążenia - dobrze określone terytoria zmniejszają obciążenie środowiskowe

• t. stresu - terytoria kontrolują stresory, którym musimy stawić czoło

• model regulacji prywatności - terytoria służą zachowaniu równowagi pomiędzy pożądanym a osiągniętym poziomem prywatności

• koncepcja pobudzenia - terytorium podtrzymuje pobudzenie na niskim poziomie [np. przez regulowanie ilości bodźców, na których działanie jesteśmy wystawieni]

• podejście ekologiczne - terytoria zmniejszają agresję i gwarantują poczucie tożsamości

• model kontroli - terytoria zapewniają swobodę działania, co powinno prowadzić do korzystnych efektów

METODY BADANIA TERYTORIALNOŚCI LUDZI

• od kontrolowanego eksperymentu laboratoryjnego

• badania terenowe

• po obserwacje w warunkach naturalnych

WYNIKI BADAŃ DOTYCZĄCYCH ZACHOWAŃ TERYTORIALNYCH

MIĘDZYGRUPOWE ZACHOWANIA TERYTORIALNE

• gangi wysoce terytorialne

• funkcje terytorialności międzygrupowej:

• wzmacnia zaufanie wewnątrz grupy

• wytworzenie poczucia tożsamości grupowej i bezpieczeństwa - ludzi łączy wówczas wspólnota doświadczeń

• spostrzeganie jednostek spoza terytorium jako podejrzanych - częstsza agresja

- 1 -

---